پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشتماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطبترین رسانه ایران در زمینه فناوریهای مالی، بانکداری و پرداخت و استارتآپهای فینتک است.
آزمون آبان / آیا شاپرک در آبان ماه قادر به گرفتن کارمزد خواهد بود؟
وزیر اقتصاد در نیمه مهر ماه به خبرنگاران گفت که گرفتن کارمزد در شورای پول و اعتبار بررسی خواهد شد. از همان ابتدا هم که محسن قادری مدیر عامل جدید شاپرک موضوع گرفتن کارمزد را مطرح کرد گفت که عدد دقیق کارمزدها در شورای پول و اعتبار بررسی میشود. بعدا که پای حکیمی بانک مرکزی هم به ماجرای کارمزدها باز شد و جانانه از طرح دفاع کرد، همه چیز منوط به تایید شورای پول و اعتبار بود.
حالا صنعت پرداخت ایران در آستانه آزمونی بزرگ قرار گرفته است. آبان ماه، ماه مهمی برای پرداخت الکترونیک ایران است. در این ماه، تراکنشهای هیجانی به کمترین تعداد خود میرسد و بهترین زمان برای جراحی صنعت پرداخت است. جراحی که مخالفان بسیاری دارد و مخالفت آنها طبیعی هم هست. چیزی که تا دیروز رایگان بوده اعلام شده که از امروز دیگر رایگان نیست.
چه کشکی! چه پشمی!
چوپانی گلهاش را به صحرا برد و به درخت گردوی تنومندی رسید. از آن بالا رفت و به چیدن گردو مشغول شد که ناگهان گردباد سختی درگرفت؛ خواست فرود آید، ترسید. باد شاخهای را که چوپان روی آن بود به اینطرف و آنطرف میبرد. دید نزدیک است که بیفتد و دستوپایش بشکند. مستأصل شد. از دور بقعه امامزادهای را دید و گفت: «ای امامزاده گلهام نذر تو، از درخت سالم پایین بیایم.» قدری باد ساکت شد و چوپان به شاخه قویتری دست زد و جای پایی پیداکرده و خود را محکم گرفت. گفت: «ای امامزاده خدا راضی نمیشود که زن و بچه منِ بیچاره، از تنگی و خواری بمیرند و تو همه گله را صاحب شوی. نصف گله را به تو میدهم و نصفی هم برای خودم.» قدری پایینتر آمد. وقتیکه نزدیک تنه درخت رسید گفت: «ای امامزاده نصف گله را چطور نگهداری میکنی؟ آنها را خودم نگهداری میکنم در عوض کشک و پشم نصف گله را به تو میدهم.» وقتی کمی پایینتر آمد گفت: «بالاخره چوپان هم که بیمزد نمیشود. کشکش مال تو، پشمش مال من بهعنوان دستمزد.» وقتی باقی تنه را سُر خورد و پایش به زمین رسید، نگاهی به گنبد امامزاده انداخت و گفت: «مرد حسابی چه کشکی چه پشمی؟ ما از هول خودمان یک غلطی کردیم، غلط زیادی که جریمه ندارد.»
از نظر برخی حال و روز بسیاری از شرکتها و نهادهای مالی و بانکی در ایران مانند همین چوپان است. میگویند بانکها تا امروز خدمات رایگانی به مردم دادهاند و امروز میخواهند از مردم پول بگیرند. از نظر آنها بانکها زدهاند زیر میز. هرچند که این استدلال درستی نیست و در مطالبی که در همین شماره منتشر شده به این موضوع پرداختهایم.
.
مشکلات پرشمار
در حال حاضر اغلب دارندگان دستگاههای کارتخوان، این دستگاهها را برای استفاده عموم در اختیار مشتریان قرار نمیدهند و خود فروشندگان با دریافت کارت و رمز بانکی، کارت را میکشند که همین امر مقدمهای برای سوء استفادههای مالی فراهم میکند. براساس برنامه اولیه اعلام شده از سوی بانک مرکزی اخذ کارمزد از دارندگان پایانههای فروشگاهی از ابتدای آبان ماه کلید میخورد، مگر این که شورای پول و اعتبار کارمزدها را در مسیر دیگری بیندازد. گرچه این موضوع مورد انتقاد مغازهداران، اصناف و بازاریان قرار گرفت و هیئت دولت نیز بر بررسی بیشتر آن بر شورای پول و اعتبار تاکید کرده است، اما بانک مرکزی همچنان مصمم به اجرای این برنامه برای اصلاح صنعت پرداخت ایران است.
