پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بلایی که ابزارهای امروزی پرداخت بر سر طبیعت می‌آورند / نگاهی به میزان مصرف کاغذ صنعت بانکداری و پرداخت و وضعیت زباله‌های الکترونیکی کشور
در این گزارش به این موضوع پرداختیم که آیا فناوری و ابزارهای جدید در خدمات مالی و بانکی کمکی به محیط‌زیست کرده‌اند یا خیر. برای پاسخ به این سوال نگاهی به میزان مصرف کاغذ صنعت بانکداری و پرداخت و وضعیت زباله‌های الکترونیکی انداختیم.
ماهنامه عصر تراکنش / هر کدام از ما، حتی اگر تنها یک بار از خدمات بانکداری و پرداخت الکترونیکی استفاده کرده باشیم، احتمالا به این نتیجه و حس رسیده‌ایم که این نوع از خدمات باعث صرفه‌جویی در وقت و هزینه افراد شده است؛ اما تقریبا هیچ‌کدام از ما خیلی به رابطه‌ای که ابزارهای جدید بانکداری و پرداخت با محیط‌زیست دارند، فکر نکرده‌ایم. در این گزارش قصد داریم به این موضوع بپردازیم که آیا ابزارهای بانکی و پرداختی مانند دستگاه‌های کارت‌خوان و خودپرداز، آسیبی به محیط‌زیست می‌رسانند یا خیر. آیا حذف رسید کاغذی روی محیط‌زیست تاثیر می‌گذارد یا خیر؟ چه راهکارها و اقداماتی را می‌توان در راستای حذف کاغذ انجام داد؟ و از همه مهم‌تر اینکه بعد از تمام‌شدن عمر مفید دستگاه‌هایی مانند کارت‌خوان یا خودپرداز، چه اتفاقی برایشان میافتد. برای پاسخ به این سوال‌ها به بررسی میزان کاغذ مصرفی شبکه پرداخت و بانکی و بازیافت این دستگاه‌ها پرداختیم.
.
بانکداری سبز
ابتدا به کلیدواژه بانکداری سبز که چند وقتی است به یکی از ترندهای اصلی در صنعت بانکداری دنیا و البته ایران تبدیل شده، بپردازیم. بانکداری سبز یا همان بانکداری بدون کاغذ که امروزه به یکی از اهداف اخلاقی و مسئولیت اجتماعی بانک‌های جهان تبدیل شده، به‌طور کلی هر نوع فعالیت بانک‌ها در جهت حفظ محیط‌زیست را شامل می‌شود؛ به همین خاطر نیز بانک‌هایی که در این راستا شروع به فعالیت کرده‌اند، به‌طور عمده در بخش محیط‌زیست نیز سرمایه‌گذاری می‌کنند.
به‌طور دقیق‌تر می‌توان گفت که بانکداری سبز نوعی از بانکداری است که علاوه بر انجام عملیات بانکی به عوامل زیست‌محیطی و اجتماعی هم توجه دارد. این نوع بانکداری، بانکداری اخلاقی هم نامیده می‌شود که علاوه بر اهداف سودآوری، هدف حفاظت از محیط‌زیست را هم بر عهده دارد. در حال حاضر بانکداری سبز به‌صورت ابعاد مختلف از جمله مدیریت ریسک زیست‌محیطی پروژه‌ها، توسعه خدمات نوین بانکداری، اعطای تسهیلات در جهت کمک به محیط‌زیست، حذف کاغذ از فرایند بانکی، ایجاد شعب سبز، فرهنگ‌سازی مشتریان و ایجاد زیرساخت‌های لازم جهت بانکداری سبز در بانک‌ها اجرا می‌شود.
.
پرداخت سبز
پرداخت سبز نیز مانند بانکداری سبز است و هدف از آن کاهش یا حذف استفاده از رسیدهای کاغذی و در راستای آن کاهش هزینه‌های پرداخت در نظام بانکی و کمک به حفظ محیط‌زیست و انجام مسئولیت‌های اجتماعی با استفاده از ابزارهای پرداختی است که رسیدهای پرداخت الکترونیکی صادر می‌کنند. در نتیجه به کلیه روش‌ها و دستورالعمل‌هایی که پرداخت را از لحاظ زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی مسئول‌تر می‌کند، پرداخت سبز گفته می‌شود؛ این بدین معناست که کلیه بازیگران صنعت پرداخت، کسب‌وکار خود را به گونه‌ای ادامه دهند که باعث کاهش تولید آلاینده‌های کربنی خارجی و ردپای اکولوژیک کمتری شوند.
همچنین توجه داشته باشید که به همه محیط‌هایی که در آنها زندگی جریان دارد، محیط‌زیست می‌گویند. مجموعه‌ای از عوامل فیزیکی، خارجی و موجودات زنده که با هم در کنش هستند، محیط‌زیست را تشکیل می‌دهند و بر رشد و نمو و رفتار موجودات تاثیر می‌گذارند.
.
کارت‌خوان و کاغذهای حرارتی
کاغذ حساس حرارتی یا همان کاغذ رول حرارتی که مردم معمولا آن را به نام «کاغذ رسید تراکنش» می‌شناسند، کاغذی است که نظام بانکی و پرداخت کشور از آن در دستگاه‌های خودپرداز، دستگاه‌های کارت‌خوان فروشگاهی و شعب، دستگاه‌های خودپرداز غیرنقد و برخی از دیگر دستگاه‌های الکترونیکی جهت چاپ رسید روی آن استفاده می‌کند که پراستفاده‌ترین موارد آن به ترتیب دستگاه‌های کارت‌خوان و خودپرداز هستند.
