پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
سپیده ترشگو؛ دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت فناوری اطلاعات – کسب‌وکار الکترونیک / هدف پژوهش حاضر مطالعه مفاهیم لجستیک همراه و الکترونیک به‌عنوان عناصر اقتصاد اطلاعات است؛ عناصری که در چارچوب آن‌ها، جریان‌های اطلاعاتی مرتبط می‌توانند این روزها به مرحله اجرا برسند.
مقاله حاضر مبتنی بر اطلاعات نظری-علمی جدید و پژوهش‌ها و مقالات چاپ‌شده عملی حرفه‌ای است. درآمدی بر این پژوهش‌ها و انتشارات، امکان نتیجه‌گیری در خصوص تنوع، اهمیت و ارتباط میان مفروضات مطرح‌شده در این مقاله و وجود جنبه‌های مطالعه‌شده در آن را فراهم ساخت.
در این مقاله، تعریف نویسنده از لجستیک همراه به‌عنوان بخشی از لجستیک اطلاعاتی ارائه می‌شود، جنبه‌های کاربردی آن بیان می‌شود و جایگاه لجستیک همراه در اقتصاد اطلاعات، بیان می‌گردد.
ممکن است این کار پژوهشی، نقطه شروعی برای پژوهش بیشتر در حوزه لجستیک الکترونیک و لجستیک همراه باشد. برای مثال، نیاز به ایجاد و معرفی مدل‌ها و روش‌های مدرن مبتنی بر ریاضیات و اقتصاد احساس می‌شود تا بتوان با کمک آن، مدیریت مؤثر اطلاعات را در دنیای مدرن کسب‌وکار به انجام رسانید.
اقتصاد جهانی امروزی، اقتصاد پساصنعتی یا پسااطلاعاتی نامیده شده است و علت این امر، به‌طور خاصی به دلیل تبدیل داده‌های ساده در رابطه با یک چیز به محصولات پرارزشی است که می‌توانند برای شرکت‌ها کسب درآمد نمایند. اقتصاد اطلاعات، نوعی از اقتصاد است که در آن بهره‌وری و رقابت‌پذیری کارگزاران اقتصادی تا حد زیادی به توانایی آن‌ها در ایجاد، مدیریت و استفاده مؤثر از اطلاعات مبتنی بر دانش بستگی دارد [مالیک، 2013]. می‌توان مبنای اقتصاد اطلاعات را فن‌آوری‌ها و ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطی، توسعه سریع و در دسترس بودن آن قلمداد نمود که موجب ظهور و بروز اقتصاد الکترونیک (دیجیتال) در بافت کسب‌وکار الکترونیک (یا e-business) گشته است.
کسب‌وکار الکترونیک، شامل تجارت الکترونیک، تبلیغات الکترونیک، بازاریابی الکترونیک، بانکداری الکترونیک، حراج الکترونیک و … می‌گردد. در چنین فعالیت‌هایی، صفت «الکترونیک» نشان می‌دهد که این کارها مؤکداً به شکل الکترونیک (دیجیتال) و با استفاده از اینترنت، اتصال همراه و… صورت می‌پذیرد. پیش‌تر، سایت‌های شرکت‌ها مانند کارت‌های تجاری بودند که یک فرد می‌توانست آن‌ها را بخواند، مثلاً تاریخچه شرکت، مدیریت آن، شماره‌های تماس، فعالیت‌ها، فهرست محصولات تولیدی شرکت و محصولات مخصوص فروش، ازجمله این اطلاعات بودند. در ایجاد سایت‌ها، بیش از محتوای کارکردی، به طراحی توجه می‌شد. امروزه، وب‌سایت شرکت‌ها در محیط تجارت الکترونیک، پیچیده‌تر هستند و مشتریان می‌توانند بدون کمک کارکنان شرکت، اقدامات متعددی را انجام دهند. برای مثال، مشتری می‌تواند با استقلال کامل، از طریق وب‌سایت شرکت، محصولات خود را سفارش دهد و بهای آن را با کمک بانکداری الکترونیک بپردازد و تراکنش‌های بانکی مختلفی را بدون مراجعه به بانک، انجام دهد.
همه ساله، ابزارهای ارتباطی همراه قدرتمندتر می‌گردند و پیش‌نیاز این امر، استفاده از نرم‌افزارهای کاربردی پیچیده است. در نتیجه، خط موجود در میان رایانه شخصی (PC) (لپ‌تاپ) و وسیله همراه از بین می‌رود؛ خصوصاً اگر این وسیله همراه، تبلت (تلفن هوشمند) ی باشد که قابلیت کار کردن با ایمیل، عکس و فیلم گرفتن، خواندن و ویرایش اسناد، کشیدن نقاشی و درست کردن فایل ارائه را داشته باشد. به‌علاوه، پیشرفت و توسعه پیوسته در فن‌آوری‌های ارتباطی همراه، به فرد این امکان را می‌دهد تا پیوسته و با سرعتی که برای انجام کارهای بالا کافی باشد، به اینترنت وصل باشد. در این حالت، از کسب‌وکار همراه (m-business) سخن به میان می‌آوریم که شامل تجارت همراه، بانکداری همراه و… است.