با این وجود، نکتهای که اخیرا بسیار مورد انتقاد مردم در زمینه دستگاههای کارتخوان قرار گرفته است، به نحوه استفاده از دستگاهها باز میگردد که مشکلات بسیاری برای دارندگان کارتها ایجاد کرده و منجر به کلاهبرداریهایی در استفاده از کارت خوانها شده است.
در حال حاضر اغلب دارندگان دستگاههای کارت خوان فروشگاهی، این دستگاهها را برای استفاده عموم در اختیار مشتریان قرار نمیدهند و خود فروشندگان با دریافت کارت و رمز بانکی، به اصطلاح کارت را میکشند که همین امر مقدمهای برای سوء استفادههای مالی فراهم میکند. این در حالی است که مسئولان بانکی و نیروی انتظامی همواره نسبت به اینکه کارتهای بانکی و رمز آن را در اختیار فرد دیگری قرار ندهید، هشدار دادهاند و آن را مقدمهای برای کلاهبرداریهای اینترنتی عنوان میکنند. با گسترش بانکداری الکترونیکی، سوء استفادههای اینترنتی نیز بیشتر شده است.
اغلب فروشندگان دستگاه را در جایی قرار میدهند که مردم مجبور میشوند برای استفاده از کارت، آن را در اختیار فروشنده قرار دهند. برخی از مردم هم هنوز نحوه استفاده از دستگاه را نمیدانند و از فروشنده میخواهند که کارت را برای آنها بکشد، از سوی دیگر برخی از افراد قادر به استفاده نیستند و ممکن است که مشکلاتی برای دستگاه بهوجود آورند، که در این صورت شرکتهای PSP برای ارائه خدمات و سرویس مجدد دستگاه به فروشگاه نمیآیند. روش درست استفاده از دستگاه کارتخوان به این صورت است که دارنده دستگاه کارتخوان کارت مشتری را میکشد و مشتری خودش رمز را وارد میکند. در برخی کشورها کارتخوانها مجهز به قطعهای به نام پینپد هستند که مشتری از طریق آن رمز کارت را وارد میکند.
استفاده از فناوریهای نوین بانکی، فرهنگ آن را میطلبد و به نظر نمیرسد که نهادهای نظارت بر اصناف تاکنون دستورالعملی در این خصوص صادر کرده باشند و فروشندگان و دارندگان کارت خوانها هم نسبت به آن بیتوجه هستند. حال با توجه به اینکه قرار است به زودی بانک مرکزی دریافت کارمزدها از کارت خوانها را آغاز کند بهتر است سبک زندگی مناسب بانکداری و پرداخت الکترونیک هم ترویج شود. در راس این تغییرات بانک مرکزی ایستاده است و شخص ناصر حکیمی. بازوی اجرایی این جراحی بزرگ کسی نیست جز محسن قادری. در ادامه ببینیم او چه برنامههایی دارد.
.
درباره محسن قادری
محسن قادری، سال ۱۳۶۴ که مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته برق و مهندسی کامپیوتر از دانشگاه ایالتی ممفیس آمریکا با معدل 3/98 از ۴ دریافت کرد و پس از چند سال درس دادن با درجه استادیاری و پژوهش در شرکت کداک آمریکا به ایران برگشت.
برخی قادری را بیشتر پژوهشگر میدانند تا مدیر. خودش میگوید «از نظر من واقعا تمایزی بین این دو نیست، چه تدریس در دانشگاه و چه هدایت یک تیم توسعه و یا عملیاتی، در هر دو تحقیق است که اهمیت دارد. پیش از هر کاری باید شناخت کافی و اطلاعات مورد نیاز را کسب کرد و سپس وارد کارزار شد. به همین دلیل نمیتوانم وجه تمایزی بین این دو قایل شوم.»
