پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، نظام مالی و بانکی یکی از تأثیرپذیرترین ابعاد زندگی جوامع مدرنیته امروز است که به شدت تحت سلطه صفر و یک‌ها قرار گرفته است. اکنون نیز در این حوزه شاهد پیدایش مفهومی به نام بانکداری دیجیتال هستیم. اگرچه این موضوع از مدت‌ها قبل در نظام بانکی کشورهای پیشرفته درحال اجراست اما متخصصان نظام مالی ما نیز با الگو گیری از آنها به دنبال پیاده کردن این پدیده نو در ایران هستند، به طوری که زیرساخت‌های اجرای این مهم آماده است.
باید اذعان کرد که دیگر از واژه بانک تعابیری همچون وام، عابربانک و …استحصال نمی‌شود چرا که این نهاد مالی اکنون به مجموعه‌ای برای سرویس‌دهی به مردم تبدیل شده است. کارشناسان بر این باورند که یکی از پایه‌های اصلی این سرویس‌دهی، فضای انفورماتیک است و یکی دیگر از زیرمجموعه‌های فضای مذکور نیز بانکداری دیجیتال محسوب می‌شود. البته تحقق این موضوع، نیازمند سرمایه بسیار چشمگیر، نیروی انسانی و جسارت مدیریتی است.
برای شفاف‌سازی در موضوع بانکداری دیجیتال با مرتضی ترک تبریزی مدیر امور فناوری اطلاعات بانک ملت مصاحبه‌ای داشته‌ایم که به شرح ذیل است.
بانکداری دیجیتال چیست؟
فرآیندهای بانکی ایران در بازه زمانی ده تا بیست سال گذشته به وسیله کامپیوتر به مرحله اجرا رسیده است. همین موضوع بستری برای ورود و ذخیره اطلاعات گردش‌های مالی مشتری‌ها فراهم کرده است به طوری که اکنون با داده‌ای از رفتارهای جمع آوری شده آنها روبرو هستیم. برای مثال هر مشتری به هنگام انتقال وجه، خرید شارژ، خرید بلیت، استفاده از همراه بانک یا بانکداری اینترنتی، خرید از دستگاه‌های کارت‌خوان و یا دریافت وجه از خودپرداز (عابر بانک) و …به طور مکرر در حال به نمایش گذاشتن رفتارهای خود هستند.
بنابراین رد پای مشتری‌ها در سیستم‌های دیجیتالی ثبت شده و همین موضوع بستری برای شناخت بانک از نیاز منحصر به فرد آنها بدون حضور فیزیکی در شعبه را فراهم کرده است.
به عبارتی در بانکداری دیجیتال، پایه کار، شناخت رفتار مشتری و نیاز او براساس تراکنش‌های عملیاتی دریافت و پرداخت است؛ بنابراین در این سیستم محصول و شعبه اهمیت خود را از دست می‌دهند و تنها مشتری محوری ملاک کار قرار می‌گیرد.
با مطالعه و بررسی عملکرد مشتری به پیش‌بینی رفتار و نیاز بعدی او پی برده و سرویس مدنظرش در کمترین زمان، با کمترین هزینه و بهترین کیفیت، سفارشی‌سازی شده و به منظور ارائه خدمات در اختیار او قرار می‌گیرد. البته برای ارائه سرویس، نیاز به پرسش سؤالات مکرر از مشتری نیست. برای مثال وقتی مشتری از طریق بانکداری دیجیتال به خرید بلیت هواپیما اقدام می‌کند، رفتار احتمالی بعدی او یعنی رزرو هتل پیش‌بینی شده و در این زمینه پیشنهادهایی به او داده می‌شود. البته این پیشنهاد از طریق شرکت‌های کسب و کار حاضر در صحنه گردشگری و استارت‌آپ‌ها که با بانک در ارتباط هستند، صورت می‌گیرد.
در بانکداری دیجیتال به ازای هر مشتری و مطابق با رفتار او محصولات و سرویس‌های خاص و منحصر به فردی برای او در نظر گرفته می‌شود؛ موضوعی که در سرتاسر دنیا در حوزه بانکداری دیجیتال از اهمیت چشمگیری برخوردار است.
