پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ماهنامه عصر تراکنش / به بهانه فیلم مستند «بانکداری با بیت‌کوین» نگاهی انداخته‌ایم به موضوع داغ بیت‌کوین. این روزها همه مردم تقریباً چیزی درباره بیت‌کوین شنیده‌اند و هنوز بخش زیادی از آن گنگ و ناشناخته است. شاید بیت‌کوین در سال‌های آینده مفهوم پول را تغییر دهد.
کریستوفر کانوچیاری در فیلم مستند بانکداری با بیت‌کوین روایتی سرراست از قصه نسبتاً پیچیده بیت‌کوین ارائه می‌کند. به غیر از این فیلم، مستندهای دیگری هم ساخته شده و احتمالاً این یکی بهترین‌شان نباشد.
بعد از خلق اینترنت در قرن گذشته، احتمالاً بیت‌کوین توفنده‌ترین فناوری است که توسط بشر خلق شده است. آن‌هایی که در پذیرش بیت‌کوین جلوتر از بقیه بودند، به معنای واقعی کلمه خط‌شکن بودند. سال‌هاست که بیت‌کوین در زیرزمین رشد کرده و اکنون زمان بیرون آمدن این دستاورد دنیای جدید فرارسیده است. به نظر می‌رسد همان‌گونه که کریستین لاگارد گفته، دیگر نمی‌توان به بیت‌کوین بی‌اعتنا بود. شاید تا چند سال پیش ارزش بیت‌کوین را تبهکارها بیشتر درک می‌کردند. منتها آن‌هایی که به فکر تغییر هستند، احتمالاً به‌مرور به صف کسانی اضافه شوند که قدرت تغییردهنده این ارز را می‌فهمند و شروع به استفاده از آن می‌کنند. بیت‌کوین ساده است و در عین ساده بودن پتانسیل بالایی دارد. برخی بیت‌کوین را طلای دنیای دیجیتال می‌دانند. بیت‌کوین فقط مثل طلا تاریخ ندارد و قابل‌لمس نیست؛ وگرنه همه آن ویژگی‌هایی که طلا دارد را بیت‌کوین هم دارد.
اینترنت قبل از خلق مرورگر
کریس اسکینر از شناخته‌‌شده‌ترین نویسندگان و مشاوران فین‌تک در جهان است. این انگلیسی شناخته‌شده در ایران و در رویداد ایکوبیگ سخنرانی کرده است و شبکه راه پرداخت با او چند مصاحبه ویدئویی و متنی انجام داده است. او را در ایران با کتاب بانک دیجیتال می‌شناسند. آخرین کتاب اسکینر نامش ارزش وب است. نقطه کانونی توجه اسکینر در این کتاب موبایل و زنجیره بلوک (بلاک‌چین) است. اسکینر هم مانند بسیاری از کسانی که روندهای فناوری‌های مالی را دنبال می‌کنند، از مدت‌ها پیش متوجه قدرت بیت‌کوین شده است.
کریس یک جمله عالی دارد که در چند کلمه همه آن چیزی که لازم است بدانیم را بیان می‌کند: «زنجیره بلوک مانند اینترنت قبل از خلق مرورگر است.» همان‌گونه که با خلق وب توسط تیم برنرزلی در سال ۱۹۸۹ تازه خیلی‌ها متوجه قدرت اینترنت شدند، هنوز قدرت زنجیره بلوک یا بلاک‌چین بر خیلی‌ها معلوم نیست و باید منتظر ماند تا چیزی خلق شود که استفاده از بیت‌کوین و قلب تپنده‌اش؛ یعنی زنجیره بلوک را برای همگان آسان کند. تا زمانی که چنین ابزاری خلق نشده است، نمی‌توان امیدوار به فراگیر شدن بیت‌کوین و دیگر ارزهای رمزنگاری‌شده و زنجیره بلوک بود. فعلاً پیش‌بینی می‌شود که قدرت زیادی پشت این فناوری و نوآوری پنهان شده است.