همچنین برخی میگویند قادری تجربه فعالیت در صنعت پرداخت ندارد. اما خوش میگوید که «سال ۱۳۷۵ در سمت مدیریت گروه کارت ایران در شرکت خدمات انفورماتیک وارد حوزه پرداخت الکترونیکی ایران شدم و مدیریت تیم نرمافزاری کارت را برعهده داشتم که مسئولیت آن شامل طراحی، بومی سازی و عملیاتی نمودن پروژه کارت برای مشتریان شرکت در کوتاهترین زمان ممکن بود. پس از آن هم در مقاطعی در سمتهای سرپرستی معاونت اتوماسیون، معاون شبکه و عضو هیئت مدیره شرکتهای خدمات انفورماتیک فعالیت داشته و یا دارم. در دورانی که سرپرست معاونت اتوماسیون بودم، پروژههای توسعه و عملیات گروههای بانک ایران، کارت ایران، آزمون سیستمها، شتاب، توسعه عملیات، پشتیبانی عملیات و… را پیش بردم و در دوره معاونت شبکه نیز هدایت تیمهای توسعه، طراحی و عملیاتی مجموعه را برعهده داشتم.»
قادری قبل از این که مدیر عامل شاپرک شود معاون فنی این شرکت بود و پیش از آن هم مدیر عامل شرکت کارت اعتباری ایران کیش. او در باره دوران ایران کیش میگوید:« در مقطعی که شرکت ایران کیش برای تقویت جایگاه خود نیاز به افزایش سرمایه و توسعه و نوسازی سیستم داشت وارد این شرکت شدم و مدیریت بیش از ۸۵۰ نفر را در ۳۰ دفتر بر عهده گرفتم. در مدتی کوتاهی که در آنجا حضور داشتم کلیه عملیات بازسازی و توسعه زیرساختها کلید خورد و به پایان رسید، مشکلات موجود با پیمانکاران، تامین کنندگان و مشتریان شرکت تشخیص داده شد و تعین تکلیف گردید.»
توسعه کیفی و فنی نیروی انسانی شاپرک، تهیه و تدوین و برگزاری کارگاههای آموزشی برای ارتقا و توسعه شبکه الکترونیکی پرداخت کارت، ارائه فرآیندهای کاربردی در راستای ضرورت توسعه گستره پوشش فیزیکی توزیع کارتخوانها در سطح کشور، کاهش تعداد کارتخوانها به ازای هر فروشگاه با حجم مناسب تراکنش برای هر کارتخوان، مشاوره، تصمیم سازی در تدوین نهایی سیاستها، مقررات و الزامات نظارت بر فعالیتهای شرکتهای ارائه دهنده خدمات پرداخت کارت و اجرای آن، مشاوره، تصمیم سازی و اجرای کارمزدهای متناسب و متناظر با خدمات شبکه الکترونیک پرداخت کارت و کاهش تدریجی حمایتهای پرداخت کارمزد و فعالسازی دریافت کارمزد از ذینفعان درجه اول و دوم و غیره از جمله جملههای کلیدی است که در برنامههای قادری برای شاپرک دیده میشود.
قادری یک بار گفته بود که شاپرک پتانسیل این را دارد که در کنار نامهایی مانند ویزا و مستر قرار گیرد. باید دید او میتواند شاپرک را در کنار ویزا و مستر به برندی بزرگ و جهانی تبدیل کند.
.
شاپرک چرا تاسیس شد؟
آذرماه سال 90 بود که بانک مرکزی شرکتهای پرداخت الکترونیکی ایران را به نخستین جلسه توجیهی شاپرک فراخواند و آییننامه شاپرک را دو ماه بعدازآن ابلاغ کرد. اکنون بیش از 2 سال از آن روزها میگذرد. در این مدت شرکت شاپرک تأسیس شد؛ مستقر شد؛ مراحل مختلف بررسی فنی و صدور مجوز برای شرکتهای واجد شرایط در این عرصه هم آغاز گردید. دیماه سال 91، زمان اتصال سوئیچ شرکتهای پرداخت الکترونیک به سوئیچ شاپرک و قطع ارسال پیامهای پرداخت از طریق اتصال مستقیم بانکها بهشتاب فرارسید و بهمنماه سال 92 همزمان مهاجرت دروازههای پرداخت اینترنتی به این شبکه بود. شاپرک هرچند که نام پرنده نحیفی است، اما شاپرک ما، یکتنه بارهای زیادی را بر دوش کشیده است.
