پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بانکداری باز به‌عنوان یکی از مفاهیم نوین و پیشرو در صنعت بانکداری توانسته است، تحول چشمگیری در مدل‌های سنتی این حوزه ایجاد کند. این مفهوم با تغییر بنیادین در نحوه ارائه خدمات بانکی، نه تنها انتظارات مشتریان را افزایش داده، بلکه مسیر نوآوری و پیشرفت را برای بانک‌ها و شرکت‌های ثالث هموار ساخته است.
بانکداری باز در ساده‌ترین تعریف، به معنای به اشتراک‌گذاری امن داده‌های مالی کاربران با کسب رضایت آن‌ها از طریق رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی (API) با شرکت‌های ثالث است. هدف از این اشتراک‌گذاری، توسعه و ارائه خدمات بانکی و مالی پیشرفته است که تاکنون در مدل‌های سنتی امکان‌پذیر نبوده است.
یکی از تفاوت‌های اصلی بانکداری باز با بانکداری سنتی، کنترل و مالکیت داده‌ها است. در مدل سنتی، بانک‌ها مالک اطلاعات مشتریان محسوب می‌شوند و این داده‌ها تنها برای استفاده درون‌سازمانی به‌کار می‌رفت. اما در بانکداری باز، این قدرت به کاربران داده شده که تصمیم بگیرند آیا اطلاعات خود را با دیگران به اشتراک بگذارند یا خیر و همچنین مشخص کنند این اشتراک‌گذاری در چه محدوده‌ای و برای چه اهدافی باشد.
این تغییر بنیادی، سبب پیدایش مفاهیمی چون نئوبانک‌ها، بانکداری دیجیتال و خدمات مالی سفارشی‌شده است که تحولی در خدمات بانکی به شمار می‌رود.
بانکداری باز؛ تغییری در اصول و رویکردهای بانکداری
بانکداری باز را می‌توان به‌عنوان تغییری پارادایمی در صنعت بانکداری تعریف کرد. این تحول نه تنها نتیجه پیشرفت‌های سریع در فناوری، بلکه ناشی از تغییر در نیازها و خواسته‌های مشتریان بوده است.
یکی دیگر از عواملی که باعث گسترش بانکداری باز شده، تغییرات در قوانین و مقررات بانکی است. این مقررات جدید بانک‌ها را تشویق کرده تا داده‌های خود را با شرکت‌های ثالث به اشتراک بگذارند و برای پاسخ به نیازهای مشتریان، خدمات خود را ارتقا دهند.
برخی کارشناسان، بانکداری باز را حرکتی اجباری برای بانک‌های سنتی می‌دانند که مجبور شدند به دلیل رقابت شدید، داده‌های بانکی مشتریان را با شرکت‌های فین‌تک به اشتراک بگذارند. اگرچه این تغییر، در ابتدا برای بانک‌ها به‌عنوان یک تهدید در نظر گرفته می‌شد، اما با گذر زمان و توسعه فناوری‌های مالی، به فرصتی برای رشد و تحول تبدیل شد.
شرکت‌های فین‌تک به کمک داده‌های بانکی، راه‌حل‌های نوآورانه‌ای نظیر پرداخت‌های اعتباری (BNPL)، دایرکت دبیت، کیف پول‌های دیجیتال و سیستم‌های مدیریت مالی ارائه کردند که توانستند نیازهای متنوع مشتریان را بهتر از پیش برآورده کنند.
اجزای کلیدی بانکداری باز
برای درک بهتر بانکداری باز، شناخت اجزای اصلی آن ضروری است:
- رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی (API):
این ابزارها نقش کلیدی در ایجاد بستری امن برای تبادل داده‌ها بین بانک‌ها و شرکت‌های ثالث دارند. APIها امکان ارتباط بین سیستم‌های بانکی و سرویس‌های فین‌تکی را فراهم کرده و با تضمین امنیت اطلاعات، زمینه را برای نوآوری و ارائه خدمات متنوع فراهم می‌کنند. - مجوز مشتریان:
مشتریان باید رضایت صریح خود را برای به اشتراک‌گذاری اطلاعات بانکی‌شان اعلام کنند. این مجوز، کنترل بیشتری به کاربران می‌دهد و نمونه بارز آن در خدماتی نظیر دایرکت دبیت (پرداخت مستقیم) دیده می‌شود. - شرکت‌های ثالث (Third Party):
این شرکت‌ها، به‌ویژه فین‌تک‌ها، از داده‌های بانکی برای ایجاد و ارائه خدمات مالی پیشرفته مانند مدیریت مالی شخصی، وام‌های سفارشی و پرداخت‌های دیجیتال استفاده می‌کنند.
