پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
شهاب جوانمردی یکی از مدیران سرشناس حوزه ITC در ایران است. جوانمردی پیش از ملحق شدن به فناپ فعالیت‌هایی نظیر تأسیس مدرسه علامه حلی ۲، مدیریت پروژه‌های ICT فرودگاه امام، تأسیس باشگاه روباتیک جوانان و بنیاد توسعه فردا را در کارنامه خود داشته است. او از سال 13۸۵ تاکنون مدیریت شرکت فناپ (فناوری اطلاعات و ارتباطات پاسارگاد) را بر عهده داشته است. فناپ در بسیاری از پروژه‌های زیرساختی ICT ازجمله سامانه جامع بانکی فناپ، نصب و راه‌اندازی سیستم سرعت‌سنج بزرگراهی و بسیاری از پروژه‌های بزرگ زیرساختی دیگر فعالیت کرده است.
با توجه به تجربه چندین ساله جوانمردی در حوزه تکنولوژی‌های بانکی کشور، بر آن شدیم تا با او در مورد بیت‌کوین در ایران و ابعاد فنی آن گفت‌وگو کنیم تا چالش‌های پیش روی این ارز مجازی را در ایران بررسی کنیم. بیت‌کوین پدیده‌ای نوظهور در دنیاست و ابعاد گوناگونی را دربر می‌گیرد. این ارز مجازی می‌تواند به ارزی واحد برای کل جهانیان تبدیل شود اما برای رسیدن به این هدف راه طولانی را باید طی کند. در ایران هنوز بیت‌کوین مورداستفاده گسترده قرار نگرفته است مگر در مواردی معدود و در بازارهای سیاه که اطلاعات چندانی از آن در دسترس نیست؛ اما با توجه به سرعت بسیار زیاد تغییرات در فضای آنلاین، بررسی شرایط حال حاضر بیت‌کوین در ایران و بسترهای لازم برای فعالیت آن خالی از لطف نیست.
.
ایران تا چه حد برای جابه‌جایی نقدینگی بر بستر بیت‌کوین آماده است؟
این آمادگی ذی‌نفع‌های متفاوتی دارد. اگر از منظر قانونی، رگولاتوری و بانک مرکزی بخواهیم به این موضوع نگاه کنیم، به نظر بنده هیچ‌گونه آمادگی در این حوزه وجود ندارد. هر چند که پژوهشکده پولی بانکی و حوزه فناوری اطلاعات بانک مرکزی به این موضوعات اشراف دارند و مطالعات لازم را انجام داده‌اند؛ اما فاصله بین مطالعه و سیاست‌گذاری بسیار زیاد است.
در حوزه نظام بانکی یعنی جایی که سیاست‌گذاری‌ها را اجرا می‌کند به نظر بنده هیچ‌گونه آمادگی وجود ندارد. تنها جایی که نسبت به این مقوله گرایش نشان می‌دهند جامعه جوان استارت‌آپی کشور است که شاید به دلیل فعالیت‌های استارت‌آپ‌ها در سطح جهانی به این موضوع گرایش نشان می‌دهند؛ اما متأسفانه بخش دیگری که به بیت‌کوین گرایش نشان می‌دهند بازارهای سیاه است.
بازارهای سیاه به سایت‌های آنلاینی اطلاق می‌شود که خدمات و محصولات غیرمتعارف و غیرقانونی را ارائه می‌دهند. این‌گونه سایت‌ها برای انجام مبادلات مالی خود پذیرش بیت‌کوین دارند و دلیل آن هم بسیار ساده است زیرا با پرداخت از طریق بیت‌کوین وارد شبکه‌های بانکی نمی‌شوند و می‌توانند کاملاً گمنام (چه ارائه‌دهنده کالا و خدمات و چه خریدار) تراکنش مالی خود را انجام دهند به‌طوری‌که کسی قادر به دنبال کردن فرستنده و گیرنده پول نباشد. حتی فرستنده و گیرنده پول نیز می‌توانند هویت واقعی خود را آشکار نکنند. ایران نیز مانند دیگر کشورها در فضای آنلاین بازار سیاه دارد و در این بازارهای سیاه برای پنهان نگه‌داشتن هویت و تراکنش انجام شده از ارز مجازی بیت‌کوین استفاده می‌کند. این نشان‌دهنده این است که از این فناوری و این مدل پول و پرداخت فقط رویه سیاه آن به ما رسیده است و نگاه دیگری بر آن حاکم نشده است. دلیل این اتفاق هم مشخص است تا زمانی که قانون‌گذاری در این حوزه صورت نگیرد ابعاد دیگر این ارز مجازی برای کسب‌وکارها و افراد قابل‌استفاده نیست.
