پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوریهای مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
فناوری بلاکچین چگونه می‌تواند به یافتن راهی برای درمان یک بیماری نادر کمک کند؟ / زارلا؛ پلتفرمی برای کسب درآمد بیماران
زهرا داستانی/ از زمانی که فناوری وارد زندگی انسان شده است، چرخ‌های علم بسیار سریع‌تر از قبل می‌چرخند. علم پزشکی به مدد فناوریهای نوین توانسته گام‌های جدیدی را در بهبود بیماران و سلامت انسانها بردارد. علم مهندسی شیوه‌های جدیدی را برای ساخت بدون نقص و کاربردی‌تر سازه‌ها و ابزارها یافته و حتی امنیت و دسترسی همگانی به داده‌ها به‌واسطه فناوری بیشتر شده است. فناوری با هدف آسان‌تر کردن زندگی بشر پا به دنیای او گذاشته و دست از تلاش برنمی‌دارد. گرچه بسیاری معتقدند فناوری به‌جز روی فرشته‌گونه‌اش چهره ترسناکی هم دارد، اما اغلب از زمان زایشش توسط بشر، ناجی او بوده است.
هموار کردن مسیر تحقیقات علمی از جمله تلاش‌های جدید فناوری است؛ تلاشی که می‌تواند به پیشرفت‌های بسیاری در شناخت طبیعت انسان و نحوه عملکرد ذهن او منتج شود، بسیاری از بیماری‌هایی را که تا به امروز بدون درمان باقی‌مانده مداوا و حتی به بهبود وضع اقتصادی بیماران که همواره تحت تأثیر بیماری تضعیف میشود، کمک کند. فناوری، دستیابی به این هدف را با ایجاد انگیزه در مردم برای مشارکت در کارهای تحقیقاتی و تسهیل دسترسی دانشمندان به دادههای این مشارکت تسهیل کرده است.
این اتفاق در ایران نیز رخ داده است. پروژه زارلا سعی کرده با طراحی یک پلتفرم و بهره‌گیری از فناوریهای نوینی چون بلاکچین دسترسی دانشمندان به دادههای زیستی انسانها را در سراسر جهان از جمله ایرانیان فراهم کند؛ داده‌هایی ایمن که نگرانی‌ها درباره سرنوشت آنها و سوءاستفاده‌های احتمالی از آنها را برطرف می‌سازد.
زارلا چیست و چه هدفی را دنبال می‌کند؟
بیش از دو و نیم میلیون نفر در جهان و بیش از 70 هزار بیمار مبتلا به ام‌اس، چشم‌به‌راه بهبود این بیماری هستند و پزشکان تا به امروز نتوانسته‌اند درمانی قطعی برای این بیماری بیابند. اما راه‌حل کشف درمان این بیماری تنها در یک چیز نهفته است: «دسترسی دانشمندان و پزشکان به اطلاعات بیشتری از بیماران ام‌اس». تیم زارلا در ایران با طراحی یک پلتفرم بازار غیرمتمرکز برای تبادل سیگنال‌های زیستی در شبکه بلاکچین، توانسته به تحقق این رؤیا کمک کند. به زبان ساده‌تر، زارلا فضایی را ایجاد می‌کند که از طریق آن دانشمندان و محققان می‌توانند به شبکه‌ای از مشارکت‌کنندگان در سراسر دنیا (از جمله ایرانیان) دسترسی پیدا کنند. محققان و دانشمندان در جهان، درخواست‌کنندگان طرح‌های پژوهشی در این پلتفرم هستند و مشارکت‌کنندگان در این طرح‌ها را مردم عادی و بیماران در سراسر جهان تشکیل می‌دهند.
این پروژه اهداف متفاوتی را دنبال می‌کند، اما مهم‌ترین هدفی که نتایج آن می‌تواند تأثیر بسزایی در زندگی انسانها داشته باشد، افزایش مشارکت مردم در طرح‌های تحقیقاتی است؛ طرح‌هایی که می‌تواند به درمان بسیاری از بیماری‌ها از جمله ام‌اس، کمک کند. بهبود وضعیت اقتصادی مشارکت‌کنندگان که بیماران می‌توانند بخشی از آن را تشکیل دهند، از دیگر اهداف این پلتفرم است. فردی که به بیماری‌های نادر مبتلاست و امکان فعالیت اقتصادی در کشور خود را ندارد، می‌تواند با مشارکت در طرح‌های پژوهشی، کسب درآمد کند و زندگی خود را بهبود بخشد.