مزایای بانکداری باز برای بانک‌ها
بانکداری باز مزایای بسیاری برای بانک‌ها فراهم کرده که مهم‌ترین آن‌ها تسهیل گذار از بانکداری سنتی به مدرن است. این مدل جدید، امکان ارائه خدمات به‌روز و رقابتی را به بانک‌ها داده و درآمدزایی آن‌ها را افزایش داده است.
- نوآوری در خدمات:
بانک‌ها با همکاری شرکت‌های ثالث، می‌توانند خدمات متنوع و خلاقانه‌ای ارائه کنند که پاسخ‌گوی نیازهای مشتریان باشد. - هوشمندسازی فرایندها:
تجزیه‌وتحلیل داده‌های بانکی توسط فین‌تک‌ها به بانک‌ها کمک می‌کند تا رفتار مشتریان را بهتر درک کرده و خدماتی متناسب با نیازهای آن‌ها ارائه دهند. - مدیریت هزینه‌ها:
بانکداری باز با افزایش رقابت میان بانک‌ها و شرکت‌های ثالث، امکان انتخاب خدمات کم‌هزینه‌تر را برای مشتریان فراهم کرده و هزینه‌های عملیاتی بانک‌ها را کاهش می‌دهد. - مدیریت ریسک:
دسترسی به داده‌های بیشتر و تحلیل آن‌ها، امکان ارزیابی دقیق‌تر ریسک و ارائه تسهیلات مناسب‌تر را فراهم می‌کند.
مزایای بانکداری باز برای کاربران
بانکداری باز، تمرکز ویژه‌ای بر ارائه خدمات شخصی‌سازی‌شده به مشتریان دارد. این خدمات نه تنها تجربه کاربری بهتری ایجاد می‌کنند، بلکه قدرت انتخاب و کنترل بیشتری به کاربران می‌دهند.
- کنترل داده‌ها:
مشتریان تصمیم می‌گیرند که چه کسی، برای چه مدت و به چه منظوری به داده‌های بانکی آن‌ها دسترسی داشته باشد. - تسهیل دسترسی به خدمات:
از جمله مزایای مهم بانکداری باز، سرعت بالای فرایندها، از جمله دریافت وام‌های فوری و تسهیلات مالی است. - افزایش شفافیت و انتخاب:
با مقایسه خدمات مختلف، مشتریان می‌توانند بهترین و کم‌هزینه‌ترین گزینه را انتخاب کنند.
نمونه‌های عملی بانکداری باز
بانکداری باز تأثیر گسترده‌ای در ارائه خدمات مالی و پرداخت‌های دیجیتال داشته است:
- پلتفرم‌های وام‌دهی:
این پلتفرم‌ها با دسترسی به داده‌های بانکی مشتریان، امکان ارائه وام‌های سفارشی‌شده و تحلیل ریسک را فراهم کرده‌اند. - پرداخت‌های آنلاین:
روش‌های نوآورانه‌ای نظیر BNPL و SNPL به مشتریان این امکان را داده‌اند که با اطمینان بیشتری خریدهای خود را انجام دهند. - دایرکت دبیت:
این روش پرداخت، برای مدیریت پرداخت‌های دوره‌ای نظیر اقساط، حق اشتراک‌ها، قبوض و…کاربرد دارد. دایرکت دبیت (پرداخت مستقیم) یکی از شاخص‌ترین نمونه‌های عملی بانکداری باز است که با استفاده از APIهای بانکی، سرعت و سادگی تراکنش‌ها را افزایش داده و باعث آسودگی خیال مشتریان به‌ویژه در تراکنش‌های پرتکرار و دوره‌ای می‌شود.
آینده بانکداری باز
پیش‌بینی آینده بانکداری باز نیازمند در نظر گرفتن تأثیرات فناوری‌هایی نظیر هوش مصنوعی و بلاکچین است.
- هوش مصنوعی:
هوش مصنوعی با تحلیل داده‌های بانکی و شناسایی الگوهای رفتاری کاربران، خدمات مالی را هوشمندتر و کارآمدتر می‌کند. - بلاکچین:
این فناوری امکان توسعه مدل‌های مالی غیرمتمرکز (DeFi) را فراهم کرده و می‌تواند با حذف واسطه‌ها، فرایندهای مالی را سریع‌تر و امن‌تر کند.
بانکداری باز به‌عنوان یک مفهوم نوآورانه، تحول عظیمی در صنعت بانکداری و خدمات مالی ایجاد کرده است. این مدل جدید، با ترکیب فناوری‌های پیشرفته و رویکردی مشتری‌محور، نه تنها کارایی و شفافیت را افزایش داده، بلکه زمینه را برای ارائه خدمات متنوع و سفارشی فراهم کرده است. آینده بانکداری باز با پیشرفت‌های مداوم در فناوری‌هایی نظیر هوش مصنوعی و بلاکچین، نویدبخش ارائه خدمات بانکی هوشمندتر و کارآمدتر خواهد بود.