پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
کارگاه کراودفاندینگ در ایران یکی از کارگاه‌های روز دوم کنفرانس فین‌تک ایران بود که ۱۴ شهریورماه در دانشگاه تربیت مدرس برگزار شد. جعفر محمدی مدیرعامل شرکت سامانه‌نگار آتنا مدرس این کارگاه درباره مدل‌های کراودفاندینگ، وضعیت رگولاتوری، چارچوب و قوانین در ایران و جهان و فرصت‌ها و تهدیدهایی که در دستورالعمل فرابورس در این حوزه وجود دارد، صحبت کرد. در ادامه نگاهی به بخش‌هایی از صحبت‌های محمدی در کارگاه کراودفاندینگ در ایران خواهیم داشت.
دانلود کنید: فایل PDF ارائه جعفر محمدی مدیرعامل شرکت سامانه‌نگار آتنا
ببینید: لندتک چیست؟ / گزارش ویدئویی
.
تعریف کراودفاندینگ
جعفر محمدی در ابتدای کارگاه، تعریفی از کراودفاندینگ ارائه کرد و توضیح داد: «کراودفاندینگ یعنی جمع‌آوری سرمایه از طریق جذب مبالغ خرد تعداد زیادی از مردم از طریق اینترنت و شبکه‌های اجتماعی برای یک هدف مشخص با ارائه یک مابه ازا به مشارکت‌کنندگان؛ درواقع کراودفاندینگ ابزاری برای تأمین مالی‌های خرد است.»
او با اشاره به اینکه سازمان بین‌المللی کار، کراودفاندینگ را سرعت بخش توسعه اقتصاد محلی، اشتغال‌زا و فقرزدا در جوامع با واقعیت بخشی به فعالیت‌های اجتماعی و کارآفرینانه می‌داند و همین‌طور با اشاره به گزارش سال 2012 دانشگاه MIT مبنی بر اینکه کراودفاندینگ را یکی از ده فناوری برتر تاثیرگذار دنیا معرفی کرده بود، از اهمیت کراودفاندینگ گفت.
محمدی کراودفاندینگ را یکی از مصادیق مهم اقتصاد مشارکتی و خرد جمعی را نیز یکی از مصادیق کراودفاندینگ دانست و درباره پلتفرم‌های کراودفاندینگ صحبت کرد: «پلتفرم کراودفاندینگ پلتفرمی آنلاین است که ارتباط بین تأمین‌کنندگان و مجریان که متقاضیان پول هستند را فراهم می‌کنند. پلتفرم‌های کراودفاندینگ حتماً باید آنلاین باشند.»
.
چهار مدل کراودفاندینگ
او در ادامه کارکاه درباره چهار مدل مختلف کراودفاندینگ صحبت کرد و درباره هر کدام توضیحاتی را ارائه کرد. مدل مبتنی بر اهدا، مدل مبتنی بر پاداش، مدل مبتنی بر وام و مدل مبتنی بر سهام چهار مدل کراودفاندینگ هستند. «مدل مبتنی بر اهدا مناسب فعالیت‌های خیریه، مدنی و خدمات عمومی است و مشارکت حامیان با هدف رضایت قلبی یا مسئولیت اجتماعی است. حامی جو و مهربانه نیز ازجمله نمونه‌های ایرانی این حوزه هستند و ساده‌ترین راه فعالیت در حوزه اهدا، راه‌اندازی موسسه خیریه است. مدل مبتنی بر پاداش مهم‌ترین شیوه برای تأمین مالی کسب‌وکارهای نوپا است که وب‌سایت معروف کیک استارتر نیز در این بخش فعالیت می‌کند و در ایران نیز استارت‌آپ نیک استارتر براساس این مدل فعالیت می‌کند. مدل مبتنی بر وام نیز جذاب‌ترین و رو به رشدترین مدل تأمین جمعی سرمایه در جهان است ولی در ایران به دلیل اینکه وام به طور کلی مجاز نیست، هنوز مدل عمومی مبتنی بر وام در کشور وجود ندارد و چون فعالیت در این بخش در ایران حتماً باید براساس یکی از عقود اسلامی باشد، پیچیدگی‌های زیادی دارد. مدل‌های مشارکت در مدل مبتنی بر سهام نیز واگذاری سهام، تسهیم درآمد و مشارکت در سود و زیان است و در برخی از کشورها قابلیت ترکیب با سرمایه‌گذاری خطرپذیر را نیز دارد.»
محمدی با اشاره به اینکه در حوزه تأمین مالی سه شیوه اصلی VCها، فرشتگان سرمایه‌گذار و کراودفاندینگ وجود دارد، گفت: «حجم سرمایه تأمین شده توسط کراودفاندینگ در سال 2018 بیشتر از VCها و فرشتگان سرمایه‌گذار بود.»
.