با توجه به گزارش شرکت شاپرک تا اسفندماه 1397، بیش از هفت میلیون و 325 هزار دستگاه کارت‌خوان فروشگاهی فعال در کشور وجود داشته که با سهم 89/06 درصدی، بیشترین تعداد تراکنش را با بیش از یک میلیارد و 975 هزار تراکنش در بین سایر ابزارهای پذیرش شاپرکی داشته است. در نتیجه یکی از دلایل افزایش مصرف کاغذ حرارتی در شبکه پرداخت، حجم زیاد تراکنش‌های کارت‌خوان‌هاست.
.
میزان مصرف کاغذ حساس حرارتی در صنعت پرداخت
در گفت‌وگو با احمد هادی‌پور، کارشناس صنعت پرداخت به بررسی میزان مصرف کاغذ حساس حرارتی در صنعت پرداخت، پرداختیم. به گفته هادی‌پور، با توجه به آخرین گزارش شاپرک، حدود دو میلیارد تراکنش روی دستگاه کارت‌خوان در اسفندماه 1397 انجام شده و با توجه به اینکه میانگین طول رول‌های کاغذ دستگاه کارت‌خوان 18 متر است، با این پیش‌فرض که طول رسیدها به‌طور میانگین هشت سانتی‌متر بوده و تنها خریدار رسید تراکنش خود را دریافت کرده باشد، این طول رول کاغذ، جوابگوی نزدیک به 224 عدد تراکنش خرید است؛ در نتیجه با یک ضرب و تقسیم ساده متوجه می‌شویم که در اسفندماه 1397 صنعت پرداخت تقریبا هشت میلیون و 800 هزار عدد رول کاغذ مصرف کرده است؛ البته توجه داشته باشید این موضوع در بهترین حالت ممکن است.
بدترین حالت این موضوع این‌گونه است که فروشنده نیز رسید تراکنش را دریافت کند، در این صورت مصرف دو برابر می‌شود؛ بنابراین براي حدود دو میلیارد عدد تراکنش، 17 میلیون و 650 هزار عدد رول کاغذ در ماه مصرف شده است.
اما همه ما می‌دانیم که یک حالت وسطی نیز وجود دارد و آن هم زمانی است که فروشنده در نیمی از موارد رسید خود را دریافت می‌کند و در نیمی دیگر آن را دریافت نمی‌کند؛ در این حالت، هشت میلیون و 800 هزار عدد رول کاغذ در ماه، یک و نیم برابر می‌شود که به‌طور تقریبی می‌توان گفت که در این صورت تقریبا 13 میلیون و 200 هزار عدد رول کاغذ در ماه مصرف شده است.
همچنین با توجه به گفته‌های هادی‌پور، اگر بخواهیم هر رول کاغذ حرارتی را در بهترین حالت و در تیراژ بالا خرید کنیم، هر رول 18 متری از هزار و 900 تومان تا دو هزار و 400 تومان قیمت دارد. البته این عدد و رقم به جنس کاغذ، هزینه واردات و موارد دیگر نیز بستگی دارد.
ما با توجه به آمارهایی که شرکت شاپرک از تعداد تراکنش انجام‌شده توسط دستگاه‌های کارت‌خوان در سال 1397 منتشر کرده بود، استفاده کردیم و با در نظر گرفتن سومین حالت ممکن، به اعدادی دست یافتیم. البته ما این اعداد و ارقام را رند کردیم، ولی در نهایت، در سال 1397 چیزی بیش از 19 میلیارد تراکنش توسط دستگاه‌های کارت‌خوان انجام شده و نزدیک به 129 میلیون عدد رول کاغذ حساس حرارتی توسط این دستگاه‌ها مصرف شده است. همچنین اگر میانگین قیمت هر رول کاغذ حساس حرارتی را دو هزار تومان در نظر بگیریم، در سال 1397، تقریبا 258 میلیارد تومان براي رول‌های مصرف‌شده صنعت پرداخت در دستگاه کارت‌خوان هزینه شده است.
.
پیش‌بینی هزینه کاغذ کارت‌خوان در سال 1398
طول رسید تراکنش‌های کارت‌خوان از اواخر سال 1397 کوچک شدند و به میانگین پنج سانتی‌متر رسیدند. با پیش‌فرض اینکه در سال 1398 تعداد تراکنش‌ها نزدیک به تعداد تراکنش‌های سال 1397 باشد و با در نظر گرفتن اینکه علاوه بر خریدار، در نیمی از تراکنش‌ها برای فروشنده نیز رسید صادر شود، با تکرار این معادلات، به عدد 80 میلیون و 589 هزار عدد رول کاغذ در سال 1398 می‌رسیم. همچنین اگر میانگین قیمت هر رول کاغذ را برای سال 1398 مبلغ سه هزار تومان در نظر بگیریم، هزینه کاغذ رول دستگاه‌های کارت‌خوان در سال 1398، بیش از 242 میلیارد تومان می‌شود.
با نگاه به رشد سالانه 36 و 29 درصدی تعداد تراکنش‌ها در سال‌های 1396 و 1397، دور از ذهن نیست که یک رشد 30 درصدي هم برای تعداد تراکنش‌های سال 1398 در نظر بگیریم تا از عدد 242 میلیارد تومان، به عدد 315 میلیارد تومان هزینه برای رول کاغذ دستگاه کارت‌خوان برسیم.
.
نیترات نقره و محیط‌زیست
به گفته هادی‌پور، کاغذهای حرارتی آغشته به محلولی از نیترات نقره هستند که زمانی که گرما می‌بینند، به رنگ‌های سیاه یا آبی تغییر رنگ مي‌دهند که نوع و میزان قرارگیری این ماده شیمیایی روی کاغذ بر کیفیت کاغذ تاثیر می‌گذارد.
