پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
حمیدرضا معیری، معاون فناوری و راهکار آستان / سال‌ها است که نام سیستم‌عامل بومی یا سیستم‌عامل ملی را می‌شنویم. رویای ملی کردن یا بومی کردن هر چیز از ماشین گرفته تا لباس و مد، رویای شیرینی است که برخی از کشورها در سر دارند. اما هنگامی که کار به تکنولوژی می‌رسد دیگر به سادگی ساخت پیانو ایرانی نیست که با افزودن چند ربع پرده بتوان با ابزاری اروپایی در دستگاه‌های موسیقی ملی (کلاسیک ایرانی) نواخت.
سیستم‌عامل بومی یا ملی؛ چرا و چگونه؟
هنگامی که یک موجودیت اعم از دولتی، خصوصی در قالب شرکت تجاری یا مؤسسه انتفاعی اقدام به تولید سیستم‌عامل می‌کند چالش‌هایی فرا رو دارد که تاکنون شرکت‌های فراوانی نبوده‌اند که بتوانند بر این چالش‌ها پیروز شوند. در زمره این شرکت‌ها یکی مایکروسافت معروف است که برخلاف یکه‌تازی در حوزه سیستم‌عامل‌های عمومی و سرور نتوانست در تولید نسخه موبایل موفق باشد.
تولید سیستم‌عامل تحت عنوان سیستم‌عامل بومی یا ملی چندین بار توسط چند مجموعه تجربه شده است و خروجی آن هرگز در سطح و گستره ملی مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است.
بررسی اسناد بالادستی و الزاماتی که حمایت از سیستم‌عامل و جویشگر(موتور جستجو) ملی را تجویز می‌کند هم نشان می‌دهد این اسناد تأکیدی بر الزام یا فراگیر شدن این سیستم‌عامل‌ها برای همه اقشار جامعه ندارند و عمدتاً تأکید بر نسخه‌های خاص منظوره دارند.
تناقض میان گستردگی و بلوغ در خصوص سیستم‌عامل جدید یکی از عوامل بازدارنده تولید چنین سیستم‌عاملی است. اگرچه قانون به دنبال حمایت از توسعه سیستم‌عامل خاص منظوره و صرفاً با کاربرد در حوزه‌هایی است که نیازمند امنیت بالایی هستند لیکن به نظر می‌رسد این امر بدون کمک اکوسیستم بهره‌بردار امکان‌پذیر نباشد.
لینوکس متن‌باز یکی از بهترین نمونه‌های توسعه توسط اکوسیستم است و موفقیت تجاری و صنعتی بسیار خوبی بدست آورده است، به گونه‌ای که امروزه هم فعالان و دست‌اندرکاران صنعت نرم‌افزار در توسعه آن می‌کوشند و بهره‌برداران و هواداران بسیاری در کشورهای گوناگون دارد.
نگارنده بر این باور است که اگر قرار باشد در کشور سیستم‌عاملی توسعه پیدا کند که چیزی فراتر از شخصی‌سازی سیستم‌عامل‌های متن‌باز جهان باشد، نیاز است اکوسیستم آن را پیش ببرد و توسعه دهد. پیش‌نیاز این امر نیز تسلط اکوسیستم به ویژه بخش تحقیق و توسعه‌ای آن شناخته‌شده‌ترین سیستم‌عامل متن‌باز جهان است. تنها و تنها پس از تسلط بر مفاهیم پایه و کدهای هسته سیستم‌عامل است که می‌توان انتظار داشت اعضای درگیر در اکوسیستم فناوری کشور در ابتدای راهی قرار گیرند که در انتهای آن بتوانند به محصولی مانند «هارمونی‌اواس» برسند.