استفاده از ابزارها و فن‌آوری‌های نوآورانه در تجزیه‌وتحلیل، پردازش و انتقال اطلاعات، فرد را در جریان ساده‌سازی یاری می‌نماید و هزینه ناشی از فرآیندهای تجاری سنتی را کاهش می‌دهد و به آن سرعت می‌بخشد. بااین‌حال، مشکل ناشی از مدیریت اطلاعات -که جوهره آن در ارائه فعالانه اطلاعات کامل و قابل‌اعتماد، به‌جا و دارای کم‌ترین هزینه برای دریافت قرار دارد و هدف از آن، اتخاذ تصمیم مناسب و به جا از سوی مشتری و مدیریت شرکت است- همچنان بر جای خود باقی است. هنگامی‌که یک شرکت با شرکای خود (مشتریان، تأمین‌کنندگان، حمل‌کنندگان، بانک‌ها و سایرین) همکاری می‌کند، میان آن‌ها تبادل اطلاعاتی وجود دارد که به شکل جریان‌های نسبی سامان یافته است. مدیریت این جریان‌ها، به حوزه لجستیک تعلق دارد. در داخل این حوزه، می‌توان لجستیک الکترونیک و لجستیک همراه را از یکدیگر تفکیک نمود.
مفاهیم لجستیک الکترونیک و لجستیک همراه، مفاهیم نسبتاً جدیدی هستند. حجم زیادی از کارهای دانشمندان و متخصصان، به جنبه‌های مختلف کارکرد لجستیک الکترونیک اختصاص یافته است؛ اما هیچ پژوهش و بررسی نظام‌مندی در رابطه با لجستیک همراه صورت نگرفته است. در نتیجه، لازم است که این خلأ پر شود.
.
لجستیک اطلاعات، الکترونیک و همراه: جنبه‌های کلی کارکرد
در لجستیک «سنتی» عامل اصلی، جریان مواد و مصالح است، سایر موارد، در کنار این مورد مطرح می‌شوند. بر اساس ماهیت اقتصاد اطلاعات، نه‌تنها کالاها می‌توانند سودآور باشند، بلکه اطلاعات نیز می‌توانند این خاصیت را دارا باشند. از همین رو است که در دیدگاه ما، از یک سو سخن از پیاده‌سازی اطلاعات به‌عنوان کالایی با جریان مواد به میان می‌آید و از سوی دیگر، در رابطه با دوبخشی بودن جریان‌های اطلاعات و مواد حرف می‌زنیم؛ جفتی که مکمل یکدیگر هستند و در بافت اقتصاد اطلاعات، به جریان اصلی تبدیل می‌گردند.
مدیریت جریان مواد در شکل‌های مختلفی از لجستیک انجام می‌شود: خرید، انبارداری، بازاریابی و…؛ و مدیریت جریان اطلاعات در لجستیک اطلاعات انجام می‌پذیرد. تفسیرهای مختلفی از لجستیک اطلاعات وجود دارد که می‌توان پس از بررسی آن‌ها، به نتیجه زیر رسید. برخی از نویسندگان، حوزه تأثیرگذاری لجستیک اطلاعات را فقط سیستم اطلاعاتی شرکت و تمامی موارد مرتبط با کارکرد آن می‌دانند؛ این در حالی است که سایرین آن را مدیریت اطلاعات می‌دانند (جریان اطلاعات توأم با جریان مواد). فرض کنید که لجستیک اطلاعات شرکت، زیرنظامی از مدیریت شرکت است؛ مدیریت که جریان اطلاعاتی تأثیرگذار بر نتایج عملیاتی شرکت را تحت تأثیر قرار می‌دهد [اسکتیتسکو، 2014].
لجستیک اطلاعات، پیش از اقتصاد اطلاعات رخ می‌دهد و نه توأم با آن. لجستیک اطلاعات، همواره با مفهوم لجستیک همراه بوده است؛ علت امر، این است که نیاز به پشتیبانی اطلاعاتی فرآیندها در به حرکت انداختن جریان مواد، همواره احساس شده است. از نظر ما، در شرایط فعلی، لجستیک اطلاعات، یکی از انواع اصلی لجستیک و شاید اصلی‌ترین آن است؛ خصوصاً، به دلیل آن که با توسعه ابزارها و فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی و اهمیت روزافزون اطلاعات، در لجستیک اطلاعات، تغییرات پیوسته بیش‌تری نسبت به سایر انواع لجستیک رخ می‌دهد؛ و پیش‌نیاز این تغییرات، اعمال تغییراتی در سایر شکل‌های سنتی لجستیک (از جمله، خرید، ذخیره، فروش و…) و ظهور و بروز انواع جدید لجستیک، است. توسعه اینترنت و گسترش استفاده از اشکال الکترونیک ارائه اطلاعات در لجستیک اطلاعات، منجر به وجود آمدن لجستیک الکترونیک گردید.
