پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
مصطفی جاویده، معاون فناوری اطلاعات شرکت تأمین خدمات سیستم‌های کاربردی کاسپین / امروزه مفهوم بانکداری باز (Open Banking) به‌عنوان یکی از روندهای محبوب در بانک‌ها، فرصتی جهت رشد و کاهش هزینه‌ها در اختیار آنها قرار می‌دهد. از این رو بانک‌های پیشرو در راستای همگام‌شدن با نوآوران دیجیتالی، در حال تلاش برای سازمان‌دهی متفاوت کسب‌وکار خود و ایجاد قابلیت‌های جدید هم از نگاه کسب‌وکاری و هم از نگاه فناوری هستند. آنها در حال حاضر بانکداری باز را بخش مهمی از اکوسیستم نوآوری باز دانسته و آن را فرصتی برای به دست آوردن درآمد و به‌کارگیری گسترده ایده‌های نوآورانه می‌دانند. آنها در حال بازنگری مدل‌های عملیاتی خود و سرمایه‌گذاری در معماری فناوری باز هستند. آنها می‌دانند که می‌توانند از طریق بانکداری باز هم به‌طور مستقیم و با اخذ کارمزد و هم به‌طور غیرمستقیم یعنی با استفاده از خلق ایده‌های نوآورانه و خلاقانه و افزایش مشتری و کاهش هزینه‌ها، درآمد کسب کنند. این بانک‌ها همچنین شروع به بازنگری در نیازهای مدیریت داده کرده و به‌دنبال یافتن راه‌های جدید همکاری با شرکای اکوسیستم خود هستند.
مفهوم بانکداری باز
بانکداری باز (Open Banking API) به‌طور کلی به معنای در اختیار گذاشتن سرویس‌های بانکی برای دستیابی شرکت‌های ثالث به این سرویس‌ها به جهت ارائه خدماتی جذاب‌تر و بهتر به مشتریان در راستای مفهوم نوآوری باز است. این مدل به بانک‌ها اجازه می‌دهد تا با ارائه APIها به شرکت‌های غیربانکی، امکان توسعه و دسترسی به خدمات دیجیتالی بانک‌ها را از کانال شرکت‌های ثالث فراهم آورند. در ابتدا بانکداری باز با این نحوه سرویس‌دهی محبوب شد.
اجازه دهید با یک مثال توضیح دهم. برنامه‌های مدیریت مالی معروفی وجود دارند که از خدمات بانکداری باز سود می‌برند. آنها اطلاعات تمام حساب‌های بانکی مختلف شما از بانک‌های گوناگون را در یک برنامه جمع‌آوری می‌کنند و به شما این امکان را می‌دهند که بر امور مالی خود به‌طور مجتمع و بهتر نظارت داشته باشید. این موضوع می‌تواند به شما در دستیابی به اهداف پس‌انداز یا بهبود عادات هزینه‌ای کمک کند. به‌منظور تجمیع اطلاعات، این برنامه باید داده‌های تراکنش‌های شما را از تمام حساب‌های بانکی شما از طریق ادغام API همه آن بانک‌ها انجام دهد.
به‌عنوان یک نمونه دیگر یک شرکت می‌تواند در راستای اعتبارسنجی یک مشتری اطلاعات رفتاری یک مشتری را از تمامی بانک‌ها استعلام کند و از کنار هم قرار دادن اطلاعات تمامی بانک‌ها با دقت بیشتری مشتری خود را اعتبارسنجی کند. همان‌طور که در این دو مثال قابل مشاهده است، در مدل بانکداری باز شرکت‌های غیربانکی صرفاً از داده‌های بانک برای خلق ارزش در محصولات خود استفاده می‌کنند.
