پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
همتی سه ماه پس از استیضاح؛ نمی توانستم علیه بانک مرکزی صحبت کنم برای همین محکوم شدم
همتی: خیلی‌ها می‌خواهند عضو هیئت‌مدیره مناطق آزاد انتخاب کنند، عضو هیئت مدیره شرکت‌های بانک‌ها را بگذارند یا مدیرعامل فلان شرکت را تعیین کنند؛ من که نمی‌توانم علیه بانک مرکزی صحبت کنم. خب طبیعی است که محکوم می‌شوید
به گزارش پایگاه خبری جماران، عبدالناصر همتی، رئیس‌کل اسبق بانک مرکزی و وزیر پیشین اقتصاد، در گفت‌وگو با محمدحسین رنجبران در برنامه «حضور» از مشکلات اقتصادی کشور، پشت پرده استیضاح خود در مجلس و آینده لوایح مربوط به FATF پرداخت.
او در این گفت‌وگو با تأکید بر ضرورت اصلاح حکمرانی اقتصادی کشور، از تجربیاتش در حوزه سیاست‌گذاری اقتصادی و تعاملاتش با نهادهای مختلف سخن گفت.
افشاگری همتی از پشت پرده استیضاح
همتی با اشاره به فشارهای نمایندگان مجلس گفت: «چون واقعاً تمایلی نداشتم وارد جدل با مجلس شوم، خیلی از مسائل را مطرح نکردم. اگر یادتان باشد، در جریان استیضاح، ۲۰ دقیقه از زمانم را برای پاسخ‌گویی استفاده نکردم، چون می‌دانستم تصمیمشان را گرفته‌اند و فایده‌ای ندارد. نمی‌خواستم در آن شرایط، اطلاعات حساس کشور را مطرح کنم یا حرف‌هایی بزنم که باعث رنجش شود. می‌توانستم چند مورد را عنوان کنم، مثلاً برخی نمایندگان درخواست داشتند که فلان مدیرعامل بانک یا شرکت را به آنها بدهم.»
او خاطرنشان کرد: «طبق قانون، وزیر اقتصاد حدود ۱۶۰۰ تا ۱۸۰۰ حکم می‌زند. خیلی‌ها می‌خواهند عضو هیئت‌مدیره مناطق آزاد انتخاب کنند، عضو هیئت مدیره شرکت‌های بانک‌ها را بگذارند یا مدیرعامل فلان شرکت را تعیین کنند. حتی وقتی تغییراتی انجام می‌دادیم، اعتراض می‌کردند. خب، آیا باید می‌آمدم و همه اینها را علناً در مجلس اعلام می‌کردم؟ خوب نیست. من که نمی‌توانم علیه بانک مرکزی صحبت کنم. خب طبیعی است که محکوم می‌شوید.»
کسانی که از دولت سیزدهم علیه من کار می‌کردند، بعد از آن هم ادامه دادند
همتی درباره شایعه اختلافش با فرزین رئیس فعلی بانک مرکزی و فعالیت تیم رسانه‌ای این دو چهره علیه یکدیگر نیز بیان کرد: «من نمی‌دانم تیم رسانه‌ای ما چه چیزی بوده است. کسانی که از دولت سیزدهم علیه من کار می‌کردند، بعد از آن هم ادامه دادند. آنها در دولت آقای رئیسی علیه من کار کردند و بعدش هم ادامه دادند. حالا اینکه آقای فرزین خودش در این موضوع نقشی داشته یا نه، من بعید می‌دانم.»
او ضمن دفاع از عملکرد خود در دوران ریاست بر بانک مرکزی، تأکید کرد: «اگر توافقاتی که در حال مذاکره است به نتیجه برسد، اختلاف نرخ‌ها باز هم می‌تواند کاهش یابد؛ این به نفع اقتصاد کشور است، زیرا از بروز رانت و سودجویی جلوگیری می‌کند.»
برخی دنبال تسویه‌حساب سیاسی بودند
وزیر سابق اقتصاد ادامه داد: «برخی گفتند همتی سه سال ما را متهم به ناکارآمدی کرد، حالا وقتش است نشان دهیم خودش ناکارآمد است. فقط توجه نکردند که ناکارآمدی در سه‌چهار ماه مشخص نمی‌شود.»
از ظهر روز استیضاح حس کردم فضا تغییر کرده است
او در پاسخ به این سؤال که چه زمانی متوجه شد استیضاح رأی می‌آورد، گفت: «از قبل هم حس‌هایی داشتم، اما ظهر همان روز احساس کردم جریان‌هایی پشت‌پرده فعال شده‌اند. فضا تقریباً پنجاه‌پنجاه بود، حتی کمی به نفع من. اما بعدازظهر، ناگهان پشتم خالی شد.»