ایده زارلا از کجا آغاز شد؟
پروژه زارلا از نیمه اول سال 1398 آغاز شد و ایده آن از مواجهه مدیرعامل پروژه با مقاله‌ای کلید خورد که از امکان پیشرفته‌تر شدن سیستم احراز هویت انسانها از طریق زیست‌سنجی‌های پنهان (hidden biometric) سخن می‌گفت. تا پیش از این رمزهای عبور، الگوها و بعدتر اثر انگشت و شناسایی چهره کار احراز هویت را برای انسانها در سامانه‌های رایانه‌ای و سیستم‌های الکترونیکی انجام می‌دادند؛ گذرواژه‌‌هایی که از امنیت پایینی برخوردار بودند. بنابراین دنیا به سمت زیست‌سنجی‌های پنهانی چون دی‌ان‌ای، رادیوگرافی دندان و سیگنال قلبی و مغزی رفت. استفاده از دادههای زیستی برای بالابردن امنیت داده‌ها، تیم زارلا را نیز جذب خود کرد. زارلا به سمت آزمایشگاه ملی نقشه‌برداری مغز رفت تا مجموعه دادههای مربوط به سیگنال‌های مغزی را به‌منظور ورود به عرصه سیستم احراز هویت بر مبنای زیست‌سنجی‌های پنهان دریافت کند، اما مجموعه داده مورد نظر در بایوبانک آزمایشگاه وجود نداشت؛ مشکلی که بسیاری از کشورهای جهان هم‌اکنون با آن روبه‌رو هستند.
یکی از چالش‌‌های حال حاضر جهانی، نبود مجموعه دادههای حیاتی در حوزه هوش مصنوعی و یادگیری ماشین است. دلیل اصلی این چالش جهانی، زمان‌بر و پُرهزینه‌بودن جمع‌آوری مجموعه دادههای حیاتی است. مثلاً دریافت یک سیگنال مغزی از یک فرد در کشورهای دارای ارز ملی باارزش، قیمتی بین 250 تا 400 دلار دارد و در کشورهایی که دلار هر روز روند صعودی را طی می‌کند و از ارزش پول ملی آن کاسته میشود، بین 25 تا 60 دلار است. گرچه هزینه ثبت سیگنال مغزی در کشورهای دارای ارز کم‌ارزش ارزان‌تر از کشورهای دارای ارز باارزش است، اما مسئله اصلی در کشورهای دارای ارز کم‌ارزش این است که انگیزه‌ای برای شرکت در طرح‌های پژوهشی در مردم وجود ندارد. در نتیجه خروجی قابل استنادی که شامل مجموعه‌ای از دادههای زیستی باشد، در دسترس نیست.
علاوه بر این، نگهداری مجموعه داده‌ها از سیگنال‌های حیاتی بسیار حساس است و بسیاری از کشورها از ترس سرقت این اطلاعات تاکنون دست به جمع‌آوری بانک دادههای زیستی نزده‌اند. شناسایی این خلأ، تیم زارلا را به این فکر انداخت تا راهی برای حل این چالش پیدا کند. گرچه زارلا با طراحی یک فضای تجاری راه را برای ارتقای سطح سلامت انسانها از طریق افزایش مشارکت مردم در پروژه‌های پژوهشیِ ثبت سیگنال‌های زیستی هموار کرد، اما از ایده سیستم احراز هویت مبتنی بر زیست‌سنجی‌های پنهان فاصله گرفت و امیدواریم پس از موفقیت زارلا در تسهیل و تسریع فرایند جمع‌آوری سیگنال‌های زیستی، یک تیم دیگر به سراغ طرح سیستم احراز هویت بر مبنای زیست‌سنجی‌های پنهان نیز برود و این فناوری را به آینده بشر هدیه دهد.