.
با در نظر گرفتن بازه زمانی طولانی‌مدت، آیا بیت‌کوین می‌تواند جایگزینی برای انتقال نقدینگی در حجم بالا به جای دلار و یورو باشد؟
بستگی به افق زمانی دارد که شما می‌خواهید در نظر بگیرید. یک زمان شما در یک پژوهش آینده‌نگرانه هستید و تا 20 سال آینده را در نظر می‌گیرید، به نظر من عملاً ابزارهای تبادلات مالی همتا به همتا و غیرمتمرکز به‌طور حتم جای خود را در بازار باز می‌کنند. چون اصولاً جهان به دنبال مقررات‌زدایی و حذف نظارت دولت است و می‌خواهد بسیاری از محدودیت‌ها و چارچوب‌ها را بردارد. از طرف دیگر دولت‌ها و حاکمیت‌ها تا جایی که می‌توانند با این امر مبارزه می‌کنند و جایی که دیگر نتوانند مبارزه کنند تلاش می‌کنند یکسری پل‌های ارتباطی، همسان‌سازی‌ها یا یک همزیستی مسالمت‌آمیز بین سیستم‌های سنتی و سیستم‌های جدید برقرار کنند. به نظر من در یک افق 20 ساله این سیستم‌ها جایگاه حدی خواهند داشت و جای خود را باز می‌کنند. در بازه زمانی کوتاه‌تر ممکن است فعالیت کنند اما نمی‌توانند جای یکدیگر را بگیرند.
.
برای قانون‌گذاری چقدر زمان لازم خواهد بود تا حداقل استارت‌آپ‌ها بتوانند از این ارز مجازی استفاده کنند؟
اگر بخواهیم گذشته‌نگر باشیم بدین معنا که بیرون‌یابی کنیم با استفاده از اطلاعاتی که از گذشته وجود دارد، به نظر من بانک مرکزی تا سال‌های بسیاری به این قضیه ورود نخواهد کرد. در حال حاضر در مورد خیلی از مسائل ساده‌تر، مشاهده می‌کنیم که بحث‌های قانون‌گذاری یا ساکت است یا معطل است یا ناقص است؛ یعنی هماهنگی با سیر تحول تکنولوژیک در قانون‌گذار ما رخ نداده است و زمانی که صحبت از قانون‌گذار می‌کنیم منظور نهادهای قانونی قوه مقننه تا رگولاتوری مانند بانک مرکزی (حتی مشاوره‌هایی که لازم است تا یک جریان رخ دهد) است.
.
برای قانون‌گذاری در این حوزه کدام نهاد مسئول است؟
قاعدتاً بانک مرکزی به‌عنوان نهاد تخصصی این حوزه باید لوایحی را در این رابطه آماده کند که اگر نیاز به قوانین بالادستی بود آن را به مجلس تحویل دهد و اگر در حوزه کارکرد بانک مرکزی بود بدین معنا که اگر قوانین جاری را مختل نمی‌کرد یا مقیاس آن کوچک بود، بانک مرکزی خود می‌تواند این قانون‌گذاری (در شرایطی شاید شورای پول و اعتبار نیز لازم باشد) را انجام دهد. ما کلاً در نظامی قرار گرفته‌ایم که مجموعه این چرخ‌دنده‌ها با یکدیگر نمی‌چرخند که خروجی آن قانون و قاعده‌ای شود که از حوزه‌های جدید حمایت کند یا حتی آن را بپذیرد.
.