هادی‌پور در پاسخ به این سوال که گفته می‌شود نیترات نقره سرطان‌زاست و برای انسان و محیط‌زیست مناسب نیست، به کاغذهایی که در دستگاه‌های خودپرداز استفاده می‌شوند، اشاره می‌کند و می‌گوید: «برای مثال برخی از دستگاه‌های خودپرداز کشور از کاغذ حساس حرارتی استفاده نمی‌کنند و روی دستگاه، فیش‌پرینترهایی قرار داده‌اند که پرینتر نقطه‌ای دارد، اما استفاده از این دستگاه به‌دلیل ابعاد آن قابلیت استفاده در کارت‌خوان را ندارد و به همین دلیل مقرون‌به‌صرفه است که در دستگاه‌های کارت‌خوان از پرینترهای حرارتی استفاده شود که لازمه آن نیز استفاده از کاغذ حساس حرارتی است.»
.
دفن کارت‌خوان‌ها
یکی از سوالاتی که در این میان مطرح است، نحوه بازیافت ابزارهایی مانند دستگاه کارت‌خوان است. اینکه شرکت‌های پرداختی کشور بعد از اینکه عمر مفید این دستگاه‌ها تمام می‌شود و کارت‌خوان‌ها دیگر قابلیت استفاده خود را از دست داده‌اند، چه اقداماتی را انجام می‌دهند.
هادی‌پور درباره این موضوع می‌گوید: «تا جایی که می‌دانم برخی از شرکت‌های PSP با سازمان بازیافت شهرداری قرارداد دارند و بر این اساس، شرکت‌ها دستگاه‌های کارت‌خوان ازکارافتاده خود که هیات‌مدیره مصوب می‌کند كه از دارایی‌های شرکت خارج شوند را تحویل شهرداری می‌دهند تا به‌صورت اصولی بازیافت شوند و کمترین تاثیر منفی را در محیط‌زیست بگذارند. در فرایند بازیافت نیز در قدم اول این دستگاه‌ها را خرد می‌کنند و سپس این قطعات از چند فیلتر رد می‌شوند تا قطعات درشت، ریز، قابل بازیافت و آنهایی که قابلیت بازیافت ندارند از یکدیگر جدا شوند. در نهایت هر قطعه‌ای که قابلیت بازیافت داشته باشد را بازیافت و هر قطعه‌ای که این قابلیت را نداشته باشد، دفن می‌کنند.»
.
ردپای اکولوژیک
همچنین ما با صادق فرامرزی، مدیرعامل سابق شرکت کارت اعتباری ایران‌کیش درباره تاثیراتی که دستگاه‌های پرداختی مانند کارت‌خوان روی محیط‌زیست دارند، گفت‌وگو کردیم. او در ابتدای صحبت‌هایش مفهوم ردپای اکولوژیک را یادآوری می‌کند. این مفهوم یعنی هر فرد در ازای استفاده از منابعی که خداوند به او داده است، دارای تاثیراتی بر زمین و محیط‌زیست است؛ در نتیجه به بیان ساده به میزان استفاده انسان از محیط‌زیست و به عبارتی از زمین و آسمان ردپای اکولوژیک می‌گویند. به گفته فرامرزی، ما در ایران روزانه 2.6 برابر بیشتر از محیط‌زیست‌مان مصرف می‌کنیم و به ازای هر یک روز به اندازه سه روز بعد از زمین و آسمان استفاده می‌کنیم و در واقع داریم از سهم آینده کودکان‌مان استفاده می‌کنیم. جالب اینجاست که مدعی اندوختن پس‌انداز برای کودکان‌مان نیز هستیم.
او صحبت‌هایش را این‌گونه ادامه می‌دهد: «من با تکیه بر این موضوع می‌گویم که همه ما مجبوریم به ردپای اکولوژیک فکر کنیم و آن را بخشی از مسئولیت اجتماعی خود بدانیم. در نتیجه صنعت پرداخت کشور، صنعتی است که می‌تواند در بهبود ردپای اکولوژیک تاثیرگذار باشد. اساسا شبکه پرداخت در خدمت شبکه بانکی، می‌تواند در کاهش مصرف بی‌رویه کمک کند که به نظر بنده این موضوع یکی از بهترین اشکال مسئولیت اجتماعی برای مجموعه‌ها می‌تواند باشد.»
.
سرگذشت کارت‌خوان‌ها
فرامرزی درباره اینکه سرگذشت کارت‌خوان‌ها بعد از تمام‌شدن عمرشان چه می‌شود، می‌گوید: «بیشتر این دستگاه‌ها یا اسقاط می‌شوند و قطعات‌شان در دستگاه‌های دیگر قرار می‌گیرد یا در انبار نگهداری و در نتیجه دور ریخته می‌شوند. من حتی شنیده‌ام که به کشورهای دیگر نیز فروخته می‌شوند که این موضوع به‌ندرت اتفاق میافتد و بیشتر اسقاط می‌شوند.»
.
شبکه پرداخت اساسا برای محیط‌زیست خوب است
در حال حاضر بیش از هفت میلیون دستگاه کارت‌خوان فعال در کشور در حال ارائه خدمت به مردم هستند. فرامرزی بر این عقیده است که این موضوع که تعداد دستگاه‌های کارت‌خوان زیاد است و در نتیجه ممکن است بعد از تمام‌شدن عمر آنها به محیط‌زیست آسیب برسانند، گزاره درستی نیست، ولی مضرات دستگاه‌های کارت‌خوان خیلی زیاد است، اما حداقل ارتباط دادنش به محیط‌زیست خلط موضوع است؛ چراکه به گفته او، شبکه پرداخت اساسا برای محیط‌زیست خوب است و اگر برای مثال دستگاه کارت‌خوان نبود، افراد باید برای پرداخت یک قبض تا دستگاه خودپرداز می‌رفتند و اگر خودپرداز نبود نیز باید تا شعبه می‌رفتند و در صف می‌ایستادند که در این صورت وقت افراد نیز هدر می‌رفت؛ در نتیجه وجود این ابزارها بسیاری از شرایط بدی که انسان‌ها به محیط‌زیست تحمیل می‌کنند را از بین برده‌اند.