سایر مدل‌های ارائه سرویس بانکی به شرکت‌های فین‌تکی
همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره شد، هدف در بانکداری باز صرفاً در اختیار گذاشتن داده‌های مشتریان بانک به شرکت‌های غیربانکی است. بر اساس مقاله‌ای که در سایت Accenture منتشر شده، با محبوب‌شدن این مدل کسب‌وکاری در بانکداری، مدل‌های جدید دیگری نیز مطرح شدند. بر اساس این تعریف، مدل ارائه خدمات بانکداری باز را می‌توان در دو دسته زیر تقسیم‌بندی کرد:
- بانکداری به‌عنوان یک سرویس (Banking as a Service) یا به اختصار BaaS
- بانکداری به‌عنوان یک پلتفرم (Banking as a Platform) یا به اختصار BaaP
بانکداری به‌عنوان سرویس (BaaS)
در این مدل شرکت‌های غیربانکی خدمات مورد نیاز بانکی خود را به‌طور کامل در محصولات خود ادغام می‌کنند. لطفاً به مثال زیر توجه فرمایید. فرض کنید که شما مدیر یک شرکت هواپیمایی هستید و در صنعت خود با رقابت شدیدی روبه‌رو هستید و دوست دارید وفاداری مشتریان خود را افزایش دهید. این مدل به ذهن شما می‌آید که به مشتریان خود مثلاً کارت بانکی یا کارت اعتباری با نام برند خودتان ارائه دهید که هرگاه مشتری شما با آن کارت پرداخت کند، در باشگاه مشتری خود، امتیاز وفاداری دریافت کند یا در صورت نیاز، مشتری بتواند از اعتبار آن بلیت تهیه کرده و طبق ضوابط از قبل تعیین‌شده‌ای، آن مبلغ خودبه‌خود و بدون دردسر به وام تبدیل شود.
در این صورت هر بار که مشتریان شما از کارت خود استفاده می‌کنند، با نام تجاری شما ارتباط برقرار می‌کنند. همچنین شما می‌توانید با تجزیه‌وتحلیل رفتار پرداخت مشتریان خود، آنها را بهتر بشناسید و خدمات متناسب‌تری به آنها ارائه دهید. در این صورت شما می‌توانید میزان فروش بلیت‌های پروازی را افزایش دهید و مستقیماً بر نحوه و میزان هزینه مشتریان خود تأثیر بگذارید.
همان‌طور که در این مثال نیز دیده شد، ارائه خدمات بانکی توسط یک شرکت غیربانکی می‌تواند جذاب بوده و به درآمدزایی منجر شود، اما به‌طور کلی هر زمان که بخواهید خدمات بانکی ارائه دهید، به اخذ مجوز بانکداری نیاز دارید و به‌دلیل ارتباط مستقیم عملکرد بانک‌ها با عملکرد اقتصاد در یک کشور، اخذ چنین مجوزی عملاً کار بسیار دشوار است. اخذ مجوز نه‌تنها به سرمایه قابل توجهی نیاز دارد، بلکه مهم‌تر از آن نیازمند رعایت مقررات سخت‌گیرانه در زمینه پول‌شویی، حفظ محرمانگی و حفاظت از سپرده‌ها را به‌دنبال خواهد داشت. اینجاست که مفهوم بانکداری به‌عنوان یک سرویس (BaaS) مطرح می‌شود.
بانکداری به‌عنوان یک سرویس، مدلی را توصیف می‌کند که در آن بانک‌های دارای مجوز، به سایر شرکت‌های غیربانکی این امکان را می‌دهند که خدمات بانکداری دیجیتال را مستقیماً در محصولات خود ادغام کنند. به این ترتیب، یک سازمان غیربانکی، مانند شرکت هواپیمایی شما، می‌تواند بدون نیاز به اخذ مجوز بانکی، خدمات بانکی دیجیتالی به مشتریان خود ارائه دهد. بنابراین با BaaS، تقریباً هر کسب‌وکاری می‌تواند با چند خط کد به یک ارائه‌دهنده خدمات بانکی تبدیل شود. به همین دلیل است که اغلب از BaaS به‌عنوان بانک برچسب‌سفید (white-label banking) یاد می‌شود، زیرا خدمات بانکی از طریق محصولی با برند غیربانکی ارائه می‌شود. همچنین مثلاً آن شرکت هواپیمایی قادر به دسترسی به صفحه‌ای ادمین جهت مدیریت کل فعالیت‌های کاربران خود خواهد بود و می‌تواند همانند یک بانک کوچک، رفتار آنها را رصد کرده و گزارش‌های مدیریتی از کل مشتریان خود داشته باشد.