حرکت به این سمت بسیار سخت است و در کشور ما هنوز هیچ بانکی در این مسیر فعالیت نمی‌کند. این موضوع نیازمند دانش، شجاعت و اعتماد به نفس بالایی است. البته برخی از بانک‌ها گام‌هایی برداشته‌اند اما سرعت و پیشرفت خوبی ندارند.
فاصله ایران با کشورهای دارنده بانکداری دیجیتال چقدر است؟
بانکداری دیجیتال از سه رکن و پایه اساسی تشکیل شده است؛ پایه اول فناوری اطلاعاتِ (It) بسیار قوی و در عین حال چابک است. چرا که باید بتوان پروژه‌های کوچک و بزرگ را در مدت زمان معقول اجرا کرد. همچنین شروع‌کننده فعالیت مذکور باید به طور مکرر وارد پروژه‌ها و فنون جدید فناوری اطلاعاتِ نشئت گرفته از آن سوی مرزها باشد.
بالاخره گریزی از بانکداری دیجیتال نیست. باید به سمت آن حرکت کنیم، چرا که این موضوع ضمن کاهش هزینه‌ها به افزایش کیفیت کار و سرعت زمان منتهی می‌شود.
در کشورهای توسعه یافته پایه اصلی بانکداری دیجیتال، تلفن همراه است. چراکه این روزها همه مردم به علت سرعت و پیشرفت تکنولوژی مایل‌اند همه کارهای خود را در تلفن همراهشان خلاصه کنند. به عبارت ساده‌تر بانکداری دیجیتال شکل گسترده و کامل برنامه‌های مورد استفاده در تلفن همراه است.
کشورهای پیشرفته در حوزه بانکداری دیجیتال حداقل پنج تا شش سال زودتر از ما در این عرصه قرار گرفته‌اند. چهار یا پنج سال گذشته بانک‌های خارجی برنامه‌های تلفن همراه مشتری‌های خود را مجهز به بانکداری اجتماعی کرده بودند. به عبارتی از همان زمان فعالیت بانک‌ها از محصور شدن در دریافت و پرداخت از جانب مشتری خارج شده و به ارائه سرویس و خدمات رفاهی-اجتماعی-مالی در تلفن‌های همراه گسترش پیدا کرد.
یعنی مشتری بانک، با استفاده از تلفن همراه خود، سرویس‌های متعدد کسب و کار را دریافت می‌کند. همچنین از این طریق برقراری ارتباط میان فردی با مشتری دیگر بانک‌ها امکان‌پذیر می‌شود.
بانکداری دیجیتال بر اساس اطلاعات ثبت شده از رفتار مشتری؛ امکاناتی همچون خرید ماشین، بلیت، سهام، لیزینگ و بسیاری از امور دیگر را از طریق تلفن همراه برای متقاضی فراهم می‌کند.
بنابراین بانکداری دیجیتال به معنی ارائه خدمات رفاهی-اجتماعی-بانکی به مشتری به ویژه از طریق تلفن همراه است.
آیا زیرساخت‌های اجرای بانکداری دیجیتال آماده است؟ میزان سرمایه‌گذاری لازم چقدر برآورد شده است؟
ساخت هسته بانکداری متمرکز (Core Banking)، همراه کردن شرکت‌های خدمات نرم‌افزاری فعال در زمینه فناوری‌های مالی (FinTach)، امن‌سازی و فراهم کردن داده‌های مرکزی (Data Senter) که نشان از آماده بودن زیرساخت‌ها برای اجرای بانکداری دیجیتال است، هم‌اکنون در بانک ما تعبیه شده و هریک بالغ بر چند صد میلیارد هزینه داشته است، تا سرویس امنی به مردم ارائه شود که چشمک نزده و به هنگام نیاز جوابگو باشد.
بر اساس پروژه‌های تعریف شده و لزوم در اولویت قرارگرفتن بانکداری اجتماعی، از زمان راه‌اندازی همراه بانک، به تلفن همراه، نگاه بانکداری دیجیتال داشته‌ایم.