در شرایط فعلی هیچ تعریف عامه‌پسندی (در میان اسناد و مدارک قانونی) از مفهوم لجستیک الکترونیک وجود ندارد. دانشمندان مختلفی تعریف خود را در اقدامات پژوهشی‌شان مطرح می‌نمایند. بااین‌حال، خصوصیت مشترک تمامی آن‌ها، کلمه «اینترنت» است. خصوصاً این‌که لجستیک الکترونیک را لجستیکی می‌دانند که امکان پیاده‌سازی آن، از طریق اینترنت میسر می‌گردد [گاناسکاران، نگای، چنگ، 2007]. بااین‌حال، استفاده از خود اینترنت در فرآیندهای لجستیکی، به این معنا نیست که لجستیک، الکترونیک شده است. لجستیک الکترونیک، اساساً یک ماهیت (سیستم) پیچیده است. این ماهیت پیچیده، شامل تولیدکنندگان (توزیع‌کنندگان)، مراکز لجستیک، نمایندگی‌های فروش و مصرف‌کنندگانی می‌گردد که در میان آن‌ها از طریق اینترنت و به کمک فن‌آوری‌های ارتباطی همراه (بی‌سیم) و با سیم، تبادل الکترونیک داده‌ها وجود دارد و هدف از انجام آن، کاهش خطاهای داده‌ها، بهبود بازده در تصمیم‌گیری و… است.
لجستیک الکترونیک (e-logistics)، یک زیر نظام مدیریتی است که از آن برای پیش‌بینی، برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، هماهنگی و کنترل جریان اطلاعات الکترونیک استفاده می‌شود. این مهم، به کمک سیستم‌های اطلاعاتی و ارتباطی و فن‌آوری‌هایی به انجام می‌رسد که در آن در سطوح ماکرو، مزو- و میکرو اقتصادی از روش‌ها و مدل‌های ریاضی (متناسب با جریان‌های مواد، خدمات و مالی و جریان نیروی انسانی فکری) استفاده می‌شود [اسکیتسکو، 2014].
از میان کارکردهای لجستیک الکترونیک می‌توانیم به‌طور خاص، به موارد زیر اشاره کنیم می‌شود [اسکیتسکو، 2014]:
- شکل‌گیری محیط اطلاعاتی که در آن شرکت‌کنندگان در زنجیره لجستیک تأمین کالا با هم تبادل دارند؛
- خصوصیات جریان‌های اطلاعاتی الکترونیک تعریف می‌شوند؛
- موارد مورد نیاز شرکت‌ها در خدمات ارتباطی و اطلاعاتی و اتصال متقابل، شکل می‌گیرد؛
- استفاده از استانداردهای بین‌المللی تشخیص محصولات سامان‌دهی می‌گردد؛
- عملیات صحیح و قابل‌اعتماد حفظ می‌شود و سیستم اطلاعاتی شرکت، ایجاد می‌گردد؛
- انتقال اطلاعات، به شکل الکترونیکی جمع‌آوری، تحلیل و ذخیره می‌شود و انتقال و سامان‌دهی می‌گردد؛
- داده‌های لازم برای تصمیم‌گیری مدیریت، برگزیده می‌شوند؛
.
پایه و اساس روش کار لجستیک الکترونیک، استانداردهای بین‌المللی هستند که در حال حاضر، در حوزه‌های زیر ایجاد شده‌اند [بوکریو، 2006؛ بازسیک، جاکوبیک، 2012]: بارکد زدن به محصولات؛ تبادل داده‌های الکترونیک (EDI)؛ کد الکترونیک محصول (EPC). به‌علاوه، لازم است که موارد دخیل در نرم‌افزار و سخت‌افزار سیستم لجستیک الکترونیک را حفظ کرد و توسعه داد (و پیوسته به‌روزرسانی نمود) تا رقابت‌پذیری آن‌ها را از طریق بهبود کیفیت و خدمات، کاهش هزینه فرآیندهای لجستیکی و… افزایش داد.
