پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
علیرضا عیدی مراد؛ مدیرعامل شرکت ملی انفورماتیک / فین‌تک (FinTech) یا فناوری مالی (Financial Technology) به مجموعه‌ای از کسب‌وکارها گفته می‌شود که به بهره‌گیری از توان نرم‌افزاری و سخت‌افزاری مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته، به ارائه خدمات مالی نوآورانه می‌پردازند؛ به‌عبارت‌دیگر فناوری مالی یعنی نوآوری در خدمات مالی با کمک تکنولوژی.
برای مقایسه وضعیت سرمایه‌گذاری در این حوزه در کشور و مقایسه با دنیا، ابتدا نگاهی به سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در دنیا داشته باشیم:
سرمایه‌گذاری جهانی در فناوری مالی بین سال‌های 2008 تا 2014 بیش از 12 برابر شده و از 930 میلیون دلار به بیش از 12 میلیارد دلار افزایش داشته است. بر اساس اعلام شهرداری لندن بیش از 40 درصد از نیروی کار پایتخت بریتانیا در حوزه خدمات فناوری و مالی شاغل‌اند. شرکت‌های فندینگ سیرکل (FundingCircle)، ناتمگ (Nutmeg) و ترانسفروایز (TransferWise) از شرکت‌های مهم ارائه خدمات فناوری مالی در لندن هستند.
در اتحادیه اروپا در سال 2014 حدود 5/1 میلیارد دلار در شرکت‌های فعال در فناوری مالی سرمایه‌گذاری شد که شرکت‌های فعال در لندن مقصد بیش از 539 میلیون دلار از این پول‌ها بوده است و 306 میلیون دلار سهم شرکت‌های آمستردامی بود و 266 میلیون دلار در کمپانی‌های خدمات مالی در استکهلم سوئد سرمایه‌گذاری شده است. بعد از لندن پایتخت سوئد بالاترین میزان سرمایه‌گذاری مالی را در کل اتحادیه اروپا دارد. در ایالات‌متحده آمریکا هم فناوری مالی رشد خوبی داشته و شرکت‌های معروفی مانند آیایایکس (IEX)، مانی نت (Money.net)، اسکوئر (Square) در این زمینه فعال‌اند.
در حوزه آسیا و اقیانوسیه پیشرفت‌ها در این زمینه شامل ایجاد یک مرکز خدمات مالی در سیدنی و یک آزمایشگاه فناوری خدمات مالی در هنگ‌کنگ است. از دیدگاه تحقیقات آکادمیک درزمینه‌ی فناوری مالی، انجمن علمی داده‌های مالی توسط تعدادی از فعالان دانشگاهی در حوزه‌های هوش مصنوعی، یادگیری ماشینی و فناوری پروسه درک زبان پایه‌گذاری شده است. این انجمن با هدف ایجاد یک بستر پژوهشی درزمینه‌ی تحقیقات علوم کامپیوتر و آمار سرمایه‌گذاری ایجاد شده است. از دیدگاه اقتصادی شرکت فناوری مالی وارتن (Wharton) در دانشکده وارتن دانشگاه پنسیلوانیا در اکتبر سال 2014 با هدف ارتباط نوآوران، پژوهش‌گران و دانشگاهیان با فعالان این صنعت ایجاد شد.
.
سرمایه‌گذاری‌های اصلی در دنیا، در دسته‌بندی‌های زیر صورت می‌گیرد:
- پردازش اطلاعات و مدل‌های پیش‌بینی بر اساس اطلاعات
- خدمات حوزه موبایل و پرداخت
- مدیریت ریسک
- امنیت
- زیرساخت
- سرمایه‌گذاری جمعی (Crowdfunding)
- پرداخت وام فردبه‌فرد (P2P Lending)
در ایران نیز برای سرمایه‌گذاری در حوزه فین‌تک از چند سال قبل توسط برخی شرکت‌ها آغاز شده است. ازجمله شرکت‌هایی که تلاش کرده‌اند در این زمینه گام بردارند می‌توان از فناپ، خدمات انفورماتیک، ارتباط فردا، توسن نام برد. به نظر می‌آید به دلیل عدم انتشار میزان سرمایه‌گذاری و یا حتی انعکاس تلاش‌های انجام شده در این زمینه در کشور نتوان به آمار مقرون به صحتی در مورد سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در فین‌تک در کشور اشاره کرد. ولی آنچه از همین بخش از فعالیت‌هایی که ذکر می‌شود می‌توان نتیجه گرفت این است که فعالیت‌ها در این زمینه در مقایسه با آنچه بالقوه می‌توان انجام داد ناچیز است. ازجمله موارد سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در ایران می‌توان به تشکیل شرکت‌های شتاب‌دهنده (10 مورد) برای پرورش ایده‌های نوپا در عرصه فین‌تک، ایجاد بورس ایده و همچنین ایجاد شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (3- 2 مورد) و صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر اشاره کرد (5 مورد).
