پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
هلدینگ فن‌آوا، کارگاهی را با عنوان ارائه یک بسته نجات برای ارتباطات ثابت کشور اختصاص داد. میثم سیدصالحی، عضو هیئت‌مدیره فن‌آوا و سخنران این کارگاه نیم‌ساعته به بررسی و مقایسه ارتباطات ثابت در ایران و اروپا پرداخت در نهایت برای مسائل و مشکلات ارتباطات ثابت در ایران پیشنهاد‌هایی ارائه کرد.
به گزارش راه پرداخت طبق مباحث مطرح‌شده در این کارگاه، تعداد مشترکین ارتباطات ثابت به واسطه رشد ارتباطات همراه و ارتباطات بی‌سیم از سال 2018 در ایران دچار افت محسوسی شده است. این تعداد با توجه به شرایط کرونا و نیاز مردم به استفاده بیشتر از شبکه ارتباطات در اواخر سال 2019 و سال 2020 با جهش کوچکی مواجه شده است؛ اما در مقایسه با سال 2018 و همین‌طور نسبت به مقیاس‌های جهانی بازهم عدد کوچکی است.
کشورهای دانمارک، آلمان و آمریکا به نسبت ضریب نفوذ اینترنت ثابت جزء کشورهای پیشرو هستند. کشور عراق هم که به لحاظ ارتباطات زمینی خیلی کشور پیشرویی نبوده، توانسته است در دو سال اخیر حجم ارتباطات ثابت خود را به ایران نزدیک و حتی از ایران عبور کند.
ضریب نفوذ اینترنت ثابت در ایران 11.39 است که پایین‌تر از میانگین جهانی، اروپا، آمریکا، کشورهای CIS، آسیا و اقیانوسیه و بالاتر از آفریقا و میانگین مناطق عربی است؛ به نظر می‌رسد رشد ضریب نفوذ اینترنت ثابت در ایران طی سالیان اخیر به دلیل مهاجرت به اینترنت همراه برخلاف سایر کشورها نزولی بوده است.
ایران در حوزه ارتباطات سیار در سال‌های اخیر و بعد از پاندمی کرونا با جهش مواجه بوده است و نه تنها میانگین‌های جهانی را پشت سر گذاشته است بلکه از کشورهایی مثل ایالات متحده و آلمان هم عبور کردیم. بر اساس آمارهایی که اخیراً منتشرشده است ضریب نفوذ ارتباطات سیار در ایران از مرز 160 درصد عبور کرده است.
به گفته سیدصالحی در کشورهایی نظیر آلمان و آمریکا مباحثی مانند اینترنت اشیا از رشد خوبی برخوردار بوده‌اند و رشد بالای ایران در ضریب نفوذ ارتباطات همراه در حالی است که ما هنوز به‌طورجدی وارد این حوزه‌ها نشده‌ایم و عملاً این رشد صرفاً بر اساس نیاز کاربر توسعه پیدا کرده است.
عملاً کشورهایی که در دنیا بر حوزه زیرساخت فناوری یا تولید سرویس و خدمات تمرکز دارند، مسئله اینترنت ثابت را خیلی بهتر برای خودشان حل کرده‌اند و از این طریق در این حوزه رشد کرده‌اند.
تفکیک تکنولوژی‌های ارتباطات ثابت در ایران
با تفکیک تکنولوژی‌های ارتباطات ثابت متوجه می‌شویم حدود 79 درصد از فناوری استفاده‌شده در کشور X-DSL است. همان‌طور که می‌دانید زمان زیادی از تولید این فناوری می‌گذرد و درحال حاضر و با توجه به پیشرفت روزافزون تکنولوژی، پاسخگوی نیاز کاربران نیست. در کنار آن 15 درصد خدمات از فناوری ارتباطات ثابت به صورت TD-LTE است، 4 درصد آن Wifi و دو درصد از این فناوری‌ها FTTH است.