ابزارها و فن‌آوری‌های همراه، نوآوری‌هایی هستند که از یک سو، استفاده از آن‌ها در زندگی و کسب‌وکار روزمره عادی شده است و از سوی دیگر، پیوسته در حال تکامل هستند و در نتیجه، مستلزم اعمال تغییراتی در ایجاد فرآیندهای تجاری، دانش و مهارت‌های جدید افراد، ارتقاء نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و… . امروزه، افراد از تلفن‌های هوشمند و یا تبلت‌ها نه‌تنها برای ارتباط (ارتباطات همراه، ایمیل، شبکه‌های اجتماعی و…)، سرگرمی (بازی‌های آنلاین، تلویزیون و…) و دریافت اطلاعات موجود در اینترنت استفاده می‌کنند، بلکه برای خرید کالاها در فروشگاه‌ها و حراجی‌های آنلاین نیز آن را به کار می‌بندند و بلیت هواپیما قطار و یا اتوبوس می‌خرند و سفارش می‌دهند، بلیت کنسرت و تئاتر می‌خرند، عملیات‌های بانکی خود را انجام می‌دهند و… . نفوذ فن‌آوری‌ها و ابزارهای همراه در فرآیندهای تجاری و زندگی روزمره افراد، هر ساله افزایش می‌یابد. خصوصاً، یک مطلب مطبوعاتی [نقل از بزرگ‌ترین … برخط…، 8 ژوئن 2015]، نشان داد که افزایش وابستگی افراد به خریدهای آنلاین، منجر به افزایش گسترش تلفن‌های هوشمند و تبلت‌ها می‌گردد. به‌علاوه، امروزه در بریتانیا، 59 درصد خریدهای آنلاین، از طریق ابزارهای همراه صورت می‌گیرد و این رقم در ایالات‌متحده، 45 درصد و در آلمان، 24 درصد است [نقل از بزرگ‌ترین … برخط…، 8 ژوئن 2015].
توسعه تجارت آنلاین، به توسعه سایر حوزه‌ها از جمله لجستیک، بانکداری و… منجر گشته است. به‌عنوان‌مثال، توسعه تحویل فوری و مشتریان آن را در نظر بگیرید. پیش‌تر، ارسال‌کننده و دریافت‌کننده تنها می‌توانستند از طریق تلفن مرسوله خود را پیگیری نمایند. پس‌ازآن، شرکت‌ها از طریق سامانه پیام کوتاه در رابطه با موقعیت مرسوله نسبت به مقصدش اطلاع‌رسانی کردند. سپس، فرصت برای رهگیری مرسوله در وب‌سایت شرکت و از طریق کد رهگیری منحصربه‌فرد آن انجام شد. برای انجام این مهم، صرفاً به یک رایانه (لپ‌تاپ) و اتصال به اینترنت احتیاج بود. پس‌ازآن، اتصال، صرفاً بی‌سیم بود. این روزها، امکان پیگیری مرسوله از طریق اپ‌های تلفن همراه که با استفاده از فن‌آوری همراه بی‌سیم، بر روی تلفن‌های هوشمند و یا تبلت نصب می‌گردد وجود دارد. استفاده از این نوآوری‌ها، مستلزم دارا بودن پیش‌شرط‌های زیر است: ارتباط میان مصرف‌کننده خدمات لجستیک (دریافت‌کننده مرسوله) و کارکنان شرکت، به حداقل برسد؛ اطلاعات جامع و به موقع در رابطه با موقعیت مرسوله، این امکان را به دریافت‌کننده می‌دهد تا برنامه روزانه خود را به‌طور منطقی‌تری تنظیم کنند. به‌علاوه، به دلیل فرصت دسترسی یکسان به اطلاعات از سوی تمامی افراد دخیل در زنجیره لجستیک، عدم تقارن اطلاعات در فرآیندهای تحویل کاهش می‌یابد.
گسترش وسیع ابزارها و فن‌آوری‌های همراه، مستلزم مدیریت دقیق جریان اطلاعات است. می‌توان در لجستیک الکترونیک به چنین مدیریتی رسید، اما بر اساس روند فعلی در توسعه فن‌آوری‌ها، صحبت در رابطه با ظهور و بروز مفهوم لجستیک همراه، امری به‌جاتر است.
از دید ما، لجستیک همراه، زیرنظام لجستیک الکترونیک است و از آن برای پیش‌بینی، برنامه‌ریزی، تصمیم‌گیری، هماهنگی و کنترل جریان اطلاعات الکترونیکی استفاده می‌شود که رخ می‌دهند و با استفاده از ابزارهای همراه (تلفن‌های هوشمند، تبلت‌ها و…) ساخته می‌شوند. می‌توان در یک ابزار همراه، به کمک پیامک، برنامه‌های خاص همراه و / یا استفاده از وب‌سایت «سنتی» کامل و بهینه‌سازی شده، با اطلاعات کار کرد.