فرامرزی صحبت‌هایش را این‌گونه ادامه می‌دهد: «درست است که تعداد کارت‌خوان‌ها زیاد است، اما به دلایل دیگری آسيب‌رسان هستند و عواقب دیگری مانند خارج شدن ارز از کشور و اتلاف منابع سازمان‌ها را در پی دارند. در واقع می‌خواهم بگویم که بودن شبکه پرداخت از نبودنش بسیار بهتر است و به‌تنهایی باعث شده بخش بزرگی از آسیبی را که به محیط‌زیست می‌زنیم، حل شود. ولی توجه داشته باشید که ما اشتباهی کردیم و اینکه تراکنش‌های باکیفیت و بی‌کیفیت را در ایران از شبکه گران‌قیمت پرداخت رد می‌کنیم؛ یعنی برای مثال از دو میلیارد تراکنش انجام‌شده در اسفندماه 1397، حدود 80 درصد در تعریف، بی‌کیفیت هستند؛ یعنی تراکنش‌های خرد و زیر 25 هزار تومان هستند. واقعا برای این نوع از تراکنش‌ها چاپ رسید، اشتباه است؛ چراکه هزینه رسید از هزینه تمام‌شده تراکنش بیشتر است. در نتیجه باید برای این درصد بزرگ از تراکنش‌ها فکری کرد.»
.
تلاش شرکت‌ها برای کاهش مصرف کاغذ
فرامرزی در پاسخ به این سوال که آیا اقداماتی برای حذف و کاهش استفاده از رسید کاغذی در دستگاه‌های کارت‌خوان شده است تا قدمی روبه‌جلو برای حفظ محیط‌زیست باشد، می‌گوید: «اقداماتی در این‌باره در کشور انجام شده است؛ برای مثال در شبکه پرداخت، دو رسید را به یک رسید کم کرده‌اند. قبلا اجباری بود که بعد از انجام تراکنش دو رسید چاپ شود، ولی در حال حاضر یک رسید اجباری است. همچنین مدتی است که سایز رسیدها کوچک شده‌اند.
به نظر بنده، در قدم بعدی می‌توان این موضوع را دنبال کرد که برای تراکنش‌های خرد، چاپ رسید اجباری برداشته شود. همچنین اقدام مهم دیگری که در این خصوص انجام شده، این است که سعی شده رسید الکترونیکی به‌عنوان سند قابل‌قبول در مراکز قضایی پذیرفته شود. در نتیجه می‌توان در این راستا رسید تراکنش‌های خرد را نیز الکترونیکی کرد یا روی کیوآرکد تمرکز کرد؛ مانند کشور چین که با حجم تراکنشی‌هایی که دارند اگر می‌خواستند سمت استفاده از کارت‌خوان و رسید بروند، خیلی وضعیت وحشتناک میشد، ولی وی‌چت و علی‌پی به‌دلیل استفاده از کیوآرکد، بسیار پراستفاده شدند.»
.
خودپرداز و صنعت بانکداری الکترونیکی
خودپرداز دومین دستگاهی است که از کاغذهای حساس حرارتی استفاده می‌کند و تا پایان شهریورماه 1397، چیزی حدود 55 هزار و 282 دستگاه در کشور در حال ارائه سرویس به مردم بودند که بیش از 398 میلیون و 890 هزار تراکنش توسط این دستگاه‌ها تا پایان شهریورماه انجام شده است. با توحید علوی، معاون بازاریابی و فروش شرکت ایران‌ارقام و محمدرضا اسکندری، قائم‌مقام شرکت آدونیس درباره وضعیت دستگاه‌های خودپرداز و ارتباط‌شان با محیط‌زیست گفت‌وگو کردیم.
.
هزینه کاغذ شبکه خودپرداز
به گفته توحید علوی، معاون بازاریابی و فروش شرکت ایران‌ارقام، چیزی حدود 55 هزار و 280 عدد دستگاه خودپرداز در کشور وجود دارد که با توجه به این موضوع که چند تراکنش روی هر خودپرداز انجام می‌شود، ممکن است در ماه میزان مصرف رول‌های کاغذی هر دستگاه خودپرداز متفاوت باشد.
او درباره هزینه هر رول و به‌طور کلی هزینه‌ای که شبکه خودپرداز کشور برای کاغذ می‌پردازد، می‌گوید: «در حال حاضر هزینه هر رول دستگاه خودپرداز تقریبا 60 هزار تومان است و هر رول جوابگوی حدود 2300 عدد رسید است؛ به این ترتیب هزینه هر رسیدی که از دستگاه خودپرداز چاپ می‌شود، 26 تومان است.»
علوی صحبت‌هایش را در این‌باره این‌طور ادامه می‌دهد: «با یک ضرب و تقسیم می‌توان متوجه شد که شبکه خودپرداز کشور حدود 80 میلیارد تومان در سال هزینه کاغذ می‌دهد. این عدد درباره دستگاه کارت‌خوان به‌دلیل تعداد زیاد دستگاه‌ها و تراکنش‌ها بیش از 120 میلیارد تومان است که جمع این دو عدد می‌شود سالی حدود 200 میلیارد تومان هزینه کاغذ این دو دستگاه.»
با توجه به گفته‌های معاون بازاریابی و فروش شرکت ایران‌ارقام، برای هر یک تن کاغذ، باید 24 درخت قطع شود که با در نظر گرفتن میزان مصرف کاغذ حرارتی در کشور می‌توان دامنه تاثیر آن بر محیط‌زیست را سنجید.
