پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
دنیای اقتصاد / گروه تاریخ شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی با همکاری پژوهشکده علوم تاریخی روز چهارشنبه ۱۶ اسفندماه در محل پژوهشگاه علوم انسانی میزبان نشستی بود که طی آن کتاب «تاریخ پولی ایران از صفویه تا قاجاریه» با حضور مترجم اثر دکتر جواد عباسی، دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد مورد نقد و بررسی قرار گرفت. در آغاز این نشست دکتر عباسی به بیان روند ترجمه کتاب پرداخت و در ادامه ناقدان اثر هریک از زاویه خود به بررسی کتاب پرداختند.
دکتر عباسی ترجمه این پژوهش را مرهون حضور خود در چهل و هشتمین کنفرانس مطالعات خاورمیانه در واشنگتن در سال ۲۰۱۳ دانست و گفت: «این کنفرانس یکی از عظیم‌ترین کنفرانس‌های مطالعات خاورمیانه است که در رابطه با خط و زبان و فرهنگ‌های خاورمیانه تا مسائل روز منطقه مانند صلح و امنیت و… برگزار می‌شود. در این دست کنفرانس‌ها پژوهشگران مطالعات خاورمیانه از سراسر جهان حضور پیدا می‌کنند و فرصت مناسبی برای آشنایی با دستاوردهای پژوهشی دیگران است. در آنجا خانم دکتر پورشریعتی که عمدتاً در رابطه با ساسانیان و اوایل دوره اسلامی کار می‌کنند، چند سالی است که یک جایزه خانوادگی را به نام هوشنگ پورشریعتی که در گذشته از مدیران خبرگزاری پارس (ایرنا) بوده است، برای کتاب تعیین کرده‌اند.
در آنجا اعلام شد که این جایزه به کتاب «تاریخ پولی ایران» اختصاص یافته است. من پیش‌تر نیز مطالبی را در رابطه با این کتاب دیده بودم. در حاشیه همان همایش با «رودی مته» و «ویلم فلور» نویسندگان اثر درحال بازدید از غرفه‌های مختلف بودیم و زمانی‌که به غرفه‌ای که متن انگلیسی کتاب تاریخ پولی در آنجا بود، رسیدیم، آقای مته از من خواست، این اثر را ترجمه کنم. من ابتدا چندان استقبال نکردم چون این بخش در حوزه تخصصی من نبود اما زمانی که کنفرانس پایان یافت و من به شهری که در آن سکونت داشتم یعنی کلمبوس اوهایو بازگشتم، ایشان سه نسخه از کتاب را برای من ارسال کردند و خواستار آغاز کار شدند و من نیز با بررسی اثر علاقه‌مند شدم.
به این ترتیب قرار کار گذاشته شد و یک سالی من مشغول ترجمه این کار بودم. برای خودم هرقدر به جلو رفتم جذاب‌تر شد. چون هرچه ما در رابطه با تاریخ پول در ایران می‌دانستیم، کارکرد فیزیکی پول و تاریخ سکه است اما پول به‌عنوان یک پدیده اقتصادی و کارکردهای آن و عوامل مؤثر بر ارزش پول که مربوط به مباحث مالیه و اقتصادی پول در تاریخ ایران است، کار چندانی نشده و تنها در بخش‌هایی از برخی کتاب‌ها به‌صورت موردی اشاره شده و نیاز است کاری مشابه این برای دوره‌های مختلف تاریخی ایران انجام شود. موضوع دیگری که موجب ترغیب به‌کار می‌شد، این امر است که من با هر سه نویسنده ارتباط داشتم و این امر کمک کرد تا ترجمه با هماهنگی مولفان صورت گیرد.»
ساسانیان پیشرفته‌تر از صفویان
دکتر سیدمحمد رحیم ربانی‌زاده با اشاره به نیاز مرور تاریخ مالی ایران به‌طور اجمالی در مقدمه کتاب گفت: «اینکه سکه در کجای جهان برای نخستین‌بار استفاده شد به درستی مشخص نیست. گفته می‌شد حدود ۷۰۰ پیش از میلاد در لیدی سکه برای نخستین‌بار ابداع شد… در رابطه با استفاده از سکه در ایران باید گفت که نظام جامع مالی امپراتوری هخامنشی قابل‌توجه بود. واحد پولی در دوره هخامنشیان دریک بود و این واحد در دوره اشکانیان به دراخما تبدیل می‌شود. برخی بر این باور هستند که همین دراخما است که در دوره اسلامی به درهم تبدیل می‌شود. در دوره هخامنشی ضرب سکه زیرنظر شخص شاه بود، در دوره ساسانیان نیز همان روال ادامه پیدا می‌کند. در زمان ساسانیان نیز نظام جامع پولی وجود داشته که همین نظام در دوران اسلامی به عباسیان منتقل شد.