مدنی‌زاده اقتصاددان خوبی است، اما تجربه اجرایی ندارد
همتی درباره جانشین احتمالی‌اش، گفت: «آقای مدنی‌زاده استاد اقتصاد خوبی‌ست. در کمیته نقدینگی بانک مرکزی با ما همکاری داشت. آدم خوش‌فکری است، ولی تجربه اجرایی ندارد. باید کمکش کنند تا از پس این مسئولیت سنگین برآید.»
او گفت: «نمی‌دانم رأی اعتماد می‌گیرد یا نه، چون مجلس غیرقابل پیش‌بینی است. ولی امیدوارم رأی بگیرد. وزارتخانه نباید بلاتکلیف بماند.»
رسانه ملی امروز هر کاری دلش می‌خواهد می‌کند
همتی در خصوص انتقاد از وضعیت امروز رسانه ملی گفت: «امروز هر کاری دلشان می‌خواهد می‌کنند. مثلاً وقتی وزیر اقتصاد بودم، یک هفته تمام برنامه‌های صبحگاهی مثل «صبح بخیر ایران» علیه من برنامه می‌ساختند و می‌گفتند: «همتی را حذف کنید، عامل بدبختی و مشکلات است! خب حالا که حذف شدم، مشکلات برطرف شد؟ صداوسیما نباید وارد بازی‌های سیاسی شود، ولی متأسفانه شده است.»
عدم‌النفع ۴۰۰ میلیارد دلاری از صادرات؛ فرصتی که در سایه تحریم‌ها از دست رفت
وزیر پیشین اقتصاد با اشاره به کاهش صادرات نفت طی سیزده سال گذشته اعلام کرد که عدم‌النفع ناشی از این کاهش، رقمی نزدیک به ۴۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. این مبلغ می‌توانست بسیاری از مشکلات زیرساختی کشور را حل کند.
به گفته او، بخش عمده‌ای از درآمدهای نفتی کشور به دلیل تحریم‌ها و الزامات دور زدن آنها از بین رفته است. در برخی سال‌ها، اگرچه میزان صادرات نفت به‌ظاهر بالا بود، اما به‌دلیل واسطه‌گری و هزینه‌های جانبی تحریم، حدود ۲۰ درصد از درآمد واقعی نفتی عملاً تلف می‌شد.
همتی با اشاره به مثال‌هایی برای نشان دادن مقیاس عدد ۴۰۰ میلیارد دلار تصریح کرد: «کل بدهی فعلی وزارت نیرو به پیمانکاران بین یک و نیم تا دو میلیارد دلار برآورد می‌شود؛ با بخشی از این ۴۰۰ میلیارد دلار می‌شد پروژه‌های کلانی نظیر فشارافزایی در پارس جنوبی را به اجرا درآورد یا تحولاتی اساسی در زیرساخت‌های کشور ایجاد کرد.»
کاهش شدید صادرات نفت؛ از اوج ۱۱۰ میلیارد دلاری تا سقوط ۷ میلیارد دلاری
رئیس اسبق بانک مرکزی خاطرنشان کرد: «صادرات نفت ایران در سال ۱۳۹۰ حدود ۱۱۰ میلیارد دلار بوده، اما این رقم در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ به حدود ۷ تا ۱۲ میلیارد دلار کاهش یافته است. صادرات گاز اخیراً تا حدی افزایش یافته، اما باز هم به‌اندازه صادرات نفت نیست. حتی با افزایش نسبی صادرات گاز، درآمد حاصل از آن حداکثر ۱۰ میلیارد دلار در سال برآورد می‌شود که قابل‌مقایسه با درآمدهای نفتی نیست. اگر این تحریم‌ها نبود و این منابع از بین نمی‌رفت، قطعاً بسیاری از مسائل اقتصادی کشور به وضع فعلی ناترازی‌های شدید نمی‌رسید.»
سرمایه اجتماعی در سال‌های اخیر افت کرده است
همتی در پاسخ به این پرسش که آیا شرایط اقتصادی امروز وخیم‌تر از دوران جنگ است، گفت: «در دوران جنگ، انسجام اجتماعی بالایی وجود داشت. مردم منافع ملی را در اولویت قرار می‌دادند و تاب‌آوری بیشتری از خود نشان می‌دادند و نظام از سرمایه اجتماعی بالایی برخوردار بود. اما انتخابات نشان داد که این سرمایه اجتماعی تا چه اندازه کاهش یافته و اصلاً قابل‌مقایسه با آن دوران نیست.»
