مرتضوی: دچار پدیده اِکسلیسم شده‌ایم

مسعود مرتضوی ،مدیرعامل شرکت پویا، یکی از کسانی‌است که معتقد است بانک‌ها به‌جای اینکه توان خود را صرف تولید سامانه‌های یکپارچه بانکی کنند باید نیروی خود را در بخش یکپارچه کردن نرم‌افزارها و ماژول‌های بانکی متمرکز کنند .در این صورت است که هر کدام از شرکت‌ها می توانند در یکی از مولفه‌های سامانه تخصصی عمل کنند و بانک ها نیز می‌توانند بهره‌بیشتری از سرویس‌های مختلف ببرند، هر چند این نظر نیز مخالفان و موافقان مختص خود را دارد. متن کامل گفت‌وگو با او را بخوانید:

 

از منظر شما سامانه یکپارچه بانکی یعنی چه؟

یکسری سرویس پیشخوان (front office) و یکسری سرویس پشت باجه (back office) در بانک وجود دارد که باید در ابتدای امر این بخش‌ها را از یکدیگر تفکیک کنیم. سرویس‌های پیشخوان برای مشتری برخط (online) و زمان حقیقی (real time) است. البته استثناهایی نیز در این زمینه وجود دارد. حال سراغ تعریف سامانه یکپارچه بانکی برویم؛ در ایران وقتی بحث کر به میان می‌آید در مورد موضوع مشخصی صحبت نمی‌شود. این موضوع تبدیل به یک ابزار تبلیغی برای شرکت‌ها شده است. وقتی در مورد سرور اچ‌پی یا مین‌فریم آی‌بی‌ام صحبت می‌کنیم یکسری خصوصیات مشخص تعریف می‌کنیم، اما در نرم‌افزار این تعریف به این سادگی نیست. ثانیاً وقتی راجع به سامانه یکپارچه صحبت می‌کنیم موضوع سخت‌تر از تعریف یک نرم‌افزار حسابداری است. توضیح من در مورد کر در سرویس‌های پیشخوان (front office)، یعنی آنجا که به مردم سرویس می‌دهند، در سه سامانه «چهار سپرده»، «تسهیلات» و «ارزی» خلاصه می‌شود. اگر بانکی این سامانه‌ها را در اختیار داشته باشد و تمامی آنها با یکدیگر کار کنند و پشت‌شان سیستم مالی مناسبی قرار داشته باشد در اصل سامانه یکپارچه بانکی دارد. ما نمی‌توانیم بگوییم یک عمل بانکی اتفاق می‌افتد و بحث مالی آن را کنترل نکنیم. به نظر من اینها حداقل‌های مورد نیاز یک سامانه یکپارچه بانکی است.

 

چرا بخش ارزی را از بخش ریالی جدا می‌کنید؟

شرایط ارزی ایران با هیچ کجای دنیا هماهنگ نیست. بعید می‌دانم در دنیا شعبه‌ای پیدا کنید که بالایش نوشته باشد ارزی، اما در ایران بالای برخی از شعب نوشته شده است ارزی/ ریالی.

 

ارزی را جزو سپرده و تسهیلات به شمار نمی‌آورید؟

ارزی بخش‌های سپرده و تسهیلات دارد، اما به دلیل نوع کاری که می‌کند باید مستقل باشد. همین ‌الآن بسیاری از شرکت‌هایی که مدعی پیاده‌سازی سیستم یکپارچه بانکی هستند سامانه ارزی مناسبی ندارند. بخش ارزی سرویس‌های مختص خودش را دارد، برای همین است که وقتی نرم‌افزار خارجی با نام کربانکینگ وارد ایران می‌شود، حداکثر جایی که سرویس می‌دهد بخش اعتبارات اسنادی است. سایر ماژول‌ها را ندارند و ماژول‌هایی دارند که اصلاً در بازار ایران کاربرد ندارد. در بانک‌هایی که بیشتر کار خارجی می‌کنند و ماهیت بانک‌شان طوری است که بیشترین مراودات‌شان با خارج از کشور است،

نرم‌افزارهای خارجی جوابگوی نیازشان نبوده است. زیرا مقررات بانک مرکزی ایران این شرایط را به وجود آورده. بانکداری تعریف‌‌شده در کشور ما در بخش تسهیلات و ارزی مختص ایران است.

 

این سه بخشی که شما از آن نام بردید در بخش پیشخوان (front office) است یا پشت باجه (back office)؟

هر سه پیشخوان. سامانه مالی پشت باجه است، هرچند برخی از ماژول‌های آن ممکن است در پیشخوان هم مورد استفاده قرار گیرند.

 

این بخش‌هایی که شما نام بردید تقریباً در تمام سامانه‌های یکپارچه بانکی وجود دارد، پس چرا هنوز نیاز بانک‌ها مرتفع نشده است؟

مهم این است که هر کدام از این بخش‌ها تا چه حدی عمق دارند. مثلاً در زمینه تسهیلات خیلی‌ها مدعی‌اند سامانه تسهیلات دارند، اما اینکه تا چه حد این سامانه نیاز آنها را برآورده می‌کند مورد بحث است. باید مشخص شود این سامانه تا چه حد مکانیزه است و چقدر کار دستی باید در آن انجام شود.

