پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
سیمین عزیز محمدی؛ دنیای اقتصاد / پدیده فیلترینگ اینترنت در ایران سابقه‌ای به‌اندازه حضور اینترنت در کشور دارد. با آغاز فعالیت ISP ها، مسدود کردن سایت متصدیان مختلفی داشت و بعضاً با محدود کردن فعالیت سایت‌ها سلیقه‌ای برخورد می‌شد، اما پس‌ازآن فهرستی از سایت‌های غیرمجاز به ISP ها ارائه شد که سیستم فیلترینگ را نسبتاً یکپارچه‌تر می‌کرد.
بااین‌حال، مسدود کردن دسترسی به برخی خدمات اینترنتی از سال ۱۳۸۰ با صدور ابلاغیه (سیاست‌های کلی شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای) به‌طور رسمی کلید خورد. از آن زمان، کمیته‌ای سه نفرِ شامل نماینده وزارت اطلاعات، نماینده وزارت ارشاد و نماینده صداوسیما برای رسیدگی به وضعیت اینترنت تشکیل شد. نمایندگان دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی و سازمان تبلیغات اسلامی به‌عنوان دو عضو دیگر، بعداً به این کمیته پیوستند.
این کمیته در شروع کار، فهرست سایت‌های ممنوعه را به شرکت‌های تأمین خدمات اینترنتی ارائه داد. البته برخی سایت‌های اینترنتی نیز به‌طور مستقل با دستور قوه قضائیه فیلتر شدند یا دفاتر آن‌ها پلمب شد.
به‌هرحال با توسعه خدمات اینترنتی، ابعاد فیلترینگ برای کاربران وسیع‌تر و محسوس‌تر شد به‌ویژه زمانی که تب عضویت در شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و توییتر در بین کاربران ایرانی بالا گرفت. هر بار مسدودسازی، کاربران را مجبور به مهاجرت به شبکه‌ای دیگر می‌کرد و در اکثر مواقع مسدودسازی این دسترسی‌ها بدون دردسر و چالشی اجرا می‌شد؛ اما زمانی که پای پیام‌رسانی مانند تلگرام با ۴۵ میلیون کاربر ایرانی فراگیر در میان است که به مهم‌ترین ابزار ارتباطی افراد، حتی برای مسئولان تبدیل‌شده و از طرفی بستری برای راه‌اندازی نزدیک به ۱۰ هزار کسب‌وکار است، دیگر فیلترینگ نمی‌توانست به سهولت انجام بگیرد.
فیلترینگ پر چالش تلگرام همچنان ادامه دارد، اما این بار رویکرد کاربران تغییر کرده به‌طوری‌که به گفته وزیر ارتباطات، بازدید از تلگرام روزبه‌روز بعد از فیلتر در حال افزایش و بازگشت به حالت اولیه است.
تحریم‌های فناوری علیه کاربران
مسدود شدن دسترسی کاربران ایرانی به سرویس‌های اینترنتی تنها به بحث فیلترینگ آن‌ها از سوی مجریان داخلی محدود نمی‌شود به‌طوری‌که با جدی شدن بحث تحریم‌ها علیه ایران، تحریم‌های سرویس‌های اینترنتی از سوی شرکت‌های فناوری آمریکایی و اروپایی به شکل گسترده‌ای علیه کاربران ایرانی به کار گرفته شد. این تحریم‌ها به‌مرورزمان سخت‌گیرانه‌تر و شدیدتر علیه کاربران ایرانی اعمال شد.
گزارشی که از سوی مرکز ملی فضای مجازی در سال ۱۳۹۶ کشور منتشرشده نشان می‌دهد از میان ۲۲۷ خدمتی که گوگل ارائه می‌کند تنها ۵۴ درصد خدمات آن برای کاربران ایرانی فعال است و ۴۴ درصد خدمات این کمپانی، در ایران مسدود است و وضعیت ۲ درصد سرویس‌ها نیز نامشخص اعلام‌شده است. همچنین مرکز ملی فضای مجازی اعلام کرده ۹۰ درصد سرویس‌های کاربردی و کسب‌وکاری شرکت آمازون نیز در دسترس کاربران ایرانی قرار ندارد. این در حالی بوده که کاربران محصولات اپل در ایران نیز دیگر دسترسی به اپ استور ندارند.
