پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بلوک‌های سودآور / بلاکچین چگونه به بهینه‌سازی، کارآمدسازی و آسان‌سازی فعالیت‌های 9 محصول عملیاتی و مهم کمک می‌کند؟
در عصری که به مدد انقلاب‌های فناورانه، مرزهای ناممکن هر روز شکسته می‌شود و ایده‌های نو به محک گذارده می‌شوند، بلاکچین بستری امن، دقیق، ارزان و کم‌هزینه برای نظام‌های مالی فراهم کرده تا شانس سودآوری خود را با فرایندهای رمزنگاری‌شده بلاکچین افزایش دهند.
ماهنامه عصرتراکنش / امروزه تعریفی عام و فراگیر درباره فناوری بلاکچین وجود ندارد. تنها گفته می‌شود در هر جایی که اطلاعات بتواند هزینه نهادی کمتری ایجاد کند، دست بالا را می‌گیرد و چون مزایای بی‌شماری در قیاس با روش‌های سنتی دارد، اقبال به آن هم فزونی گرفته است.
طبیعی است وقتی بلاکچین و کریپتوکارنسی مطرح می‌شود، باید دانست تمام اینها بسترهایی هستند که در حوزه‌های گوناگون کاربرد دارند. هر فناوری یا نوآوری که به وجود می‌آید، معمولاً حوزه‌های مالی که معمولاً به‌دنبال سودآوری هستند، بیشترین بهره را از آن می‌برند. بانک‌ها که تا دیروز فعالیت‌های خود را بدون دغدغه انجام می‌دادند؛ با تحولات فناورانه‌ای که رخ داده، حالا رقبای جدی‌تری مانند ارزرمزها را در کنار خود می‌بینند.
گرچه ابزارهای مبتنی بر فناوری بلاکچین در دنیا به‌سرعت در حال گسترش هستند و برجسته‌ترین کاربرد عملیاتی آنها هم در عرصه رمزارزها مشاهده می‌شود، اما حوزه‌های مالی از ابزارها و ظرفیت‌های بلاکچین بهره می‌گیرند تا مشکلات ناشی از ناکارآمدی، هزینه بالا، تأخیر، امکان کلاهبرداری، جعل و… را کمتر کنند.
گفته می‌شود هر نهاد مالی یا غیرمالی که به‌دنبال شفافیت، قابلیت اعتماد و کارآمدی است، بهتر است سراغ بلاکچین برود؛ فناوری‌ای که در قیاس با دیگر متدهای فناورانه هزینه بسیار پایینی دارد و به کاهش هزینه‌های تراکنش کمک می‌کند، واسطه‌ها را حذف و کارها را قاعده‌مند می‌کند و نظارت بر فرایندها نیز با سهولت کمتری انجام می‌گیرد. مهدی قائمی، عضو هیات‌علمی دانشگاه خوارزمی در گفتار پیش‌رو با واکاوی اندازه و نسبت بلاکچین و حوزه‌های مالی، با مصادیق عملیاتی و کاربردی، این رابطه را به‌صورتی دقیق‌تر تشریح می‌کند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
قاعده‌مندی و سهولت نظارت با بلاکچین
این یک دیدگاه پذیرفته شده است که فناوری‌های بلاکچین، شفافیت، اعتماد و کارآمدی ایجاد می‌کنند و در مقایسه با انواع دیگر متدهای فناورانه هزینه‌های پایین‌تری دارد، واسطه‌ها را حذف و قاعده‌مندی را به فرآیندها وارد می‌کند و در نهایت منجر به سهولت کنترل و نظارت می‌شود.
[/mks_pullquote]
.
فناوری‌های نوآورانه مؤثر
فین‌تک یکی از ابزارها و پتانسیل‌های تحول‌آفرین آینده است و در سال 2018 در ترکیب با مفهوم AI یا هوش مصنوعی، پیشتاز تلاش‌های مؤثر بر فضای مالی بود. «مجمع جهانی اقتصاد» گزارش‌های ارزشمندی منتشر کرده که در ادامه به برخی نکات کلیدی آن اشاره خواهیم کرد. درباره دامنه کاربرد بلاکچین مطالعات و اقدامات زیادی انجام شده است. برای مثال 24 کشور در حوزه بلاکچین سرمایه‌گذاری کرده‌اند، بیش از 2500 پتنت در سه سال گذشته، در همین رابطه به ثبت رسیده و بیش از 90 شرکت به کنسرسیوم بلاکچین پیوسته‌اند. تاکنون بالغ بر 90 بانک مرکزی در کشورهای مختلف دستورالعمل‌های عملی و مدیریتی به‌کارگیری بلاکچین را ارائه داده‌اند، 1.4 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری خطرپذیر در این رابطه صورت گرفته و 80 درصد بانک‌ها نیز شروع به فعالیت در زمینه استفاده از این پلتفرم کرده‌اند.
در نتیجه، نوعی منافع مشترک جهانی درباره مفهوم شکل گرفته که البته به برخی توهمات هم دامن زده است. برای نمونه تصور می‌شود بلاکچین آخرین فناوری دست‌یافته بشر است که همه مشکلات را حل می‌کند، اما با نگاهی عمیق‌تر به تحولات فناورانه جهانی متوجه می‌شویم که بلاکچین پایان ماجرا نیست. پیاده‌سازی فناوری‌ها و فرایندهای بلاکچین، زیرساخت‌های خدمات مالی را تسهیل و کارا می‌کند. گرچه بلاکچین دنبال ابزارسازی نیست، ولی کارآمدی ابزارها را تقویت می‌کند. دومین نکته اینکه فناوری بلاکچین یک معجزه‌گر یا اکسیر نیست؛ فقط می‌تواند یکی از شالوده‌های فناورانه باشد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
رشد سریع فناوری‌های بلاکچین
طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد در سال 2018، 24 کشور در حوزه بلاکچین سرمایه‌گذاری کرده‌اند و در طی سه سال منتهی به 2018 نیز بیش از 2500 اختراع در این حوزه ثبت شده که حدود 90 شرکت هم به عضویت کنسرسیوم بلاکچین درآمده‌اند.