به نظر شما دولت چه سیاستی را باید در رابطه با بیت‌کوین پیش بگیرد؟
من فکر می‌کنم که اول از همه باید این موضوع مشخص شود که آیا دولت می‌خواهد بیت‌کوین را در دایره قانون بیاورد یا خیر. حتی این اعلام موضع مهم است؛ یعنی اگر با این موضوع می‌خواهد مقابله شود باید ابزارهایی تعبیه شوند برای مقابله با این تکنولوژی زیرا شما برای مقابله با آن بدون در اختیار داشتن تکنولوژی موردنیاز نمی‌توانید با آن رودررو شوید. ما حتی این موضوع را مطرح نمی‌کنیم که به‌عنوان یک کشور موضع ما در رابطه با این تکنولوژی چیست. یا فرض کنید اگر شخصی اموال و دارایی‌هایش را بخواهد به‌صورت بیت‌کوین نگهداری کند این موضوع از طرف دولت مشخص باشد که این فرد چگونه می‌تواند این کار را با سازوکارهای سنتی همگام کند که دولت بتواند نظارت لازم را بر این فعالیت داشته باشد. من از منظر شخصی و جزء به کل نگاه می‌کنم و سیاست‌گذار از منظر قانون‌گذاری و کل به جزء مسئله را بررسی می‌کند؛ اما موضوع این است که این سیاست را هرچه باشد اعلام کنند.
.
برخی بیت‌کوین را با بازاریابی شبکه‌ای مقایسه می‌کنند، نظر شما دراین‌باره چیست؟
بیت‌کوین ارتباطی با بازاریابی شبکه‌ای ندارد و ممکن است بخواهید یک سیستم بازاریابی شبکه‌ای راه‌اندازی کنید و سپس آن چیزی را که به‌عنوان پاداش بازاریابی شبکه‌ای می‌دهید به‌عنوان بیت‌کوین بدهید، همان‌طور که می‌توانید بسیاری از چیزهای دیگر مانند اعتبار، پول یا حتی کالا بدهید. این‌ها می‌توانند با هم کار کنند اما کارکردهایشان شباهتی به یکدیگر ندارد. بیت‌کوین تنها به‌عنوان یک ارز رمزنگاری‌شده و امن با روش‌های پرداخت خود می‌تواند این تراکنش را تسهیل کند.
آیا بیت‌کوین امن‌تر از نظام‌های بانکی رایج است؟
بیت‌کوین یک نظام اعتباری است که جامعه‌ای که درگیر آن هستند آن را پذیرفته‌اند. ما دو نوع امنیت داریم، اول امنیتی است که دارایی ما در این بستر مورد تهدید و خطر قرار می‌گیرد یا خیر و دوم بحث رمزنگاری و امنیت تراکنش‌ها در رابطه با حملات سایبری است. از لحاظ امنیت در بحث رمزگذاری این بستر امن است و حتی روزانه روی امنیت آن کار می‌کنند؛ اما از جهت حفظ دارایی به‌صورت بیت‌کوین شاید مهم‌ترین تهدید ارزش ذاتی این ارز است، زیرا قیمت آن ثابت نیست و عملاً طی زمان مانند بازار بورس ارزش آن ممکن است روزانه تغییر کند، از این جهت ارز چندان امنی نیست؛ یعنی تا حدی می‌توان ارزش ارزهای دیگر را پیش‌بینی کرد اما در حال حاضر به دلیل گسترده نبودن استفاده از این ارز، نمی‌توان مسیر این ارز را پیش‌بینی کرد.
.
راه‌های به دست آوردن بیت‌کوین کدم‌اند؟
به‌طورکلی چند راه مشخص برای دستیابی به این پول نوپا وجود دارد. اولین راه همان روش معدن‌کاوی کردن (Main) است که پیش‌تر شرح داده شد اما می‌توان بیت‌کوین را خریداری نیز کرد یعنی به ازای پول‌های رایج بیت‌کوین دریافت کرد. به این عمل در اصطلاح Exchange گفته می‌شود. برای این کار می‌توان به صرافی‌های آنلاین بیت‌کوین که تعداد آن‌ها کم هم نیست مراجعه کرد. راه دیگر جمع‌آوری قطره‌ای است. در این روش شما با داشتن یک آدرس بیت‌کوین می‌توانید از طریق سایت‌های تبلیغاتی درآمد بیت‌کوینی کسب کنید. این سایت‌ها به ازای بازدید شما از تبلیغات به شما مقدار اندکی پول می‌دهند که در صورت تداوم می‌تواند منبع درآمد بیت‌کوین به حساب بیاید.
