پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
آیا دایرکت دبیت می‌تواند در آینده به روش پرداخت محبوب در ایران تبدیل شود؟
بررسی وضعیت توسعه دایرکت دبیت با تمرکز بر مقیاس‌پذیری، پوشش بانکی و مزیت‌های عملیاتی برای پذیرندگان
دایرکت دبیت از یک مفهوم کمتر شناخته‌شده، حالا در حال تبدیل شدن به یکی از بازیگران اصلی صحنه پرداخت در ایران است؛ راهکاری هوشمند و بی‌دردسر که با رشد بانک‌های پشتیبان و تنوع در کاربردها، قدم‌به‌قدم به بخشی از زندگی روزمره کاربران نزدیک‌تر می‌شود. در گزارش پیش‌رو، تلاش کردیم که تصویری جامع از وضعیت کنونی و روندهای پیش‌روی پرداخت مستقیم (دایرکت دبیت) در ایران ارائه کنیم. برای دستیابی به این هدف، با بازیگران کلیدی این حوزه گفت‌وگویی داشتیم. در بخش اصلی این گزارش، با مهدی معرفتی، مدیرعامل شرکت پیمان؛ مهدی عبادی، مدیرعامل وندار؛ مهدی ملکی، مدیرعامل فینوتک؛ امین قربانی، مدیر پروژه شارژ و دایرکت دبیت شرکت داده‌ورزی سداد و سمیه صبوحی، مدیر توسعه راهکارهای جامع بانکداری شرکت داده ورزی سداد به گفت‌و‌گو درباره حجم بازارشان و مدل همکاری‌شان با کسبوکارها پرداختیم.
دایرکت دبیت یکی از ابزارهای نوین پرداخت است که به مشتریان اجازه می‌دهد پرداخت‌های تکرارشونده مثل اقساط، قبوض یا اشتراک‌ها را بدون نیاز به اقدام دستی و به‌صورت خودکار از حساب بانکی خود انجام دهند. این ابزار در بسیاری از کشورهای پیشرفته، به عنوان یکی از زیرساخت‌های کلیدی در اتوماسیون مالی شخصی و سازمانی شناخته می‌شود. برای مثال بر اساس داده‌های منتشرشده تا دسامبر ۲۰۲۴، حدود ۵۸ درصد از تراکنش‌های آنلاین در بریتانیا از طریق دایرکت دبیت (Direct Debit) انجام می‌شود، که این روش را پس از کارت‌های بدهی (Debit Cards) به دومین روش پرداخت محبوب در انگلستان تبدیل کرده است. دایرکت دبیت به‌ویژه برای پرداخت‌های منظم مانند قبوض خدماتی، اشتراک‌ها و اقساط بسیار رایج است. به‌طور خاص، حدود ۷۳ درصد از قبوض خانوارها در بریتانیا از طریق دایرکت دبیت پرداخت می‌شود.
وضعیت دایرکت دبیت در ایران
در ایران، نظام پرداخت همچنان مبتنی بر سامانه‌های متمرکز مانند شتاب و شاپرک است و چارچوبی ساختاریافته و سراسری مانند دایرکت دبیت در بریتانیا هنوز شکل نگرفته است. با این حال، خدماتی با عملکرد مشابه مانند «پرداخت دوره‌ای» توسط برخی بانک‌ها، یا «کدهای پرداخت» توسط شرکت‌های پرداخت‌یار و PSPها ارائه می‌شود که بخشی از نیازهای پرداخت خودکار را پوشش می‌دهند.
طی سال‌های اخیر، شرکت‌هایی مانند پیمان، وندار، فینوتک و داده‌ورزی سداد تلاش کرده‌اند تا مفهوم دایرکت دبیت را به‌شکل مدرن‌تر و استانداردتری در کشور پیاده‌سازی کنند. شرکت پیمان به‌عنوان نخستین ارائه‌دهنده راهکار پرداخت مستقیم بانکی در ایران، توانسته زیرساخت فنی اتصال به بانک‌ها و پذیرندگان را توسعه دهد و عملاً یکی از بازیگران اصلی در راه‌اندازی این سرویس در ایران باشد.
شرکت داتین نیز اگرچه سرویس دایرکت دبیت را به صورت مستقیم در اختیار کسبوکارها قرار نمی‌دهد ولی زیرساخت آن را برای بانک‌ها فراهم کرده و کسبوکارها با واسطه بانک‌های ارائه دهنده سرویس پرداخت مستقیم داتین می‌توانند از این سرویس استفاده کنند.