کریستین لاگارد، مدیر صندوق بین‌المللی پول اخیراً در یک سخنرانی گفته که نادیده گرفتن بیت‌کوین کار عاقلانه‌ای نیست. او به بانک‌های مرکزی هشدار داده که ارز بیت‌کوین روزبه‌روز در حال رشد است و با توجه به اینکه ارزهای رمزنگاری‌شده در حال افزایش پذیرش و جذب هستند، بنابراین نباید آن‌ها را نادیده و دست‌کم گرفت. لاگارد در بخشی از صحبت‌هایش می‌گوید: «در مدت‌زمانی نه‌چندان دور، کارشناسان معتقد بودند که کامپیوترهای شخصی مورداستفاده قرار نمی‌گیرند و تبلت‌ها هم به هیچ کاری نمی‌آیند، به همین دلیل می‌گویم که ممکن است نادیده گرفتن ارزهای مجازی کار چندان عاقلانه‌ای نباشد.»
توجه اغراق‌شده به فین‌تک
توجه به فین‌تک در سال‌های گذشته به شکل اغراق‌آمیزی رشد داشته است. این رشد توجه در بین فعالان بانکداری، پرداخت، بورس و بیمه تا حدی است که شارلاتان‌ها هم مثل قارچ رشد کرده‌اند. اخیراً سوزان چیستی، ویرایشگر ارشد کتاب فین‌تک تحقیقی انجام داده و نتیجه گرفته بسیاری از متخصصان فین‌تک درباره دانش فین‌تکی خود بلوف می‌زنند! به گفته موسسه فین‌تک سیرکل، بسیاری از متخصصان حوزه فین‌تک ممکن است آن دانش و آگاهی که ادعایش را می‌کنند، نداشته باشند.
به گفته این شرکت، ۹۴ درصد افراد فعال در حوزه سرویس‌های مالی می‌گویند که بسیاری از همکاران‌شان از لغات و کلماتی مانند «زنجیره بلوک» یا «هوش مصنوعی» استفاده می‌کنند؛ بدون اینکه حتی معنی آن را بدانند. جالب است حتی ۶۰ درصد افراد می‌گویند که چنین ادعا و به‌قول‌معروف بلوف زدن‌هایی، کاری رایج و معمول است. در واقع این متخصصان بر این باورند که عدم آموزش در سازمان‌های خدمات مالی بزرگ‌ترین عاملی است که مانع توسعه دانش و مهارت‌های دیجیتالی و فین‌تکی کارمندان می‌شود. این موسسه بر این باور است که هیچ‌وقت برای توسعه مهارت‌های فین‌تکی و دیجیتالی افراد فعال در این حوزه دیر نیست و امروزه هم در صنعت خدمات مالی، ارتباط مستقیمی میان دانش واقعی دیجیتالی افراد و ارتقا و پیشرفت شغلی آن‌ها وجود دارد؛ به همین دلیل انستیتوی فین‌تک سیرکل ایجاد شد تا بتواند کارشناسان مالی را با دانش عملی فین‌تک توانمند کند.
[mks_pullquote align=”left” width=”600″ size=”18″ bg_color=”#444444″ txt_color=”#ffffff”]
مرکز پژوهش‌های مجلس گزارشی با عنوان «آشنایی با فناوری راهبردی زنجیره بلوکی و کاربردهای آن» منتشر کرده است که می‌توانید آن را از اینجا مطالعه کنید.