.
استخراج بیت‌کوین چیست و آیا این کار را در ایران انجام می‌دهند؟
استخراج، فرآیند صرف توان محاسبه برای پردازش تراکنش‌ها، ایمن‌سازی شبکه و همزمان نگه‌داشتن همه با هم در سیستم است. می‌توان آن را مرکز داده‌های بیت‌کوین تصور کرد و طوری طراحی شده است که استخراج‌کنندگان در کشورهای مختلف کنترلی بر شبکه ندارند و کاملاً تمرکززدایی شده است. به این فرآیند در قیاس با استخراج طلا، استخراج می‌گویند چون مکانیسم گذرایی دارد که با آن بیت‌کوین‌های جدید صادر می‌شوند؛ اما برخلاف استخراج طلا، استخراج بیت‌کوین در ازای سرویس‌های مفیدی که برای عملکرد یک شبکه پرداخت امن لازم است، جایزه‌ای هم در نظر می‌گیرد.
در ایران نیز این کار را به‌صورت پراکنده انجام می‌دهند. مجموعه‌هایی در ایران وجود دارند که کار پردازش موازی انجام می‌دهند. زمانی که این سیستم‌ها داده‌ای برای پردازش ندارند برای پر کردن این ظرفیت خالی به استخراج بیت‌کوین می‌پردازند؛ اما تابه‌حال به مجموعه‌ای که به‌طور حرفه‌ای این کار را انجام دهد برخورد نکرده‌ام هرچند اشخاصی هستند که استخراج را به‌طور شخصی انجام می‌دهند.
.
ویژگی‌های بیت‌کوین چیست؟
به‌طورکلی نرم‌افزار بیت‌کوین قابلیت‌های قابل‌توجهی مانند تراکنش‌های بی‌واسطه به هر نقطه‌ای از جهان و نداشتن کارمزد یا بسیار کم بودن آن برای این تراکنش‌ها را دارد. از دیگر خصوصیات نرم‌افزار این است که مردم می‌توانند بدون هیچ واسطه‌ای مبادلات مالی انجام دهند، به‌علاوه هیچ‌کس از خارج سیستم قادر به تولید پول بیشتری نیست. بانک‌های مرکزی و دولت‌ها نقشی در تولید بیت‌کوین ندارند. در بیت‌کوین همه‌چیز بر پایه رمزنگاری است نه بر پایه اعتماد.
بانک‌ها همواره بر تبادل الکترونیکی مالی نظارت دارند تا کسی نتواند یک پول را دو بار خرج کند. درباره پول نقد چنین مسئله‌ای مطرح نیست زیرا نمی‌توان یک اسکناس را به دو نفر همزمان داد، اما در مورد پول دیجیتال همواره این خطر وجود دارد که یک پول چند بار خرج شود. ناکاموتو (خالق بیت‌کوین) راه‌حل هوشمندانه‌ای با استفاده از روش رمزنگاری ارائه کرد.
نرم‌افزار بیت‌کوین تمام تبادلات مالی را رمزنگاری می‌کند، فرستنده و دریافت‌کننده بیت‌کوین در هر مبادله با رشته‌ای از اعداد شناخته می‌شوند اما یک مدرک عمومی از حرکت هر بیت‌کوین در تمام شبکه منتشر می‌شود. در این مبادلات نام طرفین مبادله محفوظ است اما همه می‌توانند انتقال پول را مشاهده کنند بنابراین نرم‌افزار اجازه نمی‌دهد یک پول دو بار خرج شود. یک زنجیره بلوکی محلی برای ثبت تراکنش‌های عمومی است که به اشتراک گذاشته شده است و کل شبکه بیت‌کوین را شامل می‌شود. همه تراکنش‌های تأییدشده در این زنجیره ثبت می‌شوند. به این ترتیب می‌توان در تراکنش‌های جدید بررسی کرد که بیت‌کوین‌هایی که خرج می‌شوند متعلق به فرستنده هستند یا خیر.
.