آمار و ارقامی از کیک استارتر
او سپس آماری از کیک استارتر که یک براساس مدل پاداش فعالیت می‌کند، ارائه داد: «4.2 میلیارد دلار کل حمایت‌های جمع شده کیک استارتر است.216 پروژه تاکنون داشته و توانسته بیش از یک میلیون دلار جذب کند. 40 میلیون دلار سرمایه در خواب دارد و کل پروژه‌های موفق آن 161.9 هزار پروژه بوده که نرخ موفقیت پروژه‌هایش 36.9 درصد است. کیک استارتر در هر لحظه 3.9 هزار پروژه فعال دارد. تاکنون 16.1 میلیون نفر حامیان پروژه‌های آن بوده‌اند و تعداد کل حمایت‌های کیک استارتر 52.8 میلیون تراکنش است. همچنین کیک استارتر توانسته 300 هزار شغل در یک سال ایجاد کرده است.»
.
تأمین مالی جمعی در ایران
محمدی سپس درباره تأمین مالی جمعی در ایران صحبت کرد و توضیح داد: «در سال 1393 اولین پلتفرم با مدل اهدا یعنی مهربانه در کشور راه‌اندازی شد و فرهنگ‌سازی در این حوزه در کشور شروع شد. در سال 1394 پلتفرم‌های بیشتر عمدتاً در حوزه اهدا راه‌اندازی شدند. همچنین کارگروه تدوین دستورالعمل نیز در این سال راه‌اندازی شد. علاوه بر این موارد، در این سال فرهنگ‌سازی بیشتر با طرح موضوع در رسانه‌ها نیز شروع شد. تاکید بر کراودفاندینگ در اسناد بالادستی در سال 1395 شروع شد و پیش‌نویس دستورالعمل‌ها نهایی شد و مدل وام طبق طرح بانکداری جمهوری اسلامی ایران ممنوع شد. در سال 1396 نیز پلتفرم‌های غیر اهدا در حوزه کراودفاندینگ شکل گرفتند و مدل مبتنی بر وام نیز در این سال به دلیل عدم تمایل بانک مرکزی کنار گذاشته شد؛ و اما در سال 1397 دستورالعمل فقط برای مدل مبتنی بر سهام تصویب شد و کارگروه ارزیابی در فرابورس تشکیل شد و الزام به وجود نهاد مالی برای دریافت اجازه فعالیت نیز در این سال بوجود آمد.»
.
سطح آمادگی کشورها
او همچنین با اشاره به پرسشنامه پیشنهادی بانک جهانی در پروژه InfoDev درباره سطح آمادگی کشورها در راه‌اندازی پلتفرم‌های کراودفاندینگ، درباره چهار عامل «فرهنگ ریسک‌پذیری»، «فناوری»، «سرمایه» و «قوانین و مقررات» صحبت کرد: «براساس این پرسشنامه کراودفاندینگ در کشورهایی می‌تواند موفق شود که آن کشور در هر یک از این موارد، رتبه 7 یا بالاتر را به دست آورد. در ایران فرهنگ ریسک‌پذیری پایین است ولی در سرمایه و فناوری نمره بالایی داریم و در قوانین و مقررات نیز نمره خوبی داریم. درواقع می‌توان گفت پاشنه آشیل کراودفاندینگ در ایران، پایین بودن فرهنگ ریسک‌پذیری است.»
محمدی درباره فرصت‌هایی که در کشور وجود دارد و باعث شکل‌گیری کراودفاندینگ در کشور می‌شود نیز صحبت کرد و توضیح داد: «ما در کشور نقدینگی و سرمایه‌های سرگردان بالایی داریم و یکی از ابزارهایی که می‌تواند این سرمایه‌ها را جذب کند، کراودفاندینگ است. همچنین در اسناد بالادستی نیز درباره این موضوع تاکید شده است؛ اما توجه داشته باشید که نبود سامانه‌های اعتبارسنجی افراد یکی از موضوعاتی است که فعالیت در این حوزه را مشکل خواهد کرد. علاوه بر این، نیاز به فرهنگ‌سازی گسترده در کشور در این حوزه وجود دارد.»
.
آمار و ارقامی از مهربانه
او در صحبت‌هایش آمارهایی از مهربانه که یک نمونه ایرانی کراودفاندینگ است نیز ارائه داد: «مهربانه در 22 استان کشور با 53 موسسه خیریه همکاری می‌کند. بیش از 10 هزار کاربر و 279 پروژه دارد که نرخ موفقیت پروژه‌هایش 87 درصد است. 1968 میلیون تومان نیز مجموع حمایت‌های آن بوده و 40 درصد حمایت‌هایش در یک سال اخیر بوده است. علاوه بر این موارد، بیشترین تعداد حامیان آن برای پروژه کمک به بیماران ALS و با 580 نفر بود. بیشترین مشارکت در یک کمپین نیز 270 میلیون تومان و برای پروژه زلزله کرمانشاه بود. همچنین سریع‌ترین تکمیل پروژه نیز در 2 ساعت و برای پروژه تأمین هزینه‌های درمان مادر سرپرست خانواده با مبلغ 5 میلیون تومان بود.»