نکته حائز اهمیت این است که در ایران یک انتقال کاربر از فناوری‌های ثابت زمینی به سمت فضای ارتباطات ثابت با استفاده از فناوری‌های بی‌سیم داشته‌ایم که به‌طور ویژه در بخش تجاری قابل توجه است. علت اصلی این انتقال کاربر هم مشکلاتی است که در زمینه خطوط زمینی و به خصوص مسائلی است که در حوزه نقاط انتهایی دسترسی کاربر وجود دارد. قدیمی بودن کابل‌های مسی، سیم‌ها و عدم توسعه فیبر نوری در لایه انتهایی یکی از دلایلی است که کاربران پرمصرف و به‌طور ویژه کاربران تجاری از فضای X-DSL و مانند آن به سمت FWA و استفاده از خدمات TD-LTE مهاجرت کرده‌اند.
وضعیت سرعت ارتباطات در دنیا
ایران در بین کشورهای دنیا در حوزه ارتباطات ثابت با میانگین سرعت 7.05 مگابیت بر ثانیه و بعد از کشورهایی نظیر موزامبیک و هندوراس در جایگاه 160ام دنیا قرار دارد. با بررسی کشورهای برتر این حوزه متوجه می‌شویم که «جزیره جرزی» که یک جزیره وابسته به سلطنت بریتانیاست و حدود 90 هزار نفر جمعیت دارد با میانگین سرعت 274.27 مگابیت بر ثانیه در جایگاه نخست سرعت ارتباطات ثابت قرار دارد. دومین کشور با میانگین سرعت 211.26 مگابیت بر ثانیه لیختن‌اشتاین یعنی یکی دیگر از کوچک‌ترین کشورهای اروپا است.
با عبور از کشورهای کوچک ابتدای لیست، به کشورهایی نظیر هلند، مجارستان، ژاپن و آمریکا می‌رسیم که میانگین‌های نزدیک به 100 مگابیت بر ثانیه به ترتیب در جایگاه‌های نهم، دهم، سیزدهم و چهاردهم قرار دارند.
در کشورهای حوزه اروپا و حتی تا حدودی حوزه آسیا با سرعت‌های بیش از 50 مگابیت بر ثانیه به مشترکان، خدمات‌رسانی می‌کنند و این درحالی است که در کشورهای هم‌رده ایران در این حوزه هنوز با سرعت‌های کمتر از 10 مگابیت بر ثانیه خدمات‌رسانی می‌شود.
تغییر تکنولوژی ارتباطات ثابت در کشورهای پیشرفته (عضو OECD)
از حدود 200 میلیون کاربری که در حوزه ارتباطات ثابت از تکنولوژی‌های مختلف استفاده می‌کنند رشد استفاده از فیبر نوری به‌طورجدی و افت ADSL کاملاً مشهود است به‌طوری که در سال 2020 تعداد کاربران FTTH از تعداد کاربران DSL عبور کرده است.
این انتقال تکنولوژی در کشورهای بزرگی مانند فرانسه که با داشتن حدود 28 میلیون کاربر DSL عضو OECD هستند بسیار مهم است. در ایران با حدود 9 میلیون کاربر، حدود 6.5 درصد از کاربران ADSL دنیا را داریم که با توجه به گیرایی این فناوری برای ما نیز مسئله تغییر تکنولوژی جدی و مهم است.
وضعیت درآمدی ارتباطات ثابت
یکی دیگر از مسائل مهم در این حوزه مسئله تعرفه ارتباطات ثابت و اعداد و ارقامی است که بابت سرویس‌دهی پرداخت می‌شود. در اروپا که میانگین سرعت ارتباطات ثابت بیش از 50 مگابیت بر ثانیه است، میانگین آرپو (درآمد ارتباطات ثابت) حدود 22 یورو است در حالی که آرپو این کشورها در حوزه ارتباطات سیار عدد پایین‌تری را به خصوص در سال‌های اخیر تجربه کرده است و این در حالی است که مصرف کاربران در ارتباطات ثابت به نسبت ارتباطات سیار که گران‌تر است بسیار بیشتر است.
متوسط درآمد پهنای باند ثابت در ایران بر اساس آمار منتشرشده حدود 36 هزار تومان است در حالی که این رقم در FTTH در حدود 64 هزار تومان و در ADDL حدود 35 هزار تومان است.