اکنون حدود ۱۷ بانک زیرساخت‌های لازم برای دایرکت دبیت را فراهم کرده‌اند، و بخشی از این پیشرفت، مدیون نقش تسهیل‌گر شرکت‌هایی نظیر پیمان در اتصال میان بانک‌ها و پذیرندگان است.
مزایای دایرکت دبیت برای کسبوکارها و مشتریان
دایرکت دبیت برای کسبوکارها، به‌معنای کاهش ریسک نکول، افزایش نظم مالی و صرفه‌جویی در هزینه‌های عملیاتی است. در سمت مشتری، این سرویس تجربه‌ای آسان، بدون دردسر و قابل‌اعتماد در پرداخت‌های مکرر ایجاد می‌کند. اهمیت تعداد بانک‌های متصل و مرچنت‌های استفاده‌کننده از یک سرویس دایرکت دبیت نیز در همین‌جا روشن می‌شود: هرچه پوشش بانکی و تنوع پذیرنده‌ها بیشتر باشد، ارزش و اثربخشی آن راهکار در مقیاس بازار بالاتر می‌رود.
ورود گسترده دایرکت دبیت به زندگی روزمره کاربران
در ایران شرکت‌های؛ پیمان، پی‌استار، بازار پی، سنباد، وندار، زرین پال، فینوتک، داده وزری سداد بانک ملی، سامانه «بانکداری مجازی» بانک‌پاسارگاد خدمات دایرکت دبیت را به مشتریان و کسبوکارها ارائه می‌دهند.
نگاهی به فهرست زیر نشان می‌دهد که دایرکت دبیت به‌تدریج در اپلیکیشن‌های متنوع‌تری در حوزه‌های مختلف نفوذ پیدا کرده و روند توسعه آن در میان ارائه‌دهندگان خدمات آنلاین رو به گسترش است.
با بررسی اپ‌های فعال در کشور در می‌یابیم که در میان اپلیکیشن‌های پرداخت موبایلی مربوط به شرکت‌های PSP، در حال حاضر تنها اپلیکیشنی که امکان پرداخت با دایرکت دبیت یا همان پرداخت مستقیم را برای کاربران خود در سطح گسترده پیاده‌سازی کرده، آپ یا همان آسان پرداخت پرشین است. در میان اپلیکیشن‌های تاکسی اینترنتی، هر دو بازیگر اصلی بازار یعنی اسنپ و تپسی، سرویس دایرکت دبیت را به کاربران خود ارائه می‌دهند.
پلتفرم‌های شبکه نمایش خانگی (VOD)، باتوجه‌به مدل درآمدزایی مبتنی بر فروش حق اشتراک، یکی از مناسب‌ترین بخش‌های بازار برای ارائه خدمات دایرکت دبیت هستند. در حال حاضر و از میان ارائه‌کنندگان اصلی این خدمت در کشور یعنی فیلیمو، نماوا و فیلم‌نت، هر ۳ امکان تمدید خودکار اشتراک کاربران را به‌وسیله دایرکت دبیت فراهم کرده‌اند.
از میان کارگزاری‌های معتبر بورسی در کشور، در حال حاضر کارگزاری فارابی در پلتفرم معاملاتی «فارابیکسو» و کارگزاری مفید در اپلیکیشن «مفید اپ» امکان پرداخت با دایرکت دبیت را برای سرمایه‌گذاران فراهم کرده‌اند.
از میان نئوبانک‌های ایرانی، تا لحظه نگارش این مطلب، بلوبانک، فرارفاه، های بانک، آبانک، سپینو، استفاده از دایرکت دبیت را برای مشتریان خود فعال کرده‌اند.
از میان فروشگاه‌های اپلیکیشن و بازی‌های موبایلی، دو ارائه‌کننده اصلی این خدمات یعنی بازار و مایکت، امکان پرداخت با دایرکت دبیت را برای کاربران خود مهیا کرده‌اند.
اپراتورهای تلفن همراه، سهم قابل‌توجهی از خریدهای خرد روزانه مانند شارژ، بسته اینترنت و پرداخت قبوض را به خود اختصاص داده‌اند. از ۳ اپراتور اصلی کشور، ایرانسل در ایرانسل من و همراه اول همراه اول در اپلیکیشن اوانو، دایرکت دبیت را ارائه می‌کنند.