شاپرک آمد که نظمی به بازار پرداخت الکترونیک بدهد، اما اجرایی نشدن اخذ کارمزد از پذیرندگان، تعدد کارتخوانها و مسائلی ازایندست، مشکلاتی است که کماکان گریبان گیر شاپرک و صنعت پرداخت الکترونیک ایران را گرفته. قادری میگوید: «شاید رشد تعدادی تراکنشها و تغییراتی که طی این مدت به وقوع پیوسته نتیجه طبیعی روند اقتصاد در جامعه بوده باشد ولی آنچه در ایجاد شاپرک از اهمیت بالایی برخوردار است تبدیل یک مجموعه جزیرههای جدا از هم به یک بستر یکپارچه، استاندارد و قابل اتکاست.»
قادی میگوید که این یکپارچگی لازمه همه اصلاحات و ارتقاهایی است که برای یک شبکه پرداخت سالم و کارآمد نیاز است. «ایجاد شاپرک در حقیقت تغییر یک پارادایم و هویت بخشیدن به یک صنعت بزرگ و پویا در کشور است.» او بزرگترین دستاورد شاپرک در این مدت ایجاد استقلال در عین یکپارچگی در حوزه پرداخت میداند. «شاپرک بدون آنکه دخالت مستقیم در کسبوکار شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت نماید از بسیاری جنبهها کیفیت خدمات پرداخت را بالابرده است.»
.
حذف دستگاههای کارتخوان اضافی
ناصر حکیمی در گفت و گویی گفته بود: « ما حدود ۳.۲ میلیون پایانه فروش در کشور داریم که قیمت هر دستگاه حدود ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان است که نشان از سرمایهگذاری بیش از ۲۳۰۰ میلیارد تومانی است و عمر این پایانههای فروش ۵ سال بیشتر نخواهد بود. برآوردها نشان میدهد که سالانه برای جایگزینی این دستگاهها حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیارد تومان باید هزینه شود؛ از سوی دیگر هزینه نگهداری شبکه پایانه فروش بالغ بر ۱۰۰۰میلیارد تومان خواهد شد. تا پیش از این یارانهای که از سوی شبکه بانکی برای این نظام پرداخت الکترونیک به شرکتهای ارائهدهنده خدمات پرداخت میشد، جوابگوی هزینهها بود و از ابتدای امسال، شرکتهای ارائهدهنده خدمات به مشکلات زیادی برخورد کردند.»
رشد تجهیزات پرداخت در سالهای گذشته خیرهکننده بوده است و به دلیل رایگان بودن این خدمات صاحبان کسب و کارها هم در استقاده از این تجهیزات هیچ ترمزی نداشتند و الان شاهد حضور چند دستگاه کارتخوان در بسیاری از مغازهها هستیم.
یکی از مهمترین چیزهایی که شاپرک باید سروسامان بدهد تعداد زیاد دستگاههای کارتخوان در مغازههاست. قادری در این باره میگوید: «این مراحل در نقشه راه شاپرک از پیش ترسیمشده و گامبهگام در این راه روبهجلو درحرکت هستیم.»
.
آیا 12 شرکت کفایت میکند؟
برخی میگویند که 12 شرکت کافی نیست و این انحصاری برای این شرکتها ایجاد کرده است و طبیعتا نمیتوان انتظار کیفیت خوبی در زمینه خدمات پرداخت الکترونیک داشت. پس بهتر است کاری کنیم که شرکتهای بیشتری بتوانند خدمات پرداخت ارائه کنند و برخی دیگر استدلال میکنند که در دنیا هم چند شرکت معدود عمده تراکنشهای پرداخت را انجام میدهند. قادری در این باره میگوید که «تلاش شده که شرایط رقابتی در بازار حکمفرما باشد و از انحصاری شدن آن جلوگیری به عمل آید اما تعداد شرکتها و یا حذف و اضافه شدن آن صرفاً بر اساس نیروهای حاکم بر بازار تعیین خواهد شد. شاید بتوان پیشبینیهایی در این موارد انجام داد ولی هدفگذاری خاصی در این موارد صورت نگرفته است.»
هرچند که ظاهر فعالیتهای شاپرک به نظر تهاجمی است اما خود شاپرک این را قبول ندارد. «اتخاذ سیاست اجرای تغییرات بهصورت آرام و بدون تنش بهجای انجام عملیات سریع و تهاجمی است که در حقیقت سیاستی است که پس از بررسیهای زیاد و با توجه به نظر متخصصین اتخاذشده است. در این روش نتایج کمی دیرتر ظاهر خواهد شد اما درعینحال شرایط باثباتتری را به وجود خواهد آورد. در این مدل توجه زیادی به نیروهای بازار بهعنوان عامل اصلی به تعادل رسیدن در این حوزه معطوف گردیده است.»
