پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
حجم بالای تراکنش‌های بانکی و پرداخت‌های خرد کمر بانک‌ها را خم کرده است. فشاری که ترافیک تراکنش‌های خرد روی بانک‌ها اعمال می‌کند، فکر بسیاری را به خود مشغول کرده تا راهکارهای خلاقانه‌ای برای حل این مسئله ارائه کنند. بهترین این راهکارها تاکنون کیف‌پول‌های الکترونیک بوده و تعداد آن‌ها به مرور افزایش زیادی هم داشته است. اما کیف‌پول‌ها تنها راه‌حل نیستند. چندوقتی است نام پرداخت‌های اپراتوری نیز به میان آمده و استقبال‌کنندگان اصلی آن نیز فروشگاه‌های نرم‌افزاری هستند. اما پرداخت اپراتوری چیست و در ایران چگونه انجام می‌شود؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها سراغ وحید رحیمیان، مدیرعامل مایکت رفتیم. گزارش راه پرداخت را درباره پرداخت‌های اپراتوری در ادامه می‌خوانید.
سامانه‌های پیامکی، دروازه‌ای برای رواج پرداخت اپراتوری
پرداخت اپراتوری به صورت ساده اپراتورهای تلفن همراه را به عنوان منبع مالی در نظر می‌گیرد. یعنی پرداخت به‌جای اینکه از حساب بانکی یا کیف‌پول باشد، از طریق سیم‌کارت اپراتور انجام می‌شود و روی قبوض مشترکان در انتهای ماه محاسبه می‌شود. بنابراین دارندگان سیم‌کارت‌های اپراتورهای مختلفی ماند ایرانسل، همراه اول و رایتل می‌توانند با اعتباری که روی سیم‌کارت دارند، جدا از سرویس‌هایی که از اپراتور خود می‌گیرند (مانند دریافت صورت‌حساب و انتخاب آهنگ پیشواز و انتخاب سرویس‌های مختلف پیامکی) از طریق سیم‌کارت خود خریدهای بسیار خرد نیز انجام دهند.
رحیمیان، مدیرعامل مایکت ریشه شکل‌گیری این ایده را در ایران سرویس‌های vas یا سامانه‌های ارسال پیامک می‌داند. به گفته او این سرویس‌ها از پنج سال پیش در کشور شروع به فعالیت کردند و در ازای هزینه‌ای به مشترکان اپراتور سرویس‌می‌دادند. رحیمیان می‌گوید: «سرویس‌هایی مانند انتخاب و تمدید آهنگ پیشواز، آموزش زبان انگلیسی، ارسال فال روزانه و حتی برخی کدهای دستوری از این دسته به حساب می‌آمد. به این صورت که در قبال ارسال پیامک‌هایی که این سامانه برای مشترک ارسال می‌کند، هزینه‌ای از روی اعتبار سیم‌کارت او به صورت خرد برداشته شود. این خدمات‌رسانی در حوزه و اختیارات خود اپراتور بود، تا اینکه حدود سه سال پیش بحث گسترش این سرویس‌ها به فروشگاه‌های نرم‌افزاری خود اپراتورها اضافه شد.»
در نهایت اول مارکت توانست اختیار استفاده و داشتن چنین سیستمی را از همراه اول بگیرد و فروشگاه چارخونه نیز ایرانسل را هدف قرار داد. کمی بعد سرویس‌های DCB بر سر زبان‌ها افتاد. فناوری که از طریق آن فروشگاه نرم‌افزاری به اپراتور متصل می‌شد و می‌توانست از اعتبار مشترکان آن اپراتور در ازای فروش نرم‌افزار هزینه دریافت کند. مایکت نیز فروشگاه مجازی مستقلی بود که فعالیت خود را در یک سال گذشته در این حوزه آغاز کرد. مایکت نخست با رایتل شروع کرد و کمی بعد هم با ایرانسل به توافق رسید.