علوی بر این عقیده است که اصولا مساله محیط‌زیست را باید جهانی دید و نمی‌توان به آن کشوری فکر کرد. او در این‌باره می‌گوید: «درست است که حدود 95 درصد این کاغذها از کشورهای چین، کره و آلمان تامین می‌شود و تنها پنج درصد آنها تولید داخلی کشور هستند و عملا محیط‌زیست ما به‌صورت مستقیم تحت تاثیر این موضوع نیست، اما اگر فرضا همین هزینه یا نصف آن صرف محیط‌زیست کشورمان شود، اتفاق‌های خوبی خواهد افتاد.»
.
راه‌حل حذف کاغذ خودپردازها
توحید علوی به رسیدهای دیجیتال به‌عنوان یکی از راه‌حل‌های حذف کاغذ اشاره می‌کند. او در این‌باره توضیح می‌دهد: «رسید دیجیتال راه‌حلی است که در دنیا از آن استفاده می‌شود و در ایران نیز در حال اتفاق افتادن است. در این فرایند کاربر از طریق موبایل خود و اپلیکیشنی که در موبایلش دارد، زمانی که روی کارت‌خوان یا خودپرداز تراکنشی انجام می‌دهد، رسید آن را بلافاصله در موبایل خود دریافت می‌کند. مشابه این فرایند که در حال انجام است، موضوع OTP است که بسیاری از بانک‌ها به سمت آن رفته‌اند و به نحوی ارتباط موبایل فرد را با آن درگاهی که کار می‌کند، برقرار می‌کند. استفاده از OTP نشان داده است که بانک‌ها می‌توانند این کار را انجام دهند و در بحث رسید دیجیتال نیز چون فرایند مشابه است، کاملا می‌توان رسید کاغذی را حذف کرد.»
.
خودپردازها هنوز وارد چرخه بازیافت کشور نشده‌اند
به عقیده علوی، در ایران هنوز به این مرز که زباله و لاشه دستگاه‌های خودپرداز برای کشور دچار معضل شده باشند، نرسیده‌ایم و هنوز این دستگاه‌ها وارد چرخه بازیافت کشور نشده‌اند. معاون بازاریابی و فروش شرکت ایران‌ارقام می‌گوید: «حتی در دنیا نیز دستگاه‌های خودپرداز مانند کیسه‌های پلاستیکی برای محیط‌زیست معضل نیستند؛ چراکه چیزی حدود 70 درصد بدنه خودپرداز از فلز است که این فلزها در خارج از ایران به روش‌های علمی بازیافت و وارد صنعت دیگری می‌شوند؛ اما معمولا در کشورهای اروپایی زمانی که عمر مفید این دستگاه‌ها تمام می‌شود، به کشورهایی مانند ایران و ترکیه فرستاده می‌شوند.»
او با اشاره به اینکه در حال حاضر بهترین کار بعد از تمام‌شدن عمر مفید خودپردازها، بازسازی و واردکردن مجدد آنها به چرخه است، می‌گوید: «بانک‌های کشور نیز به‌دلیل افزایش قیمت ارز، دستگاه‌های خودپرداز قدیمی خود را بازسازی می‌کنند و عمر مفید آنها را افزایش می‌دهند و دستگاه‌های نو خریداری نمی‌کنند؛ چراکه با توجه به شرایطی که در حال حاضر در کشور وجود دارد، می‌توان این دستگاه‌ها را بازسازی و بعد از تعمیر، مجددا وارد شبکه کرد.»
.
اقدام بانک‌ها در جهت کاهش مصرف کاغذ
تقریبا از چند سال پیش که زیرساخت‌های قانونی برای پذیرش اطلاعات الکترونیکی تعریف شد، می‌توان گفت بسیاری از بانک‌ها به سمت از رده خارج‌کردن چاپگرهای ژورنال خود روی آورده و به اطلاعات الکترونیکی که روی دستگاه وجود دارد تکیه کرده‌اند. با توجه به گفته‌های اسکندری، قائم‌مقام آدونیس، اطلاعات الکترونیکی حداقل برای مدت شش ماه روی خودپردازها نگهداری می‌شوند و بعضی از بانک‌ها ابزارهایی دارند که این فایل‌ها را شبانه از سایت مرکزی آپلود و در آرشیو خود نگهداری می‌کنند.
اسکندری همچنین با اشاره به کوچک‌شدن طول کاغذ رسید دستگاه‌های خودپرداز که اخیرا اتفاق افتاده است، می‌گوید: «موضوع جدیدی که به‌دلیل گران‌شدن قیمت کاغذ پیش آمده و بانک‌ها به سمت آن روی آورده‌اند، موضوع کوچک‌شدن سایز کاغذ و حجم اطلاعاتی است که روی کاغذ رسید در این دستگاه‌ها چاپ می‌شود. می‌توان گفت که بانک‌ها توانسته‌اند مصرف کاغذ رسید را در کلیه تراکنش‌ها به میزان یکسان کاهش داده و آن را مدیریت کنند.»
.
استفاده از قطعات خودپردازها در صنایع دیگر
یکی از ساده‌ترین و انکارناپذیرترین مزیت‌هاي دستگاه‌های خودپرداز، افزایش ساعات خدمت‌رسانی به مردم و کاهش قابل‌توجه تردد افراد به شعب برای دريافت خدمات بانکداری خرد است. با اسکندری درباره اتفاق‌هایی که بر سر دستگاه خودپردازی که کاملا از کار افتاده نیز صحبت کردیم.
به گفته قائم‌مقام شرکت آدونیس، با توجه به توان و وضعیت اقتصادی یک کشور، در خصوص عمر مفید دستگاه خودپرداز صحبت می‌شود. برخی کشورها متوسط عمر خودپرداز را هفت سال می‌دانند، ولی در کشور ما در حال حاضر خودپردازهایی وجود دارند که نزدیک به 20 سال از عمر آنها می‌گذرد و همچنان در حال خدمت‌رسانی هستند و این به‌دلیل بازسازی و نوسازی این دستگاه‌هاست.