لازم است برنامه‌های کاربردی خاص همراه، بر روی ابزار کاربر نصب شود. هم‌چنین باید ساده و آسان باشد و نباید طوری باشد که کاربر برای دریافت اطلاعات لازم، اقدامات زیادی را انجام دهد. به‌علاوه، باید کم‌ترین حجم رم را به خود اختصاص دهد (این امر، بر سرعت برنامه و ابزار همراه اثر می‌گذارد). اپ‌های همراه، در حقیقت جایگزین وب‌سایت‌های رایجی می‌شوند و ارائه‌دهنده کارکردهایی هستند که در رایانه و یا لپ‌تاپ در دسترس نیستند. مثلاً برنامه کاربردی همراه، می‌تواند بارکد کارت وفاداری را در خود ذخیره کند و بدین ترتیب لازم نیست مشتری تعدادی کارت پلاستیکی را با خود حمل کند –صرفاً لازم است که برنامه کاربردی مربوطه را در تلفن هوشمند خود روشن کند. از سوی دیگر، لازم نیست که برنامه کاربردی همراهی ساخته شود که گسترش آن خیلی گران تمام شود. کافی است وب‌سایت معمولی را برای کار بر روی ابزار همراه بهینه‌سازی کرد. اولین گام در راستای اجرای این مهم، ساده‌سازی نمایش بصری اطلاعات (تصاویر، فیلم‌ها، افکت‌ها و ویژگی‌های اضافی) است. می‌توان موارد مورد نیاز برای برنامه‌های کاربردی همراه را در یک نسخه ساده‌شده وب‌سایت به کار بست.
پایه و اساس روش کار لجستیک همراه، می‌تواند پایه و اساس روش کار لجستیک الکترونیک باشد (ر. ک. بالا) که در آن، بارکدها و تبادل داده‌های الکترونیک، جایگاهی اساسی را دارند. عموماً مشتری در هنگام خرید بلیت‌های الکترونیک سینما و تئاتر، یک بارکد خطی منحصربه‌فرد دریافت می‌کند که ابزارهای خاصی می‌توانند آن را در هنگام ورود به سالن، از صفحه نمایش تلفن هوشمند و یا تبلت بخوانند. به‌علاوه، بلیت‌های حمل‌ونقل، می‌توانند شامل بارکدی دوبعدی باشند که آن نیز از طریق صفحه نمایش دستگاه خوانده می‌شود. در این نمونه‌ها، نیازی به چاپ بلیت نیست. از دید ما، بارکدگذاری هر اطلاعاتی از طریق برنامه‌های کاربردی، اقدامی آینده‌نگرانه است. برای مثال، ممکن است مشتری در هنگام سفارش دادن در یک فروشگاه اینترنتی همراه، مطابق سفارش خود یک بارکد را تحویل بگیرد و در نتیجه، اطلاعات مربوط به سفارش موردنیاز را در هنگام دریافت محصولات در محل تحویل و یا ترمینال اتوماتیک مرسولات، به خاطر نیاورد. وی می‌تواند فقط از طریق ارائه بارکد (که یک ابزار خاص آن را اسکن می‌کند) آن را تأیید کند. به‌علاوه، چنین کدگذاری، باید تعداد خطاهای احتمالی تبادل داده‌ها و زمان دریافت سفارش را کاهش دهد.
.
از دیدگاه ما، لجستیک همراه، باید کارکردهای زیر را دارا باشد:
- سهولت بخشیدن به شکل‌گیری محیط کلی اطلاعاتی که در آن افراد دخیل در سیستم لجستیک، با هدف دریافت اطلاعات در هر جای زمین که اینترنت و اتصال همراه وجود دارد، با هم تعامل داشته باشند؛
- مشخص کردن خصوصیات جریان‌های اطلاعات الکترونیک؛
- بیان موارد موردنیاز در کار فنی (TT) مربوط به توسعه اپ‌های همراه؛ به‌طوری‌که به کمک آن، افراد دخیل در سیستم لجستیک با هم ارتباط برقرار کنند؛
- بیان موارد موردنیاز برای بهینه‌سازی وب‌سایت «سنتی» برای دیدن سریع آن در ابزارهای همراه؛
- گزینش داده‌های لازم و شکل نمایش آن‌ها در اپ‌های همراه و وب‌سایت بهینه‌سازی شده برای تصمیم‌گیری مدیریت؛
- نظارت پیوسته بر توسعه فن‌آوری و ابزارهای همراه و انطباق اپ‌های همراه استفاده‌شده با نیازهای فعلی مشتری و… .
تبیین لجستیک همراه به‌عنوان یک حوزه مجزا از فعالیت اقتصادی، مستلزم لزوم تعیین جایگاه آن در اقتصاد اطلاعات است (ر. ک. شکل 1). لجستیک همراه، از یک سو بخشی از لجستیک الکترونیک است و از سوی دیگر، بخشی از کسب‌وکار همراه. کسب‌وکار همراه، در اقتصاد همراه فعالیت می‌کند و از طریق آن، می‌توانیم مطلب زیر را بفهمیم. اقتصاد همراه، بخشی از اقتصاد اطلاعات است که در آن فعالیت اقتصادی، تنها از طریق فن‌آوری و تلفن همراه انجام می‌گیرد. اقتصاد همراه، بخشی از اقتصاد الکترونیک است که شامل لجستیک الکترونیک می‌گردد. اقتصاد الکترونی نه‌تنها در درون اقتصاد اطلاعات فعالیت می‌کند، بلکه در لجستیک اطلاعات و اقتصاد همراه نیز فعالیت دارد که خود در درون اقتصاد الکترونیک و لجستیک الکترونیک قرار دارند.
