به بهانه رویدادهای نوآورانه اخیر در شرکت‌های بانکی / نوآوری، لازمه بهبود اقتصاد کشور

توران فرج‌لو؛ کارشناس رسانه صنعت فناوری اطلاعات بانکی / سه‌ماهه سوم سال ۹۴ شاهد برگزاری استارت‌آپ‌ها و هکاتون‌هایی در حوزه بانکی و اپراتور‌های مخابراتی بودیم که فضای پویایی را پیش روی اهالی این حوزه‌ها قرار داد. آنچه در ادامه می‌خوانید گزارشی است از سخنرانی دکتر مهران محرمیان معاون شبکه شرکت خدمات انفورماتیک در رویداد برنامه‌نویسی این بانک ۲ که با تأکید بر اهمیت و جایگاه کارآفرینی و نوآوری به‌ویژه در حوزه کاربردهای فناوری اطلاعات و نقش آن در رشد و توسعه کشورها به‌ویژه ایران ارائه شد.

.

خالق تغییر باشیم

انسان‌ها سه دسته‌اند گروهی تابع شرایط، گروهی خالق تغییرات و گروهی گاه در گروه اول و گاهی در گروه دوم. آنچه اکنون ما از آن به‌عنوان نمادهای رشد و توسعه بشریت یاد می‌کنیم و بخشی از آن در نمادهای فناورانه نمود یافته و زندگی بشری را تسهیل نموده است حاصل ذهن‌هایی است که فراتر از دیوارهایی که آن‌ها را احاطه کرده است؛ راهی به سمت تغییر پیش گرفته‌اند. چند سالی است به‌منظور شناسایی و ایجاد ارتباط بین صاحبان ایده و فضای کسب‌وکار حرکت‌های جدیدی تحت عنوان استارت‌آپ‌ها و ماراتن‌های برنامه‌نویسی شکل گرفته؛ رویدادهایی که بر اساس آمار ثبت شده در «گوگل ترند» از سال ۲۰۰۹ با روند افزایشی مواجه شده است.

تفاوت رویدادهایی تحت عنوان ماراتن‌های برنامه‌نویسی با استارت‌آپ ویکندها در این است که در استارت آپ ویکندها معمولاً خروجی ملموس و قابل‌ارائه‌ای وجود ندارد و بعضاً افرادی که تخصصی در این حوزه ندارند هم می‌توانند ایده‌های خود را با منتورها (هدایت‌کننده‌ها) در میان بگذارند و آن را به مرحله امکان سنجی برسانند. درواقع ابتدای امر محصول قابل‌ارائه‌ای وجود ندارد و همه ماجرا پس از موفقیت در استارت آپ آغاز می‌شود. در هکاتون‌ها یا ماراتن‌های برنامه‌نویسی تیم‌هایی شناسایی می‌شوند که معمولاً خروجی ملموسی دارند؛ خروجی‌هایی که البته نیاز به بهبود دارند اما همین دلیل کافی است تا به قطعیت بگوییم این رویدادها در ایران به‌سرعت از استارت آپ‌ها پیشی خواهند گرفت. در خصوص ظرفیت‌های نوآوری و دسترس‌پذیری و سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) هم وضعیت بر همین منوال است. هرچند سرمایه‌گذاری در حوزه‌های خطرپذیر پس از بحران جهانی ۲۰۰۸ در تمام دنیا با کاهش محسوسی مواجه شد و میزان دسترسی به وام برای این دسته از سرمایه‌گذاری‌ها نیز دشوارتر شده است اما آنچه در ایران شاهدیم ریشه در مشکلات اقتصاد ایران دارد.

توسعه فضاهای نوآورانه در ایران

 آنچه گفتیم باعث نخواهد شد تا فعالیت‌های انجام شده را نادیده بگیریم. آمار موسسه مطالعاتی GEM (GLOBAL Entrepreneurship Monitor) در خصوص وضعیت کارآفرینی در ایران بسیار جالب‌توجه است و بر این موضوع صحه می‌گذارد که با تمامی مشکلات پیش روند کارآفرینی در کشور رو به بهبود است. درواقع باید بپذیریم؛ کارآفرینی و نوآوری الزامی برای بهبود وضعیت اقتصاد کشور است؛ چون راه دیگری وجود ندارد؛ اما این سؤال مطرح می‌شود برای بارور نمودن این انگیزه‌ها باید کجا برویم؟ چرا که در فضای دانشگاهی به جای اینکه کارآفرین تربیت کنیم حتی برترین فارغ‌التحصیلان بهترین دانشگاه‌های کشور هم دو واحد کارآفرینی نداشته‌اند درحالی‌که باید این باور در ذهن دانشجو شکل بگیرد که چگونه آموزه‌های خود را به فضای کسب‌وکار نزدیک کند. شاید بتوان استارت‌آپ‌ها و هکاتون‌ها را به‌عنوان بستری مناسب برای شناسایی و رشد و توسعه ایده‌ها دانست چرا که حاضرین در این هکاتون‌ها بر این باورند؛ روزی ایده و محصول خود را از این طریق وارد فضای کسب‌وکار خواهند کرد؛ اما به واقع آن‌ها که کسب دانش و تشکیل شبکه کسب‌وکار، بهره‌مندی از مدل کسب‌وکار، یادگیری از بزرگان و در نهایت کار کردن در بسترهای ارائه‌شده توسط شرکت‌های بزرگ را مدنظر قرار داده‌اند؛ بسیار موفق‌تر نشان می‌دهند.