چنانچه دستگاه خودپردازی از چرخه خدمت‌دهی خارج شود، چنین اتفاقی برایش میافتد: «بخش‌های فلزی گاوصندوق آن در صنعت فولاد قابل استفاده هستند؛ قسمت‌های دیگر آن بازیافت و در صنایع فلزی به کار گرفته می‌شوند. وضعیت بوردهای الکترونیکی آن نیز مشابه سایر تجهیزات الکترونیکی است و همان اتفاقی که مثلا برای یک کامپیوتر یا تلویزیون میافتد، برای بخش‌های الکترونیکی خودپرداز نیز رخ می‌دهد. در نتیجه، یک خودپرداز از قطعاتی با جنس‌های مختلف از جمله فلز، استیل، ورق‌های آهنی و پلاستیک تشکیل شده که هر کدام از آنها قابلیت بازیافت دارد و در صنایع مربوطه به کار گرفته می‌شود. همچنین برای بوردهای الکترونیکی آن نیز همان رویه بازیافت مس و طلا که داخل آنها هست، دنبال می‌شود.»
اسکندری در نهایت می‌گوید: «این درست است که خودپرداز دارای قطعات پلاستیکی نیز هست، اما بخش اعظم آن از قطعات فلزی تشکیل شده که غالبا بازیافت می‌شوند و بوردهای الکترونیکی که موضوعات بازیافتی خاص خود را دارند. بنابراين صدمه جدی برای محیط‌زیست کشور ندارند.»
.
وضعیت زباله‌های الکترونیکی
فناوری نقش مهمی در زندگی روزمره ما ایفا می‌کند و بسیاری از مردم دائما در حال تلاش برای داشتن آخرین و به‌روزترین ابزارها هستند؛ اما چه اتفاقی برای دستگاه‌های الکترونیکی قدیمی و آنهایی که دیگر با فناوری روز هماهنگ نیستند، میافتد؟ بعضی‌ها به فروش می‌رسند، بعضی از آنها به‌درستی بازیافت می‌شوند، اما بسیاری از آنها در انبارها برای مدت طولانی نگه داشته می‌شوند. بر اساس گزارش جهانی نظارت بر زباله‌های الکترونیکی که از سوی سازمان ملل منتشر شده، 44.7 میلیون تن زباله الکترونیکی در سال 2016 تولید شده که برابر با 6.1 کیلوگرم به ازای هر نفر است. پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال ۲۰۲۱ به 6.8 کیلوگرم به ازای هر نفر برسد و در مجموع حجم زباله‌های الکترونیکی تا چهار سال آینده 52.2 میلیون تن شود.
بر اساس یافته‌های این گزارش، تنها 20 درصد از زباله‌های الکترونیکی در سال 2016 به‌درستی بازیافت شده‌اند و اکثریت آنها (نزدیک به 80 درصد) بدون اینکه آماری از آنها باشد، احتمالا در معرض تخریب، معامله یا تحت شرایط نامناسبی بازیافت شده‌اند. در نتیجه بخش زیادی از ضایعات الکترونیکی جمع‌آوری نشده و در حالت سازگار با محیط‌زیست بازیابی نمی‌شوند. همچنین برخی از زباله‌های الکترونیکی در سراسر جهان به فواصل دورتر و به کشورهای در حال توسعه منتقل می‌شوند و در آنجا نیز تکنیک‌های نامناسب و غیرکارآمد اغلب برای استخراج مواد و اجزای این ضایعات استفاده می‌شود. در ایران نیز به‌دلیل کمبود دستگاه‌های بازیافت و نبود قوانین عملی، بخش قابل توجهی از زباله‌های الکترونیکی ایران به کشورهایی مانند چین و آلمان فرستاده می‌شود.
در واقع اگرچه در سال‌های اخیر فناوری‌های نوین در عرصه الکترونیک باعث بهبود وضعیت زندگی ما انسان‌ها شده، اما به موازات آن با مشکلات جدید ناشی از تولید زباله‌های الکترونیکی مواجه شده‌ایم که در مقایسه با زباله‌های خانگی با سرعت بیشتری رو به افزایش و حاوی مواد خطرناک‌تر و سمی‌تری نیز هستند. وجود برخی از آنها در محیط نيز می‌تواند شیوع بیماری‌های مختلف مانند کمبود آهن، آسیب‌های مغزی، بیماری‌های کبدی و… در سطح جوامع را توجیه کند.
رشد سریع این نوع از زباله‌ها و موضوع بازیافت آنها امروزه به یکی از بحران‌های جدی در کشورهای صنعتی و پیشرفته دنیا تبديل شده است؛ اما نکته‌ای که نباید از آن گذشت، این است که موج بحران در کشورهای صنعتی، قاعدتا با چند سال تاخیر به کشورهای در حال توسعه نیز خواهد رسید و اگر به آن توجه نشود و اقدامات لازم صورت نگیرد تا چند سال دیگر این بحران برای جامعه و محیط‌زیست ایران نیز مشکلات غیر قابل بازگشتی را در پی خواهد داشت.
.
آماری از پسماندهای الکترونیکی کشور
درباره وضعیت پسماندهای الکترونیکی شهر تهران و کل کشور با علیرضا شریفی‌فرد، معاون برنامه‌ریزی و توسعه سازمان مدیریت پسماند گفت‌وگو کردیم. به گفته او، متاسفانه چون همه پسماند الکترونیکی تهران توسط شهرداری جمع نمی‌شود و مجموعه‌های دیگری نیز این کار را انجام می‌دهند، آمار دقیقی از پسماندهای الکترونیکی تهران و کل کشور موجود نیست. همچنین با توجه به صحبت‌های شریفی‌فرد، وزارت صنعت، معدن و تجارت که متولی واردات کل محصولات و تولیدات در کشور است نیز آمار دقیقی از کل ابزارهای الکترونیکی و الکتریکی که در کل کشور تولید یا وارد و مصرف می‌شود، ندارد.
