پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بررسی تجارب موفق دنیا نشان می‌دهد، استفاده از ابزارهای پرداخت و انتقال پول به‌صورت الکترونیکی، شاخص اعتماد را در مبادلات اقتصادی بالا برده و هزینه‌های تبادل را کاهش می‌دهد.
با رشد روزافزون خدمات الکترونیکی و نفوذ آن در زندگی روزمره شاهد تبدیل شکل بسیاری از خدمات به خدمت الکترونیکی هستیم. یکی از تغییرات بزرگی که در حوزه پولی و بانک کشور رخ داد که نسبت به سایر خدمات عمومی از قدمت بیشتری نیز برخوردار است. مدت‌ها است که خدمات بانکی به‌صورت الکترونیکی انجام می‌شود و این امر در دسترس‌پذیری خدمات در طول شبانه‌روز کاهش ترددها و سفرهای شهری، سرعت خدمات و … داشته است.
در حوزه چک نیز خدمات الکترونیکی در درون نظام بانکی کشور وجود دارد. آخرین نمونه آن طرح چکاوک بود که از طریق آن چک‌ها بین بانک‌ها به‌صورت تمام الکترونیکی مبادله شده و باعث افزایش سرعت و دقت در گردش چک و وصول آن گردیده است؛ اما هنوز برگ چک در بین مردم وجود داشته و مشابه‌ای در دنیای الکترونیکی برای آن وجود ندارد. در این مقاله به چگونگی ایجاد برگ چک الکترونیکی و نیازمندی‌ها، مزیت‌ها و تحدیدهای آن پرداخت شده است.
شاهین نوروزی کارشناس ارشد حوزه امنیت اطلاعات و بانکداری الکترونیکی، درباره آینده ابزارهای تبادل و پرداخت مالی در کشور و ضرورت ارتقای ضرایب امنیتی خصوصاً پس از لغو تحریم‌ها و اتصال شبکه بانکی و پرداخت کشور به شبکه جهانی پس از تحریم‌ها توضیحات مفصلی داد.
.
پیامدهای استفاده از چک کاغذی
نوروزی با اشاره به پیامدهای استفاده از چک‌های کاغذی برای اقتصاد کشور گفت: «برگ چک کاغذ توسط بانک‌ها صادر شده و از ویژگی‌های امنیتی متوسطی نیز برخوردار است. علاوه بر خاصیت‌های امنیتی که در خود برگ چک کاغذی وجود دارد و توسط بانک ایجاد می‌شود درج امضای صاحب چک و صدور آن به اراده‌ی صاحب چک نیز از مزیت‌های بسیار هم امنیتی در برگ چک است که اصالت‌سنجی آن را توسط کارشناسان خط و امضاء امکان‌پذیر می‌کند. بدیهی است در صورت تغییر ماهیت برگ چک از کاغذی به الکترونیکی این ویژگی یعنی امکان اصالت‌سنجی و انکارناپذیری آن باید حفظ شود به این معنا که بتوان هویت صادرکننده برگ چک را تشخیص داد و از اصالت آن مطمئن شد و صادرکننده آن نیز نتواند منکر آن شود».
.
زیرساخت کلید عمومی اصلی‌ترین پیش‌نیاز چک الکترونیکی
وی ادامه داد: «در دنیای الکترونیکی برای احراز هویت، اصالت‌سنجی و انکارناپذیر راه‌کارهای متعددی وجود دارد که اصلی‌ترین آن استفاده از زیرساخت‌های کلید عمومی یا به‌اصطلاح عمومی امضای دیجیتال است؛ بنابراین اصلی‌ترین پیش‌نیاز برگ چک الکترونیکی را می‌توان زیرساخت کلید عمومی دانست، خوشبختانه مدتی است در بانک مرکزی این زیرساخت تحت عنوان نماد ایجاد گردید و در حال بهره‌برداری است و می‌توان گفت اولین و اصلی‌ترین نیازمندی ایجاد برگ چک الکترونیکی هم‌اکنون در تمام بانکی کشور وجود دارد».
.
چک الکترونیکی از نگاه حقوقی
به گفته این کارشناس امنیت اطلاعات «یکی دیگر از مهم‌ترین مسائل حوزه چک مباحث حقوقی و قضایی آن است برگ چک کاغذی امکان بررسی توسط کارشناسان خبره، خط و امضاء را دارد و درنتیجه قضات می‌توانند مبتنی بر نظر ضابط قضایی که همان کارشناسان حوزه خط و امضاء می‌باشند از اصالت یک برگ چک آگاهی یافته و در صورت بروز اختلاف بین افراد در حوزه چک به قضاوت صحیح و عادلانه برسد. تبدیل برگ چک از کاغذ به الکترونیکی باید امکان بررسی حقوقی و قضایی را حفظ کند. خوشبختانه قوانین قوه و کارآمدی همچون قانون تجارت الکترونیکی و قانون دادرسی الکترونیکی در خصوص امضای دیجیتال و قوانین اثباتی آن وجود دارد که به‌راحتی به استناد آن‌ها می‌توان از اصالت امضاء و یک سند الکترونیکی (که در اینجا برگ چک الکترونیکی است) اطمینان حاصل نمود. دستگاه قضایی کشور در چند سال اخیر در حوزه الکترونیکی و ارائه اثباتی آن پیشرفت‌های بسیار زیاد و عمیقی داشته و امروزه به‌راحتی می‌توان به اسناد الکترونیکی همچون اسناد کاغذی اعتماد کرد».