.
4 محور اساسی شاپرک
شاپرک درباره خودش میگوید که با فراهم کردن نظامی کامل و جامع، نظارت دقیق و همهجانبه بر عملیات پرداخت و عملکرد شرکتهای تابعه خواهد داشت: کنترل و نظارت در شبکه پرداخت کشور، ایجاد سازوکار یکسان برای فعالیت شرکتها، استانداردسازی خدمات قابلعرضه، هدایت به سمت استفاده بهینه از منابع. در این 4 مورد عملکرد شاپرک چگونه بوده است؟ نظر قادری در این باره چیست؟ «هر چهار موردی که اشاره گردید یعنی کنترل و نظارت در شبکه پرداخت کشور، ایجاد سازوکار یکسان برای فعالیت شرکتها، استانداردسازی خدمات قابلعرضه و هدایت به سمت استفاده بهینه از منابع مواردی هستند که بهصورت نسبی ارزیابی میگردند. شواهد و آمار نشان میدهد که این شاخصها هرسال نسبت به سال گذشته رشد مناسبی نشان داده است اما این به معنی اتمام مأموریت شاپرک و تغییر رویکرد نسبت به آنها نبوده و بهبود مستمر در آنها موردتوجه هست.»
.
امنیت پاشنه آشیل یا نقطه قوت؟
ماجرای 3 میلیون کارت بانکی در بهار چند سال پیش هنوز از خاطر کسی نرفته است. آن زمان شخصی اطلاعاتی از درون یکی از شرکتهای پرداخت الکترونیک را با خود به خارج از ایران برد و بعد از انتشار اطلاعاتی در یک وبلاگ مدعی شد که سیستم پرداخت الکترونیک ایران امن نیست. البته بماند که آن شخص به دلیل دسترسیهایی که داشته توانسته به این اطلاعات دسترسی پیدا کند و پای هک و هکری در میان نبوده است
شاپرک که بعد از این ماجرای پر سر و صدا به وجود آمده بود، خودش را ناجی امنیت در پرداخت الکترونیک میدانست و یکی از سختگیریهای شاپرک در این سالها در زمینه مسائل امنیتی بوده است. قادری در این باره میگوید «نکته قابلتوجه این است که پیش از شاپرک بسیاری از خطاهای امنیتی یا شناسایی نمیشد و یا اصلاً گزارش نمیگردید اولین اتفاق شناسایی و ثبت سوابق کلیه رخدادهای امنیتی در شاپرک بوده است. این اتفاق میتواند به معنی افزایش آمار خطاهای امنیتی بهحساب بیاید، ولی مشخص است که چنین نیست. از طرفی با توجه به اقداماتی که پس از رخداد یک خطای امنیتی انجام میگیرد و با توجه به اشتراکگذاری اطلاعات مربوط به خطاها که منجر به جلوگیری از موارد مشابه میگردد مقایسه سوابق ثبتشده در شاپرک نشان میدهد که بهتدریج آمار هر نوع خطای امنیتی رو به کاهش است.»
.
اطلاع رسانی
«مدل ایجاد تغییرات در صنعت پرداخت کشور بهجای مدلهای تهاجمی، مدل اصلاحات مرحلهبهمرحله و با سرعت آرامتری در نظر گرفتهشده است ازاینرو در بسیاری از موارد این تغییرات حتی بازتابی در ارائه خدمات نداشته و استفادهکنندگان نهایی حتی آن را احساس ننمودهاند. با رسیدن به مراحل بعدی که نیاز بیشتری به مشارکت اجتماع با حرکت شاپرک خواهد بود، اطلاعرسانی و آموزش همگانی در دستور کار شاپرک قرار خواهد گرفت.» قادری هم مانند قطبی معتقد است که در زمینه اطلاعرسانی باید کار بیشتری انجام دهد. تا آن زمان باید ماند و دید که شاپرک آزمون آبان را چگونه پشت سر میگذارد.
منبع: ویژهنامه بانکداری الکترونیک عصر ارتباط، شماره 13