معاون برنامه‌ریزی و توسعه سازمان مدیریت پسماند با اشاره به اینکه کل پسماند شهر تهران روزانه هشت هزار تن است، می‌گوید: «چون ملاک ما در پسماند شهر تهران وزن پسماند است، می‌توانم بگویم که کمتر از یک درصد از کل پسماند شهر تهران، پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی است؛ در نتیجه پسماند الکترونیکی روزانه شهر تهران کمتر از 80 تن است. البته این عدد می‌تواند بیشتر نیز باشد؛ چراکه از راه‌های غیرمتفرقه نیز جمع‌آوری می‌شوند که ما به آن آمار دسترسی نداریم.»
.
قابلیت بازیافت کامل دستگاه‌های الکترونیکی و الکتریکی
دستگاه‌های الکترونیکی و الکتریکی متشکل از قطعات مختلفی هستند که از مواد متفاوتی ساخته می‌شوند. شریفی‌فرد می‌گوید که عمده مواد این دستگاه‌ها قابل بازیافت و ارزشمند هستند و تنها درصد ناچیزی از آنها ممکن است غیرقابل بازیافت باشند که حتی این درصد از مواد نیز ارزش حرارتی دارند و به‌عنوان پسماند قابل استفاده در پسماند‌سوزها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
موضوعی که وجود دارد این است که باید تمام فرایند جمع‌آوری، انتقال و بازیافت پسماندهای الکترونیکی با اصول زیست‌محیطی انجام شود. به گفته شریفی‌فرد، برای پسماند الکترونیکی این تمهیدات را داشته‌اند که واحدهای رسمی و دارای پروانه بازیافت از وزارت صنعت، معدن و تجارت را فراخوان کردند و در نهایت دو شرکت دارای صلاحیت انتخاب شدند. در حال حاضر نیز تنها این دو شرکت در تهران ذی‌صلاح بازیافت پسماندهای الکترونیکی هستند. در تهران بعد از تفکیک پسماندها در مبدأ که توسط عوامل جمع‌آوری انجام می‌شود، در نهایت این پسماندها تحویل این دو شرکت ذی‌صلاح داده می‌شوند و در نهایت در مراکز صنعتی بازیافت‌کننده که زیر نظر وزارت صنعت، معدن و تجارت و البته محیط‌زیست فعالیت می‌کنند، بازیافت شده و مواد این پسماندها بار دیگر به چرخه مصرف وارد می‌شوند. توجه داشته باشید چون پسماندهای الکتریکی و الکترونیکی، ارزشمند هستند، نرخ‌گذاری می‌شوند و این نوع از پسماندها از شهروندان و تولیدکنندگان، خریداری می‌شوند.
.
پسماندهای الکترونیکی به دفن ختم نمی‌شوند
شریفی‌فرد با اشاره به این موضوع که پسماندهای الکترونیکی و الکتریکی چیزی برای دفن‌کردن ندارد و عمدتا مواد ارزشمند و قابل بازیافت هستند، می‌گوید: «حتی قسمت‌هایی از این پسماندها که باقی بمانند، اگر به شهرداری ارجاع شوند، به این دلیل که ارزش حرارتی دارند، با توجه به اصول زیست‌محیطی بازیافت می‌شوند. در نتیجه ما اصلا در کشور دفن پسماند الکترونیکی نداریم.»
چون همه پسماندها، ترکیبی از مواد مختلف می‌توانند باشند و مواد مختلف نیز ممکن است در طبیعت اثرات منفی خود را داشته باشد. شریفی‌فرد در پاسخ به این سوال که آیا اقداماتی جهت جلوگیری از انتشار آلودگی ناشي از بازیافت پسماندها، صورت می‌گیرد، توضیح می‌دهد: «حتما در بازیافت و دفع پسماندها، بررسی‌هایی صورت می‌گیرد که شکل دفع پسماند از انتشار آلودگی و خطر جلوگیری کند. برای مثال در پسماندهای الکترونیکی مانند باتری‌های لیتیومی که در گوشی‌های موبایل استفاده می‌شود، در صورتی که بازیافت شود، ارزشمند است، اما اگر در مسیر خود قرار نگیرد ممکن است عامل انفجار و انتشار گازهای آلاینده شود. از این بابت است که آنچه مجموعه‌های زیست‌محیطی روی آن تاکید دارند و ما در شهرداری تهران نیز در تلاشیم این زنجیره را ایجاد کنیم، این است که حداکثر جمع‌آوری را از طریق شرکت‌های مجاز داشته باشیم و شهروندان و تولیدکنندگان نیز حداکثر تلاش خود را کنند که پسماندهای الکترونیکی به دست بازیافت‌کنندگانی که از دستگاه‌های دولتی پروانه فعالیت ندارند، نیفتد.»
.
اسکناس‌های تولیدشده در سال 1397
بنا بر شنیده‌ها، در سال 1397، حدودا 700 ميليون قطعه از انواع اسكناس و ايران‌چك در ایران چاپ شده و ميزان كاغذ مورد استفاده به‌منظور توليد این سفارش، در حدود 1100 تن بوده است. عمر مفيد اسكناس‌ها براي قطعات باارزش اسمي پايين، متوسط و بالا به ترتيب در حدود دو سال، چهار سال و شش الي هفت سال است.