بانکداری به‌عنوان یک پلتفرم یا بانکداری پلتفرمی (BaaP)
اما بانکداری پلتفرمی، یک داستان کاملاً متفاوت است. در این مدل، یک بانک خدمات سنتی خود را با خدمات دیجیتالی و جدید شرکای شخص ثالث ادغام می‌کند و خدمات جدیدی را در کانال‌های خود ارائه می‌دهد. در مدل قبلی در حقیقت بانک در پشت صحنه قرار داشت و عملاً برند شرکت ثالث در حال تقویت‌شدن بود و از این بابت مشتریان به شرکت ثالث وفادار می‌شدند و حتی ممکن بود بانک مشتریان خود را نیز از دست بدهد، اما بانکداری پلتفرمی به مدلی اشاره می‌کند که خدمات سایر فین‌تک‌ها و شرکت‌های فناوری بر بستر خود بانک ادغام شده و از طریق کانال‌های بانک در دسترس باشد.
برای نمونه، یک بانک ممکن است یک مشاور رباتیک سرمایه‌گذاری در اینترنت‌بانک یا موبایل‌بانک خود ادغام کند تا مشتریان بانک بتوانند از همان بستر و از همان حسابی که کارهای بانکداری روزانه خود را از آن انجام می‌دهند، به محصولات سرمایه‌گذاری دسترسی پیدا کنند یا بانک‌ها خدماتی مانند فروش بلیت هواپیما را در محصولات اینترنت‌بانک و موبایل‌بانک خود ادغام کنند؛ بنابراین بانکداری پلتفرمی را می‌توان معکوس بانکداری به‌عنوان یک سرویس توصیف کرد. در مدل بانکداری پلتفرمی (BaaP)، بانک مشتری را تحت مالکیت خود قرار می‌دهد و خدمات فین‌تک‌ها را در خدمات خود ادغام می‌کند. در مدل BaaS، مشتری متعلق به فین‌تک است و او خدمات خود را با سرویس‌های بانک ادغام می‌کند.
در حقیقت بانک‌ها اغلب از رویکرد بانکداری پلتفرمی، جهت جذب نوآوری‌های خارج از بدنه بانک بهره برده و از این رویکرد به‌عنوان یک استراتژی دفاعی برای جلوگیری از ریزش مشتریان خود در برابر فناوری‌های جدید و جذاب فین‌تک‌ها استفاده می‌کنند. بدین ترتیب بانک‌ها از چابکی، خلاقیت و نوآوری که در شرکت‌های فین‌تک وجود دارد، جهت ارتقای برند خود و جذب مشتری برای خود سود می‌برند. بنابراین بانک‌ها با ادغام خدمات فین‌تک‌ها در بستر خود، اگر هم نتوانند بر مشتریان خود بیفزایند، حداقل می‌توانند مشتریان‌شان را در اکوسیستم خود حفظ کنند، حتی اگر این به معنای واگذاری بخشی از درآمد خود به فین‌تک‌ها باشد.
جمع‌بندی
بانکداری باز، یا به عبارت بهتر سرویس بانکداری باز (Open Banking API) به معنای ارائه داده‌های مشتریان فعلی بانک از طریق API به شرکت‌های غیربانکی است و معمولاً شرکت‌ها این سرویس‌ها را از چندین بانک دریافت و تجمیع کرده و ارزش جدیدی برای مشتری خلق می‌کنند. در این روش شرکت‌های ثالث می‌توانند اطلاعات کاربر نرم‌افزار خود را به اطلاعات کاربر اینترنت‌بانک یا موبایل‌بانک فرد مذکور متصل کنند.
بانکداری به‌عنوان یک سرویس (BaaS)، در واقع بانکی است که سرویس‌های بانکی را در اختیار شرکت‌های ثالث قرار می‌دهد تا آنها بتوانند بدون داشتن مجوز بانکداری، خدمات بانکی مورد نیاز خود را بر بستر محصولات خود ادغام کنند، مانند صدور یک کارت بانکی، ولی با برند یک شرکت غیربانکی یا اعطای مستقیم وام و اعتبار با برند یک شرکت ثالث.
بانکداری پلتفرمی (BaaP)، به معنای ادغام سرویس‌های غیربانکی بر بستر سرویس‌های بانک توسط خود بانک است تا مشتریان بانک بتوانند سایر خدمات مورد نیاز خود را به‌سادگی و در همان کانال‌های قبلی یعنی اینترنت‌بانک و موبایل‌بانک در اختیار داشته باشند. این موضوع همانند مفهوم سوپرمارکت مالی بر بستر دیجیتال است که همانند یک مارکت‌پلیس عمل کرده و سایر شرکت‌ها می‌بایست سرویس‌های خود را بر این بستر پیاده‌سازی کنند.