سایز بزرگ‌تر تصویر را از اینجا ببینید.
جریان‌های اطلاعات به‌عنوان عنصر اصلی لجستیک الکترونیک و لجستیک همراه: ماهیت و مشکلات ناشی از مدیریت و مدل‌سازی
خصوصیت عجیب مرحله فعلی توسعه اقتصادی در کسب‌وکار، حضور هم‌زمان و توسعه تولید سنتی (تولید فیزیکی کالاهایی که ما در دنیای فیزیکی واقعی مصرف می‌کنیم و می‌توان آن را با دست لمس کرد؛ یعنی انجام کارها و خدمات فیزیکی از قبیل تعمیر، نظافت، آرایش مو و…) است. هم‌چنین، نوآوری‌هایی که اصولاً به فرآیند تولید، به اشتراک‌گذاری، ذخیره، نابودی اطلاعات و تحلیل، مدیریت و مدل‌سازی جریان اطلاعات مربوط هستند، نیز به خصوصیات یادشده تعلق دارند. تمامی اطلاعات موجود در کسب‌وکار، شکلی الکترونیک (دیجیتال) دارد که جایگزین کاغذ گشته است. از همین روی، در کسب‌وکار مدرن، امکان تبادل سریع حجم قابل‌توجهی از اطلاعات از طریق اینترنت در میان شرکت‌ها و شبکه‌های همراه، میسر شده است. این امر، نشان‌دهنده کاهش زمان انجام برخی از فرآیندهای مرتبط با کسب‌وکار است و ممکن است با سرعت بیش‌تری به نتیجه نهایی برسیم. ممکن است تبادل اطلاعات در کسب‌وکار الکترونیک در بافت شکل‌ها (مدل‌ها) ی تعامل زیر اتفاق بیفتند [آدامچزوسکی، 2001؛ بارسیک، جاکوبیک، 2012؛ شمت، 2012]:
کسب‌وکار به کسب‌وکار (B2B): در این مدل، در میان شرکت‌ها (شرکت‌ها، اشخاص حقوقی) تعامل وجود دارد و هدف از این تعامل، کسب منافع بی‌شماری است. مصرف‌کننده نهایی (شخص حقیقی) این شرکت‌ها در این مدل غایب است و مصرف‌کننده محصولات (کالاها، کارها و یا خدمات) یک شرکت، شرکت دیگری است. به‌علاوه، در این مدل، تبادل اطلاعات و یا فروش محصولات اطلاعاتی نیز انجام می‌گیرد. مدل B2B امروزی، با کمک پلتفرم‌های تجاری تخصصی در اینترنت اجرا می‌گردد.
کسب‌وکار به مشتری (B2C): در این مدل، شرکت، با مصرف‌کننده نهایی خود تعامل دارد. از همین رو، شرکت (شخص حقوقی) کالاهای خود را می‌فروشد، کارها را انجام می‌دهد و به یک فرد (شخص حقیقی) خدمات‌رسانی می‌کند. مدل‌های B2? شامل فروشگاه‌های اینترنتی، بانکداری اینترنتی، فروش بلیت حمل‌ونقل، کنسرت و تئاتر و… می‌گردد. به نظر ما، این مدل، بیش‌ترین گستردگی را در تجارت الکترونیک دارد و در نتیجه، لازم است که بیش‌ترین توجه از منظر پژوهش علمی عملی و نظری درزمینه جنبه‌های مختلف عملکردی آن، به سمتش معطوف شود.
مشتری به مشتری (C2C): در این مدل، افراد (اشخاص حقیقی) به کمک فن‌آوری و ابزارهای ارتباطی و فن‌آوری، با هم تعامل دارند. مدل C2C، در حال حاضر در حراج‌ها و آگهی‌های اینترنتی، اجرا می‌شود و در آن، وب‌سایت‌های یادشده، به‌عنوان واسطه‌ای میان خریداران و فروشندگان عمل می‌کنند.
مشتری به کسب‌وکار (C2B): این مدل، نسبتاً جدید است. در مدل یادشده، ایده‌ها و نظرات مشتریان نهایی، به طرق مختلفی –خصوصاً از طریق انجمن‌های اینترنتی، رسانه‌های اجتماعی، ایمیل و…- ابراز می‌شوند و به‌طور قابل‌توجهی بر تولید محصولات (خصوصیات آن‌ها، قیمت و…) اثر می‌گذارند.
کسب‌وکار به دولت (B2G): در این مدل، شرکت با نهادهای اجرایی دولتی تعامل دارد. می‌توان به خریدهای دولتی خاصی به‌عنوان تعاملات موجود این مدل اشاره نمود.
مشتری به دولت (C2G): در این مدل، میان یک فرد و نهادهای اجرایی دولتی تعامل وجود دارد. می‌توان به ارسال الکترونیک اظهارنامه درآمد از طریق سایت اداره مالیات و یا از طریق ایمیل به‌عنوان تعاملات موجود در این مدل اشاره کرد.