پرداخت خرد منجر به افزایش مصرف می‌شود
از مواردی که همیشه کاربران را در خریدهای اینترنتی نگران می‌کرده، امنیت است. ارائه رمز و اطلاعات کارت و هشدارهای امنیتی موجود همیشه باعث شده است بسیاری از مردم از داشتن رمز دوم و استفاده از آن خودداری کنند. این مسئله نیز افزون بر ترافیک تراکنش‌های بانکی، کیف‌پول‌های اینترنتی و پرداخت‌های اپراتوری را برآن داشت تا روش‌های دیگر پرداخت را امتحان کنند.
در فروشگاه‌های نرم‌افزاری، افراد از قبل احراز هویت شده‌اند و شماره تماس فردی که می‌خواهد برنامه‌ای را خریداری کند، مشخص است. رحیمیان می‌گوید: «کاربر برنامه مورد نظر خود را انتخاب می‌کند تا خرید انجام شود. اینجا مایکت از او می‌خواهد نوع پرداخت خود را انتخاب کند. آیا می‌خواهد آن را از طریق کارت بانکی خود انجام دهد یا از طریق اپراتور خود؟ اگر کاربر به عنوان مثال اپراتور را انتخاب کرد، مایکت تنها از او می‌پرسد آیا مایل است مبلغ مشخص نرم‌افزار را از اعتبار شماره همراه مشخص کم کند؟ با انتخاب دکمه بله، اعتبار کم می‌شود و در نتیجه کاربر نیازی به وارد کردن شماره کارت و رمز دوم ندارد. تراکنش بانکی نیز رخ نمی‌دهد.»
رحیمیان اعتقاد دارد زمانی که کارمزدها واقعی شوند و انجام یک تراکنش بانکی ساده کارمزد زیادی داشته باشد، مفید بودن این روش بیش از همیشه خودش را نشان می‌دهد. او می‌گوید: «در بسیاری از کشورهای دنیا از کیف‌پول‌ها و روش‌های پرداخت اپراتوری زیاد استفاده می‌شود. چرا که به عنوان مثال کاربران نمی‌خواهند برای خرید یک برنامه نیم دلاری، سه دلار کارمزد بپردازند.»
با این همه، بیش از کشورهای غربی، پرداخت‌های اپراتوری در کشورهای همسایه رواج دارند. به گفته رحیمیان، در کشور عراق و افغانستان سیستم‌ها و نظام بانکی به صورت کلی، پیشرفت چندانی نداشته است و در کشورهای عربی هم مانند امارات متحده نظام بانکی قواعد و کارمزدهایی دارد که باعث می‌شود کاربران به کار با پرداخت‌های الکترونیک تمایل بیشتری داشته باشند. حتی برخی شرکت‌ها در این کشورها پیشنهادهای متعدد دیگری مانند خرید بسته‌های اینترنتی نیز می‌دهند. به عنوان مثال به کاربر پیشنهاد می‌کنند با خرید این برنامه، بسته مخصوص اینترنتی اپراتور خود را نیز دریافت کنند.»
نکته دیگر درباره پرداخت‌های اپراتوری، خرد بودن میزان پرداخت‌ها است. زمانی که کلیه برنامه‌های خریداری شده از 10 هزار تومان تجاوز نکند یا به صورت میانگین بین دو تا سه هزار تومان باشد و در عین حال هم پرداخت ساده انجام شود، تعداد خریدهای آن‌ها نیز افزایش پیدا می‌کند. رحمیان نیز می‌گوید: «بین خرید دو هزار تومانی و دو میلیون تومانی تفاوت هست. در خرید دو هزار تومانی ترجیح بر نقد بودن است، چرا که سادگی و سرعت بیشتری دارد. خریدهای اینترنتی با قیمت کم هم باید همین‌طور باشند. بسیاری از کاربران به دلیل اینکه برای خریدهای خرد باید همان فرآیندی را طی کنند که خریدهای کلان اینترنتی نیاز دارد، از خیر آن‌ها می‌گذرند. در حالی که اگر خریدها با قیمت پایین باشد و راه پرداخت آن نیز به سادگی انجام شود، میزان فروش پذیرنده‌ها و فروشگاه‌ها و مصرف کاربران افزایش پیدا می‌کند.»