[/mks_pullquote]
در ایران این روزها نشریه‌های اقتصادی و کسب‌وکاری درباره فین‌تک می‌نویسند. کتاب‌هایی نیز ترجمه و منتشر شده است. مراکزی هم درست شده که می‌خواهند کار تحقیقاتی کنند. همچنین افراد زیادی سعی می‌کنند بفهمند فین‌تک چیست. احتمالاً جذاب‌ترین بخش از دسته‌بندی ۹تایی فین‌تک هم همین ارزهای رمزنگاری‌شده و معروف‌ترین این ارزها یعنی بیت‌کوین باشد. البته برخی از بیت‌کوین خوش‌شان نمی‌آید و می‌خواهند قلب تپنده بیت‌کوین یعنی زنجیره بلوک را به خدمت سیستم‌های سنتی بانکداری درآورند. آن‌ها احتمالاً روح زنجیره بلوک را درک نکرده‌اند. همه آن چیزی که زنجیره بلوک از نظر فلسفی می‌گوید، سیستم‌های گسترده و توزیع‌شده است؛ در حالی که اساس سیستم‌های بانکداری فعلی بر تمرکز است. در هر حال آن عدم شناخت از فین‌تک که سوزان چیستی به آن رسیده در ایران هم وجود دارد.
خلق بیت‌کوین و روزهای تاریک
از اولین باری که ساتوشی ناکاموتو ایده بیت‌کوین را در سال ۲۰۰۸ مطرح کرد هنوز ۱۰ سال نگذشته است. بخش زیادی از این سال‌ها هم بیت‌کوین یک ابزار زیرزمینی بود. سال ۲۰۱۵ را که «ویتالیک بوترین» روسی با یک ICO، ارز رمزنگاری‌شده اتریوم را خلق کرد، باید یک نقطه عطف دانست. البته هنوز بیت‌کوین از نظر ارزش با اختلاف از اتریوم و دیگر ارزهای رمزنگاری‌شده جلوتر است؛ منتها خالق جوان اتریوم راهی را شروع کرد که به نظر می‌رسد تازه شروع شده است. سال ۲۰۱۶ شرکت IBM تحقیق روی زنجیره بلوک را شروع کرد و مجمع جهانی اقتصاد هم سعی کرد بی‌تفاوت از کنار بیت‌کوین نگذرد. گفته می‌شود اکنون ۱۵ درصد بانک‌های جهان از زنجیره بلوک استفاده می‌کنند.
نمی‌شود درباره بیت‌کوین صحبت کرد و از کنار Dread Pirate Roberts آسان گذشت. این نام مستعار راس ویلیام اولبریچ، بنیان‌گذار و یکی از مدیران بازاری در دارک‌نت به نام سیلک رود بود که در اکتبر ۲۰۱۳ تحت عملیاتی مشترک از سوی اف‌بی‌آی، اداره مبارزه با مواد مخدر، وزارت دادگستری و احتمالاً آژانس امنیت ملی دستگیر و به حبس ابد محاکمه شد.
اولبریچ پس از دستگیری به پول‌شویی، هک کامپیوتری و توطئه برای جعل اسناد و تجارت مواد مخدر محکوم شد. او در حال حاضر در بازداشتگاه فلورنس‌های در نزدیکی فلورنس، کلرادو زندانی است. نمی‌توان کتمان کرد که این جوان اولین کسی بود که به‌صورت گسترده از بیت‌کوین برای تجارت استفاده کرد. راهی که او شروع کرد، هنوز هم در بخش‌های تاریک و ناشناخته وب؛ جایی که دور از دسترس موتورهای جست‌وجو است، ادامه دارد. بیت‌کوین دارای این ویژگی است که فرد بدون اینکه شناسایی شود می‌تواند از آن استفاده کند. هرچند در زنجیره بلوک تمام تراکنش‌ها شفاف است و حتی می‌توان کل تراکنش‌های یک فرد را رصد کرد، منتها چیزی به نام KYC وجود ندارد. افرادی که یک کیف پول بیت‌کوینی راه می‌اندازند، در زمان شروع به استفاده مجبور نیستند نه نام‌شان را وارد کنند، نه آدرسی و نه شماره تلفنی. به همین دلیل با اینکه تمام تراکنش‌ها شفاف است، ولی هر فرد یک کد است که هیچ ارتباطی با دنیای واقعی ندارد. البته این به این معنا نیست که افراد به‌صورت پنهانی فعالیت می‌کنند و هر کسی تمایل داشته باشد، می‌تواند کد مربوط به خودش را با نام واقعی‌اش مرتبط کند.