.
فرصت‌های موجود سرمایه‌گذاری در فین‌تک ایران
وجود زمینه‌های مناسب در ایران اعم از وجود نیروی کار مستعد، نیاز حوزه مالی و تغییر و تحولات ناشی از دوران پساتحریم، شرایط مناسبی جهت توسعه در این زمینه به وجود آورده است. با وجود فعالیت‌هایی که در این زمینه در شرکت‌های مختلف به‌ویژه در بخش خصوصی مشاهده کرد، این آغاز راه است و می‌توان ظرفیت بالایی جهت توسعه و ارزش‌آفرینی در این زمینه برای ایران ارزیابی کرد. با توجه به این زمینه‌ها، به نظر می‌رسد لازم است نهادهای فعال در بازار مالی باید تأسیس کسب‌وکارهای مرتبط با تکنولوژی مالی را با استفاده از متخصصان داخلی و بهره‌گیری از تجارب خارجی آغاز کنند. دوران پیش رو، برای بازار سرمایه امکان استفاده از تجارب و سرمایه خارجی را ایجاد می‌کند که باید با برنامه‌ریزی سریع جهت استفاده بهینه از آن آماده بود.
در ایران با توجه به سابقه محدود پرداختن به موضوع فین‌تک، تقریباً در کلیه عرصه‌های کاربرد تکنولوژی در خدمات مالی نظیر پرداخت‌های فردبه‌فرد، وام‌های فردبه‌فرد، تأمین مالی از طریق منابع خرد، وام‌های خرد، کیف پول، مشاوره سرمایه‌گذاری، امنیت تراکنش‌های مالی، تحلیل داده‌ها و مدل‌های پیش‌بینی و مدیریت حساب‌های شخصی زمینه فعالیت وجود دارد.
.
چالش‌ها و موانع سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری اطلاعات کشور (قانونی، محیط کسب‌وکار و …)
به نظر می‌رسد منظور چالش‌ها و موانع سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری مالی یا فین‌تک باشد و نه حوزه کلی فناوری اطلاعات. اگر این برداشت درست باشد در پاسخ می‌توان گفت که بدیهی است فین‌تک هم مانند هر موضوع جدید سرمایه‌گذاری با ریسک‌های خاص خود همراه است. به‌ویژه که تجربه اجرایی و عملی خاصی با توجه به عدم وجود ارتباط بین داخل و خارج از کشور نیز وجود ندارد؛ اما درمجموع می‌توان گفت اولین چالش در این زمینه به میزان کم ریسک‌پذیری در شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران این حوزه مربوط می‌شود. در ابعاد قانونی موانع به مراتب بیشتر است هرچند شاید در نگاه اول رفع این موانع به نظر امر دشواری به شمار نیاید. ازجمله این چالش‌ها و موانع قانونی می‌توان به موضوع تعیین کارمزد نظام پرداخت اشاره کرد. شرکت‌های فین‌تک در خارج از کشور سودآوری خود را با دریافت کارمزد خدمات مالی تضمین می‌کنند اما در ایران این کارمزدها نه در شرایط تعیین میزان ریالی و نه در تعیین شرایط دریافت و تعیین منشأ پرداخت نمی‌تواند در اختیار این شرکت‌ها قرار گیرد. در حال حاضر کارمزد را بانک مرکزی تعیین و بانک‌ها پرداخت می‌کنند برخلاف رویه مرسوم دنیا که دریافت‌کنندگان خدمات ملزم به پرداخت کارمزد هستند در ایران این بانک‌ها هستند که کارمزد را تحت عناوین دیگر از مشتریان دریافت و به شرکت‌های مربوطه پرداخت می‌کنند.