[/mks_pullquote]
.
این فناوری در هر حوزه می‌تواند کاربرد و مزایای متنوعی داشته باشد، ولی اشتراکاتی نیز میان آنها هست. نکته دیگر «تعیین هویت دیجیتال» است که فاکتوری ضروری در فناوری‌های مبتنی بر بلاکچین به‌شمار می‌رود. موثرترین کاربرد این فناوری، همکاری عمیق و شفاف بین رگولاتورها، متصدیان و نوآوران است. پیچیدگی و تأخیر در پیاده‌سازی ابزارهای بلاکچین می‌تواند ناشی از همین ملاحظات باشد. امروزه زیرساخت‌های بلاکچین به‌عنوان ضروریات کسب‌وکار مطرح می‌شوند. این مزیت‌ها در واقع بلوک‌هایی هستند که وقتی کنار هم قرار می‌گیرند، دیدگاه واقعی‌تری نسبت به بلاکچین و ظرفیت‌هایش در اختیار ما می‌گذارند.
از دهه 1960 تا 2010 روند رشد فناوری سرعت قابل توجهی گرفت. در دهه 60 ریزپردازنده‌ها و نیمه‌رسانه‌ها مطرح شدند، سپس مین‌فریم‌ها، رایانه‌های شخصی و ترمینال‌ها به عرصه آمدند، بعد از آن شبکه‌های محلی، اینترنت، ابزارهای هوشمند و موبایل به وجود آمدند. نهایتاً به باکس انتهایی می‌رسیم که در آن «زیست‌سنج‌ها، رایانش قلبی، رایانش شناختی، بلاکچین، یادگیری ماشینی، رایانش کوانتوم و حوزه رباتیک» به میدان آمدند که همگی هم جزء کاربردهای بعدی بلاکچین هستند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
اینترنت امن اشیا
بر اساس پیش‌بینی‌ها تا سال آینده حدود 50 میلیارد دستگاه به اینترنت متصل می‌شوند و همگی دستورات را ارسال، دریافت و پردازش می‌کنند. بلاکچین این قابلیت را دارد که با هماهنگی میان دستگاه‌ها شبکه‌ای امن ایجاد و اکوسیستمی مقاوم‌تر برای دستگاه‌ها ایجاد کند.
[/mks_pullquote]
.
در عین حال نوآوری‌های مالی همزمان با نوآوری‌های فناورانه شکل می‌گیرند. نوآوری‌های فناورانه عبارتند از کارت‌های اعتباری، خدمات انتقال CEC، خودپردازها، تجارت الکترونیک و بانکداری دیجیتال! این تعریف و کارکرد بلاکچین برایمان اهمیت زیادی دارد. بلاکچین یکی از انواع فناوری‌های تحول‌آفرین است که زیرساختی محکم و استوار را برای خدمات شکل می‌دهد. بلاکچین مجموعه‌ای از یک جعبه ابزار گسترده و پیشرفته است. به عبارت بهتر، بلاکچین فقط یکی از شالوده‌ها به‌شمار می‌رود، ولی همه آن هم نیست.
اگر گزارش سال 2016 مجمع جهانی اقتصاد (WEF) را با گزارش سال قبل از آن مقایسه کنیم، متوجه می‌شویم زمینه‌های ورود فناوری‌ها به صنعت مالی، مشخص و مشترک هستند؛ پرداخت، بیمه، سپرده و تسهیلات، افزایش سرمایه، مدیریت سرمایه و توسعه بازار. در سال 2016 از اینها به‌عنوان «فناوری‌های نوآورانه مؤثر» یاد می‌کردند. در حوزه «بیمه» نیروهای تفکیک‌کننده، توزیع دیجیتال، ارتباطات و رایانه‌های پوشیدنی مطرح شدند، در حوزه «سپرده و تسهیلات» نیز از موبایل به‌عنوان بستر جایگزین برای وام‌دهی استفاده می‌شود.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
یکی از چند بنیان فناورانه عصر کنونی
گرچه فناوری بلاکچین این روزها کاربردپذیری بالایی دارد و به طور مداوم نیز بر جذابیت‌های آن افزوده می‌شود، این عرصه نه آخرین فناوری دست‌یافته بشر است که تصور کنیم همه مشکلات را حل می‌کند و نه پایان ماجرا است. علاوه بر این بلاکچین معجزه‌گر یا اکسیر نیست بلکه یکی بنیان‌های فناورانه عصر کنونی است.
[/mks_pullquote]
.
در افزایش سرمایه، بحث درباره پایبندسازی مشتری است و مدیریت سرمایه با محوریت ابزارهای پیشرفته و توسعه بازار با محوریت «خودکارسازی عملیات‌ها و پیمنت‌ها» دنبال می‌شوند. نهایتاً این دنیای بزرگ پر از فناوری به 9 محصول عملیاتی می‌رسد که درباره آنها صحبت می‌کنیم. در صنعت بیمه «پردازش دعاوی مالکیت و خسارت»، در سپرده و تسهیلات، «وام‌های اتحادیه‌ای و تأمین سرمایه تجارت»، در بخش افزایش سرمایه «اوراق قرضه قابل تغییر احتمالی»، در مدیریت سرمایه «تطابق قانونی خودکار و رأی‌گیری غیابی و مجازی»، در بخش توسعه بازار «تجدیدنظر در سرمایه، یعنی دارایی پس از معاملات و همچنین پرداخت‌های جهانی»، پرکاربردترین عوامل هستند. در ادامه به بررسی بستر بلاکچین برای بهینه‌سازی، کارآمدسازی و آسان‌سازی فعالیت‌ها در آن 9 زمینه اشاره می‌کنیم.
.