امن سازی و مدیریت فناوری اطلاعات (It) از دیگر استانداردهای لازم است که باید ضمن مراقبت پیوسته از کیفیت بر چابکی فرایند بیفزاید.
همچنین باید در کسب و کار تحول اساسی صورت بگیرد. بسیاری از فرآیندها باید به شدت تغییر کنند. برای مثال وقتی در سایه بانکداری دیجیتال اخذ ضمانت‌نامه بانکی به وسیله تلفن همراه انجام می‌شود باید بخش حقوقی کشور نیز در این باره آمادگی لازم را داشته و همکاری کند؛ بنابراین این بخش نیز باید آماده پذیرای بانکداری دیجیتال باشد.
علاوه بر این در سایه اجرای بانکداری دیجیتال امکان پرداخت خرد به مشتری بدون حضور در شعبه میسر خواهد شد، بنابراین بخش مالی نیز باید این موضوع را بپذیرد و با تراکنش‌های ارسال شده از فناوری اطلاعات حد و سقف اعتبارات مشتری را تأیید و درخواستش را اجرا کند.
برای موفقیت در زمینه بانکداری دیجیتال باید فناوری اطلاعات (It) به بلوغ لازم برسد.
آیا بانکداری دیجیتال ضد اشتغال بوده و باعث حذف کسب و کار می‌شود؟
بانکداری دیجیتال به گسترش و رشد شرکت‌های خدمات نرم‌افزاری فعال در زمینه فناوری‌های مالی (FinTech) و استارت‌آپ‌ها کمک می‌کند. چرا که وقتی کار ساده باشد تراکنش‌های عملیاتی پرداخت و دریافت بیشتری از جانب مشتری‌ها صورت می‌گیرد و همین استقبال مردم منجر به سود بیش از پیش شرکت‌های خدمات نرم‌افزاری فعال در زمینه فناوری‌های مالی (FinTach) و استارت‌آپ‌ها می‌شود. برای مثال خرید بلیت قطار از طریق درگاه بانک به معنای فروشنده بودن و یا صاحب قطار بودن آن بانک نیست. بلکه آن شرکت فروشنده بلیت قطار پروتکلی متصل شده به بانک دارد که خرید مشتری از طریق این ارتباط از پیش تعریف شده ممکن می‌شود. در این بین بانک تنها وظیفه جابجایی پول را بر عهده دارد.
به عبارتی هر کاری که به پول مربوط است به عهده بانک بوده و باقی کارهای خدماتی و سرویس‌دهی به وسیله شرکت‌های خدمات نرم‌افزاری فعال در زمینه فناوری‌های مالی (FinTach) و استارت‌آپ‌های مرتبط به کسب وکارهای بزرگ انجام می‌شود. از این رو بانکداری دیجیتال درگیری مشتری را کاهش می‌دهد.
بنابراین بانکداری دیجیتال نه تنها به حذف و کمرنگ شدن کسب و کارها منجر نمی‌شود بلکه با مطالعه رفتار اجتماعی مردم و رفتار مالی آنها به رشد شرکت‌های خدمات نرم‌افزاری فعال در زمینه فناوری‌های مالی (FinTach) و استارت‌آپ‌ها کمک می‌کند. اکنون بسیاری از این قبیل شرکت‌ها علاقه‌مند همکاری با بانک‌ها هستند چرا که نمی‌توانند بدون بانک‌ها کار مالی خود را انجام دهند.
البته در خصوص همکاری بانک‌ها با شرکت‌های مذکور بسیاری فعال‌اند. بانکداری دیجیتال تنها فناوری اطلاعات (It) نیست بلکه بیشتر زمینه فعالیت آن به بخش کسب و کار و تجارت معطوف و مرتبط می‌شود.