نرخ بیت‌کوین چگونه مشخص می‌شود؟
بهای بیت‌کوین مبتنی بر عرضه و تقاضا، منابعی که برای استخراج اختصاص می‌یابد و محدودیت تعداد تعیین می‌شود. با افزایش تقاضا برای بیت‌کوین، بهای آن نیز افزایش می‌یابد و با کاهش تقاضا، از بهای آن کاسته می‌شود. تعداد بیت‌کوین‌های در گردش محدود است و بیت‌کوین‌های جدید با نرخی کاهنده و قابل پیش‌بینی تولید می‌شوند که به این معنی است که تقاضا باید تابعی از این سطح تورم باشد تا بتواند قیمت را ثابت نگه دارد. در کل پارامترها باید بیش از عرضه و تقاضای صرف باشند.
.
بیت‌کوین‌ها را باید در کجا نگهداری کنیم؟
بیت‌کوین‌ها در کیف پول یا والت ذخیره می‌شوند؛ اما این کیف پول‌ها تنها فایل‌هایی هستند که حاوی کلیدهای کدگذاری‌شده یا کدهای رمزداری هستند که به شما اجازه می‌دهند بیت‌کوین‌هایتان را به سایر افراد منتقل کنید. گزینه‌های زیادی وجود دارند. یک گزینه این است که خودتان آن‌ها را با استفاده از یکی از نرم‌افزارهای بیت‌کوین برای ویندوز یا مک یا اندروید، ذخیره کنید.
یک گزینه دیگر امانت گذاشتن آن‌ها در وب‌سایت‌هایی است که به والت آنلاین معروف هستند. گزینه سوم چیزی است که به کیف پول یا والت کاغذی معروف است که شما کلیدهای کدگذاری‌شده را چاپ کرده و در جایی مطمئن مانند صندوق امانات نگهداری می‌کنید. هر کدام از این روش‌ها مزایا و معایب خودش را دارد. اگر شما خودتان بیت‌کوین‌هایتان را ذخیره کنید ممکن است توسط هکرها دزدیده شوند یا در صورت خرابی هارد کامپیوتر یا از بین رفتن اطلاعات موبایل آن‌ها را از دست بدهید؛ اما اگر در وب‌سایت‌های آنلاین بیت‌کوین‌هایتان را ذخیره کنید باید نگران این باشید که مبادا این وب‌سایت کلاهبردار باشد یا اینکه ورشکسته شود. مارکت بیت‌کوین به‌طور عمده از طرف مؤسسات مالی رگوله نشده است؛ بنابراین حمایت‌های قانونی اندکی درصورتی‌که شما از والت آنلاین اشتباه استفاده کنید وجود دارد. کیف پول‌های کاغذی معایب دیگر روش‌ها را ندارند اما ساخت صحیح آن‌ها گمراه‌کننده است و البته اگر این تکه کاغذ را گم کنید دیگر شانسی نخواهید داشت.
.
آیا نهادی هست که بیت‌کوین را کنترل کند؟
بیت‌کوین ذاتاً کنترل‌پذیر نیست. هیچ‌کس مالک بیت‌کوین نیست و همانند دیگر تکنولوژی‌ها مثل ایمیل، کسی نمی‌تواند بگوید که من صاحب ایمیل هستم. توسعه‌دهندگان بیت‌کوین هم اگرچه نرم‌افزار آن را بهبود می‌بخشند اما نمی‌توانند در پروتکل‌های بیت‌کوین دست ببرند و آن را به دلخواه تغییر دهند؛ زیرا هر کاربر می‌تواند نسخه‌ای را که خود می‌پسندد انتخاب و استفاده کند. تمامی کاربران، برای اینکه با یکدیگر سازگار بمانند باید از نرم‌افزاری استفاده کنند که از همان قواعد پیروی می‌کند.
.