البته این محدودیت‌ها برای کاربران ایرانی به این موارد ختم نمی‌شد. در سال ۹۶ شرکت‌های اپل و گوگل در ادامه اعمال این محدودیت‌ها تعدادی از مهم‌ترین اپلیکیشن‌های استارت‌آپ‌های ایرانی را از فروشگاه نرم‌افزار خود حذف کردند؛ موضوعی که به‌جز برخی انتقادها از سوی دولتمردان با اقدام دیگری پیگیری نشد.
در موارد متعدد کاربران با حذف یک یا چند اپلیکیشن اعتراض‌های محدودی را علیه این محدودیت در شبکه‌های اجتماعی به راه انداختند اما به‌جایی نرسید. به‌طورکلی می‌توان گفت تحریم‌های فناوری طی سال‌های گذشته بیشترین تأثیر را بر کسب‌وکارها و کاربران ایرانی گذاشته است. تحریم‌هایی که تماماً از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا وضع‌شده و شرکت‌های آمریکایی و اروپایی را از ارائه خدمات به شهروندان ایرانی منع می‌کند.
نیمه‌پر لیوان فیلترشکن‌ها
فیلترشکن‌ها همواره یکی از مهم‌ترین ابزارها برای دور زدن تحریم‌های فناوری بوده است که کاربران و کسب‌وکارهای ایرانی برای دور زدن تحریم‌ها از آن به شکل گسترده استفاده می‌کنند.
یکی از مشهورترین مسیرهای دور زدن تحریم‌ها استفاده از VPN Virtual private Network بود که ازقضا در مورد دور زدن فیلترینگ هم از همین مسیر استفاده می‌شده است. هرچند کاربرد وی‌پی‌ان اتصال امن و ایجاد تونلی برای حفظ امنیت و حریم شخصی کاربر است اما در فضای فعلی ایران از این مسیر هم برای دور زدن تحریم‌ها و هم برای دور زدن فیلترینگ استفاده‌شده است.
استفاده از فیلترشکن‌ها به دلیل اینکه نقض قانون به‌حساب می‌آمد بحث‌های زیادی را در دولت احمدی‌نژاد به راه انداخت و مسئولان ارتباطی وقت به فکر ارائه خدمات VPN قانونی و بومی به متقاضیان افتادند. بااین‌حال تنها ۳۰ مورد ثبت‌نام انجام گرفت.
با توجه به فیلترینگ سختگیرانِ از یکسو و مسدود بودن بخش عمده‌ای از سایت‌ها و سرویس‌های خارجی از سوی دیگر طی سال‌های اخیر، VPN به بخش لاینفک محصولات ارتباطی کاربران ایرانی اعم از کامپیوتر شخصی، لپ‌تاپ، تبلت و این روزها گوشی آن‌ها تبدیل‌شده است.
در کنار این‌ها، نرم‌افزارهایی که برای فیلترینگ به کار می‌رفته و تلاش‌های فنی دولت برای از کار انداختن فیلترشکن‌ها نیز مشکلات زیادی را برای برخی سایت‌ها و سرویس‌های قانونی داخلی مانند بانک‌ها، سفارتخانه‌ها، سایت‌های اینترنتی و… ایجاد کرده است. در مواقعی که دولت سختگیری بیشتری در مورد فیلترینگ و فیلترشکن‌ها نشان داده (در زمان انتخابات سال ۸۸ یا وقایع زمستان سال ۹۶ و اکنون هم‌زمان با فیلترینگ تلگرام) بسیاری از سرویس‌های دیگر نیز دچار مشکل شده‌اند.
فیلترینگ تلگرام فارغ از بحث‌های گسترده پیرامون خود با سختگیری بیش‌ازاندازه دولت در مسدود کردن هم‌زمان فیلترشکن‌ها باعث انتقادات بسیاری شد. بخشی از این انتقادات به سیاست فیلترینگ مرتبط می‌شد اما بخش اصلی انتقادها به دولت بود، چراکه مسدود کردن سختگیرانِ فیلترشکن‌ها مسیرهای دور زدن تحریم‌های فناوری را هم بست. حالا کاربران ایرانی و کسب‌وکارهای ایرانی برای خدمات ساده خود قادر به استفاده از فیلترشکن نیستند یا با دشواری‌های زیادی روبه‌رو شده‌اند. این تازه غیر از اختلالات دیگری است که نصیب شرکت‌ها و استارت‌آپ‌های ایرانی شده است.