زارلا چگونه اطلاعات زیستی را جمع‌آوری می‌کند؟
زارلا یک بازار برای تبادل سیگنال‌های حیاتی است و چالش امنیت داده‌ها را از طریق بلاکچین برطرف کرده است. در پلتفرم زارلا، هر شخصی که به مجموعه‌داده‌ای از سیگنال‌های حیاتی نیاز داشته باشد، درخواستی را روی بلاکچین اتریوم ثبت می‌کند تا به‌صورت شفاف دنیا شاهد درخواست و جزئیات آن باشد. زارلا نام کسانی که درخواست دریافت سیگنال‌های حیاتی را ثبت می‌کنند، دانشمند (Mage) گذاشته و آنهایی را که به این درخواست‌ها پاسخ می‌دهند و در طرح تحقیقاتی محققان شرکت می‌کنند، فرشته (Angel) نامیده است. کسانی که می‌توانند همچون فرشتگان ناجی انسان‌های دیگر باشند. آنهایی که می‌پذیرند تا در طرح‌های تحقیقاتی موجود در پلتفرم زارلا شرکت کنند، پس از قبول درخواست و خواندن توضیحات مربوط به آن، در صورتی که به حضور در آزمایشگاه و ثبت سیگنال‌های زیستی آنها نیاز باشد، باید به یکی از مراکز موجود مراجعه و فرایند ثبت سیگنال را طی کنند. پس از آن، اطلاعات زیستی داوطلبان در اختیار درخواست‌کنندگان قرار خواهد گرفت و در ازای این مشارکت به ایشان پاداشی داده خواهد شد. پیش‌تر یافتن مشارکت‌کنندگان در طرح‌های پژوهشی چالشی بزرگ برای محققان بود، ولی فناوری این مشکل را نیز برطرف کرده است. اما چطور؟
میان‌برهای فناوری در راه ثبت دادههای زیستی
فکر کنید محققی برای انجام تحقیقی به 10 هزار سیگنال مغزی نیاز دارد تا آنها را در اختیار ماشینی قرار دهد که اطلاعات را بررسی کند و نتایج این اطلاعات را به‌عنوان یک محصول توسعه دهد. فرض بر اینکه 10 هزار نفر برای دریافت سیگنال مغزی موجود باشند و یک آزمایشگاه برای همکاری اعلام آمادگی کرده باشد که روزی 10 نفر به آزمایشگاه برای ثبت سیگنال مغزی‌شان مراجعه و در طرح مشارکت می‌کنند، هزار روز کاری زمان لازم است تا این تعداد نمونه جمع‌آوری شود. این روش برای جمع‌آوری مجموعه دادههای حیاتی بسیار زمان‌بر است، اما حالا پلتفرم زارلا می‌تواند با افزایش تعداد آزمایشگاه به‌عنوان یک پلتفرم، این زمان را به چندین روز کاهش دهد. به‌طور مثال با درخواست یک محقق در پلتفرم زارلا، در کمترین زمان می‌توان به مجموعه‌ای از دادههای حیاتی دست پیدا کرد. این‌گونه که اگر حداقل 10 آزمایشگاه با تجهیزات لازم و متخصص وجود داشته باشد، با مراجعه 10 شرکت‌کننده در روز به این مراکز، تنها در 100 روز کل سیگنال‌ها دریافت خواهد شد. حاصل کوتاه‌شدن فرایند زمانی جمع‌آوری دادههای زیستی داوطلبان، ورود محصولاتی در حوزه‌های علوم اعصاب (neuroscience)، درمان بیماری‌ها، ارتقای عملکرد، بازاریابی عصبی (neuromarketing)، رهبری عصبی (neuroleadership)، طراحی عصبی (neurodesign) و سیاست عصبی (neuropolitics) با سرعت زیادی در آینده است.
مدل اقتصادی زارلا مشارکت را افزایش می‌دهد
زارلا توانسته فارغ از سرعت‌بخشیدن به فرایند جمع‌آوری دادههای زیستی داوطلبان طرح‌های پژوهشی، مشارکت آنها را نیز افزایش دهد. اما چطور؟ تقریباً از یک سال گذشته زارلا روی یک مدل اقتصادی که بتواند به حل مشکل انگیزشی مردم در مشارکت با طرح‌های تحقیقاتی بینجامد، کار کرده است. زمانی که مردم به درخواست یک محقق پاسخ می‌دهند، قرارداد هوشمند زارلا هر 24 ساعت از گواه اثبات مشارکت استعلام می‌گیرد. به عبارتی اعلام می‌کند که آیا مشارکت‌کننده‌ای پیدا شده تا با یک محقق یا درخواست‌دهنده عهدی ببندد و فایلی را در اختیار او قرار دهد؟ این آمار را ماینرهای شبکه اتریوم اعلام می‌کنند.