دولت به کسب‌وکار (G2B) و دولت به مشتری (G2C): در این مدل‌ها، نهادهای اجرایی دولتی از طریق اینترنت، خدمات اطلاعاتی موردنیاز شرکت‌ها و اشخاص حقیقی را فراهم می‌نمایند.
.
در تمامی این مدل‌ها، اطلاعات جایگاه ویژه‌ای دارد. اطلاعات، چیزی نیست که به خودی خود، در خلأ وجود داشته باشد. اطلاعات، چیزی است که به طرز فکر افراد وابسته است [آفاناسنکو، بوریسوا، 2012] و داده‌هایی را در مورد چیزی بیان می‌نماید. در کسب‌وکار اینترنتی، افراد همیشه می‌توانند منبع اطلاعات را بیابند، راه و روش‌های انتقال آن را خلاصه کنند، افراد مناسبی را به این کار اختصاص دهند یعنی چرخه مشتریان. افزایش اهمیت اطلاعات برای شرکت‌ها، مصرف‌کنندگان و نهادهای اجرایی دولتی روزبه‌روز افزایش می‌یابد. این مهم، با مطلب زیر در ارتباط است [بوئرساکس، کلاس، 1996]: مصرف‌کنندگان، مفید بودن و سهولت در اختیار داشتن اطلاعات مرتبط با شرایط فعلی سفارش آن‌ها، وجود موارد باقی‌مانده در انبارها، زمان‌بندی تحویل و پرداخت و… را به‌عنوان بخشی از خدمات لجستیک می‌دانستند؛ مدیران شرکت‌ها، به این نکته که تبادل مرتب اطلاعات در زنجیره تأمین نیاز به مواد و منابع انسانی را کاهش می‌دهد، توجه نمودند؛ اطلاعات، منجر به افزایش انعطاف‌پذیری در تعیین استفاده مؤثر از منابع شرکتی می‌گردد و… .
همان‌طور که پیش‌تر گفتیم، مدیریت اطلاعات (مدیریت جریان‌های اطلاعات) در کسب‌وکار الکترونیک، در حوزه‌ی لجستیک الکترونیک و لجستیک همراه انجام می‌گیرد. در هر یک از مدل‌های کسب‌وکار الکترونیک ذکرشده در بالا، محدودیت‌های لجستیک الکترونیک و لجستیک همراه، متفاوت است. برای مثال، یک عملیات فروش اینترنتی خاص را به‌عنوان نماینده کسب‌وکار الکترونیک در نظر بگیرید (مدل B2C). ملاک و معیار یک فروشگاه مؤثر آنلاین، البته سود آن است که وجود و رشد این سود، بدون رضایت مشتریان (فروشگاهی) فروشگاه غیرممکن است. بااین‌حال، رقابت شدید میان فروشگاه‌های اینترنتی، منجر به انجام پژوهش‌های گسترده‌ای درزمینه اقدامات خریداران، خواسته‌های آنان، ملاک‌های گزینش کالاها و فروشگاه‌ها و… می‌گردد. به‌طور خاصی، عوامل اصلی برای انتخاب فروشگاه‌های آنلاین از سوی مشتریان، به‌غیراز قیمت و کیفیت محصولات آن، به‌سرعت و تحویل بدون آسیب سفارش‌ها مربوط است (که به حوزه لجستیک سنتی مرتبط می‌گردد). به‌علاوه، ما معتقدیم که انتخاب فروشگاه آنلاین از سوی خریدار، به‌طور معناداری از سهولت سفارش دادن در وب‌سایت و یا برنامه کاربردی همراه و هم‌چنین، دریافت تأییدیه اجرای آن متأثر است (که در حوزه لجستیک الکترونیک و لجستیک همراه قرار می‌گیرد).
سایز بزرگ‌تر تصویر را از اینجا ببینید.
شکل 2 اقدامات خریدار و واحدهای فروشگاه آنلاین را در هنگام خرید از سوی خریدار نشان می‌دهد. مستطیل‌ها و بیضی‌های رنگی (خاکستری) این تصویر، محدوده‌های مرتبط با تأثیر لجستیک الکترونیک و لجستیک همراه را نشان می‌دهند. در این مثال، این موارد یکسان هستند. این امر، نظری که در ابتدای مقاله بیان نمودیم را ثابت می‌کند؛ یعنی مرز میان رایانه‌ها (لپ‌تاپ‌ها) و ابزارهای همراه حذف می‌شوند. برخی از فرآیندهای انجام سفارش -که از سوی انبار فروشگاه اینترنتی و قسمت تحویل انجام می‌گیرد و در تصویر برجسته نشده است- نیز به لجستیک الکترونیکی و/یا لجستیک همراه تعلق دارد. می‌توانیم با ترسیم نمودارهای مرتبط با اقدامات افراد دخیل در سایر شکل‌ها (مدل‌ها) ی تعامل در کسب‌وکار الکترونیک، به نتایجی منطبق با آن برسیم.