چالش استارت‌آپ‌ها در فضای جدید
طی یکی دو هفته ا خیر فعالان زیادی در حوزه استارت‌آپ‌ها و بخش‌های تکنولوژی نسبت به تأثیر مسدودسازی گسترده فیلترشکن‌ها و پروتکل‌های رمزنگاری‌شده انتقاد کرده‌اند. محمد شهاب شهوازیان، یکی از فعالان حوزه استارت‌آپ‌ها؛ معتقد است چالش کسب‌وکارهای نوپای ایرانی به فیلترینگ داخلی محدود نمی‌شود، چراکه آن‌ها به خاطر تحریم‌های شرکت‌های فناوری خارجی، دچار مشکل اساسی شده‌اند.
اکثر سرویس‌های کسب‌وکاری گوگل در ایران تحریم است. برای نمونه، امکان استفاده گوگل آنالیتیکس (Google Analytics)، یک سرویس رایگان گوگل که گستره وسیعی از اطلاعات را در اختیار مدیریت سایت قرار می‌دهد، فراهم نیست. استارت‌آپ‌ها مجبور می‌شدند با راهکارهایی وارد فضای این سرویس شوند و داده‌های اصلی خیلی از کسب‌وکارهای اصلی و چابک ایران روی این سرویس بود، بااین‌حال، خود گوگل پنل‌های یکسری از استارت‌آپ‌های معروف ایران را بست.
به گفته شهوازیان مسدودسازی فیلترشکن‌ها باعث کند شدن استارت‌آپ‌های ایرانی می‌شود و آن‌ها از بازارهای جهانی عقب می‌مانند. با انسداد فیلترشکن‌ها، همان سرویس و ابزارهای محدود و رایگانی که از تحریم شرکت‌های فناوری خارجی به‌جامانده بود و قابل‌استفاده بود، نیز از دسترس استارت‌آپ‌ها خارج شد.
هرچند راهکارهایی برای دور زدن این تحریم‌ها به وجود آمد، اما اساسی نبودند و مشکلات امنیتی فراوانی داشتند. با مسدود شدن دسترسی به این خدمات، کسب‌وکارها به سال‌هایی برمی‌گردند که هنوز چنین امکاناتی به وجود نیامده بود. نقطه مشترک زیان استارت‌آپ‌ها از فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، به‌ویژه فیلترینگ تلگرام، از بین رفتن یک کانال ارتباطی چابک، کم‌هزینه، سریع و وسیع با مشتریانشان بود. به‌هرحال، بخش مهمی از سرمایه‌های استارت‌آپ‌ها همین کاربران هستند.
زمانی که چنین اتفاقی رخ می‌دهد و استارت‌آپ بخواهد درباره آنچه روی‌داده توضیح دهد، بخش زیادی از این کاربران را از دست خواهد داد.
به‌هرحال، با توجه به گستره کاربران و کسب‌وکارها روی تلگرام، حجم انبوهی از تولید محتوا و بازاریابی‌ها در این پیام‌رسان شکل‌گرفته و روی آن‌ها سرمایه‌گذاری انجام‌شده بود. همه این‌ها به‌یک‌باره از بین رفته است. به‌ویژه برای شرکت‌های کوچک که توان سرمایه‌گذاری سنگین در حوزه بازاریابی را ندارند.
درنهایت، نگرانی آن‌ها درباره ادامه رفتار تلگرام با فیلترینگ است. چراکه اگر تلگرام بخواهد با آی‌پی‌های جدید فیلترینگ را دور بزند و متصدیان فیلترینگ هم بخواهند مقابله‌به‌مثل کنند، در آن صورت، خیلی از استارت‌آپ‌ها به‌ویژه کسب‌وکارهای دیجیتالی دچار مشکل خواهد شد.