اولین فاز اجرای بانکداری دیجیتال در کشور چه زمانی است؟
بانکداری جامع و دیگر پروژه‌های بزرگ ملی نیز در حال پیگیری است. نظام بانکی باید بداند که اکنون دیگر از سپرده گیری و اعطای تسهیلات درآمدی عایدش نخواهد شد؛ بنابراین باید ضمن کاهش هزینه‌ها به حفظ مشتری برای اجرای تراکنش‌های مالی از طریق بانکداری دیجیتال بیاندیشیم. تا در کوتاه‌ترین زمان و با کمترین هزینه، خدمات بیشتری برای آنها فراهم کنیم.
فاز نخست بانکداری دیجیتال برای اولین بار در سطح کشور در سال 97 و در بانک ملت شروع به کار خواهد کرد.
بانکداری دیجیتال چگونه به کاهش قیمت تمام شده پول می‌انجامد؟
طبق گفته برخی کارشناسان هر شعبه چهل درصد از هزینه‌های بانک را شامل می‌شود و ملک، آب، تلفن و کارمند شعبه، هزینه بسیار بزرگی را بر بانک تحمیل می‌کنند؛ اما معتقدم با کاهش آنها باید به افزایش درگاه‌ها و سرورها بپردازیم که هزینه آن بسیار بالاتر از امور یک شعبه است.
کامپیوترها به مرور زمان کوچک و ارزان می‌شوند، پشتیبانی کمتر و برنامه‌های تلفن همراه افزایش می‌یابد؛ بنابراین با ارائه سرویس از طریق بانکداری دیجیتال دیگر نیازی به استفاده از کارت‌خوان‌های فروشگاه‌ها، که ارزشی به میزان چهارصد تا پانصد دلار دارند، نخواهد بود، یعنی با یک تلفن همراه ضمن دریافت سرویس‌های متعدد رفاهی-اجتماعی-بانکی، کسب و کارها افزایش می‌یابد؛ بنابراین با حذف حضور در شعبه‌های بانکی دیگر نیازی به وجود آنها نخواهد بود.
همچنین اتصال برنامه‌های تلفن همراه با کسب و کارها یا استارت‌آپ‌ها، کمترین هزینه سرویس را دارد، به عبارتی کارمزدها با این روند کاهش پیدا خواهد کرد، چرا که دیگر شعبه و کارمند شعبه‌ای وجود ندارد.
با ترویج استفاده از بانکداری دیجیتال هزینه تمام شده پول در کشور کاهش می‌یابد و ناخودآگاه هزینه مردم بابت دریافت خدمات بانکی کاهش خواهد یافت؛ یعنی هزینه‌های مردم در حوزه بانکی کاهش یافته و تحول عظیمی در حوزه هزینه‌های بانکی صورت خواهد پذیرفت.
بنابراین بانک‌ها هم از این موضوع مرتفع خواهند شد چرا که در تجارت بانکی به یک کسب وکار سودده رسیده و دیگر نیازی به بنگاه‌داری نخواهند داشت. مردم نیز هزینه کمتری در استفاده از خدمات پرداخت خواهند کرد.
اکنون در دنیای بانکداری دیجیتال، مردم برای اخذ وام بانکی نیازی به ضامن ندارند چرا که رفتار اجتماعی آنها ملاک عمل قرار می‌گیرد؛ این رفتار اجتماعی می‌تواند شامل پرداخت به موقع قبوض، اقساط، تردد نکردن در طرح‌های ترافیکی و… باشد.
در بانکداری دیجیتال از رفتار اجتماعی مردم به عنوان ابزار تشویقی در ارائه تسهیلات بانکی استفاده می‌شود و این موضوع در فاز دوم بانکداری دیجیتالی ایران نیز دنبال خواهد شد. در دنیا به این‌گونه است که بانک‌ها بر اساس رفتار اجتماعی مردم به آنها کارت اعتباری مالی می‌دهند.
با توجه به علاقه‌مندی مشتری‌های ایرانی به بانکداری دیجیتال که از استقبال آنها از همراه بانک، بانکداری دیجیتال و …مشخص شده است. ما نیز می‌توانیم همچون دیگر کشورهای اجراکننده بانکداری دیجیتال با استفاده از رفتار مشتری و راهنمایی آنها به بهبود سوابق مالی آنها کمک کنیم، به عبارتی بر اساس ارتباط نزدیک با مشتری می‌توانیم پیشنهاد و امتیازاتی به او بدهیم که بر اساس آنها بتوانند ضمانت‌نامه، تسهیلات و…بگیرد.