شاید زمانی که تیم برنرز لی، پژوهشگر علوم رایانه و کارمند موسسه سرن در نزدیکی ژنو، در ماه مارس سال ۱۹۸۹ میلادی پیشنهاد اولیه وب امروزی را مطرح کرد، تصورش را هم نمی‌کرد که در سال‌های بعد بخش زیادی از وب، وب تاریک خواهد بود. پیشنهاد ارائه‌شده در ۱۹۸۹ قرار بود که یک سیستم ارتباطی برای موسسه سرن شود، اما برنرز لی متوجه شد که این ایده قابلیت جهانی‌شدن دارد. برنرز لی به‌همراه رابرت کایلیائو در سال ۱۹۹۰ میلادی این پیشنهاد را به‌عنوان «پیوند و دسترسی به اطلاعات مختلف به‌صورت تارنمایی از گره‌هایی که کاربران به دلخواه در میان آن‌ها حرکت می‌کنند» ارائه دادند. برنرز لی در ماه دسامبر همان سال اولین وب‌گاه را به وجود آورد و در ۷ آگوست سال ۱۹۹۱ میلادی آن را به‌عنوان یک پروژه روی گروه خبری alt.hypertext منتشر کرد.
شروع وب را باید در دهه ۶۰ و زمانی که اولین آجرهای اینترنت روی هم گذاشته شد، جست‌وجو کرد. آرپانت (سازمان پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته شبکه) اولین شبکه سوئیچیگ بسته‌های اطلاعات در دنیا بود و پس از مدتی تبدیل به اینترنت جهانی شد. بودجه مالی این شبکه در ابتدا توسط سازمان پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی (آرپا، بعدا دارپا) در وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا تأمین شد تا از این پروژه در دانشگاه‌ها و آزمایشگاه‌های تحقیقاتی در ایالات متحده آمریکا استفاده شود. سوئیچیگ بسته‌های اطلاعات در آرپانت بر اساس طرحی از دانشمند بریتانیایی دونالد دیویس و لارنس رابرت از آزمایشگاه لینکلن بود.
اینترنت و وب اکنون به بلوغ رسیده‌اند. ما حباب دات‌کام را پشت سر گذاشته‌ایم و رشد وب ۲.۰ را دیده‌ایم. استارت‌آپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا دنیا را تغییر داده‌اند و فین‌تک‌ها هم می‌خواهند بانکداری را تغییر دهند. حالا وقت قانون‌گذاران است که وارد میدان شوند.
در آخرین رخدادهای مهم قانونگذاری در زمینه بیت‌کوین، کمیسیون اوراق بهادار و سرمایه‌گذاری استرالیا مجموعه راهنمایی‌های قانونی برای کسب‌وکارهایی منتشر کرد که ممکن است در عملیات ICO یا جذب سرمایه اولیه از طریق ارزهای رمزنگاری‌شده شرکت داشته باشند. در نزدیکی ما هم اِم‌کَش به‌عنوان اولین ارز رمزنگاری‌شده رسمی دوبی معرفی شد. انتشار دیدگاه بانک مرکزی درباره فین‌تک‌ها و بیان اینکه در نیمه اول سال آینده قرار است موضوع قانونگذاری در زمینه ارزهای رمزنگاری‌شده به سرانجام برسد، این امید را در دل‌ها زنده می‌کند که در آینده نزدیک قانون‌گذاران ایرانی چارچوب‌های فعالیت در زمینه بیت‌کوین را روشن خواهند کرد. حرف‌های پراکنده‌ای هم که از مسئولان دولتی شنیده می‌شود، منفی نیست. آن‌ها دریافته‌اند که تغییر سهمگین‌تر از آن است که بخواهند در برابر آن مقاومت کنند. چه بخواهیم و چه نخواهیم ارزهای رمزنگاری‌شده مانند بیت‌کوین و قلب تپنده‌اش؛ یعنی بلاک‌چین در حال تغییر همه‌چیز هستند. زمان هم بی‌رحمانه در حال گذشتن است.