پرداخت اپراتوری رقیبی برای پول واقعی نیست
اما مرز فعالیت پرداخت‌های اپراتوری کجاست؟ آیا غیر از فروشگاه‌های نرم‌افزاری، سایر وب‌سایت‌های مجازی و کسب‌وکارهای اینترنتی هم می‌توانند از آن استفاده کنند؟ آیا کاربری می‌تواند با استفاده از پرداخت اپراتوری عملیات بانکی دیگری هم انجام دهد؟
رحیمیان می‌گوید: «بانک مرکزی همیشه به مسئله خلق پول توجه نشان داده و مراقب است فرآیندی که منجر به تولید پول در کشور شود، شکل نگیرد. نه تنها بانک مرکزی بلکه اغلب نهادهای بانکی دولتی نیز همین مسئله را دارند. اما در پرداخت‌های اپراتوری که در فروشگاه‌های نرم‌افزاری فعال هستند، وضعیت متفاوت است. فروش به صورت واقعی اتفاق می‌افتد و تهدیدی برای «خلق» پول واقعی به حساب نمی‌آیند. کالاها فیزیکی نیستند، فرآیندهای پرداخت و خرید و فروش به راحتی قابل پیگیری هستند و تحویل نرم‌افزار خریداری شده نیز همان لحظه انجام می‌شود و دردسری ندارد. به همین علت پرداخت‌های اپراتوری خطر محسوب نمی‌شوند، اما این مسئله نمی‌تواند به خرید کالای واقعی یا عملیات بانکی تبدیل شود.»
بنابراین اگرچه به لحاظ فنی پرداخت‌های اپراتوری توانایی ارائه سرویس‌هایی کاملا مشابه سرویس‌های بانکی را دارند، اما مشکلی که مفهوم خلق پول ایجاد می‌کند، مانع از این مسئله می‌شود.
به گفته رحیمیان چالش دیگری در ارتباط با بانک‌ها وجود دارد: ارتباط با سیستم بانکی
او توضیح می‌دهد: «دستور پرداخت فرآیندی است که مشتری بانک به این سازمان اجازه می‌دهد به صورت خودکار در یک بازه زمانی مشخص جهت برخی هزینه‌ها مبلغ مشخصی برداشت کند. به عنوان مثال یک مشتری به بانک خود بگوید هر هفته پنج هزار تومان به حساب شماره تلفن همراه خود شارژ خریداری کند. این مسئله می‌توانست فرصت زیادی به ما برای گسترش بازار خود بدهد. گاهی مبلغ اعتبار کاربران به حد نصاب نمی‌رسد و حتی بدتر، کاربر سیم‌کارت دائمی دارد و اعتبار او حتی منفی هم می‌شود، یعنی به اپراتور خود بدهکار است. در حال حاضر بانک چنین ارتباطی با اپراتور ندارد و در نتیجه ما نیز ظرفیت و فضای زیادی برای گسترش بازار خود در زمینه پرداخت‌های اپراتوری نداریم.»
این در حالی است که بخشی از این ارتباط بانکی در کشور در حال انجام است. حقوق ماهانه مردم بدون نیاز به فعالسازی خاصی از سوی بانک یا خود مشتریان وارد حساب‌های آن‌ها می‌شود و آن‌ها بدون نیاز به فعالسازی دیگری به سرعت می‌توانند آن را در هر جا که بخواهند هزینه کنند. مشابه این ارتباط می‌تواند در اتصال سیستم بانکی به پرداخت‌های اپراتوری به وجود بیاید.