آیا متناهی بودن تعداد بیت‌کوین‌ها، یک محدودیت است؟
بیت‌کوین از این جهت که فقط تا 21 میلیون عدد از آن ساخته خواهد شد، منحصربه‌فرد است؛ اما این هرگز یک محدودیت به شمار نمی‌آید، چون بیت‌کوین‌ها می‌توانند با واحدهای کوچک‌تر از یک بیت‌کوین، مثلاً بیت، شمارش شوند. یک بیت‌کوین، یک میلیون بیت است. اگر در آینده با کوچک‌تر شدن اندازه متوسط تراکنش، نیازی احساس شود، بیت‌کوین‌ها می‌توانند به‌طور بالقوه حتی به واحدهای کوچک‌تر تقسیم شوند مانند سنت و ریال. ممکن هم است که جریان‌های موازی دیگری نیز شکل بگیرد و بعد بین این ارزهای نسل جدید مبادله صورت بگیرد.
.
بیت‌کوین برای افراد و کسب‌وکارها چه سودی داشته است که به این سمت آمده‌اند؟
افراد می‌توانند با استفاده از بیت‌کوین بی‌نام باشند بدین معنی مثل پول واقعی، حتی فرستادن یک پرداخت وجه بدون مشخص کردن هویت، امکان‌پذیر است. تراکنش بدون کارمزد و کارمزد بسیار پایین است. جز در مواردی که پرداخت‌ها بسیار اندک باشد، هیچ‌گونه کارمزدی به کاربران تحمیل نخواهد شد؛ اما با پرداخت کارمزد بیشتر می‌توان تأییدیه تراکنش را سریع‌تر دریافت کرد. انتقال پول می‌تواند بدون تبدیل ارز اتفاق بیفتد زیرا مبادله با یک ارز اتفاق می‌افتد به‌طوری‌که یک ارز واحد جهانی شکل گرفته است و تراکنش را بسیار تسهیل می‌کند؛ اما جدای از این مزایا بازارهای سیاه را نیز نباید از یاد برد که به دلیل غیرقانونی بودن فعالیت‌هایشان شروع به استفاده از بیت‌کوین کردند.
.
آیا بیت‌کوین می‌تواند ارزش خود را از دست دهد؟
بله تاریخ پر است از ارزهایی که ورشکسته شدند و دیگر استفاده‌ای از آن‌ها نمی‌شود مانند مارک آلمان. اگرچه که شکست ارزهای قبلی معمولاً به دلیل تورم زیاد بود که غیرممکن است برای بیت‌کوین اتفاق بیفتد، ولی همواره احتمال شکست‌های فنی، ارزهای رقیب و مسائل سیاسی وجود دارد. هیچ ارزی را نباید مطلقاً ایمن از ورشکستگی یا شرایط دشوار دانست. بیت‌کوین در طی سال‌ها پس از آغاز به کارش، ثابت کرده که قابل‌اعتماد است و پتانسیل زیادی برای رشد دارد؛ اما هیچ‌کس در آن موقعیت نیست که بتواند آینده بیت‌کوین را پیش‌بینی کند.
.
در انتها فکر می‌کنید معایب استفاده از بیت‌کوین چیست؟
بسیاری از مردم هنوز در مورد بیت‌کوین آگاهی ندارند. همه‌روزه، در سراسر دنیا کسب‌وکارهای بیشتری بیت‌کوین‌ها را می‌پذیرند چراکه مزایای آن را می‌خواهند، اما این فهرست هنوز کوچک است و نیاز به رشد دارد. ارزش کلی بیت‌کوین‌های در گردش و تعداد کسب‌وکارهایی که از بیت‌کوین استفاده می‌کنند، در مقایسه با آنچه باید باشد، هنوز کم است؛ بنابراین، رویدادها، معاملات یا فعالیت‌های تجاری نسبتاً کمی هستند که می‌توانند بر بهای بیت‌کوین اثری چشمگیر داشته باشند. نرم‌افزار بیت‌کوین هنوز نسخه بتاست و ویژگی‌های ناقص بسیاری دارد که به‌طور فعال در دست توسعه است. ابزارها، ویژگی‌ها و سرویس‌های جدید در حال توسعه یافتن هستند تا بیت‌کوین را امن‌تر و برای توده مردم دسترس‌پذیرتر بسازند. پیش از این، جهان هرگز چنین ارز نوپدیدی را به خود ندیده بود، بنابراین تصور اینکه بیت‌کوین چگونه این راه را به پایان خواهد برد، واقعاً دشوار است.
منبع: هفته‌نامه تجارت فردا