 

بانک‌ها می‌توانند برخی از ماژول‌ها را داشته و برخی را نداشته باشند؟

تقریباً تمام مردم از ماژول چهار سپرده استفاده می‌کنند. وقتی قبض برق می‌دهی یا پول جابه‌جا می‌کنی یا چک واگذار می‌کنی یک تراکنش برای این ماژول ایجاد کرده‌ای. حجم تراکنش و حساسیت سرویس‌دهی به عموم مردم در چهار سپرده بسیار بالاست. در تسهیلات بیشتر با بنگاه‌های اقتصادی بزرگ درگیر هستند مگر در بانک‌های تخصصی که تسهیلات خرد نیز می‌دهند. در بخش ارزی که محل درآمد اصلی بانک‌هاست، بانک‌ها علاقه‌مندند از این بخش پول دربیاورند. شاید شما حجم تراکنش‌های ارزی به ریالی‌تان یک‌ به ‌صد باشد، اما ارزش سوددهی‌اش برای بانک بسیار بیشتر و متفاوت است.

 

وقتی ما می‌گوییم برخی از بانک‌ها این سرویس‌ها را دارند و برخی از بانک‌ها ندارند…

نه هیچ‌کدام از بانک‌ها این سرویس‌ها را کامل ندارند. البته من در مورد بانک‌های بزرگ صحبت می‌کنم و با توجه به اینکه حجم اصلی بانکداری ایران داخل هشت بانک اول است، مهم هم این قسمت کار است.

 

این بانک‌ها در حال سرویس‌دهی به مردم هستند؟

در اصل جلوی صحنه به مردم سرویس می‌دهند، اما پشت باجه‌شان یا پشت ‌صحنه وضعیت خوبی ندارند.

بانک‌ها برنامه‌ها و سامانه‌هایی به‌ صورت جزایر مختلف تعریف کرده‌اند. خیلی از این برنامه‌ها روی اکسل تعریف‌ شده است و من اسم آن را اکسلیسم گذاشته‌ام. حتی با اکسل یکسری سرویس به مشتری ارائه می‌دهند. جزایر مستقلی درست کرده‌اند و این جزایر مستقل یکپارچه نیستند که با یکدیگر کار کنند، در نتیجه مدیریتش سخت می‌شود و شفافیت مالی‌اش بسیار دشوارتر. این سیستم‌ها با یکدیگر ارتباط ندارند، یک فایل می‌گیرند و دستی در برنامه دیگر لود می‌کنند. اینجاست که مشخص می‌شود یکپارچه کردن سیستم‌ها چقدر حساسیت دارد و مهم است.

 

خودتان می‌گویید یکپارچگی از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است، پس اگر این ماژول‌هایی را که به ‌عنوان پایه سامانه یکپارچه بانکی نام بردیم از جاهای مختلف بگیریم، می‌توان یکپارچه‌شان کرد؟

اینجا درست نقطه اصلی بحث است. اگر من جای یکی از بانک‌ها بودم نمی‌گذاشتم متخصصانم خود را سرگرم تولید نرم‌افزار کنند، تمام نیرویم را روی یکپارچه کردن می‌گذاشتم. می‌خواستم این متخصصان یا شرکت‌های وابسته‌ام روابط بین سامانه‌ها را استاندارد کنند و به‌ صورت مرتب نظارت و پایش را بر عهده بگیرد. این کار خیلی سخت است. هر کسی در بانک‌های ایرانی کل بانک را به شکل پازل چید و روابط‌شان با یکدیگر را تعریف و استاندارد کرد و به پیمانکار اجبار کرد که این سامانه را می‌خواهم با این استاندارد و با این نحوه ارتباط با سایر ماژول‌ها، کار درست را انجام داده است.

 

استاندارد را چه کسی باید تعریف کند؟

عاقلانه‌ترین کاری که در این بخش می‌شود انجام داد استفاده از استانداردهای شناخته‌شده جهانی است که باید حتماً باید با ساختار ایران هماهنگ شوند.

 

پس اگر این‌طور باشد شاید هر بانکی برای خودش یکسری استاندارد داشته باشد. به خاطر همین مثلاً یکپارچه کردن محصولات فناپ با محصولات توسن یا پویا سخت می‌شود.

اگر استاندارد داشت که آسان بود. حالا چون استاندارد نیست سخت است. الآن حتی ما در این سطح در برخی بانک‌ها مشکل داریم که حتی دستگاه‌های خودپرداز را با پروتکل من‌درآوردی به سوییچ وصل می‌کنند، چه برسد به تعریف پروتکل‌های علمی بین ماژول‌های بزرگ نرم‌افزاری.