پرداخت‌های بین‌الملل
اولین و مهم‌ترین کاربرد بلاکچین، گلوبال‌پیمنت یا پرداخت جهانی است. پرداخت جهانی یکی از بزرگ‌ترین زمینه‌های مالی دنیا به‌شمار می‌رود. بر خلاف تصور معمول ما که «این نوع مبادلات خیلی بزرگ است»، در پرداخت‌های بین‌الملل با مبادلاتی در سطوح خیلی پایین مواجهیم، ولی مجموع آنها مبلغ بسیار بزرگی ایجاد می‌کنند. در سال 2016 کارگران در مجموع 600 میلیارد دلار به خارج از کشورهایی که در آنجا فعالیت می‌کنند، انتقال داده‌اند؛ یعنی با بازار بسیار بزرگی روبه‌رو هستیم که عموماً هم از طریق ابزارهای خدمات انفورماتیک و با 10 تا 15 درصد کارمزد و با تأخیر انجام می‌شوند.
بلاکچین بستری است که چنین حجم عظیمی از مبادلات جهانی را به‌صورت ساده‌تر، کم‌هزینه‌تر و سریع‌تر انجام می‌دهد؛ مبادله‌ای که قبلاً طی 30 یا 40 روز و با فرایندهای ارزیابی و کاغذبازی زیادی انجام می‌گرفت، اما هم‌اکنون در عرض چند دقیقه و با کارمزد کمتر از سه درصد انجام می‌شود. ذی‌نفعان کلیدی این اکوسیستم نیز عبارتند از: فرستنده و گیرنده پول، اپراتور انتقال پول، بانک فرستنده، بانک گیرنده، بانک طرف معامله، رگولاتور، شبکه اینترنت محلی، سوئیفت و بانک طرف معامله که همگی در کنار یکدیگر عناصر اصلی یک گلوبال پیمنت را شکل می‌دهند. اگر بخواهیم به نقاط ضعف گلوبال پیمنت اشاره کنیم، ابتدا باید فرایندها را بدانیم. یک پرداخت جهانی چهار جزء دارد.
جزء اول، «ایجاد رابطه تبادلی و تجاری از طریق پروتکل‌های KYC، پردازش مبلغ و پیگیری انتقال از بانک فرستنده به سمت اپراتور انتقال پول است. در قسمت «انتقال پول» شبکه سوئیفت، شبکه اینترنت محلی، در کنار بانک طرف معامله قرار می‌گیرد. مجدداً اطلاعات به «بانک گیرنده» و «اپراتور انتقال پول» منتقل می‌شود، بار دیگر فرایند KYC انجام و وجوه به گیرنده منتقل می‌شود و نهایتاً اقدامات پس از تکمیل پرداخت انجام می‌گیرد؛ یعنی تمام بانک‌ها در کنار اپراتور انتقال پول، به رگولاتور گزارش‌های دوره‌ای می‌دهند.»
به‌صورت خلاصه، هفت چالش را می‌توان {در پرداخت‌های جهانی} مشاهده کرد: 1- همکاری غیرکارا؛ 2- آسیب‌پذیری در احراز هویت؛ 3- هزینه‌ها و تاخیرات؛ 4- استعداد بروز خطا؛ 5- نیازمندی به نقدینگی بالا؛ 6- آسیب‌پذیر در احراز هویت (که در مرحله دوم هم مشاهده شد) و 7- نیازمندی به تعامل با رگولاتوری. حال باید ببینیم برای تحت بلاکچین درآوردن این فرایندها چه کار باید کرد.
به سه ضلع برتری بلاکچین نسبت به جریان‌های موجود تبادل مالی جهانی اشاره می‌کنم که قراردادهای هوشمند متکثر و متنوع بلاکچین، مهم‌ترین مزیت آن است. این قرارداد هوشمند، در کنار خودش KYC و AML هم دارد. در حقیقت بلاکچین، یک قرارداد هوشمند متنوع، متکثر و قابل انعطاف است که می‌تواند فرایندهای پروتکلی هر گروهی را که با اهداف مشخصی دست به تبادل مالی یا تبادل اطلاعات می‌زند، تأمین کند. حتی برای فعالیت‌های مجرمانه نیز از بلاکچین استفاده می‌شود، ولی به هر حال پروتکل‌های مورد نیاز را تأمین می‌کند. قرار گرفتن قرارداد هوشمند در مسیر انتقال و ارائه پول، کل مسیر انتقال را تسهیل و تسریع می‌کند.
قراردادهای هوشمند در سال 1997 شکل گرفتند، ولی اولین کاربردهای بلاکچینی آنها در انتقال ارزش در سال 2007 دیده شد. قراردادهای هوشمند ابتدایی، در چارچوب‌های انتقالی به معنای انتقال ارزش نبودند؛ بلکه فقط به کپی و جابه‌جایی ارزش می‌پرداختند؛ فرضاً ما می‌توانستیم دیتایی را به طرف مقابل ارائه کنیم، بدون اینکه از خودمان چیزی کم شود. این، همان خلاقیت و نوآوری بلاکچین است که می‌تواند مبادلات مالی را بر خلاف الگوهای server-to-server پیش ببرد. با اضافه‌شدن قراردادهای هوشمند باید فرایندهای آتی گلوبال پیمنت را مرور کرد. به این شرح که در مرحله اول، ارتباط بین فرستنده و بانک یا اپراتور انتقال پول از طریق رویه سنتی KYC یا از طریق رویه‌های هویت دیجیتال انجام می‌شوند.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
چیستی قرارداد هوشمند
قرارداد هوشمند، قراردادی قابل‌برنامه‌ریزی است که بر روی بلاکچین قرار می‌گیرد و کمک می‌کند طرفین به تعهدات مندرج در آن عمل کنند. این قرارداد در واقع کدهای کامپیوتری است که در پلتفرم بلاکچین ذخیره می‌شود و به صورت خودکار انجام می‌پذیرند.
[/mks_pullquote]
.