اگر این ارقام را بر اساس GDP مقایسه کنیم درمی‌یابیم که در اروپا تقریباً 0.07 درصد از GDP کاربران به صورت ماهانه صرف سرویس زمینی آن‌ها می‌شود در حالی که این رقم در ایران حدود 0.05 درصد است که نشان می‌دهد ما حتی در ارتباطات ثابت نسبت به اروپا در حوزه تعرفه امکان رشد داریم اما تا به حال اقدام مؤثری در این زمینه انجام نشده است.
شاخص GDP به دلیل ساختار اقتصادی ایران با کشورهای اروپایی متفاوت است. بیشتر صادرات ایران از ناحیه شرکت‌های پتروشیمی است و درست است که درآمد حاصل از آن به سرانه جمعیت تقسیم می‌شود اما در اختیار کل جمعیت قرار نمی‌گیرد؛ بنابراین شاخص درآمد عدد گویاتری برای مقایسه ایران و اروپا است.
بر این اساس و طبق آمار منتشرشده در سال 2020 متوسط درآمد هر اروپایی پس از کسر مالیات 2330 یورو در است که هزینه اینترنت ثابت حدود 0.94 درصد از آن را تشکیل می‌دهد. این متوسط در ایران حدود شش میلیون تومان است که هزینه ارتباطات ثابت 0.6 درصد از آن را تشکیل می‌دهد.
عدم کشش بازار ارتباطات ثابت
آنچه که در فضای واقعی بازار ایران در حوزه ارتباطات ثابت اتفاق می‌افتد عدم تمایل کاربر به استفاده از این خدمات است که در یک دوره چند ساله به این مرحله رسیده است. سه عامل اصلی که بر یکدیگر نیز اثرگذارند دلایل اصلی ایجاد این عدم تمایل کاربران و کشش پایین بازار است. یکی از این سه عامل «توجیه اقتصادی» است. در ایران، میان تعرفه ارتباطات ثابت و همراه تفاوت معنی داری نیست و کاربر تا زمانی که بتواند بدون متحمل‌شدن دردسرهای استفاده از خدمات اینترنت ثابت با همان هزینه از خدمات اینترنت همراه استفاده کند، این تغییر فناوری برای او توجیه اقتصادی ندارد. دلیل دوم «توجیه بازار» است. در فضای بازار، خدمات ارتباطات همراه نیاز عمومی کاربران را پاسخ می‌دهد و کاربر احساس نیاز به ترافیک بیشتر را احساس نمی‌کند که بخواهد آن را از طریق یک مسیر دیگر تأمین کند.
دلیل دیگر «توجیه فناوری» است. همان‌طور که می‌دانید ایجاد یک سرویس زمینی در همین لحظه حدود 72 ساعت به طول می‌انجامد. در حالی که کاربران با استفاده از مسیر ارتباطات سیار می‌توانند با مراجعه به یکی از مراکز ارتباط همراه و تهیه یک سیم‌کارت همان نیاز را ظرف مدت چند دقیقه رفع کنند.
چرخه معیوب ارتباطات ثابت
عدم کشش بازار ارتباطات ثابت که پیش‌تر به دلایل وقوع آن پرداختیم، خود، منجر به عدم تناسب تعرفه و بیشترشدن هزینه‌های جاری شرکت‌های حوزه ارتباطات ثابت نسبت به درآمد می‌شود و این شرکت‌ها را دچار می‌کند بنابراین، این شرکت‌ها به ناچار برآنند که تا می‌توانند تعرفه‌ها را افزایش دهند یا کاربران مجبور به استفاده از سرویس کنند که این راهکارهای مقطعی خیلی اثربخش نیستند.
زمانی که درآمد یک شرکت پاسخگوی هزینه‌های آن نباشد عملاً دیگر در یک بازه زمانی معقول در آن شرکت سرمایه‌گذاری صورت نمی‌گیرد و سودآوری وجود ندارد. همین کاهش سرمایه‌گذاری و نقدینگی منجر به عدم توسعه ارتباطات ثابت، کاهش سطح پوشش و کاهش کیفیت خدمات می‌شود.