نکته‌ای که برای اسکناس‌ها نیز وجود دارد، اتفاقی است که بعد از پایان‌یافتن عمر مفید این اسکناس‌ها برایشان میافتد. بر اساس پرس‌وجوهای ما، بعد از تفكيك اسکناس‌های در جريان با استفاده از تجهيزات پيشرفته، اسکناس‌ها به دو دسته قابل خرج و معيوب تقسیم‌بندی می‌شوند که اسکناس‌های قابل‌خرج جهت مصرف دوباره به شبكه بانكي ارسال و اسکناس‌های معيوب جهت انجام فرايند امحا به‌صورت آنلاين و آفلاين وارد تجهيزات امحای اسكناس و در نهايت پس از خرد شدن به قطعات بسيار ريز به‌صورت بلوک‌های آجري شكل به خارج از سازمان منتقل و دفن می‌شوند. اين محصول در خصوص اسکناس‌های پليمري قابل بازيافت و از نوع پنبه‌ای غیر قابل استفاده مجدد در فرايند توليد كاغذ هستند.
عمده مواد مورد استفاده در فرايند توليد كاغذ نیز مشتمل بر پنبه و مركب است كه عمدتا داراي تركيبات خاص معدني و آلي بوده و برخي تركيبات خاص شيميايي نيز به‌منظور افزايش ضرايب امنيتي در حين توليد اضافه می‌شوند كه تمامي فرايندهاي موجود در صنعت چاپ امنيتي سازگار با محیط‌زیست بوده و كليه استانداردهای حاكم در اين مقوله را دارا هستند. همچنین بنابر شنیده‌ها، اين صنعت علاوه بر استانداردهای مترتب بر ساير صنايع، از استانداردهای خاص خود نيز بهره‌مند است.
.
و اما بیت‌کوین و محیط‌زیست
شهاب بهرامی، محقق حوزه انرژی دانشگاه بریتیش‌کلمبیاي کانادا و محمدرضا جمالی، مدیرعامل شرکت نبض‌افزار در مقاله‌ای به میزان انرژی مورد نیاز برای استخراج هر بیت‌کوین پرداخته بودند. طبق این مطلب، اگر ابزارهای قدرتمندی مانند AntMiner S9 برای استخراج بیت‌کوین و ارزهای مشابه استفاده شود، با توجه به قدرت محاسباتی ۱۳ تراهش بر ثانیه و میزان مصرف ۱۲۷۸ واتی این ابزار و با توجه به اینکه برای استخراج یک بیت‌کوین به دو میلیون تراهش محاسبات نیاز است، بیش از ۵۵ مگاوات ساعت انرژی برای استخراج یک بیت‌کوین مصرف می‌شود. این حداقل میزان مصرف است و می‌تواند تا ده‌ها و حتی صدها برابر در کامپیوترهای معمولی یا لپ‌تاپ‌ها بالاتر رود.
ببینید: آنچه در رویداد «ماینینگ، خوب، بد، زشت» گذشت / ماینینگ در ایران؛ فرصت یا تهدید؟
همچنین با توجه به اینکه هر بشکه نفت معادل ۱.۷ مگاوات ساعت انرژی است، به‌صورت ایده‌آل این میزان انرژی معادل است با سوخت ۳۲.۳ بشکه نفت خام که با فرض متوسط بازدهی ۳۰ درصد نیروگاه‌ها و خطوط انتقال، در حال حاضر حدود ۱۰۷ بشکه نفت انرژی برای به دست آمدن یک بیت‌کوین نیاز است. این محاسبات بر مبنای قوی‌ترین سخت‌افزارهای موجود در این حوزه صورت گرفته و در صورتی که از کارت‌های گرافیک یا کامپیوترهای معمولی برای استخراج بیت‌کوین و دیگر ارزها استفاده شود، بازدهی کمتر و به‌مراتب انرژی بیشتری مصرف خواهد شد.
با توجه به اینکه عمده سوخت مصرفی نیروگاه‌ها گاز طبیعی است و با توجه به بازدهی حداکثر ۳۸ درصدی نیروگاه‌ها، به ازای هر مترمکعب گاز طبیعی ۳.۷ کیلووات ساعت برق تولید می‌شود و بنابراین برای تولید یک بیت‌کوین به مصرف ۱۵۰۰۰ متر مکعب گاز طبیعی نیاز است.
با توجه به اینکه بیش از ۹۰ درصد برق ایران از نیروگاه‌های فسیلی تامین می‌شود، هزینه واقعی استخراج هر بیت‌کوین برای کشور بسیار زیاد است.
همچنین از طرفی ماینینگ گسترده، ظرفیت کنونی شبکه برق کشور و مصرف گاز را با معضل‌های جدی مواجه می‌کند و می‌توان نشان داد با افزایش پایه مصرف انرژی برق با توجه به ۲۴ در ۷ بودن مزارع استخراج بیت‌کوین، مشکل کمبود برق در ساعت‌های اوج مصرف حادتر خواهد شد. در صورتی که حتی يك گیگاوات از انرژی مصرفی برق کشور به استخراج ارزهای رمزنگاری‌شده اختصاص یابد، می‌تواند به خاموشی‌های گسترده در فصل‌های پرمصرف در کشور منجر شود.
از نظر زیست‌محیطی نیز مصرف هر متر مکعب گاز طبیعی مشکلات زیادی را ایجاد می‌کند و لازم است توجه شود که از موارد غیرضروری مصرف برق حتی‌الامکان جلوگیری شود. باید توجه کرد که مصرف گاز در هر صورت وجود دارد؛ چه نیروگاه‌ها در اوج بار باشند یا به‌صورت معمولی کار کنند و هرچه مصرف مدیریت شود، یارانه‌های سوخت نیروگاه‌ها کمتر خواهد بود و علاوه بر امکان استفاده از گاز طبیعی در حوزه‌های با ارزش‌افزوده بالاتر، آلودگی زیست‌محیطی کمتری ایجاد خواهد شد.
ضمن عرض سلام و سپاس از زحمات شما مطلب کاملا بجایی بود ایکاش این رو به شکلی وسیع میشد اطلاع رسانی کرد و راه حلی براش اندیشید فاجعه است این موضوع کاغذ تو مسئله پرداخت
زیادهههه
اولین دیدگاه