هارمونی‌اواس؛ نمونه موفق طراحی سیستم‌عامل بومی
یکی از اعجاب‌انگیزترین فعالیت‌های حوزه طراحی سیستم‌عامل شاید همین تولید «هارمونی‌اواس» باشد. اگرچه پیش از تحریم‌های آمریکا علیه شرکت چینی، این شرکت در فکر توسعه چنین سیستم‌عاملی بود اما تحریم‌های آمریکا آن را تشدید کرد و موجب شد دولت چین با توان بالا از این پروژه حمایت کند. اگرچه شاید بتوان گفت در چین همه چیز به نحوی دولتی است اما این محصول در همان کشور نیز تماماً توسط اکوسیستم تولید شد و برای تمام مردم نیز الزامی نشد.
نگاهی به بزنگاه‌های تحقیقاتی نشان می‌دهد برای رسیدن به محصولی که حتی نام ملی یا بومی را نیز یدک نمی‌کشد این مراحل و نقاط عطف طی شده:
- طبق اظهارات ریچارد یو (مدیرعامل بخش مصرف‌کنندگان هواوی)، در سال ۲۰۱۲ تحقیقات آغاز شد.
- در سال ۲۰۱۶ تیم رسمی سیستم‌عامل داخلی در بخش تحقیق و توسعه هواوی ساختار R&D خود را برای توسعه یک سیستم‌عامل یکپارچه برای گوشی‌ها، IoT و سخت‌افزارهای دیگر تشکیل شد.
- در سال ۲۰۱۸ رسانه‌های چینی گزارش دادند هواوی مشغول کار بر روی یک سیستم‌عامل اختصاصی است. درست مقارن با افزایش تنش‌های تجاری میان چین و آمریکا، هواوی سرعت کار روی پروژه را بالا برد.
- در ماه می ۲۰۱۹ وزارت بازرگانی ایالات متحده، هواوی را در لیست سیاه (Entity List) قرار داد. گوگل اعلام کرد دسترسی هواوی به خدمات Google Mobile Services (GMS) قطع خواهد شد.
- در ماه آگوست ۲۰۱۹ به صورت رسمی از HarmonyOS (Hongmeng OS) در کنفرانس توسعه‌دهندگان هواوی (HDC 201)رونمایی شد.
- ریچارد یو اعلام کرد: «هارمونی‌اواس یک سیستم‌عامل همهمنظوره است که می‌تواند روی طیف گسترده‌ای از دستگاه‌ها اجرا شود، از گوشی‌های هوشمند گرفته تا ساعت‌های هوشمند، تلویزیون و خودرو.»
- در سال ۲۰۲۰ هارمونی ۲.۰ با تمرکز بر گسترش پلتفرم به گوشی‌های موبایل، ساعت‌های هوشمند و خودرو ارائه SDK برای توسعه‌دهندگان معرفی شد. دولت چین از این پروژه به‌عنوان بخشی از راهبرد «جایگزینی بومی در فناوری‌های پایه» حمایت سیاسی کرد.
- عرضه عمومی HarmonyOS 2.0 روی گوشی‌ها و تبلت‌های هواوی در سال ۲۰۲۱ انجام شد و هواوی اعلام کرد بیش از ۱۰۰ میلیون دستگاه در همان سال به HarmonyOS مهاجرت کرده‌اند. این مهاجرت گسترده، سریع‌ترین پذیرش یک سیستم‌عامل جدید در تاریخ فناوری موبایل نام گرفت.
- این پیشرفت و حمایت‌های دولت چین تا سال ۲۰۲۴ ادامه یافت تا سرانجام HarmonyOS Next معرفی شد؛ نسخه‌ای کاملاً مستقل که دیگر از هسته اندروید (AOSP) استفاده نمی‌کند.
به عنوان نخستین گام واقعی برای جدایی کامل از اکوسیستم گوگل و اندروید شناخته شد.
همچنین اعلام شد که این نسخه تمرکز ویژه‌ای بر هوش مصنوعی و یکپارچگی با دستگاه‌های اینترنت اشیاء دارد.