بلاکچین می‌تواند بین بانک فرستنده و اپراتور انتقال پول نوعی قرارداد هوشمند شکل دهد که البته این قرارداد می‌تواند به‌صورت سنتی و طبق رویه‌های جاری باشد. وقتی انتقال اطلاعات صورت گرفت، قرارداد هوشمند که الزاماتش انتقال پول بین فرستنده و گیرنده است، چارچوب‌هایش به‌طور خلاصه تعیین می‌شود. در مرحله سوم، تبدیل ارز از طریق ارائه‌دهندگان نقدینگی در زنجیره ورودی تسهیل می‌شود. در مرحله چهارم، رگولاتور تراکنش‌ها را پایش می‌کند. در مرحله پنجم، قرارداد هوشمند به‌صورت آنی با کمترین زمان و کمترین هزینه شکل می‌گیرد. در مرحله ششم، مبالغ به‌طور خودکار از طریق قرارداد هوشمند به حساب گیرنده منتقل می‌شود. نهایتاً هم مشابه روال سنتی باید بین رگولاتور و فعال اصلی پیمنت، تبادل اطلاعات صورت گیرد.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
بانکداری سنتی رقبای جدیدتری دارند
مؤسسات و نهادهای مالی به طور معمول به دنبال سودآوری بیشتری هستند و به همین نسبت هم از نوآوری‌هایی که در عرصه فناوری صورت می‌گیرد، بیشترین بهره را از آن می‌برند. امروزه بانک‌ها با تحولات فناورانه‌ای که رخ داده، رقبای جدی‌تری مانند ارزرمزها یافته‌اند.
[/mks_pullquote]
.
پردازش دعاوی مالکیت و خسارت
اشاره کردیم که کاربرد دوم بلاکچین، پردازش دعاوی مالکیت و خسارت است که اغلب ماهیتی بیمه‌ای دارد. شرکت‌هایی که از قراردادهای هوشمند برای بیمه استفاده کرده‌اند، از این روش بهره می‌گیرند. بیمه‌شونده، بیمه‌گزار، بیمه‌گزار سطح 2، رگولاتور، کارگزار و منابع پشتیبان دیتا، اجزای اصلی ذی‌نفع اکوسیستم هستند. گستردگی بازار نیز فرصتی برای انجام فعالیت‌های دعاوی مالکیت و خسارت است. در بخش ثبت دعاوی، گزارش خسارت و اطلاعات آن بین بیمه‌شونده و بیمه‌گزار جابه‌جا و ثبت اطلاعات یا ادعا توسط بیمه‌گزار سطح 2 تأیید می‌شود؛ بعد از آن به مرحله تعیین خسارت می‌رسیم که بیمه‌گزار و بیمه‌گزار سطح 2، هر دو به‌طور موازی، مأمور دعاوی را برای تنظیم خسارت فعال می‌کنند، یعنی یک کارگزار را در کنار بیمه‌شونده قرار می‌دهند و فرایند طولانی جمع‌آوری و درخواست اطلاعات آغاز می‌شود.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
نقطه عطف تحول بانکداری
اصلی‌ترین تأثیر بلاکچین بر روی صنعت مالی و فعالیت‌های بانکداری است. می‌توان گفت بلاکچین همان کاری را با مؤسسات و نهادهای مالی می‌کند که شبکه جهانی اینترنت زمانی با با رسانه‌ها کرد. بلاکچین نقطه‌عطفی در تحرک بانکداری از بانکداری سنتی به مدرن است.
[/mks_pullquote]
.
در مرحله آخر، در صورتی که تأیید دعاوی اتفاق بیفتد، تعیین خسارت می‌شود و مأمور دعاوی، پرداخت را به بیمه‌شونده انجام می‌دهد؛ اما پنج مشکل اصلی در این رابطه وجود دارد؛ اول اینکه در گزارش‌دهی مشتری به broker همیشه تجربه‌ای نامطلوب وجود دارد. کارگزار، همواره فرم‌ها و پرسش‌نامه‌های متنوعی را با فاکتورها و دلایلی که خودش در اختیار ندارد از بیمه‌شونده درخواست می‌کند که واحدهای پرهزینه‌ای شکل می‌گیرند. ازهم‌گسیختگی منابع اطلاعاتی، امکان تطبیق را بسیار دشوار می‌سازد و امکان کلاهبرداری نیز کاملاً فراهم است. ضمن اینکه تمام پردازش‌ها به‌صورت دستی و بر اساس ادعاهایی انجام می‌شود که احتمال جعلی‌بودن اسناد آن وجود دارد. در فرایند پردازش باید دید دعاوی مالکیت در بلاکچین به چه نحو انجام می‌گیرد.
در حالت قبل، نوعی گسست بین ارسال، ادعا و «ارزیابی ضرر» می‌دیدیم. وقتی فرایند در بلاکچین انجام گیرد، آن خلأ از بین می‌رود، چون بخش مربوط به ثبت دعاوی و ارائه خسارت، هر دو به شکل همزمان انجام می‌گیرند، زیرا مفهوم «دارایی هوشمند» برای اولین‌بار به میان می‌آید. در واقع بیمه به معنای رایج و موجود باید از آن دارایی که می‌خواهد بیمه‌اش بکند، نوعی نمای هوشمند داشته باشد که تمام اطلاعات موجود را در آن خلاصه کند. ثبت این دعوی و تأیید پوشش و فرایندهای تأیید، همگی تحت نوعی قرارداد هوشمند انجام می‌گیرند.
مهم‌ترین قابلیت بلاکچین همین است. پایگاه‌های دیتا، دسترسی به دیتاهای اعتباری، فهمیدن وضعیت آب‌وهوا و ارائه و بازبینی گزارش‌های حق امتیاز، تمام اینها به‌صورت از پیش معین در اختیار قرارداد هوشمند قرار گرفته‌اند و امکان تطبیق و ارزیابی خسارت را به‌شدت بالا می‌برند. نهایتاً ثبت دعاوی و جابه‌جایی، کار اصلی انجام‌شده توسط قرارداد هوشمند خواهد بود.
