پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
به‌کارگیری بیت‌کوین و فناوری زنجیره بلوک‌ها در تأمین‌کنندگان خدمات پرداخت داخلی
این مطلب قسمت دوم از مجموعه مطالب «فرصت‌ها و تهدیدات پیش روی ایران برای ورود به بازار فناوری زنجیره بلوک‌ها» است که توسط سهیل نیکزاد پژوهشگر ارزهای رمزنگاری‌شده نوشته شده است. (+) قسمت اول این مطلب را می‌توانید با عنوان «بیت کوین و فناوری زنجیره بلوک‌ها در یک نگاه» در راه پرداخت ببینید.
در مطالعه موردی نسبت هر کشوری با ارزهای رمزنگاری‌شده، بازار تراکنش‌های داخل همواره به‌عنوان یکی از کاربردهای فناوری زنجیره بلوک‌ها از موارد مهم قابل‌مطالعه و بررسی است. لیکن در برهه زمانی حاضر بازار خدمات پرداخت ایران خود درگیر چالش‌های جدی ناشی از تحولات داخلی و بین‌المللی است. در این میان کاربرد فناوری زنجیره بلوک‌ها و ارزهای رمزنگاری‌شده به‌عنوان یکی از مصادیق به‌کارگیری فناوری‌های نوین مالی نیز به‌نوبهٔ خود از اهمیت مهمی برخوردار است. آنچه در ادامه می‌آید مروری بر پازل خدمات پرداخت ایران در مقطع کنونی با تمرکز نسبی بر ارزهای رمزنگاری‌شده است.
تأمین‌کنندگان خدمات پرداخت یا همان پی‌اِس‌پی‌ها در دنیا ابتدا در کنار بانک‌ها و به‌عنوان واحدهای برون‌سپاری شدهٔ بخشی از فعالیت معلوم و روتین بانک‌ها ایجاد شدند.
با رشد تجارت الکترونیکی و تنوع روش‌های پرداخت و خدمات آن‌ها سبد محصولات پی‌اِس‌پی‌ها پرتر و سودآفرینی آن‌ها بیشتر شد.
پس از رشد ناگهانی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، پول‌های مجازی ابزار حفظ و انتقال ارزش در قالب بلیت‌ها، بن‌های اعتباری و ژتون‌های مختلف داخل شبکه اینترنت گشتند و سهمی از تقاضای بازار پول و بازار پرداخت را که نظام بانکی و پی‌اِس‌پی‌ها برآورده نمی‌کردند به خود اختصاص دادند.
در پنج سال گذشته ارزهای رمزنگاری‌شده نظیر بیت‌کوین با تکیه‌بر فناوری زنجیره بلوک‌ها، هرچند با نسبتی اندک از کل بازار ولی با رشدی فزاینده سهمی برای خود از بازار پول و تراکنش جدا کرده‌اند که به دلیل خواص ویژه‌ای نظیر خودمختاری، ارزان بودن، حفظ گمنامی و امکان انجام تراکنش‌های بسیار کوچک، علاقهٔ چسبنده‌ای به جایگاه خود در بازار دارند.
تا اینجا رقبا دور از دست پی‌اِس‌پی‌های سنتی که محدود به قوانین نظام‌های پولی و بانکی هستند از این فرصت بهره جسته و ضرباتی جدی را به این کسب‌وکارها وارد آورده‌اند.
هماورد بعدی برندهای دیگری از بازار فناوری اطلاعات هستند که به اقتضای کسب‌وکارهای خود پایگاه‌های پرتعداد و وفاداری از کاربران را در تعامل با خود حفظ کرده‌اند نظیر اپل، گوگل، فیسبوک و سامسونگ که فقط با گرفتن نمادین مجوزهای تأمین‌کنندگی خدمات پرداخت و با اتکا به مزیت درونی خود یعنی کاربران وابسته، وارد این بازار شده‌اند و به نظر می‌رسد خواهان به دست آوردن سهم بسزایی از ارزش‌افزوده حوزه تأمین خدمات پرداخت در جیب خود هستند.
با ادامه روند فعلی برخی عواقب محتملی که در انتظار مالکان انحصاری بازار خدمات پرداخت است می‌تواند شامل از دست دادن سهم بازار، خریده شدن بخشی و یا تمام سهام توسط رقبای جدید و ورشکستگی باشد.
کیفیت و ضریب نفوذ پایین اینترنت جهت ارائهٔ خدمات آنلاین، تحریم‌ها و تورم سرسام‌آور سال‌های متمادی از مهم‌ترین دلایل فلج‌کنندهٔ پی‌اِس‌پی‌های داخل ایران در دوران بالندگی همکاران خارجی‌شان در سطح جهان بودند. این مشکلات در کسب‌وکار پی‌اِس‌پی‌های ایران همواره باعث کاهش سودآوری نسبت به استاندارد صنعت جهانی، کاهش شانس انتخاب به‌عنوان گزینه سرمایه‌گذاری و همچنین کاهش امکان استقلال به‌عنوان کسب‌وکار مستقل گردیده‌اند.