درمان موقت و غیرپایدار بازار ارتباطات ثابت
عضو هیئت‌مدیره فن‌آوا با بیان اینکه چند راهکار برای حل مسائل گفته‌شده در مجلس شورای اسلامی، شورای عالی فضای مجازی و دیگر سازمان‌های مرتبط مطرح است که کوتاه‌مدت و موقتی هستند، توضیح داد: «یکی از این راهکارها اصلاح تعرفه‌ها است. این راهکار فقط برای مدت‌زمان کوتاهی مسئله را حل می‌کند و می‌تواند در کوتاه‌مدت یک کشش مقطعی ایجاد کند و این باعث بهبود موقتی وضع درآمدی شرکت‌های حوزه ارتباطات ثابت است اما چون بدهکاری‌های دیگری نیز از قبل وجود دارد اصلاح تعرفه فقط برای یکی دو سال پاسخگوی مشکل ایجاد شده است. راه حل دیگر مطرح‌شده تزریق سرمایه است؛ اما طبق توضیحات مطرح‌شده به دلیل نبود بازاری برای ارتباطات ثابت، شرکت‌های این حوزه درآمد زیادی ندارند و سرمایه تزریق‌شده برگشت نخواهد داشت و این راه حل نیز مسئله را حل نمی‌کند.»
صالحی با توضیح اینکه اگر اهداف شبکه ملی اطلاعات عملیاتی می‌شد می‌توانستیم انتظار داشته باشیم تا سال 1404 تغییرات اساسی در حوزه ارتباطات ثابت ایجاد شود، گفت: «متأسفانه هم‌چنان سیاست‌های بخشی وزارت ارتباطات پرداختن موردی به اهداف است که این نه تنها مشکلات صنعت را حل نمی‌کند بلکه آن‌ها را پیچیده‌تر می‌کند به‌طور مثال وزارت ارتباطات در حال حاضر به‌طورجدی به دنبال پوشش 80 درصدی پهن باند خانوار و با متوسط دسترسی 25 مگابیت بر ثانیه است؛ این یعنی یک سرمایه‌گذاری کلان. زمانی که بازاری برای استفاده از این پول‌های تزریق‌شده وجود ندارد سرمایه‌گذاری در آن بدون ایجاد کشش در بازار، بدون فایده و اتلاف سرمایه و وقت است.»
سرگرمی دیجیتال، پیشران توسعه ارتباطات ثابت
اگر سرگرمی‌های دیجیتال در یک کشور، توسعه و استفاده از آن رواج یابد می‌توان امید داشت به دلیل حجم مصرفی که سرگرمی‌های دیجیتال مصرف می‌کنند، کشش بازار به سمت ارتباطات ثابت حرکت کند. در حال حاضر، 15 درصد از ترافیک جهان صرف نتفیلیکس و به‌طور کل 60 درصد از ترافیک گردش یافته در دنیا صرف سرگرمی‌های دیجیتال می‌شود. طبق آمار سایت‌های معتبر، ترافیک ویدیو از 75 درصد در سال 2017 به 82 درصد از کل ترافیک IP جهان در سال 2022 می‌رسد.
ترافیک جهانی واقعیت مجازی و افزوده از 0.33 اگزابایت ماهانه در 2017 به 4.02 اگزابایت ماهانه در 2022 خواهد رسید. ترافیک جهانی بازی از سال 2017 تا 2022 تقریباً 9 برابر خواهد شد و چهار درصد ترافیک جهانی را تشکیل خواهد داد.
صالحی تأکید کرد: «اگر بناست در صنعت ارتباطات ثابت پیشرفتی در ایران صورت بگیرد لازمه آن توسعه سرگرمی‌های دیجیتال، استفاده از نمونه‌های خارجی این سرویس‌ها و یا وجود بدیل این سرگرمی‌ها در ایران است.»
طبق مباحث مطرح‌شده در این کارگاه، آنچه که می‌تواند باعث رشد ارتباطات ثابت در کشور شود بها دادن به سرگرمی دیجیتال است. این رشد می‌تواند با تغییر مدل درآمدی و یا حتی رایگان کردن ترافیک برای کاربران اتفاق بیفتد. توسعه بیش از پیش امکان استفاده از سینما، تئاتر و برگزاری کنسرت‌های مجازی و پوشش بازی‌های و مسابقات ورزشی آنلاین از جمله راه‌های استفاده مثبت از سرگرمی‌های دیجیتال برای کمک به رشد ارتباطات ثابت در کشور هستند.