در بانکداری دیجیتال کشورهای توسعه‌یافته بحثی به نام قرض دادن به همدیگر و یا در میان گذاشتن یک پروژه و جمع کردن سرمایه برای آن را دارند. در این بین بانک تنها نقش اعتمادسازی را بازی می‌کند؛ یعنی افراد تنها به علت اطمینان از حضور بانک و حفظ سرمایه‌شان وارد عرصه سرمایه‌گذاری می‌شوند.
موضوع مهم معوقات بانکی نیز بیشتر در حوزه بانکداری اجتماعی پیگیری می‌شود و بانکداری اجتماعی جزئی از بانکداری دیجیتال است که می‌تواند برای بهبود رفتارهای مالی و اعتباری مردم کمک‌رسان باشد.
بانکداری دیجیتال در زمینه تجارت الکترونیک بسیار گسترده عمل می‌کند چرا که شما در این فضا می‌توانید با تجارت و کسب و کارهای مختلف، از طریق پیام‌رسان‌های موجود تعبیه شده در این سیستم مذاکره کنید.
بانک‌ها با کمک به رشد تجارت الکترونیک و کسب و کارها از آنها هزینه‌ای نمی‌گیرد اما از تراکنش‌های عملیات دریافت و پرداخت منتفع می‌شوند. از این رو بانک‌ها در سایه بانکداری دیجیتال هم به شرکت‌های خدمات نرم‌افزاری فعال در زمینه فناوری‌های مالی (FinTach) و استارت‌آپ‌ها و هم به بخش استراتژیک تجارت نوظهور جامعه کمک خواهند کرد، البته بخشی از این انتفاع به مردم جامعه بازمی‌گردد.
آیا مردم برای بهره‌مندی از بانکداری دیجیتال باید کارمزدی بپردازند؟
کارمزد خاصی مطرح نیست چون پروتکل اصلی بین بانک مرکزی و کسب و کارهاست و این کارمزد نیز مصوب بانک مرکزی در حوزه پرداخت است.
مشتری‌ها از طریق این سرویس ضمن پایان دادن به حضور خود در شعبه‌های بانکی با کیفیت بالا و قیمت پایین خدمات لازم را تحویل می‌گیرند.
آیا مردم به بانکداری دیجیتال اعتماد خواهند کرد؟
در بانک ملت از 15 میلیون گردش مالی در حالت معمولی، 97 درصد آن به صورت الکترونیکی و تنها 3 درصد آن به صورت غیرالکترونیکی انجام می‌شود که این به معنای علاقه‌مندی مردم در زمینه استفاده از بانکداری دیجیتال است.
در حوزه اعتمادسازی و اطمینان دهی به مردم نیز باید گفت که در تهران، دو سایت داده مرکزی پرحجم و بزرگ، هریک با فضایی بالغ بر 600 متر و در شهری دور از تهران نیز یک سایت داده مرکزی پرحجم و بزرگ دیگر وجود دارد که هر یک از این فضاها بالغ بر 200 میلیارد تومان ارزش دارد.
با این تمهیدات در نظر گرفته شده در دسترس پذیری سرویس‌ها بسیار بالاست، چرا که از هر چیزی پشتیبان داریم. سرویس‌هایمان از نظر سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به شدت پشتیبان گیری شده‌اند و همین موضوع باعث شده تا قطعی کار ما نزدیک به صفر باشد.
شبکه اختصاصی خود بانک هم به خوبی تعبیه شده است، به طوری که نه از یک محل ارتباطی بلکه با چند ارتباط، استان‌ها به تهران وصل شده‌اند و بین سایت‌ها ارتباطات چندگانه وجود دارد.
قطعی‌ها صورت گرفته تاکنون، مربوط به موضوعات شبکه‌ای مخابراتی بوده و یا به دست مراجع بیرونی و با اطلاع قبلی صورت گرفته است که تعداد آنها بسیار محدود است.