اخیراً در ایران تورم کاهش‌یافته و بدون نیاز به فشار بر بانک‌ها جهت عدم ورود به حوزه بنگاه‌داری که عمدتاً سود آن از طریق بهره‌برداری از فرصت زمانی ارزش سرمایه بود (کسب‌وکارهایی نظیر تجارت و ساخت‌وساز مسکن) بانک‌ها به‌ناچار به کسب‌وکارهای اصلی خود یعنی خدمات پایه‌ای بانکی و خدمات پرداخت روی آورده‌اند.
باز شدن فضای سیاسی بین‌المللی برای ایران، امکان انجام فعالیت‌های بانکی بین‌المللی، امکان ورود رقبای خارجی و به‌صرفه نبودن بازی با سود زمانی منابع پولی نزد بانک‌ها در کسب‌وکارهای دلالی ازجمله دلایلی است که در فضای جدید کسب‌وکار پی‌اِس‌پی‌های ایرانی را به چالش می‌کشد.
قدیمی بودن فناوری‌های موجود نزد پی‌اِس‌پی‌های ایران، عدم بلوغ کافی رگولاتوری به دلیل انحصار داخلی و تحریم خارجی سال‌های گذشته، بازار سایه خدمات پولی و درنهایت رقابت و سهم خواهی غیر بانکی‌ها از بازار خدمات پرداخت عوامل مهمی هستند که این رقابت را برای پی‌اِس‌پی‌های ایرانی بسیار سخت و نفس‌گیر خواهند کرد.
.
به نظر می‌رسد سناریوهای پیش رو برای پی‌اِس‌پی‌ها عبارت‌اند از:
- حفظ انحصار با سطح کیفی فعلی خدمات در بازار رسمی متأثر از محدودیت‌های رگولاتوری برای به‌کارگیری فناوری‌های نوین و ورود رقبای خارجی
- از دست دادن سهم بازار به نفع رقبای همکار و غیر همکار و بازار سایه
- ورشکستگی و واگذاری بازار به رقبای همکار خارجی
- شراکت و یا خریده شدن توسط پی‌اِس‌پی‌های خارجی
- به‌کارگیری فناوری‌های جدید و ارتقای سطح خدمات و بهره‌وری
.
تعیین قوانین ناظر به فعالیت ارزهای رمزنگاری‌شده و فناوری زنجیره بلوک‌ها در ایران در قدم اول منوط به نظر دبیرخانه شورای عالی فضای مجازی است که تا زمان نگارش این متن علی‌رغم اعلام طرحی در دست مطالعه در این خصوص هنوز نتیجه‌ای به‌عنوان روال قانونی تصویب و ابلاغ نکرده است. تاکنون اخبار متفاوتی از هر دو طیف مثبت و منفی نتایج محتمل در این خصوص مخابره شده‌اند.
قدم بعدی در خصوص امکان به‌کارگیری ارزهای رمزنگاری‌شده به‌عنوان واحد پولی و همچنین فناوری زنجیره بلوک‌ها طبق قوانین ایران منوط به نظر دستگاه رگولاتوری مالی یعنی بانک مرکزی است.
با توجه به عدم تعیین تکلیف اولیه موضوع در شورای عالی فضای مجازی و همچنین آیین‌نامه‌های بسیار محافظه‌کارانه و سخت‌گیرانه جاری بانک مرکزی در خصوص سایر فناوری‌های حوزه فین تک نظیر یواس‌اس‌دی دست‌کم در فضای احتمالات، اقبال قانونی به فناوری زنجیره بلوک‌ها بسیار دور و غیرمحتمل به نظر می‌رسد.
در حال حاضر هیچ کسب‌وکار شناخته‌شده‌ای در ایران از بیت‌کوین و یا سایر ارزهای رمزنگاری‌شده به‌عنوان پول قابل‌پذیرش و همچنین از فناوری زنجیره بلوک‌ها به‌عنوان بستر ثبت تراکنش‌های مالی استفاده نمی‌کند. همچنین هیچ‌یک از پی‌اِس‌پی‌های ایرانی نیز خبر از داشتن برنامه مدون اجرایی در این حوزه نداده‌اند.
به‌عنوان جمع‌بندی در این حوزه می‌توان صرفاً گفت هنوز تعیین تکلیف نشده، شبیه میوه‌ای سالم که کم‌کم تازگی خود را از دست می‌دهد. شاید بتوان در یک طیف از منفی تا مثبت حال بیت‌کوین را در پی‌اِس‌پی‌های ایرانی با عدد صفر بیان کرد.