 

وقتی می‌گوییم استاندارد ندارند پس چه دارند؟

مولفه‌ها را به هم وصل کرده‌اند، اما وقتی سیستم بزرگ شود اتصال ماژول‌ها به یکدیگر کار دست‌مان می‌دهد. نرم‌افزار بزرگ را نمی‌توان به ‌صورت کامل بالا آورد. باید مولفه‌هایش خرد شود تا بتوان آن را ساخت. یک دیوار را یکجا نمی‌سازند، آجر روی آجر می‌‌گذارند. حتی در دیوارهای پیش‌ساخته قفل بین دیوارها باید رعایت شود. بنده ادعا می‌کنم در ماژول‌هایی که در ایران از سوی شرکت‌ها تولید می‌شود هیچ استانداردی رعایت نشده است و این مشکل شرکت‌ها نیست، مشکل صاحب‌کار است.

 

به نظر شما پس ارائه ماژول‌ها به‌ صورت مجزا بهتر از ارائه کر به ‌صورت یکپارچه است؟

آنهایی که همه را با هم ارائه می‌دهند نیز یکسری ماژول در اختیار مشتری می‌گذارند.

 

بسیاری از کارشناسان معتقدند پیاده‌سازی و هزینه نگهداری یک سامانه یکپارچه بانکی بسیار پایین‌تر از یکپارچه کردن ماژول‌های مختلف با یکدیگر است.

من قبول ندارم. مثل این است که من تمام سخت‌افزارهای بانک را از یک شرکت بخرم چون فقط می‌خواهم با یک نفر کار کنم. هزینه‌های نگهداری در این شرایط با آن ضرری که در شرایط فعلی می‌بینند اصلاً قابل ‌مقایسه نیست. اینها بهانه‌های بازاریابی است.

 

فرق بانک‌هایی که سیستم یکپارچه بانکی ندارند با بانک‌هایی که می‌گویند این سیستم را پیاده کرده‌اند چیست؟ مشتری معمولی که متوجه موضوعی نمی‌شود.

دلیلش این است که یک بعد بانکداری سرویس مشتری است. من اذعان می‌کنم وضع ارائه سرویس به مشتری در بانکداری ایران نسبتاً خوب است. اما بانکداری فقط سرویس به مشتری خرد نیست. درست نیست سوال را با سوال جواب داد ولی من هم از شما می‌پرسم مشکل تعامل بانکداری ایران با بانک‌های دنیا چیست؟ و خودم هم جواب می‌دهم مشکلاتی که شما به آن کمتر توجه می‌کنید و قطعاً نرم‌افزارهایی باید به کار گرفته شوند که مثلاً شفاف‌سازی کنند تا بخشی از مشکلات تعامل ما با جهان حل شود، البته من به ابعاد فنی کار اشاره کردم، به بحث‌های دیگر مانند روابط سیاسی و… کاری ندارم.

 

در اصل بانک مرکزی این تفاوت را متوجه می‌شود.

قطعاً بانک مرکزی هم درگیر است. بانک یک بنگاه اقتصادی است و قرار است از کار بانکی پول دربیاورد نه از ساختمان‌سازی. عدم شفاف‌سازی مالی در بانک‌ها خطری بسیار بزرگ‌تر از این است که آنها نتوانند سرویس کامل به مردم بدهند. کدام ‌یک از بانک‌ها حساب‌شان صد درصد شفاف و درست است؟

 

چرا بانک مرکزی تاکنون واکنشی نشان نداده است، چون این بانک باید گزارش‌های ماهانه از بانک‌ها بگیرد.

به نظر من بانک مرکزی تا در مقابل بانک‌های خارجی مجبور به پاسخگویی نشد به بانک‌های داخلی فشار نیاورد. تازه فشارهایش را شروع کرده است. اگر این فشارها زیاد شود، سرویس‌های پشت باجه نیز درست می‌شود. مگر می‌شود بانک‌هایی که دو هزار شعبه دارند حساب و کتاب مالی‌شان دستی باشد یا پدیده اکسلیسم بر آنها حکمفرما باشد؛ مانند این است که بخواهیم برج میلاد را با کارگر و بنا بسازیم. اگر برج میلاد را با بنا و کارگر و آجر ساختیم بانک هم می‌تواند حسابش را دستی جمع کند.

 

شما به چه بانک‌هایی سرویس می‌دهید؟

ماژول بین‌الملل ما در سپه، ملی، ملت، صادرات، رفاه و… کار می‌کند. سیستم کارت ما در رفاه و مسکن کار می‌کند. چهار سپرده مسکن را ما تولید کرده‌ایم. مالی ما در ملت و رفاه کار می‌کند.

 

شما هم از بانک‌هایی نام بردید که سامانه یکپارچه بانکی دارند و هم از بانک‌هایی که سامانه یکپارچه ندارند.

حدوداً بله.

 

یکپارچه شدن‌شان با سیستم‌های دیگر مشکلی نداشته است؟

بیشتر به ‌صورت خیلی ابتدایی با یکدیگر هماهنگ‌شان می‌کنیم. در اصل با فایل ترانسفر و وب‌سرویس و… کار می‌کنیم.

یکپارچگی نسبی ایجاد کرده‌ایم، اما کامل نیست.

منبع: ماهنامه پیوست