ماینرها این اطلاعات را در زمانی که فرد در حال شرکت در یک درخواست بوده و اطلاعاتی بین او و درخواست‌دهنده ردوبدل شده، دریافت می‌کنند. ماینرها اثبات می‌کنند که در چه زمانی تراکنشی از سوی شرکت‌کننده به درخواست‌کننده طرح پژوهشی ارسال شده است. پس گواه اثبات مشارکت اتفاق می‌افتد. در نتیجه از قرارداد هوشمند زارلا مقداری توکن به حساب شرکت‌کننده واریز میشود. این توکن‌ها جدا از توکنی است که فرد درخواست‌کننده یا محقق بابت مشارکت به مشارکت‌کننده (فرشته) و آزمایشگاه پرداخت می‌کند. نحوه محاسبه و شرایط پرداخت این پاداش و توکن‌ها نیز در وایت‌پیپر زارلا منتشر شده است.
نحوه محاسبه پاداش مشارکت‌کنندگان در طرح‌های پژوهشی
عرضه کل توکن‌های زارلا 20 میلیون توکن است و تا 10 به توان منفی 9 خُرد میشود. طول عمر استخر پاداش (reward pool) زارلا 72 سال است. از عرضه کل توکن‌های زارلا، پنج درصد به جذب و جمع‌آوری سرمایه مالی (fund raising) و 10 درصد نیز به کل تیم زارلا تعلق می‌گیرد. همچنین 17 میلیون توکن (معادل 85 درصد از تعداد کل توکن) در قرارداد هوشمند موجود است که در ازای مشارکت، بین مشارکت‌کنندگان توزیع میشود. اگر توکنی در ازای مشارکت در بازه زمانی 45 روز توزیع نشود، می‌سوزد. مدل اقتصادی زارلا از «هاوینگ» (halving) پیروی می‌کند و هر 20 ماه، پاداش در شبکه نصف میشود و در هاوینگ شماره یک به‌صورت روزانه 14 هزار و 400 توکن استخراج میشود. به‌طور مثال اگر روز اول 10 نفر در طرح مشارکت کنند، بیشترین میزان توکن پاداش به ازای هر مشارکت‌کننده معادل 50 توکن خواهد بود که در مجموع 500 توکن برای 10 نفر در نظر گرفته میشود. این میزان توکن کمتر از 14 هزار و 400 توکن آماده استخراج روزانه است.
پس بیشترین پاداش به 10 مشارکت‌کننده پرداخت میشود و 13 هزار و 900 توکن توزیع نمی‌شود. توکن‌های باقی‌مانده در بانک قرارداد هوشمند زارلا نگهداری میشود. اگر در روز دوم 1000 مشارکت‌کننده در طرح شرکت کنند، با احتساب بیشترین مقدار پاداش، باید در این روز 50 هزار توکن توزیع شود. قرارداد هوشمند اعلام می‌کند که این میزان توکن برای توزیع وجود ندارد، چراکه 13 هزار و 900 توکن از روز اول و 14 هزار و 400 توکن از روز دوم در بانک ذخیره شده و مجموع کل توکن‌ها 28 هزار و 300 توکن در روز دوم است. بنابراین تصمیم این خواهد بود که کل توکن‌ها بین هزار نفر تقسیم شود تا به هر نفر 28.3 توکن برسد. این مدل اقتصادی است که زارلا از آن پیروی می‌کند و بر اساس آن به مشارکت‌کنندگان خود پاداش می‌دهد و در هر هاوینگ مقدار ماکزیمم پاداش از 50 توکن نصف خواهد شد و همچنین مقدار توزیع روزانه 14.400 توکن نیز نصف میشود. این هاوینگ باعث میشود حدود 72 سال مکانیسم استخر جایزه زارلا ادامه یابد، پس از آن پلتفرم زارلا بدون پاداش شبکه و به‌صورت P2P فعالیت خود را ادامه خواهد داد.
پلتفرم زارلا گرچه مدت کوتاهی را پشت سر گذاشته، اما توانسته تا امروز 38 داوطلب را در طرح‌های تحقیقاتی جذب کند. آنها در بهمن‌ماه 1399 در یک فضای آزمایشگاهی سیگنال‌های مغزی خود را ثبت کرده و در اختیار درخواست‌کننده قرار داده‌اند. با این حال راه طولانی و پرفرازونشیبی پیش روی تیم زارلا قرار دارد؛ فضایی که می‌تواند مورد حمایت متولیان سلامت و اهالی فناوری قرار گیرد.
همچنین برای آگاهی بیشتر از این پلتفرم می‌توانید به سایت www.zarela.io مراجعه کنید.
خیلی موضوع جذاب و جالبی بود. فکر نمی کردم بشه علوم اعصاب رو به بلاکچین پیوند داد. واقعا بلاک چین در آینده جزیی جدایی ناپذیر از زندگی ما انسانها خواهد شد.