نیاز به مدیریت جریان اطلاعات (خصوصاً جریان‌های الکترونیکی) به این دلیل است که حرکت این جریان‌ها، با عملیات فرآیندهای واقعی کسب‌وکار انطباق دارد. از یک سو، فرآیندهای کسب‌وکار جریان‌های اطلاعات را تشکیل می‌دهند و از سوی دیگر، عملکرد فرآیندهای کسب‌وکار، بدون عملکرد مناسب جریان‌های اطلاعاتی، امر دشواری است. برای مدیریت جریان‌های اطلاعاتی در لجستیک الکترونیک و لجستیک همراه، می‌توان از مدل‌ها و روش‌های تحلیل و طراحی مختلفی استفاده کرد [کرابلو، 2011؛ رادکینا، 2001]: گرافیک، مدل‌سازی شبکه؛ تحلیل گرافیک؛ روش تحلیل کارکردی-عملیاتی؛ روش طرح‌های ارتباطات اطلاعاتی و… . این مدل‌ها به‌طور خاصی امکان تعیین تعدادی از بی‌قاعدگی‌ها در ترافیک جریان‌های اطلاعاتی را به ما می‌دهد. این بی‌قاعدگی‌ها، عبارت‌اند از [میلوتینا]: پراکندگی، ذخیره، رد کردن سفارش، فرسودگی نیرو، تداخل جریان اطلاعات و یا نبود بخشی از مسیر موردنیاز برای ترافیک. استفاده از مدل‌های جریان‌های اطلاعاتی به شکل نمودارها، نمایش هندسی و یا شبکه‌ها می‌تواند جنبه‌های ساختاری (سازمانی) جریان‌های اطلاعاتی را تعیین کند. بااین‌حال، با صرف داشتن چنین مدل‌هایی، تعیین خصوصیات کمی و کیفی جریان‌های اطلاعاتی و حل مشکل پیش‌بینی جریان‌های اطلاعاتی دشوار خواهد بود. در چنین شرایطی، می‌توان از مدل‌های اقتصادی و ریاضی ایجادشده استفاده نمود؛ مثلاً بر اساس ابزارهای نظریه مجموعه‌های فازی و منطق فازی، شبکه‌های عصبی مصنوعی، الگوریتم‌های ژنتیکی، هم‌فرگشتی (coevolution)، هم‌افزایی (synergy) و… .
.
نتیجه‌گیری
رشد سریع ابزارها و فن‌آوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی، به ظهور و بروز شرکت‌های نسل جدیدی منتج گشت که یا نوآوری مطلق هستند و یا ترکیبی از نسل قدیم و نوآوری هستند و فعالیت‌های خود را در شبکه‌های اینترنتی و همراه انجام می‌دهند. یکی از عناصر اصلی فعالیت چنین شرکت‌هایی، اطلاعات است. اطلاعات، در بافت اقتصاد اطلاعات، کالای است که می‌تواند سودآور باشد. در نتیجه، لازم است تا از منظر مدیریت و مدل‌سازی که در لجستیک الکترونیکی و لجستیک همراه انجام می‌شود توجه ویژه‌ای به این مهم بکنیم.
در این پژوهش، تعریف نویسنده از لجستیک همراه به‌عنوان بخش تشکیل‌دهنده لجستیک اطلاعات، ارائه شده است، جنبه‌های کارکردی آن توصیف شده‌اند و جایگاه آن در اقتصاد اطلاعات نشان داده شده است. مفهوم «لجستیک همراه» تقریباً این روزها استفاده نمی‌شود، اما نیاز برای صحبت در رابطه با آن روشن است. از دید ما، رشد و توسعه لجستیک همراه و حوزه‌های پژوهش مرتبط با آن، نه تنها باید موردتوجه فروشگاه‌های اینترنتی، بانک‌های تجاری و… قرار گیرد، بلکه باید شرکت‌هایی که بازاریابی چند سطحی (MLM) دارند نیز بدان توجه کنند.
ممکن است این کار پژوهشی، نقطه شروعی برای پژوهش بیشتر در حوزه لجستیک الکترونیک و لجستیک همراه باشد. برای مثال، نیاز به ایجاد و پیاده‌سازی مدل‌ها و روش‌های مدرن مبتنی بر ریاضیات و اقتصاد احساس می‌شود تا بتوان با کمک آن، مدیریت مؤثر اطلاعات را به انجام رسانید.
نویسندگان: ولادیمیر آی. اسکیتسکو – دانشگاه ملی اقتصاد کیف که به نام وادی‌ام هتمان ثبت شده است، کیف، اوکراین
منتشر شده در مجله Scientific Journal of Logistics, LogForum / ژانویه 2016
مترجم: سپیده ترشگو؛ دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت فناوری اطلاعات – کسب‌وکار الکترونیک