یکی از پراستفاده‌ترین کاربردهای دایرکت دبیت، پرداخت خودکار اقساط مربوط به خریدهای اعتباری و وام‌های بانکی است. جایی که از بدحسابی مشتریان در بازپرداخت اقساط جلوگیری شده و هزینه‌های یادآوری پرداخت قسط را هم برای لندتک‌ها کاهش می‌دهد. در میان شرکت‌های لندتکی بزرگ کشور، در حال حاضر ازکی‌وام امکان پرداخت خودکار اقساط به‌وسیله دایرکت دبیت را در اختیار مشتریان خود قرار داده است.
پلتفرم‌های فروش آنلاین بیمه یا همان اینشورتک‌ها، یکی دیگر از موارد پراستفاده دایرکت دبیت در سطح بین‌المللی هستند. از میان پلتفرم‌های فروش آنلاین بیمه در ایران، در حال حاضر آیتول به‌صورت محدود امکان استفاده از دایرکت دبیت را برای مشتریان خود فراهم کرده است.
طی مشاهده‌های میدانی انجام‌شده، در میان پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری خرد، امکان پرداخت با دایرکت دبیت در اپلیکیشن‌های بلوط، پینوست و صراف وجود دارد.
دایرکت دبیت در ایران؛ رقابت در گستره بانک‌ها و مرچنت‌ها
در خدمات دایرکت دبیت، تعداد بانک‌ها و مرچنت‌هایی که یک شرکت با آنها همکاری می‌کند، شاخصی کلیدی از میزان نفوذ، اعتبار و گستره عملیاتی آن شرکت است. هرچه این تعداد بیشتر باشد، یعنی سرویس در سطح وسیع‌تری قابل استفاده است، بانک‌ها اعتماد بیشتری به ارائه‌دهنده دارند و پذیرندگان بیشتری آن را به‌کار گرفته‌اند. این گستردگی، به شکل مستقیم بر قابلیت مقیاس‌پذیری و پایداری درآمد شرکت اثر می‌گذارد.
از طرفی، بالا بودن تعداد مرچنت‌ها و بانک‌ها، مزیت رقابتی مهمی در بازار ایجاد می‌کند. نه‌تنها اثر شبکه‌ای قوی‌تری شکل می‌گیرد، بلکه شرکت امکان تحلیل دقیق‌تر داده‌ها و توسعه سرویس‌های تکمیلی مثل اعتبارسنجی یا تحلیل رفتار مشتری را نیز پیدا می‌کند. در واقع، تنوع طرف‌های همکاری برای شرکت، هم قدرت بازار می‌آورد و هم پایه‌ای برای نوآوری می‌سازد.
در این میان، شرکت پیمان با ارائه راهکار یکپارچه پرداخت مستقیم، توانسته است جایگاه خود را به‌عنوان بزرگترین بازیگر حوزه دایرکت دبیت در ایران تثبیت کند. این شرکت با اتصال به ۱۴ بانک و همکاری با بیش از ۱۰۰ کسبوکار و اپلیکیشن معتبر، هم از نظر مقیاس عملیاتی و هم از نظر تنوع کاربرد، پیشتاز بازار است.
مشتریان دایرکت دبیت پیمان؛ از دیوار و بازار تا آپ و ایرانسل
مهدی معرفتی، مدیرعامل پیمان در خصوص مشتریان دایرکت دبیت این شرکت گفت: «مشتریان دایرکت دبیت پیمان به‌عنوان نخستین و بزرگترین ارائه‌کننده این راهکار در ایران، شامل کسبوکارهای متنوع و کاربران نهایی هستند. در حال حاضر پیمان با پوشش‌دهی ۱۴ بانک که نقش ارائه‌دهنده زیرساخت را دارند و همکاری آنها باعث دسترسی گسترده‌تر این خدمت به کاربران نهایی و کسبوکارها شده است، فعالیت می‌کند. کسب‌وکارهایی که با پرداخت‌های آنلاین سروکار دارند، بخش عمده مشتریان ما را تشکیل می‌دهند. شامل پلتفرم‌های حق اشتراکی ، خدمات اپراتوری مثل ایرانسل من و اوانو و سرویس‌های حمل‌ونقل آنلاین مثل اسنپ و تپسی می‌شود. همچنین اپلیکیشن‌های بزرگی مانند بازار، دیوار، آپ، دیجی‌پی و ازکی‌وام از این سرویس برای انواع پرداخت آنلاین مثل قبوض، اقساط و حق اشتراک استفاده می‌کنند. در حال حاضر، دایرکت دبیت پیمان به بیش از ۱۰۰ کسبوکار به‌صورت مستقیم و بی‌واسطه و بیش از ۱۰۰۰ کسبوکار دیگر از طریق همکاران تجاری خود مانند وندار ارائه می‌شود. همچنین کاربران نهایی که به دنبال پرداختی سریع، بی‌دردسر و زمان‌بندی‌شده هستند، گروه دیگری از مشتریان را تشکیل می‌دهند. این افراد شامل خریداران با تراکنش‌های پرتکرار، مشترکان سرویس‌های اشتراکی و افرادی که به دنبال مدیریت ساده تعهدات مالی و تجربه ساده در پرداخت‌های خود هستند، می‌شوند. پیمان روزانه بیش از ۱۰۰ هزار تراکنش موفق دایرکت دبیت را پردازش می‌کند.»