.
پیش‌نیازهای برگ چک الکترونیکی
نوروزی در پاسخ به این سؤال که پیش‌نیازهای برگ چک الکترونیکی چیست، گفت: «این پیش‌نیازها را می‌توان در دو قالب فنی و حقوقی دسته‌بندی کرد؛ هم در نظام بانکی و هم در نظام قضایی تمامی پیش‌نیازهای فنی و حقوقی برگ چک الکترونیکی وجود دارد و برای تحقق برگ چک الکترونیکی مشکلی وجود ندارد. سؤال اینجاست آنچه باعث شده با تمام توسعه‌هایی که در خدمات الکترونیکی بانکی رخ داده است چرا برگ چک الکترونیکی شکل نگرفته است. شاید جواب این پرسش را در کاربری برگ چک باشد که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد».
.
مزایا و معایب چک‌های الکترونیک در مقایسه با چک‌های کاغذی
نوروزی ادامه داد: «هر پدیده‌ای و خدمتی مزیت و معایب خاص خود را دارد و آنچه باعث بقای آن می‌شود سنگین‌تر بودن سمت مزیت‌های آن است. باید دید در برگ چک الکترونیکی چه مزیت‌هایی نسبت به برگ چک کاغذی دارد و چه محدودیت‌هایی ایجاد می‌کند تا بتوان در خصوص جایگزین کردن کاغذ با الکترونیکی تصمیم‌گیری صحیح کرد. بر این مبنا مزایای برگ چک کاغذی را می‌توان در سهولت استفاده و نقل‌وانتقال آسان خلاصه کرد. برگ چک کاغذی به‌راحتی توسط صاحب آن قابل حمل‌ونقل بود و در هر مکان و زمانی قابل استفاده است. درعین‌حال برگ چک کاغذی به‌راحتی بین افراد گردش کرده و به‌نوعی نقش پول مدت‌دار را بازی می‌کند».
.
معایب چک کاغذی
به گفته وی محدودیت تعداد و عدم امکان ابطال برگه‌های دفترچه قبل از اتمام دفترچه ازجمله معایب برگه چک‌های کاغذی است. دفترچه برگ چک کاغذی محدودیت تعداد برگ دارد و هرچند وقت یک‌بار صاحب آن باید با مراجعه به بانک دفترچه جدید دریافت کند. یکی از بزرگ‌ترین مشکلات برگ چک کاغذی این است که چنانچه فردی به‌عنوان‌مثال، دفترچه 25 برگ داشته باشد و برگ اول آن برگشت بخورد امکان جلوگیری از نشر سایر برگ چک‌های دفترچه آن توسط بانک وجود ندارد و فرد کلاه‌بردار فرصت 24 جرم دیگر را دارد و بانک فقط در زمان اتمام دفترچه می‌تواند مانع صدور دفترچه جدید و درنتیجه کلاه‌برداری وی شود. این امر یکی از بزرگ‌ترین مشکلات برگ چک کاغذی بوده و اثر آن به‌راحتی در محاکم قضایی قابل‌مشاهده است.
در همین حال امکان سرقت برگ چک نیز از دیگر مشکلات استفاده از چک‌های کاغذی است. برگ چک کاغذی ماهیت فیزیکی دارد و درنتیجه امکان سرقت و یا مفقود شدن آن جود دارد و متأسفانه هیچ راه‌حلی برای جلوگیری از کلاه‌برداری برگ چک سرقتی در نظام بانکی قابل‌تصور نیست؛ اما مهم‌ترین مشکل این است که امکان کنترل اعتبار و تمکن مالی صاحب چک کاغذی تقریباً وجود ندارد. هر فردی که دفترچه چک داشته باشد می‌تواند بدون محدودیت مبلغ پک صادر کنند و بانک صادرکننده فقط با محدودیت تعداد برگ دفترچه می‌تواند اعتبار افراد را مدیریت کند. به این موارد باید امکان دست‌کاری برگ چک نیز اضافه شود چراکه دست بردن در برگ چک کاغذی و تغییر در محتوای آن ساده بوده و توسط افراد زیادی قابل انجام است».
.
مزایای چک الکترونیکی
نوروزی با اشاره به تجارب موفق دنیا در استفاده از برگ چک‌های الکترونیکی گفت: «عدم محدودیت تعداد برگ چک، امکان مسدودسازی چک در اولین تخلف، عدم امکان سرقت، مدیریت اعتبار افراد متناسب با تمکن مالی، عدم امکان تغییر در برگ چک الکترونیکی، اعتبارسنجی راحت، صرفه‌جویی در مصرف کاغذ، اطلاع‌رسانی نقل‌وانتقالات چک به صاحب آن ازجمله مهم‌ترین مزایای استفاده از برگ چک‌های الکترونیکی است».
درعین‌حال اما برگ چک الکترونیکی معایبی نیز دارد. «وابستگی صدور به وجود اینترنت، بزرگ‌ترین مشکل این برگ چک‌ها است. چراکه برای صدور برگ چک الکترونیکی باید حتماً صاحب چک به‌صورت بر خط عملیات صدور را انجام دهد و این امر باعث می‌شود تا به‌راحتی برگ چک کاغذی در فروشگاه‌ها و امثالهم، نتوان اقدام به صدور چک کرد».
منبع: خبرآنلاین