نمی‌توان بدون اینکه شناختی از فضای کسب‌وکار و فعالان این عرصه داشت به نتیجه دلخواه دست‌یافت بدیهی است؛ تشکیل شبکه‌های کسب‌وکار این روند را تسهیل می‌کند این حوزه به قدری پویاست که هرگز نباید از آموختن در این مسیر غافل ماند. یک ذهن آشنا به فضای کسب‌وکار به خوبی می‌داند برای طرح و ایده خود نیاز به تدوین مدل کسب‌وکار دارد. بسیاری از صاحبان ایده از این وجه غافل هستند به همین جهت برخی ایده‌ها که به لحاظ فنی قابل دفاع هستند در حوزه کسب‌وکار حرفی برای گفتن ندارند. درنهایت اینکه کارآفرین و ایده پرداز باید معیارهای خود را به واقعیت نزدیک کنند. همان‌طور که پیشتر گفته شد و آمار هم بر این مهم تأکید داشت؛ در ایران بهترین گزینه برای رشد و توسعه فعالیت‌های متخصصان کارآفرین استفاده از بسترهای آماده شرکت‌های بزرگ و پیشروست که خوشبختانه در ایران ازاین‌دست شرکت‌ها که پذیرای کارآفرینان باشند وجود دارند و در تأیید این مدعا می‌توان به رویدادهای اخیری که در حوزه بانکی برگزار شد و نتایج درخور توجهی را نیز از منظر برگزارکنندگان در پی داشته است اشاره نمود.

.

نوآوری باز

امروز در حوزه نوآوری مقوله‌ای تحت عنوان نوآوری باز مطرح است؛ مانند مدل VAS اپراتور‌ها و بانکداری باز. در این راستا همراه اول سال گذشته هزار میلیارد تومان از VAS درآمد داشت که حدود ۴۰۰ میلیارد تومان آن به چند ده شرکت فعال در این حوزه رسید. در شبکه بانکی هم این موضوع به‌طورجدی پیش می‌رود و امید است در کنار فعالیت همه شرکت‌های این حوزه برای جذب افراد کارآفرین در شرکتی که به‌عنوان بازوی فناورانه بانک مرکزی شناخته می‌شود برای اولین بار سازوکار سرمایه‌گذاری خطرپذیر به‌طور سازمان‌یافته شکل بگیرد. اگر بخواهیم بر اساس روند‌های فعلی به فضاهای مستعد برای ورود متخصصان کارآفرین حوزه فناوری اطلاعات اشاره کنیم حوزه‌های اپراتور‌های مخابراتی، بازارهای مالی، بورس و بیمه، شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات بانکی، گاز و پتروشیمی و خودرو از آن جمله خواهند بود.

یک تجربه

 الون ماسک پایه‌گذار PayPal را اهالی فن به‌خوبی می‌شناسند. وی به کانادا مهاجرت می‌کند و سپس تحصیل در دانشگاه Queen کشور کانادا و ادامه زندگی در فقر نسبی و دانشجویی را تجربه می‌کند. برای ادامه تحصیل در دانشگاه Pennsylvania به آمریکا می‌رود اولین استارت آپ خود به نام ZIP2 را با هدف درج آگهی‌های فروش در اینترنت راه‌اندازی می‌کند. دومین شرکت موفق خود با نام X. com که بعدها به PayPal تغییر نام داده را تأسیس می‌کند و در ادامه بعد از فروش PayPal به‌عنوان مدیرعامل، شرکت‌های SpaceX، Tesla Motors و SolarCity را ایجاد می‌کند. شرکت PayPal با نام اولیه X. com در سال ۱۹۹۹ تأسیس شد و هدف اولیه از ایجاد آن راه‌اندازی بانک آنلاین بود؛ سال ۲۰۰۲ شرکت ebay شرکت PayPal را به مبلغ ۱/ ۵ میلیارد دلار خرید.

درحالی‌که Zip 2 یک ایده بی‌نقص و مفید بود، X. com تنها یک وعده تحول برانگیزاننده بود که در آن ماسک برای اولین بار با صنعت محافظه‌کاری مانند بانکداری روبرو می‌شد. وی شرکت X. com را با دو برنامه‌نویس و دو نفر که در حوزه امور مالی تجربه داشتند راه‌اندازی کرد اما بعد از گذشت ۵ ماه هر چهار همکار، وی را ترک کرده و کمپانی خود را تأسیس کردند و او ماند با یک ساختمان خالی و یک ایده که هنوز پیاده نشده بود. برای استخدام کارشناسان خلاق و برنامه‌نویسان ماهر او شخصاً شرکت‌به‌شرکت جستجو کرد و سعی در ترغیب برنامه‌نویسان مجرب برای کار در شرکت خود داشت. این وقایع در زمانی بود که برنامه‌نویس کافی در دره سیلیکون ولی وجود نداشت. «الون ماسک» بعد از پیاده‌سازی محصول خود شرکت X. com، مجبور به رقابت بسیار سرسختانه با شرکت رقیب خود به نام Confinity بود که محصولی مشابه به نام PayPal داشت.

