معرفی 10 مدل جهانی حمایت از SMEها توسط OECD

پایش کسب‌وکار نشان از آن دارد که مشکلات دریافت تسهیلات، نامساعدترین مؤلفه ارزیابی فضای کسب‌وکار است. دولت‌ها در سایر کشورهای دنیا برای حمایت از SMEها، بسته‌های حمایتی ارائه می‌دهند.

به گزارش دنیای اقتصاد، تضمین‌های ویژه و وام برای شروع فعالیت، ایجاد بانک‌های مختص بنگاه‌های کوچک، توصیه‌های کسب‌وکار، معافیت یا تعویق در پرداخت مالیات، واسطه‌گری اعتباری بین بنگاه و بانک و پرداخت یارانه نرخ بهره ازجمله روش‌های حمایت از بنگاه‌های کوچک هستند.

سلسله گزارش‌های پایش کسب‌وکار که طی 17 دوره در بازوی پژوهشی مجلس انجام شده، نشان می‌دهد که مشکل دریافت تسهیلات از بانک‌ها، نامساعدترین مؤلفه ارزیابی فضای کسب‌وکار به‌خصوص در بنگاه‌های کوچک و متوسط معرفی شده است.

شکاف مالی بین بنگاه‌های کوچک و متوسط و بانک‌ها در اغلب بازارهای مالی دنیا وجود دارد، اما این شکاف در ایران بسیار بیشتر از سایر کشورهای توسعه‌یافته است.

وجود این شکاف، رشد و گسترش بنگاه‌های کوچک و متوسط را در کشور دچار مشکل می‌کند و این سازوکار باعث می‌شود تا فقط بنگاه‌های بزرگ در بازار باقی بمانند.

حضور پررنگ بنگاه‌های بزرگ اقتصادی منجر به تأثیرپذیری مضاعف فضای کسب‌وکار کشور از شوک‌های اقتصادی می‌شود. این فرآیند به دلیل عدم انعطاف بنگاه‌های بزرگ در برابر شوک‌های اقتصادی رخ می‌دهد و این در حالی است که رشد بیشتر بنگاه‌های کوچک و متوسط در فضای کسب‌وکار کشور، انعطاف‌پذیری و عکس‌العمل مناسب در برابر شوک‌های اقتصادی را امکان‌پذیر خواهد کرد.

بر اساس گزارشی که از سوی دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس تدوین شده، اولین قدم برای پرداختن به مشکل تأمین مالی بنگاه‌های کوچک و متوسط داشتن اطلاعات آماری از وضعیت تأمین مالی بنگاه‌های کوچک و متوسط است که متأسفانه در کشور این آمار موجود نیست.

این در حالی است که بانک جهانی و سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، شاخص‌های متعددی را برای رصد جریان مالی کشورها تدوین کرده‌اند.

13 شاخص ارزیابی وضعیت تأمین مالی بنگاه‌های کوچک و متوسط که از طرف سازمان همکاری اقتصادی و توسعه تدوین شده است، به شرح جدول است.

در ایران اما ساختار هدفمند و منسجمی برای حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط وجود ندارد و سازمان‌هایی به‌صورت مجزا زیر نظر وزارتخانه‌های صنعت، معدن و تجارت، تعاون، کار و رفاه اجتماعی و جهاد کشاورزی به ارائه خدماتی به بنگاه‌های کوچک و متوسط مشغول‌اند.

سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی و صندوق ضمانت سرمایه‌گذاری بنگاه‌های کوچک، اصلی‌ترین سازمان‌های حمایتگر بنگاه‌های کوچک و متوسط در کشور هستند.

مطابق ارزیابی‌ها، دولت‌ها در کشورهای مختلف برای حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط، بسته‌های حمایتی ارائه می‌کنند. این راهکار به‌عنوان یکی از ابزارهای حمایت مالی دولت، به‌خصوص پس از بحران مالی سال 2008 میلادی بسیار مؤثر بوده است.

بر اساس گزارش OECD (سازمان همکاری اقتصادی و توسعه) مهم‌ترین بسته‌های حمایتی برخی از کشورها در 10 عنوان قابل‌طبقه‌بندی است:

1- افزایش تسهیلات دارای ضمانت از طرف دولت: این بسته حمایتی در کشورهایی چون آمریکا، انگلستان، ترکیه، تایلند، سوئیس، سوئد، اسپانیا، اسلوونی، اسلواکی، صربستان، روسیه، پرتغال، نروژ، هلند، مکزیک، کره جنوبی، ایتالیا، ایرلند، مجارستان، یونان، فرانسه، فنلاند، دانمارک، جمهوری چک، کلمبیا، شیلی، کانادا، بلژیک و اتریش به کار گرفته شده است.