.
در نگاه کلی‌تر چالش‌ها و موانع سرمایه‌گذاری در حوزه فین‌تک را می‌توان در قالب موارد زیر دسته‌بندی کرد:
کمبود/ نبود نهادهای مختلف در زنجیره ارزش تولید، پرورش و تجاری‌سازی ایده‌ها. مثلاً کمبود تعداد ایده‌های شناسایی شده در سال یا کمبود تعداد شرکت‌های شتاب‌دهنده‌ها
نبود مقررات تسهیل کننده در راستای فعالیت فینتکها در شبکه بانکی کشور. مقررات خیلی سخت مانع از بروز ایده‌های جدید شده است و بهتر است بانک مرکزی در این زمینه با تصویب مقررات جدید زمینه فعالیت فینتکها را بازتر کند.
کمبود/ نبود مکانیزم‌ها یا بازار مناسب برای قیمت‌گذاری ایده‌ها که تجارت در این زمینه را با دشواری مواجه کرده است. امید است با بهبود عملکرد بورس ایده و همچنین تجارب بیشتر در قیمت‌گذاری ایده‌ها و طرح‌های فناورانه این موضوع تسهیل شود.
نبود قوانین حمایتی درزمینه‌ی مالکیت فکری ایده‌های فین‌تک که سرمایه‌گذاری در این حوزه را با خطرات زیادی همراه می‌کند.
ضعف فینتکها ازنظر نداشتن ایده کسب‌وکاری مناسب به‌منظور ارائه ایده‌های کاربردی
نقص زیرساخت‌های فنی بانک‌ها و نظام پرداخت ازنظر اینکه APIهای کافی، متنوع و استاندارد برای کار توسط فینتکها در آن‌ها ارائه نمی‌شود و همین موضوع باعث کاهش تعداد ایده‌ها می‌گردد.
.
تسهیلات و زمینه‌های حمایتی موجود در حوزه سرمایه‌گذاری فین‌تک و ارزیابی اثربخشی آن‌ها
حرکت‌های خوبی درزمینه‌ی تشویق سرمایه‌گذاری در حوزه فین‌تک در کشور انجام شده که با تداوم آن‌ها زمینه بروز خدمات مالی جدید با کمک تکنولوژی فراهم خواهد شد. ازجمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تشکیل صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر که اخیراً به 5 مورد از آن‌ها تحت نظارت سازمان بورس اوراق بهادار موافقت اصولی ارائه شد که سرمایه‌گذاری در حوزه فین‌تک را می‌تواند قاعده‌مند کرده و ریسک‌های این حوزه را به نحو مناسبی مدیریت کند.
- اقبال عمومی شرکت‌های بزرگ IT و بانک‌ها در جهت تشکیل شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) زمینه را برای بروز فین‌تک‌های جدید و دسترسی به سرمایه‌های کافی فراهم می‌کند.
- قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان زمینه را برای کاهش هزینه‌ها و استفاده از تسهیلات مناسب توسط فینتکها را فراهم می‌کند.
- تشکیل بورس ایده زمینه را برای تجاری‌سازی ایده‌های فین‌تک و تسهیل قیمت‌گذاری دارائی‌های فکری فراهم خواهد کرد.
.