با پرداخت اپراتوری وارد بازار جهانی می‌شویم
برای هرکسی حداقل یک بار پیش آمده از دیدن قبض تلفن همراه خود یا تمام شدن ناگهانی اعتبار سیم‌کارتش غافلگیر شود. مشترکان گاه سرویس‌های ارزش افزوده‌ای را خریداری می‌کنند که نه متوجه خرید آن‌ها هستند و نه از هزینه اصلی آن‌ها اطلاعی دارند. این موضوع سردرگمی و نارضایتی‌های بسیاری را در پی داشته است.
پرداخت موبایلی پیاده سازی شده در مایکت، هزینه‌ها را شفاف کرده است. کاربر می‌داند در حال دانلود چه اپلیکیشنی است و چه میزان هزینه برای خرید آن می‌پردازد. این مسئله به مشترکان کمک می‌کند بتوانند روی مخارج و هزینه‌های سیم‌کارت خود مدیریت نیز داشته باشند. رحیمیان می‌گوید: «زمانی که کاربر شیوه پرداخت را انتخاب می‌کند، از او می‌پرسیم آیا تمایل به این میزان خرید از اعتبار سیم‌کارت خود دارد یا نه؟ بنابراین زمانی که تأیید را انتخاب می‌کند، از رضایت و آگاهی او اطلاع داریم و می‌دانیم که خرید او بعداً منجر به نارضایتی نخواهد شد.»
در حال حاضر کاربران مایکت می‌توانند از این فروشگاه نرم‌افزاری، برنامه‌های متنوع را خریداری کنند و همچنین سرویس‌های درون برنامه‌ای مانند خرید بخش‌های مختلف یک بازی یا نسخه بهروزرسانی شده برنامه‌ها را نیز بخرند. به گفته رحیمیان به صورت کلی از زمانی که گزینه پرداخت اپراتوری به روش‌های پرداخت اضافه شده است، در مجموع 25 درصد کل خریدها افزایش داشته است و 30 درصد کاربرانی که تا پیش از این، از طریق درگاه‌های بانکی خرید خود را انجام می‌دادند، اکنون از پرداخت اپراتوری استفاده می‌کنند. غیر از مایکت نیز که با اپراتور ایرانسل و رایتل همکاری دارد، کافه بازار نیز به عنوان فروشگاه نرم‌افزاری مستقل پرداخت اپراتوری رایتل را فعال کرده‌اند.
اما در صورت بروز مشکل، چه نهادی مسئول و مرجع رسیدگی به پرداخت‌های اپراتوری است؟ رحیمیان پاسخ می‌دهد: «همه اپراتورها در ایران زیر نظر سازمان تنظیم مقررات رادیویی فعالیت می‌کنند. در این حوزه نیز سازمان اصلی برای رسیدگی به امور پرداخت‌های اپراتوری همین نهاد است. اما به صورت کلی هر جا که پرداختی وجود داشته باشد، بانک مرکزی به آن ورود پیدا می‌کند و نظر می‌دهد تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود. مسئله اصلی در پرداخت‌های اپراتوری خرد بودن آن‌ها است و نباید چنین بستری تبدیل به پول رایج شود. تنها نکته بانک مرکزی همین است.»
به گفته مدیرعامل مایکت چالش آن‌ها بیشتر از آن‌که رگولاتوری باشد، برخی بحث‌های فنی است. به عنوان مثال اگر فردی از طریق اینترنت بی‌سیم یا وای‌فای متصل شده باشد و از پیش ثبت‌نام نکرده باشد، تشخیص شماره تلفن او دشوار است. همچنین اگر کاربری بخواهد برنامه‌ای را که خریداری کرده حذف کند و پول خود را پس بگیرد، امکان افزایش اعتبار سیم‌کارت او برای مایکت وجود ندارد. با این همه رحیمیان معتقد است این مشکلات در طی زمان به‌مرور حل خواهند شد و بازار پرداخت اپراتوری به‌قدری برای همگان جذابیت خواهد داشت که می‌توان این فروشگاه را به بازار جهانی نیز متصل کرد و سرویس‌های مبتنی بر پرداخت اپراتوری را در کشورهای دیگر منطقه نیز راه‌اندازی کرد.