در سال ۲۰۰۰ دو رقیب تصمیم گرفتند که با یکدیگر ادغام ‌شده و نام محصول نهایی در ابتدا با برند X. com و بعداً با نام Paypal به بازار عرضه کنند. در هر دو شرکت اول سرمایه‌گذاران با الون ماسک که صاحب ایده و مؤسس اولیه بود بسیار غیرمنصفانه رفتار کرده و به بهانه عدم تجربه اجازه نمی‌دادند تا پیش از اتمام و به ثمر نشستن ایده و تحقق همه اهداف تعریف شده در پست مدیرعاملی فعالیت کند. موفقیت‌های وی نشان داد که سرمایه‌گذاران در عدم‌حمایت کافی از او در پست مدیرعاملی اشتباه می‌کردند. وی معتقد است: فقط وقتی با مشکلی دست‌وپنجه نرم کنید که آن را درک می‌کنید و تأکید می‌کند: هنگامی‌که شرکت‌های سوم و چهارم خود را تأسیس نمودم در خوش‌بینانه‌ترین حالت ممکن آن‌ها را شکست‌خورده می‌دیدم اما دستیابی به اهدافم ارزش امتحان کردن را داشت. انتخاب با شماست؛ می‌توانید در انتظار آینده باشید تا به‌محض رسیدن به مشاهده آن بنشینید و یا آینده را خودتان بسازید.

نوآوری در ایران امروز

 بر اساس آمار ثبت‌شده در سازمان فناوری اطلاعات کشور در حال حاضر ۵ شتاب‌دهنده رسمی فعال هستند، مجوز ۱۰ شتاب‌دهنده در دست بررسی و حدود ۲۰ سرمایه‌گذار خطرپذیر در کشور وجود دارد و همان‌طور که قبلاً اشاره کردیم اولین سرمایه‌گذار خطرپذیر شرکتی در حوزه بانکی نیز به‌زودی در شرکت خدمات انفورماتیک شکل خواهد گرفت. در خصوص پارک‌های فناوری نیز هم‌اکنون ۱۸ پارک فناوری در ایران فعالیت دارند که بسیاری از آن‌ها در تهران متمرکز شده‌اند.

۴۷ مرکز رشد علم و فناوری در ایران ایجاد شده است که این مراکز هم غالباً در تهران تمرکز دارند و این تمرکز یعنی چشم بستن به ظرفیت‌های استان‌ها و شهرهای دیگر، درحالی‌که برای رشد و توسعه این مراکز باید ضمن توجه به کیفیت و امکانات برابر این مراکز در تمامی نقاط کشور دسترسی وسیع و گسترده در سراسر کشور را مهیا کرد. در یکی از بررسی‌هایی که اخیراً صورت گرفته است از فارغ‌التحصیلانی که بدون ورود به مراکز رشد مبادرت به ایجاد شرکت کرده‌اند ۸۰ درصد شکست‌خورده و ۲۰ درصد موفق بوده‌اند؛ و از فارغ‌التحصیلانی که با ورود به مراکز رشد مبادرت به ایجاد شرکت کرده‌اند نیز ۳۰ درصد شکست‌خورده و ۷۰ درصد موفق شده‌اند. درواقع در شرایط کنونی درصد موفقیت ایده پردازان و کارآفرینانی که مستقل عمل کرده‌اند؛ بسیار پایین بوده است. به همین جهت توصیه می‌شود از ظرفیت‌ها و در‌های باز شرکت‌های بزرگ بهره برده شود.

.

سخن کلیدی

نفت سرمایه‌ای است که اقتصاد ایران با کوچک‌ترین نوسان آن دستخوش تغییر می‌شود؛ سرمایه‌ای که در طول میلیون‌ها سال و در لایه‌های رسوبی زمین در شرایط حرارت و فشار بالا تشکیل می‌شود؛ اما اکنون موجی در راه است که این بار نفت را نه از اعماق زمین که با فرصت دادن به ذهن افراد خلاق و کارآفرین استخراج خواهد کرد. اکنون خود را باید آماده کنیم رویدادهای اخیر و هکاتون‌ها به‌ویژه در خانواده بانکی نشان داد سرمایه‌های آینده در ذهن خلاق جوانان مستعد این کشور در حال شکل گیری است و به‌زودی فوران خواهد کرد. با فراهم آوردن بستر‌های مناسب کسب‌وکار و الزامات حقوقی و قانونی می‌توان شاهد توسعه پایدار ایران اسلامی در تمامی حوزه‌ها بود.

منبع: دنیای اقتصاد