نقش سرمایه‌گذاری خطرپذیر در توسعه فین‌تک و ارزیابی وضعیت فعلی کشور در این زمینه
سرمایه‌گذاران خطرپذیر (Venture Capital) سهام شرکت‌های نوپایی را می‌خرند که مراحل رشد را طی کرده‌اند، بنابراین روی «ایده» یا «طرح» سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. این نوع سرمایه‌گذاری، در مقایسه با انواع سرمایه‌گذاری، از نوع «سرمایه‌گذاری بلندمدت» به شمار می‌رود، زیرا بازگشت سرمایه آن حدود 5 تا 7 سال زمان می‌برد و ریسک سرمایه‌گذاری بالایی دارد و بالطبع سود بالایی نیز می‌تواند داشته باشد. نوع دیگر سرمایه‌گذاری خطرپذیر، سرمایه‌گذار خطرپذیر شرکتی یا Corporate VC (CVC) هستند که به شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر گفته می‌شود که به‌عنوان بازوی سرمایه‌گذاری شرکت مادر شروع به فعالیت می‌کنند. برخلاف VC های مستقل که هدف اصلی آن‌ها انتفاع (سودآوری) از طریق طرح‌های نوآورانه است، CVC ها می‌توانند اهداف دیگری نیز از ورود به حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر داشته باشند. ازجمله این اهداف، کمک به R&D و توسعه نوآوری در شرکت مادر، افزایش سرعت و مقدار نوآوری در شرکت مادر، تحت تأثیر قرار دادن اکوسیستم صنعتی که در آن فعالیت می‌کنند، ایجاد مزیت رقابتی برای شرکت اصلی و بازوی کسب اطلاعات شرکت و آشنایی بیشتر با تهدیدها و فرصت‌های صنعت است. بسیاری از شرکت‌های شکل گرفته در Silicon valley آمریکا در بین سال‌های 1980 تا 2000 شرکت‌هایی بودند که با سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران ماجراجو (VC) شکل گرفتند مانند شرکت‌های مایکروسافت، اینتل، یوتیوپ، سیسکو، گوگل و … همان‌گونه که قبلاً ذکر شد در ایران طی سالیان اخیر مراکز مختلفی اعم از بخش دولتی و خصوصی و دانشگاه‌ها و مراکز علمی تلاش کرده‌اند در فرآیند تقویت فینتکها در نقش‌های مختلف ازجمله در نقش سرمایه‌گذار خطرپذیر ظاهر شوند. به نظر می‌رسد با وجود موانعی که قبلاً بیان شد برای تقویت جایگاه فینتکها تقویت نقش CVC ها در ایران لازم و ضروری است.
VC ها از سویی با توجه به توان مدیریت خود می‌توانند باعث اصلاح و بهبود ساختار مدیریت فینتکها شوند و از این طریق زمینه را برای گسترش و توسعه سازمان فین‌تک مورد نظر فراهم آورند.
در وضعیت فعلی با ارائه موافقت اصولی به 5 صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر زمینه برای تکمیل زنجیره ارزش تولید، پرورش و تجاری‌سازی ایده‌ها فراهم شده است؛ اما اینکه این صندوق‌ها درزمینه‌ی فین‌تک بتوانند فعالیت خود را گسترش دهند (با توجه به چالش‌های موجود درزمینه‌ی فین‌تک) نیاز به گذر زمان دارد.
.
راهکارهای پیشنهادی برای توسعه سرمایه‌گذاری در فین‌تک
برخی راهکارهای پیشنهادی برای توسعه سرمایه‌گذاری در عرصه فین‌تک عبارت‌اند از:
- استانداردسازی و تنوع API های پایه درزمینه‌ی خدمات پولی و بانکی به‌گونه‌ای که فینتکها بتوانند از API های مختلف در حوزه‌های مختلف نظیر وام، پرداخت، کارگزاری، بیمه، سپرده‌ها و … استفاده کنند.
- تصویب قوانین و مقررات لازم درزمینه‌ی پول الکترونیکی به‌منظور باز کردن فضای رگولاتوری برای عملکرد فینتکها
- خصوصی‌سازی بیشتر و رفع موانع تجاری (ارائه مجوز به PSP های جدید) درزمینه‌ی خدمات مالی و پرداخت به‌گونه‌ای که سرمایه‌گذاران فین‌تک با بازار انحصاری مواجه نباشند.
- ایجاد محیط‌های آزمایشی برای عملیاتی کردن راهکارهای فین‌تک و در قالب مخاطرات کنترل شده مثلاً در نظر گرفتن جزیره کیش به‌عنوان محیط پایلوت فین‌تک
منبع: شرکت ملی انفورماتیک