اگرچه در جای اطلاعات یاد شده حمایت دولتی دیده می‌شود اما این حمایت هرگز به معنی توسعه توسط دولت نبوده و اکوسیستم فناوری آن را توسعه داده است، اگرچه دولت موجب تحریم‌ها و ضرورت این توسعه شده و در نهایت سود آن را برده است.
پشتوانه سرمایه انسانی و مالی هارمونی‌اواس
درک بهتر از آنچه رخ داده است میسر نیست مگر با نگرش به ابعاد سرمایه انسانی و مالی پشتوانه این پروژه:
هزینه‌ها و سرمایه‌گذاری‌ها: هواوی در ۲۰۲۴ حدود ۱۷۹.۷ میلیارد یوان (۲۰.۸ درصد از درآمد) و در سال ۲۰۲۳، ۱۶۴.۷ میلیارد یوان (۲۳.۴ درصد) بر روی R&D خرج کرده است که بخشی از این سبد به هارمونی می‌رسد. افزون‌بر این، شرکت اعلام کرده سالانه ۶ میلیارد یوان صرف انگیزه‌های نقدی توسعه‌دهندگان می‌کند. طبق اظهارات رسمی، تنها برای مهاجرتِ توسعه‌دهندگان در ۲۰۲۵ «نزدیک به ۱۰ میلیارد یوان» در نظر گرفته شده است.
براساس اظهارات رسمی یو چِنگ‌دونگ، رئیس BG مصرفی هواوی درباره برآورد نیروی انسانی و ابعاد مهندسی: «هر سال بیش از ۱۰ هزار نفر به‌مدت شش سال روی هارمونی کار کرده‌اند؛ هزینه R&D این پروژه چند ده میلیارد یوان بوده و کُد آن به ۱۳۰ میلیون خط رسیده است.»
او همچنین به دنبال اکوسیستم مستقل بوده و در معرفی نسل جدید تصریح کرده «هارمونی در پی شکستن دوگانگی اندروید/ IOS و ساخت یک سیستم‌عامل بنیادینِ مستقل است.»
او همچنین تأکید کرده است: «هارمونی یک سیستم‌عامل بنیادیِ توانمند برای آینده ساخته است.»
در بُعد حکمرانی نیز پیام سیاست‌گذار چینی مبنی بر «تقویت پژوهش بنیادی و نرم‌افزارهای پایه مانند سیستم‌عامل‌ها» و دستیابی به «خوداتکاییِ سطح‌بالا در فناوری» است. این پیام، سیگنال مستقیم دولت برای سرمایه‌گذاری بلندمدت در سکوهای زیرساختی است.
استقلال از نُرم جهانی نیازمند هوش سیاست‌گذاری، تأمین مالی و هوش فناوری در اکوسیستمی پویا است. چین به عنوان یک کشور حسب ضروریات و سیاست‌های خود بهای این استقلال (هنوز کامل نشده) را با ارقامی مانند:
- ۲۰۲۴: ۱۷۹.۷ میلیارد یوان (۲۰.۸ درصد درآمد)،
- ۲۰۲۳: ۱۶۴.۷ میلیارد یوان (۲۳.۴ درصد درآمد)،
- بیش از ۱.۲۴۹ تریلیون یوان برای ده سال پرداخت کرده است.
حتی اگر سهم یک‌چهارمی برای هزینه «چند ده میلیارد یوان» در سبد R&D کل شرکت، تصویر کنیم، سرمایه هنگفتی برای یک طرح تحقیق و توسعه‌ای است که دولت آن را متقبل شده است.
پیشنهاد نگارنده بر آن است که در ایران اگر قرار بر استقلال از نُرم جهانی است، بدواً این امر از طریق ترویج نرم‌افزارهای متن‌باز در دانشگاه‌ها انجام شود و پس از آنکه خوراک پایه برای توسعه‌دهندگان تحول دیجیتال تأمین شد اکوسیستم را به سمت‌وسوی تولید سیستم‌عامل مستقل پیش ببرد.