اضافه‌شدن قرارداد هوشمند به میانه ارزیابی ضرر ناگهان موضوع و دیاگرام مهندسی مالی را تغییر می‌دهد. اکنون، از پوشش اطلاعاتی تا تأیید اطلاعاتی، همگی در یک فرایند انجام می‌گیرند و در نهایت این قرارداد هوشمند جای «مأمور دعاوی» را می‌گیرد و با قرارداد هوشمند که در آن امکان تقلب و تخطی نیست، جابه‌جا می‌شود. به‌طور خلاصه با کاربرد بلاکچین در این حوزه، ثبت ادعا به‌صورت خودکار و تعریف‌شده اتفاق می‌افتد، رضایت مشتری بالا می‌رود، فرایندها خودکار می‌شوند، کاهش دعاوی جعلی را خواهیم داشت، منابع کاملاً یکپارچه هستند و فرایندها تسهیل می‌شوند.
.
وام سندیکایی
اکنون به کاربرد سوم بلاکچین در صنعت مالی می‌رسیم که همان وام سندیکایی است. گرچه در حال حاضر، وام‌های سندیکایی به‌صورت متداول و رایج در سیستم بانکی ما وجود ندارد، ولی شناخت آن الزامی است. در اتحادیه‌های بانکی، مجموعه‌ای از سرمایه‌گذاران هستند که تحت پروتکلی و با یکسری اهداف، نیازها و ملزومات مشترک وارد اتحادیه‌ای می‌شوند. نوع پرداخت‌ها و دریافت‌های این ذی‌نفعان در بیزنسی که با هم فعالیت دارند، عموماً مشترک و بازار آنها هم بسیار گسترده است. برای مثال می‌بینید در بازارهای آمریکا، اروپا، خاورمیانه، اروپا، آسیاپاسیفیک، آفریقا و آمریکای جنوبی، بازار وام سندیکا رو به رشد است، ولی در سیستم بانکی رسمی کشور ما فعال نیست. اکوسیستم وام سندیکا چهار جزء دارد؛ رگولاتور، راهبر سرمایه‌گذاری، اتحادیه و متقاضی ورود به سندیکا.
اتحادیه را حتی با یک نفر هم می‌توان تشکیل داد، اما یک نفر در اتحادیه به‌تنهایی قادر به انجام فعالیت خاصی نیست، ولی با ورود دومین فرد، تبادل شروع می‌شود. در حقیقت، اتحادیه با درخواست وام فرد جدیدی که می‌خواهد وارد اتحادیه شود، یک جور اتحادیه جدید یا «اتحادیه پرایم» را شکل می‌دهد که فرد جدید تقاضای ورود خود را در آن ارائه می‌کند. «راهبر سرمایه‌گذاری» این تقاضا را می‌گیرد و با اعضای سندیکا مطرح می‌سازد. بررسی‌های آماری و اطلاعاتی در مورد آن کمپانی و آن شرکت شکل می‌گیرد. سپس نوبت به تهیه بیمه مربوط به سندیکا، راهبر و سایر اعضا می‌رسد.
هر کدام از اینها، باید مبلغی از سرمایه‌گذاری را به‌صورت ودیعه بگذارند تا پاسخگوی نیاز مشتری باشد. نهایتاً خاتمه فعالیت به نحوی است که وام برمی‌گردد و تعهدات مربوط به اتحادیه به انجام می‌رسد، اما ایرادهای این روش کدام‌اند؟ فرایند وام اتحادیه‌ای زمانبر است، به‌صورت غیرخودکار انجام می‌شود، کمبود یکپارچگی فنی دارد، نیازمند نیروی انسانی و کارشناسان متعدد است و تسویه‌حساب مالی ناکارا دارد. ریسک پیش‌فرض اتحادیه، تأخیر در زمان تسویه، نظارت‌های پرهزینه و سیستم‌های مجزا از دیگر ایرادهای این فرایندهاست.
اصطلاح «وام‌های اتحادیه‌ای تحت بلاکچین» اخیراً مطرح شده است. گفته می‌شود اگر وام‌های سندیکایی تحت یک نوع نت یا بلاکچین طراحی شوند، مزایای زیادی خواهند داشت. در این حالت، سه قرارداد هوشمند به میان می‌آید که فرایند را تسهیل می‌کنند. وجود قرارداد هوشمند در مرحله صدور بیمه‌نامه و در مرحله «خاتمه‌دهی»، مزیت‌های زیادی دارد. به این صورت که اتحادیه به‌طور خودکار تشکیل می‌شود؛ زیرا همه افراد نوعی هویت دیجیتال دارند، اعضای اتحادیه دارای پروتکل برای ورود و عضویت هستند و اعضای اتحادیه به‌طور خودکار قابل تشخیص‌اند.
ضمناً نوعی رگولاتوری درونی بین اعضا شکل می‌گیرد و اجرا و امضای خودکار اتفاق می‌افتد، یکپارچه‌سازی فنی در تمام منابع صورت می‌گیرد، زمان فعالیت‌ها به شکل فاحشی کاهش می‌یابد و ضعف‌های خدماتی و کاهش ریسک‌های طرف قرارداد نیز پایین می‌آیند. این نوع وام‌ها کارکردهای مختلفی دارند؛ از کارکرد خیریه گرفته تا کارکردهای سرمایه‌ای! در بستر بلاکچین، هم کارمزدها و هم فرایندها با سرعت و دقت بیشتری انجام می‌گیرند.
.
تأمین مالی
کارکرد بعدی، تأمین مالی طرفین تجارت است. شاید این موضوع به‌صورت سنتی برای شما آشنا باشد. در ایران با فرایندهای متنوع واردات و صادرات مواجهیم؛ مثلاً این کار از طریق صدور ال‌سی و اعتبارات اسنادی انجام می‌شود که البته نواقصی هم دارد؛ مثلاً ممکن است کالا به دست خریدار نرسد، مبلغ به فروشنده واصل نشود، یا پرداخت و دریافت کالا و محموله در فرایندهای چندمرحله‌ای انجام گیرد. تأمین مالی تجارت دارای ارکانی است از جمله: واردکننده، بانک واردکننده، صادرکننده، بانک صادرکننده، شرکت وارداتی، محموله، گمرکات و بانک‌های طرف معامله. در حالت معمول میان واردکننده و صادرکننده توافق مالی شکل می‌گیرد، سپس بانک واردکننده و بانک صادرکننده با هم در تعامل قرار می‌گیرند و منابع مالی با تخصیص اعتبار تأمین می‌شود.