نظام ساسانیان به قدری پیشرفته بود که رومن گیرشمن اعتقاد دارد که چک ابداع ایرانیان در دوره ساسانیان بوده و همین واژه از طریق ایرانیان به اروپا و اعراب مسلمان منتقل شد. اوج استفاده از چک به دوره عباسیان بازمی‌گردد. در خلافت اسلامی اوج استفاده از سکه در زمان عبدالملک مروان بود و او برای اینکه استقلال امپراتوری حفظ شود، خودش مستقلاً به ضرب سکه اقدام کرد. نکته جالبی که در این مقطع تاریخی قابل‌توجه است آن بود که تا مدت‌ها گفته می‌شد پول بدون پشتوانه نباید وجود داشته باشد. نظارتی که وجود داشت شدیدترین مجازات را برای کسانی درنظر می‌گرفتند که به ضرب سکه تقلبی اقدام کنند. این امر موجب شد به‌رغم اینکه عباسیان به امویان به‌صورت یک دشمن خونی نگاه می‌کردند، منصور تنها سکه‌های بنی‌امیه را به‌عنوان مالیات قبول می‌کرد.
گفته می‌شود از ۲۸۲ ماده‌ای که در منشور حمورابی آمده حدود ۱۲۰ ماده مربوط به امور مالی و تجاری است. اعراب نیز زمانی‌که در ایران به پیروزی رسیدند، تمام آن سیستم صرافی که وجود داشت را به کوفه منتقل کردند. من زمانی که به کتاب تاریخ پولی ایران نگاه می‌کردم، اگر اغراق نباشد، سیستم پولی ساسانیان به مراتب پیشرفته‌تر از صفویان بوده است و باید بررسی کرد که چه عاملی موجب شد سیستم مالی پیشرفته‌ای که ما در آن دوران داشتیم و حتی اعراب مسلمان نیز آن را اخذ کرده بودند، ناپدید می‌شود. چک، برات و سفته در آن دوران استفاده می‌شد و به‌راحتی در تمام محدوده امپراتوری اسلامی قابل شناسایی بود.»
مشخص نبودن مبدأ پول
دکتر صفورا برومند به‌عنوان سومین سخنران نشست ضمن اشاره به خلأهای پژوهشی در تاریخ پولی ایران و تکرار اشتباهات صورت گرفته در این رابطه گفت: «نویسندگان کتاب، سبک پژوهش آنها و ابزاری که در مطالعات به‌کار می‌بردند برای پژوهشگران تاریخ کاملاً شناخته شده است. لازم است از مشخصات فیزیکی سکه‌ها برای تحلیل آنها استفاده کرد. ما در ایران کاتولوگ تمام این سکه‌ها را داریم ولی متاسفانه هرگز از آنها استفاده نکردیم تا تحلیل‌های اقتصادی حول‌محور آنها ارائه دهیم. البته این نوع پژوهش نیازمند کار تیمی است و تنها یک مورخ قادر به انجام آن نیست. همین موضوع موجب پیچیدگی و فقدان پژوهش در این زمینه شده است.
کتاب به این جهت که در برخی از قسمت‌ها جنبه تخصصی پیدا می‌کند، برای خواننده عام چندان قابل‌استفاده نیست اما به‌عنوان یک منبع برای مطالعه پژوهشگران قابل‌توجه است به‌ویژه که نویسندگان به منابع دست اولی دسترسی داشته‌اند. آنها هم بر منابع فارسی تسلط لازم را دارند و به مجموعه آرشیوی خوبی نیز دسترسی داشتند، به‌خصوص کاملاً به آرشیو هندشرقی هلند مسلط بودند و البته این امر می‌تواند نقص هم باشد چون گزارش‌های مربوط به شرکت هندشرقی بریتانیا یا فرانسه چندان در این اثر بازتاب پیدا نکرده است و شاید اگر گزارش‌های آنها نیز وجود داشت با توجه به نقشی که در تجارت داشتند، سطح کار را افزایش می‌داد. به‌علاوه در بسیاری از بخش‌ها به نقل‌قول اکتفا شده و تحلیلی در رابطه با این گفته‌ها ارائه نشده است.
نکته دیگری که به‌نظر می‌رسد در کتاب مغفول مانده، اشاره به مبدأ پولی است که به ایران وارد می‌شد. بخش مهمی از فعالیت اقتصادی دوره صفوی تا دوره قاجار مربوط به این امر است که ایران چون تولیدات خاصی نداشت که بتواند از طریق صادرات و واردات حجم پولش را اضافه کند، بنابراین مجبور بود که پولی را مثلاً از عثمانی یا هندوستان بیاورد و این پول دست به دست می‌شد و اقتصاد به‌صورت دلالی اداره می‌شد. همیشه این موضوع وجود دارد که این سکه‌هایی که آن زمان در ایران وجود داشته و در خزانه ذخیره شده است، از کجا وارد می‌شد و پس از ذوب‌شدن تبدیل به سکه‌های داخلی شده است. این‌ها پرسش‌هایی است که در مورد تاریخ پولی ایران همچنان بی‌پاسخ مانده است.»