سرویس دایرکت دبیت وندار، راهکاری برای کسبوکارهای اشتراک‌محور
مهدی عبادی، مدیرعامل وندار نیز در خصوص مشتریان دایرکت دبیت این شرکت گفت: «در حال حاضر سرویس دایرکت دبیت در ۱۷ بانک فعال است که وندار به همه آنها سرویس می‌دهد. حدود ۱۱ بانک دارای کربنکینگ توسن هستند که به دلیل محدودیت توسن امکان ارائه سرویس دایرکت دبیت به صورت مستقیم به این بانک‌ها وجود ندارد و وندار از زیرساخت و سرویس پیمان برای ارائه سرویس دایرکت دبیت به این بانک‌ها استفاده می‌کند. البته سرویس دایرکت دبیت وندار از نظر زیرساخت فنی و طراحی محصول با سرویس پیمان بسیار متفاوت است و سرویس دریافت شده از پیمان با تغییرات زیاد به مشتریان اعطا می‌شود.»
عبادی همچنین گفت: «کسبوکارهای اشتراک محور که در قالب حق اشتراک هفتگی، ماهانه یا روزانه فعالیت دارند یا کسبوکارهای که وان کلیک پیمنت هستند مانند بلوبانک نیز معمولا از سرویس دایرکت دبیت استفاده می‌کنند. فیلیمو، فیلم نت، نماوا، اسنپ و بلو بانک از جمله مشتریان وندار هستند.»
به گفته عبادی جوان‌ترها عموما از سرویس دایرکت دبیت به دلیل آشنایی و همراهی بیشتر با تکنولوژی زیادتر استفاده می‌کنند.
دو دسته مشتریان اصلی دایرکت دبیت از نگاه داده‌ورزی سداد
امین قربانی، مدیر پروژه شارژ و دایرکت دبیت شرکت داده‌ورزی سداد نیز در خصوص مشتریان دایرکت دبیت این شرکت توضیح داد: «مشتریانی که از این سرویس استفاده می‌کنند به ۲ دسته اصلی تقسیم می‌شوند: B2B2C دسته اول مشتریان کسب‌وکاری که دارای سوپر اپ برای ارائه خدمات به مشتریان حقیقی هستند مانند(آپ، علی بابا، کارگزاری‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و …)، B2C دسته دوم مشتریانی هستند که به صورت مستقیم درخواست فعال‌سازی سرویس برداشت مستقیم (Direct Debit) روی حساب خودشان برای فرایندهای کسب‌وکاری می‌دهند (مثل خدمات برداشت مستقیم در بام).»
او ادامه داد: «دسته اول مشتریان بیشترین مخاطب بانک ملی بوده‌اند، که برای وفادارسازی و ایجاد تراکنش‌های پایدار و باکیفیت در پلتفرم‌های خودشان از این خدمات استفاده می‌کنند. برای دسته دوم اما در استراتژی‌های کلان سداد نیست که به صورت مستقیم بازاریابی انجام دهد به جز ۳ محصول اصلی هلدینگ (بام، بله و ایوا)»
مدیر پروژه شارژ و دایرکت دبیت شرکت داده‌ورزی سداد در ادامه توضیح داد که همه کسب‌وکارهایی که با پرداخت و انتقال پول سروکار دارند می‌توانند مشتریان این محصول باشند اما در حال حاضر استفاده‌کنندگان این محصول شامل گروه‌های؛ کیف‌های پول اپلیکیشن‌ها، صرافی‌ها، کارگزاری‌های بورسی، صندوق‌های تأمین سرمایه، تاکسی‌های اینترنتی، خیریه‌ها، تلویزیون‌های اینترنتی، اپلیکیشن‌های ارائه وام اینترنتی می‌شود.