بعد از آن ارسال اتفاق می‌افتد و شرکت وارداتی با گمرک کشور «الف» تعامل می‌کند تا حمل‌ونقل انجام گیرد. گمرک کشور «ب» کالا را تحویل می‌گیرد، واردکننده کالا را دریافت می‌کند و رسید می‌دهد، بانک واردکننده پرداخت را به بانک طرف معامله به انجام می‌رساند و بانک صادرکننده هم صادرکننده را بابت معامله ذی‌نفع می‌سازد. این فرایند بسیار طولانی است و در هر کدام از مراحل، یک عدم تطابق مدارک می‌تواند فرایند را به برگشت منتهی کند.
بدیهی است با به‌کارگیری ابزارهای مبتنی بر بلاکچین تمام فرایندها تسریع می‌شوند؛ به این نحو که بازبینی‌ها آنی و فاکتورسازی‌ها شفاف می‌شوند، واسطه‌گری‌ها حذف خواهند شد، ریسک طرف قرارداد کاهش می‌یابد، اجرای قراردادها متمرکزتر می‌شود، اثبات مالکیت و تسویه‌حساب خودکار می‌شوند و تراکنش‌ها و رگولاتوری نیز شفافیت بیشتری خواهند داشت. اثبات مالکیت در این فرایند به چه شکل است؟ ما دو طرف داریم: واردکننده و صادرکننده! هر کدام از اینها یک دارایی دارند که هوشمند است.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
شفافیت عملکرد و نظارت دائم
در فناوری بلاکچین، افراد قادرند گزارش‌های مختلفی را به یک نوع بایگانی اطلاعات وارد کنند و کاربران نیز می‌توانند بر چگونگی ثبت و بروزرسانی اطلاعات نظارت کنند؛ یعنی تمام فرآیندها در جلوی چشم و به صورت آشکار اجرا می‌شود و چیزی برای پنهان کردن وجود ندارد.
[/mks_pullquote]
.
اگر دارایی در بلاکچین قرار داشته باشد؛ یا مال واردکننده است یا صادرکننده و در صورتی که در بلاکچین تحت پروتکل با پذیرش انتقال مالکیت اتفاق بیفتد، قطعاً مبلغ به‌صورت آنی جابه‌جا می‌شود. مهم این است که همزمان مبلغ منتقل می‌شود و برای همه قابل مشاهده است. اینترنت یا فضای دیجیتال تحت وب تا قبل از ایجاد تورنت‌ها چارچوبی در قالب «مشتری و سرور» داشت؛ اکثر سایت‌های کنونی نیز به همین صورت، سرور دائم دارند که مشتریان به آنها رجوع می‌کنند. فرضاً شما برای خرید به سایت «آمازون» یا «دیجی‌کالا» می‌روید یا یک ویدئو را در «یوتیوب» می‌بینید. اینها یک سرور دارند که شما مشتری آن می‌شوید، ولی بعد از اینکه تورنت‌ها در کنار ابزارهای «سرور-کلاینتی» آمدند و ابزارهای همتابه‌همتا را شکل دادند، دیگر هیچ‌کدام، نقش سرور را نداریم، بلکه هر دو با هم شبکه‌ای برای تبادل اطلاعات را شکل می‌دهیم.
در فضاهایی مثل «تورنت» تبادل اطلاعات از طریق کپی انجام می‌گیرد، یعنی من می‌توانم یک موسیقی یا یک فایل پی‌دی‌اف را کپی کنم و به شما بدهم. تمام افراد حاضر در آن شبکه امکان عرضه فایل‌هایشان به یکدیگر را دارند، ولی هنر بلاکچین این است که «امکان کپی» را با توجه به رمزگذاری‌هایی که دارد به «امکان انتقال» تبدیل می‌کند. در حقیقت در بلاکچین هیچ حد وسط یا امکان تخلفی وجود ندارد.
شرکت‌های حمل‌ونقل محموله و کالا را در نظر بگیرید. شرکت دانمارکی «مرس» بزرگ‌ترین شرکت تبادلات دنیا به‌شمار می‌رود که حوزه فعالیت بسیار متنوعی دارد و از نفت‌کش و تانکر گرفته تا تبادلات بین چند روستا را پوشش می‌دهد. این شرکت هم‌اکنون برای تبادلات کشتی‌ها و نفت‌کش‌هایش در بنادر بزرگ از IBM خواسته بلاکچین برایش طراحی کند. در واقع IBM و مرس در حال طراحی پلتفرمی هوشمند هستند تا قابلیت انتقال را برای تأمین مالی تجارت آنها فراهم آورند.
.
بازارهای بدهی و استقراض
جذاب‌ترین کاربرد بلاکچین معطوف به بازارهای «بدهی و استقراض» است. این نوع بازارها جزء بزرگ‌ترین و در عین حال ناامن‌ترین و غیرمطمئن‌ترین بازارهای دنیا هستند. امروزه «اوراق قرضه قابل تغییر» یا «coco band» از مهم‌ترین ابزارهای مالی در دنیا هستند که متاسفانه فعلاً در اقتصاد ما کمترین اثری هم از آن دیده نمی‌شود. سه گروه یا بازیگر در این حوزه دخیل‌اند: موسسه مالی، رگولاتور و سرمایه‌گذار. بانک یا موسسه مالی تصمیم می‌گیرد که اوراق قرضه‌ای را منتشر کند.