2- تضمین‌های ویژه و وام برای شروع فعالیت: از این بسته حمایتی در کشورهای اتریش، کانادا، دانمارک، مکزیک، هلند، صربستان و انگلستان استفاده شده است.

3- تضمین‌های دولتی برای صادرات: این تضمین نوع دیگری از حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط است که در کشورهای سوئد، اسپانیا، نیوزیلند، هلند، کره جنوبی، مجارستان، فنلاند، دانمارک، جمهوری چک، کلمبیا، کانادا، بلژیک و اتریش از آن استفاده شده است.

4- اعطای وام از طرف دولت: کشورهای انگلستان، ترکیه، سوئد، اسپانیا، اسلوونی، اسلواکی، صربستان، پرتغال، نروژ، کره جنوبی، ایرلند، مجارستان، یونان، فرانسه، فنلاند، جمهوری چک، کلمبیا، شیلی، کانادا، بلژیک و اتریش ازجمله کشورهایی هستند که از این روش استفاده کرده‌اند.

5- پرداخت یارانه نرخ بهره: انگلستان، ترکیه، اسپانیا، روسیه، پرتغال، مجارستان، یونان و اتریش، هشت کشوری هستند که از این نوع بسته حمایتی استفاده کرده‌اند.

6- سرمایه‌گذاری، پشتیبانی کسب‌وکار و تأمین مالی مشترک: استفاده از این روش در کشورهایی چون نیوزیلند، انگلستان، ترکیه، سوئد، اسپانیا، پرتغال، نروژ، هلند، مکزیک، ایرلند، مجارستان، یونان، فرانسه، فنلاند، دانمارک، شیلی، کانادا، بلژیک و اتریش ثبت شده است.

7- ایجاد بانک‌های مختص بنگاه‌های کوچک و متوسط: این روش در ایران هنوز اجرایی نشده است، اما در کشورهایی چون جمهوری چک، فرانسه،‌ پرتغال، روسیه و انگلستان وجود دارد.

8- توصیه‌های کسب‌وکار و مشاوره: اتریش، کلمبیا، دانمارک، فنلاند، هلند، نیوزیلند و سوئد ازجمله کشورهایی هستند که از این توصیه‌ها بهره گرفته‌اند.

9- معافیت یا تعویق در پرداخت مالیات: از این روش در کشورهایی چون بلژیک، فنلاند، ایتالیا، نیوزیلند، نروژ، اسپانیا، سوئد و ترکیه به‌منظور حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط استفاده شده است.

10- واسطه‌گری اعتباری بین بنگاه و بانک: در کشورهای بلژیک، فرانسه، ایرلند، نیوزیلند و اسپانیا از این روش استفاده می‌شود.

با توجه به این موارد می‌توان گفت در ایران که عمده تأمین منابع مالی بر دوش بانک‌ها است، باید این نکته را در نظر گرفت که نقش بانک‌ها فراتر از موضوع تأمین منابع مالی و اعطای تسهیلات به بنگاه‌های کوچک و متوسط تعریف شود.

درواقع بانک‌ها می‌توانند روش‌ها و ابزارهایی را در ارائه خدمات غیر اعتباری به بنگاه‌های کوچک و متوسط ابداع کرده و اولویت را به ارائه خدمات غیر اعتباری در کنار اعطای تسهیلات به این دسته از مشتریان اختصاص دهند.

ازجمله این خدمات غیر اعتباری می‌توان به قراردادهای متقابل خرید کالا و خدمات و ارائه خدمات مشاوره‌ای اشاره کرد. این خدمات می‌تواند در کاهش ریسک اعطای اعتبار به بنگاه‌های کوچک و متوسط تأثیرگذار باشد.

درواقع در شرایطی که کشور با بیکاری و رکود مواجه است، توجه به کسب‌وکارهای خرد، کوچک و متوسط به‌عنوان محور اصلی رونق تولید و خلق فرصت‌های شغلی در فضای کسب‌وکار کشور ضروری است. این امر زمانی اهمیت بیشتری می‌یابد که بدانیم در جهان تحولی اساسی در فعالیت‌های اقتصادی، با فاصله گرفتن از بنگاه‌های بزرگ و فعال شدن بنگاه‌های کوچک و متوسط در حال وقوع است.

از سوی دیگر، بر اساس تجربه موفق کشورها در ایجاد و حمایت از بنگاه‌های کوچک و متوسط، تدوین استراتژی توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط باید بر اساس یک سازوکار روشن و کارا بین حاکمیت و فعالان بازار مالی کشور شکل بگیرد.