سمیه صبوحی، مدیر توسعه راهکارهای جامع بانکداری شرکت داده ورزی سداد هم در خصوص مشتریان این شرکت گفت: «ما بیش از ۲۰ مشتری کسب‌وکاری بزرگ به عنوان مرچنت داریم (به غیر از محصولات بانک ملی) که هر کدام دامنه مشتریان حقیقی زیادی را تحت پوشش دارند. اما در سال گذشته به صورت مجموع بیش از ۱۰۰ میلیون تراکنش در این حوزه برای داده ورزی سداد ثبت شده است.»
کاهش ریزش مشتری با دایرکت دبیت؛ تجربه فینوتک در سرویس‌های اشتراکی
مهدی ملکی، مدیرعامل مجموعه فینوتک پارس نیز در خصوص مشتریان دایرکت دبیت این شرکت توضیح داد: «سرویس دایرکت دبیت فینوتک، به دلیل ماهیت خودکار و امن در مدیریت پرداخت‌های تکرارشونده، برای گروه‌های مختلفی از مشتریان کاربرد دارد؛ اما برخی از آنها بیشترین بهره را از آن می‌برند. کسب‌وکارهایی که مدل درآمدی اشتراکی دارند، مانند شرکت‌های حوزه نمایش خانگی یا پلتفرم‌های آموزشی، جزو کاربران این سرویس هستند. این کسبوکارها با استفاده از دایرکت دبیت، بدون نیاز به یادآوری یا پیگیری مداوم، هزینه اشتراک کاربران را در موعد مقرر برداشت می‌کنند و نرخ ریزش مشتری را کاهش می‌دهند. در کنار آنها، شرکت‌های فعال در حوزه لندتک و اینشورتک نیز از این سرویس برای دریافت اقساط وام‌ها یا حق بیمه استفاده می‌کنند. دایرکت دبیت به آنها امکان می‌دهد فرآیند وصول را ساده‌سازی کرده و رضایت مشتریان را افزایش دهند. کاربران عادی نیز، اگرچه به شکل مستقیم سرویس را خریداری نمی‌کنند، اما در تعامل با سرویس‌های مبتنی بر این زیرساخت، تجربه‌ای آسان‌تر، بدون نیاز به یادآوری پرداخت‌ها خواهند داشت. در مجموع، دایرکت دبیت فینوتک راه‌حلی مؤثر برای مدیریت پرداخت‌های منظم و بدون اصطکاک است.»
دایرکت دبیت، موتور محرکه آینده پرداخت ایران
در مجموع، هرچند دایرکت دبیت در ایران هنوز در مراحل ابتدایی مسیر فراگیر شدن قرار دارد، اما تحلیل وضعیت کنونی حاکی از رشد خیره‌کننده زیرساخت‌ها و رقابتی جدی میان بازیگران اصلی این حوزه است. شرکت‌هایی که توانسته‌اند با پوشش بانکی گسترده و جذب تعداد بی‌شماری از پذیرندگان معتبر، راه‌حل‌های عملیاتی و قابل اتکا ارائه دهند، امروز به وضوح موقعیت تثبیت‌شده‌تری در بازار دارند. این پیشگامان نه تنها در توسعه فنی زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری کرده‌اند، بلکه با تمرکز بر مزایای عملیاتی برای کسبوکارها و سهولت استفاده برای کاربران نهایی، به رشد این روش پرداخت کمک شایانی کرده‌اند. این رقابت رو به رشد، به همراه افزایش آگاهی عمومی، دایرکت دبیت را به سمت تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی پرداخت‌های هوشمند و خودکار در ایران سوق می‌دهد. اما آیا این رقابت فشرده و گسترش روزافزون، دایرکت دبیت را به زودی به محبوب‌ترین گزینه پرداخت تبدیل خواهد کرد؟
این گزارش، نخستین تلاش ما برای ترسیم تصویری از وضعیت خدمات پرداخت مستقیم (Direct Debit) در ایران است. طبیعتاً با توجه به اینکه این حوزه هنوز در مراحل ابتدایی توسعه خود قرار دارد و اطلاعات جامع و فراگیر از عمق بازار و نقش‌آفرینان آن به‌سادگی در دسترس نیست، انتشار این گزارش را نه به‌عنوان یک جمع‌بندی نهایی، بلکه به‌مثابه آغازی برای پیگیری دقیق‌تر این حوزه در نظر گرفته‌ایم. چنانچه داده‌ها و جزئیات بیشتری از عمق بازار، عملکرد بازیگران و ابعاد پنهان این بازار به دست آوریم، گزارش‌های تکمیلی منتشر خواهیم کرد.