چشم‌انداز بانکداری دیجیتال را چگونه می‌بینید؟
ما هیچ راه گریزی برای حرکت کردن به سمت بانکداری دیجیتال نداریم؛ بنابراین هر بانکی زودتر به این سمت برود، برنده است و می‌تواند کیفیت کار خود را زودتر از سایرین ارتقا داده و هزینه‌هایش را به سرعت کاهش دهد و البته در جذب و حفظ مشتری هم موفق‌تر خواهد بود.
سد راه رسیدن به بانکداری دیجیتال چیست؟
اکنون دیگر نگران تجهیزات و ورود آنها نیستیم. در حوزه نرم‌افزار و نیروی انسانی هم مشکلی نداریم چرا که به اندازه کافی نیروی انسانی خوب، متخصص و متعهد در کشور وجود دارد، البته هرچند جذب آنها سخت است ولی این کار شدنی است.
اکنون در آموزش نیروی انسانی مشکل داریم، چرا که تنها با آموزش جدید امکان افزایش سرعت و کاهش فاصله با دنیا میسر خواهد شد.
در حوزه کسب و کار نیز باید بلوغ خود را افزایش دهیم تا آنها هم با این موج همراه شوند چرا که این موج تحولی در همه ارکان است و مجبور به استفاده از فضای امن هستیم. نه تنها بخش مالی و اعتباری کشور بلکه باید همه بخش‌ها همگام با هم در این زمینه قدم بردارند، به طور کلی اکنون تنها در زمینه بلوغ کسب و کار و آموزش نیروی انسانی مشکل داریم که اینها نیز مرتفع شدنی است.
فاصله بانکداری ایران با سطح جهانی چقدر است؟
هم‌اکنون زیرساخت‌ها و پایه‌های اجرای بانکداری دیجیتال به عنوان جدیدترین نمونه نظام بانکی در کشور مهیاست. اگر چالش‌های ذکر شده طی یک سال آینده مرتفع شود و بتوانیم به سطح کیفی مدنظر برسیم می‌توانیم به سرعت خود را به جهان برسانیم.
فناوری اطلاعات فرصت دوباره‌ای برای کشورهایی مثل ایران است تا آنها فاصله خود را با دنیا کم کنند و ما این کار را می‌توانیم انجام دهیم.
نقش بانکداری دیجیتال در فرار مالیاتی و حذف پول‌شویی چیست؟
داده‌های بزرگ و پرحجم مربوط به حوزه پول‌شویی آماده است. مراجع بیرونی داده‌ها و پارامترهای مهم خود در این زمینه را به بانک ارسال می‌کنند. سپس طبق دستورالعمل آنها برنامه‌ای طراحی و ساخته می‌شود تا با استفاده از داده‌های بزرگ و پرحجم موجود در سیستم اطلاعاتی بانکی، با سرعت بیشتر به شناسایی ریسک‌ها در استان‌ها و حساب افراد در حوزه‌های مختلف اقدام کرده و لیست آنها به مراجع ذی‌صلاح ارسال شود.
البته حوزه پول‌شویی تنها مربوط به داخل کشور نبوده و به ارتباط ما به بیرون از کشور نیز مرتبط است. هرچه بتوانیم در این موضوع با کیفیت‌تر کار کنیم، ارتباطات ما با دنیا به ویژه در حوزه بانکی آسان‌تر خواهد شد.
اکنون برنامه‌های ضد پول‌شویی در حال فعالیت هستند و بر اساس ریسک‌های مراجع بیرونی مدام لیست گرفته و گزارش را به مراجع بیرونی تحویل می‌دهند.
برای فرار مالیاتی دستورالعملی به ما ارجاع داده نشده است چراکه این موضوع وظیفه بانک نبوده و باید همچون موضوع ضد پول‌شویی از طرف سازمان امور مالیاتی به بانک‌ها ابلاغ شود. تا براساس داده‌های مرکزی آنها برنامه‌هایی طراحی و کنترل روی سامانه و حساب‌های بانکی اجرا شود.