این اوراق قرضه صرف پروژه مشخصی می‌شود. پروژه طبیعتاً دارای «محاسبه روش نقدی، نرخ سرمایه، ارزش بازدهی، موارد احتیاطی، سود، دامنه، شروع، پایان و…» است و نیازمند تأمین مالی است. برای این مقصود از اوراق قرضه قابل تغییر استفاده می‌کنند. اوراق قرضه قابل تغییر، دائماً با رگولاتور در تعامل است و پایش می‌شود، چون قرار است یک ابزار قابل تغییر احتمالی باشد، نه اینکه به‌مثابه یک ابزار فیکس رفتار کند. گرچه نرخی که در محاسبات تعیین می‌شود، فیکس است، ولی بقیه شرایط می‌تواند تغییر کند.
در مرحله «جذب وام»، سرمایه‌گذار اوراق قرضه می‌گیرد و این اوراق قرضه با شرط «امکان تبدیل اوراق به دارایی» دریافت می‌شود. این دارایی می‌تواند «سهام» نیز باشد. بانک یا منتشرکننده اصلی اوراق قرضه فعالیت خود را آغاز می‌کند، اگر به نرخ سود مورد انتظار دست نیافت یا باید نرخ سود را به دارایی تبدیل کند یا اینکه از زیر کار در برود و با نرخ‌های حداقلی، کمبودها را جبران کند. رگولاتور بعد از انجام فعالیت متوجه می‌شود که نتوانسته نرخ‌های بازدهی مدنظر را تأمین کند. این فرایند مرسوم کار است.
فرایندی که کوکوباند طی می‌کند در عین حال می‌تواند پایین‌تر از حد انتظار هم باشد. همان‌طور که دارایی و فعالیت مالی می‌تواند بالاتر از حد انتظار برود و دارایی را برای سرمایه‌گذار جذاب کند تا اوراق به سهام تبدیل شود، شاید از سود مورد انتظار پایین‌تر بیاید؛ بنابراین نیاز است این فرایند به‌نوعی سیستم هشدار هم مجهز باشد.
در این عرصه شش چالش اصلی داریم. علاوه بر تأخیر در فعالیت‌ها، عدم وضوح، فقدان گزارش‌دهی در لحظه و ترسی که در بازار ایجاد می‌شود؛ روش‌های ناسازگار و مشارکت محدود هم جزء چالش‌ها خواهند بود، اما اگر قرارداد هوشمند به میان بیاید که سیستم هشداردهی هوشمندی داشته باشد، در این صورت فعالیت و رفتار ترازنامه‌ای آن بانک یا آن پروژه به‌صورت درلحظه در اختیار سرمایه‌گذار قرار می‌گیرد. بدین ترتیب، سیستم هشدار می‌تواند هر لحظه امکان تبدیل دارایی یا بازدهی نقدی را فراهم کند؛ یعنی اصل مبلغ را در اختیار سرمایه‌گذار قرار دهد.
.
فرایند انطباق خودکار
مبحث بعدی، فرایند انطباق خودکار است. موضوع حسابرسی و بازرسی‌های مالی علاوه بر اینکه بازدهی و ارزش‌افزوده دارد، همواره هزینه‌های زیادی را هم به شرکت‌ها تحمیل می‌کند. ذی‌نفعان این اکوسیستم چه کسانی هستند؟ ممیز یا بازرس، موسسه مالی، رگولاتور، حسابدار، سیستم حاکمیتی اصلی و خدمات درآمدی داخلی. متاسفانه در ایران تاکنون نتوانسته‌ایم از ابزارهای بلاکچین در این زمینه استفاده کنیم. بدتر آنکه حتی از ابزارهای سنتی و معمول هم در این زمینه بهره‌ای نبرده‌ایم. فرایند ارزیابی و برنامه‌ریزی معمول و سنتی که در دسترس است، معمولاً چند ایراد اصلی دارد؛ نخست اینکه به‌صورت متمرکز انجام می‌شوند؛ یعنی بازرسی مربوط به تأیید محصول، ارزیابی ریسک، برنامه‌ریزی، بازرسی و تعاملات محدود داخلی سیستم است؛ نه اطلاعات دقیق. دومین ایراد، بازبینی‌های زمانبر است؛ یکپارچگی فنی در این شرایط وجود ندارد، عدم تمرکز ویژه بر منابع را شاهدیم و نهایتاً مشکل عدم یکپارچگی در فناوری دیده می‌شود.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
فناوری متن‌باز
بلاکچین در دسته فناوری‌های متن‌باز قرار می‌گیرد که کسی مالک آن نیست. در حقیقت این فناوری یک دفتر مرکزی برای تأیید تراکنش‌های انجام شده نیست بلکه به صورت خودکار و سریع و امین، شبکه را تنظیم می‌کند.
[/mks_pullquote]
.
اما در شرایطی که قرارداد هوشمند وجود دارد، اطلاعات اظهارنامه‌ها (شامل درآمد، دارایی، حساب دریافتی، تعهدات، حساب‌های پرداختی، استهلاک و اظهارنامه مالیاتی) در اختیار «مجموعه تبادلی» قرار می‌گیرد که به هیچ‌وجه امکان ورود اطلاعات غیرصادقانه پیش نمی‌آید. حتی درباره «حساب‌های دریافتنی و حساب‌های پرداختنی» در کنار بازرسی و قراردادهای هوشمند، گزارش‌های مستقلی را می‌طلبند. این گزارش‌ها مرتباً تکرار می‌شوند و متوجه می‌شویم آیا تخلفی در فرایندهای اتوماسیون رخ داده یا خیر.
.
رأی‌گیری
کاربرد دیگر بلاکچین، رأی‌گیری برای شرکت‌هایی است که می‌خواهند مجمع سالانه برگزار و تغییر ایجاد کنند یا اظهارنامه‌ای را به تأیید برسانند. آنها باید از سهام‌داران و اعضای شرکت رأی‌گیری کنند که عموماً به‌صورت غیرحضوری انجام می‌شود. یکسری شرکت‌های پروکسی وجود دارند که بین سهام‌دار و کمپانی اصلی قرار می‌گیرند، آرا را جمع‌آوری و پالایش می‌کنند و در اختیار کمپانی اصلی می‌گذارند. نکته جالب اینکه یکی از همین کمپانی‌های پروکسی در سال 2013 روی یکی از شرکت‌هایی که سهام می‌فروخت، یک ارزیابی به انجام رساند و فهمید 12 میلیون رأی که بیش از تعداد سهام بوده، جمع‌آوری شده است.