.
مروری بر نکات مهم دستورالعمل تأمین مالی جمعی
محمدی در این کارگاه درباره دستورالعمل تأمین مالی جمعی نیز صحبت کرد و مروری بر نکات مهم این دستورالعمل داشت. او گفت: «در ایران دستورالعملی در حوزه مشارکت داریم که اجرایی شده است و متولی آن نیز سازمان بورس و اوراق و بهادار است. از یک ماه پیش نیز شرکت فرابورس ایران فراخوانی خطاب به متقاضیان دریافت موافقت اصولی فعالیت تأمین مالی جمعی داده است.»
مدیرعامل شرکت سامانه‌نگار آتنا برخی از نکات مهم این دستورالعمل را عنوان کرد: «حداکثر مقدار قابل تأمین از طریق تأمین مالی جمعی برای هر طرح 2 میلیارد تومان است که این مبلغ به طور سالانه توسط کارگروه ارزیابی موردبازنگری قرار می‌گیرد. همچنین حداکثر مقدار پذیرش مجموع طرح‌های باز نزد عامل در هر زمان، نمی‌تواند بیشتر از 20 میلیارد تومان باشد. همچنین متقاضی، ملزم به تأمین حداقل 10 درصد وجه موردنیاز طرح است. علاوه بر این، عامل صرفاً از طریق انعقاد قرارداد با نهادهای مالی تحت نظارت سازمان، مجاز به تأمین مالی جمعی است و این نهادهای مالی دارای مجوز از سازمان می‌توانند پس از اصلاح اساسنامه مطابق مقررات و اخذ مجوز فعالیت تأمین مالی جمعی از کارگروه ارزیابی، خود نیز به‌عنوان عامل، اقدام به تأمین مالی جمعی کنند؛ همچنین هر نهاد مالی می‌تواند در هر زمان حداکثر با 5 عامل به‌منظور انجام فعالیت تأمین مالی جمعی، طرف قرارداد واقع شود. همچنین حوزه جغرافیایی اجرای طرح در داخل کشور بوده ولی جمع‌آوری منابع موردنیاز طرح‌ها از تأمین‌کنندگان خارج از کشور نیز بلامانع است.»
به گفته محمدی، براساس این دستورالعمل، حوزه جغرافیایی اجرای طرح در داخل کشور بوده ولی جمع‌آوری منابع مالی موردنیاز طرح‌ها از تأمین‌کنندگان خارج از کشور نیز بلامانع است. علاوه بر این، امکان انتقال گواهی شراکت به غیر وجود دارد. همچنین متقاضی ملزم به تأمین حداقل 10 درصد وجه موردنیاز طرح است و حداکثر مقدار قابل تأمین از طریق هر تأمین‌کننده شخص حقیقی، حداکثر به میزان 5 درصد از کل مبلغ هر طرح است.
با توجه به صحبت‌های محمدی، فرابورس نیز یک سامانه تأمین مالی جمعی دارد که پلتفرم‌ها باید به این سامانه متصل شوند چراکه این سامانه مرجع اختلافات و مراجع قضایی خواهد بود. همچنین تمامی ورود و خروج وجوه باید از طریق درگاه یا شبکه‌های پرداخت معتبر داخلی انجام شود و عامل باید برای هر یک از طرح‌ها حساب تفصیلی اختصاصی داشته باشد.
.
موانع بزرگ توسعه کراودفاندینگ در ایران
او درباره دو مشکل اساسی که این دستورالعمل دارد نیز گفت: «یکی از موارد این است که این دستورالعمل می‌گوید که اعضای حقیقی هیئت مدیره و مدیرعامل شرکت یا موسسه متقاضی باید گواهی عدم سوءپیشینه ارائه دهند که از زمان صدور آن بیش از یک ماه نگذشته باشد؛ همچنین تأمین‌کنندگان باید دارای کد بورسی باشند که این موارد شرایط را خیلی سخت کرده است و از موانع بزرگ توسعه کراودفاندینگ در ایران هستند.»
به گفته محمدی، چالش‌هایی که در این دستورالعمل وجود دارد این است که نهادهای مالی وارد این موضوع شده‌اند و سقف پروژه‌ها نیز بسیار پایین است. نیاز به کد بورسی برای تأمین‌کنندگان و نیاز به گواهی عدم سو پیشینه برای اعضای هیات مدیره متقاضی وجود دارد.
اما فرصت‌های این دستورالعمل این است که اولین ابزار بازار معاف از ثبت کشور است. همچنین صلاحیت ارائه تغییرات در دستورالعمل در اختیار هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار است.