طبیعتاً این وضعیت، یک باگ خیلی بزرگ در سیستم کمپانی پروکسی را نشان می‌دهد. چهار ذی‌نفع در این سیستم‌های رأی‌گیری وجود دارد: شرکت، رگولاتور، عامل واسط و سرمایه‌گذار. فرایندهای غیابی طبیعتاً قابل فهم است. به جای اینکه یک شرکت میانی آن فعالیت را انجام دهد و یک Proxy Statement واسط قرار گیرد، فعالیت‌ها بر اساس نوعی قرارداد هوشمند انجام می‌شود که در هر سه لایه «توزیع اظهارنامه غیابی، بازبینی اظهارنامه غیابی و ارسال رأی» اثرگذار خواهد بود.
درباره مزیت‌های قرارداد هوشمند، باید گفت با اجرای دستور، نوعی بلاکچین طراحی می‌شود که در آن هویت‌ها بر اساس تعداد سهم‌ها تعریف می‌شود. قرارداد برای تمام سرمایه‌گذاران ارسال و از آنها خواسته می‌شود که در تعامل با رگولاتور، آرای خود را ارائه کنند. در بخش سوم که مربوط به جمع‌آوری نتایج آراست، طی چند ثانیه، چند نمودار نتایج آرا را محاسبه و اعلام می‌کنند که در نهایت به شرکت ارسال می‌شود. در آنجا نیز قرارداد هوشمند، اجازه تخلف در آرای مرحله قبل را در بازبینی اظهارنامه غیابی، از افراد دخیل در سیستم، می‌گیرد.
.
به وثیقه گذاشتن مجدد دارایی‌ها
دیگر مزیت بلاکچین را می‌توان «به وثیقه گذاشتن مجدد دارایی‌ها» یا «گروگذاری مجدد» نامید. در حالت معمول برای دریافت وام به بانک می‌رویم. بانک از ما می‌خواهد زمین یا مسکنی را به رهن بگذاریم. بانک نیز 75 درصد از آن خانه را می‌تواند در بانک دیگری به رهن بگذارد و روی آن وام بگیرد. در مرحله اول، پول و وثیقه بین مشتری و بانک جابه‌جا می‌شود و درصد گروگذاری صفر است، چون واسطه‌ای بین بانک و مشتری نیست. اینجا فقط دو عضو درگیرند. در مرحله دوم، بانک نخستین می‌تواند در بانک دیگری، آن دارایی را وثیقه بگذارد و 75 درصد از 75 درصد اولیه را بازتولید کند. در مرحله سوم دوباره 75 درصد از 75 درصد از 75 درصد می‌تواند گرو گذاشته شود. وقتی این اعداد را با هم جمع کنیم، می‌بینیم ابتدا صفر است، بعد به 75 درصد می‌رسد، سپس به 121 و بعد هم به 182 درصد.
در قوانین ایالات متحده، امکان بازوثیقه‌گذاری یا گروگذاری مجدد دارایی‌ها برای بیش از 140 درصد از ارزش اصلی آن وجود ندارد، ولی در سایر کشورها این فرایند می‌تواند تا چندصد درصد هم جلو برود، چون وثیقه‌گذاری‌ها در لحظه انجام می‌شود و بانک بعدی و بانک بعدی و نهاد ناظر زمانی متوجه موضوع می‌شوند که ببینند دارایی کمتر از درآمد رشد داشته است. قرارداد هوشمند یک پروتکل برای جلوگیری از سقوط به پایین‌تر از 140 درصد پیش‌بینی می‌کند. در مرحله اول قرارداد هوشمند اضافه می‌شود و چون میزان وثیقه زیر 140 درصد است، ادامه پیدا می‌کند و به قسمت بعد می‌رود.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
ضرورت کسب‌و‌کارهای نوین
بلاکچین یکی از انواع فناوری‌های تحول‌آفرین است که در زمینه ارائه خدمات دقیق و مطمئن کارایی دارد. در واقع جعبه ابزاری گسترده و پیشرفته است که امروزه جزء ضرورت‌های کسب و کارها هم محسوب می‌شود.
[/mks_pullquote]
.
این بار 131 درصد است و به مرحله بعد می‌رسد. در مرحله آخر، چون بالای 140 درصد رفته، دیگر اجازه نمی‌دهد. علت این است که بلاکچین همیشه می‌تواند بگوید که مال و دارایی متعلق به چه کسی است. در حقیقت یک دفتر حسابداری متشکل از بستانکار و بدهکار در اینجا وجود دارد. فرض کنید پیش یک بانک می‌روید، خانه‌ای را گرو می‌گذارید و وام می‌گیرید. حالا وثیقه دست بانک می‌ماند و بانک با آن کار می‌کند. یکسری قوانین هم نظارت می‌کنند که با چند درصد از وثیقه می‌توانید بیزنس و کار انجام دهید.
[mks_pullquote align=”left” width=”740″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
الهام از حسابداری
ذات بلاکچین از حسابداری آمده است. تراکنش‌های ثبت‌شده از طریق بلاکچین، خطاهای انسانی را حذف و اطلاعات را از دستکاری احتمالی محافظت می‌کند. سوابق، هر بار پیش از آن که از یک زنجیره به زنحیره بعدی منتقل شوند، باید تأیید شوند و همین ویژگی امنیت حداکثر را تأمین می‌کند.
[/mks_pullquote]
.
خاصیت بلاکچین این است که در هر لحظه معلوم می‌کند چه کسی از چه کسی طلبکار شده و چه کسی بستانکار است. تمام معاملات در آن واحد، هم دیده می‌شود و هم حساب‌ها را می‌توان در لحظه تسویه کرد؛ به عبارت دیگر بلاکچین سیستمی است که اطلاعات ایجاد می‌کند و نیز اطلاعات را برای همگان به اشتراک می‌گذارد.