او افزود: «علاوه بر این، در دهه ۶۰، توزیع کالا از طریق کوپن و یارانه‌ها به‌صورت منظم انجام می‌شد. در آن زمان نظم در توزیع کالاها نیز بسیار جدی بود. اما امروز چنین انسجامی دیگر وجود ندارد. امروز وضعیت به‌گونه‌ای است که نه نظام توزیعی مشخصی داریم و نه برنامه‌ریزی منسجمی برای حمایت از اقشار آسیب‌پذیر.»
همتی در بخش دیگری از صحبت‌های خود، به تفاوت جمعیتی اشاره کرد و گفت: «جمعیت کشور از حدود ۳۵ میلیون نفر در دوران جنگ به حدود ۹۰ میلیون نفر در حال حاضر رسیده است. بنابراین نیازها و تقاضاها دو برابر شده، درحالی‌که زیرساخت‌های اقتصادی هم‌سطح این رشد توسعه نیافته‌اند.»
تأثیر رسانه‌ها و فضای مجازی بر تقاضای مصرفی
او به نظریه «اثر تظاهر بین‌المللی» اشاره کرد و افزود: «یعنی مردم از طریق رسانه‌ها، تلویزیون، سینما و حالا فضای مجازی، زندگی در کشورهای پیشرفته را می‌بینند و انتظار دارند که همان سبک زندگی را تجربه کنند. اما زیرساخت‌های اقتصادی کشور چنین امکانی را نمی‌دهد. نتیجه این است که تقاضای بالا شکل می‌گیرد؛ ولی تولید و درآمد پایین است. این یکی از موانع توسعه‌یافتگی است.»
وزیر پیشین اقتصاد گفت: «در دهه ۶۰ اصلاً تلویزیون یا فضای مجازی به این صورت وجود نداشت. یک تلویزیون بود و دو شبکه یک و دو. مردم دسترسی به ماهواره نداشتند که شب‌ها بنشینند و سبک زندگی کشورهای دیگر را ببینند. اما امروز این امکان وجود دارد و همین باعث می‌شود سیاست‌ها هم باید اصلاح و متناسب با شرایط روز شود. اگر این اصلاحات انجام نشود، نه‌تنها پیشرفت حاصل نمی‌شود، بلکه شرایط بدتر خواهد شد.»
اگر به اقشار ضعیف توجه نشود، پشتوانه اجتماعی نظام آسیب می‌بیند
رئیس اسبق بانک مرکزی، اظهار کرد: «علی‌رغم اینکه حمایت از اقشار مستضعف و ضعیف جامعه، به‌ویژه در حوزه معیشت و اقتصاد همواره مورد تأکید امام بود؛ ولی بعد از جنگ به تدریج از این رویکرد فاصله گرفتیم. بعد از جنگ، برخی تصور کردند می‌توان وارد دوره‌ای شد که امکانات بیشتری در دسترس قرار دارد. این ذهنیت هنوز هم وجود دارد؛ به‌ویژه اگر توافقی در حوزه سیاست خارجی حاصل شود و تحریم‌ها برداشته شوند، بلافاصله این تصور شکل می‌گیرد که باید شرایط بهتر شود، و همین موضوع سطح تقاضاها را نیز متفاوت و پیچیده‌تر می‌کند.»
همتی با مقایسه وضعیت فعلی با دوران جنگ تحمیلی، اظهار کرد: «امروز وضعیت معیشتی مردم به‌شدت تحت‌تأثیر تحریم‌ها و کاهش ارزش پول ملی قرار گرفته است. بخش زیادی از طبقه متوسط جامعه به‌دلیل کاهش قدرت خرید، به زیر خط فقر – حتی به‌صورت نسبی – سقوط کرده‌اند. اگر دولت فعلی یا دولت‌های آینده به این موضوع بی‌توجه باشند، بخش مهمی از پشتوانه اجتماعی نظام را از دست خواهند داد.»
او با اشاره به احساس بی‌ثباتی اقتصادی در میان مردم گفت: «قیمت‌ها به‌طور روزانه در حال تغییر است و این شرایط زندگی را برای مردم سخت کرده. در چنین فضایی، نیاز به مرکزیت در تصمیم‌گیری‌های اقتصادی وجود دارد. اگر تمام تمرکز کشور بر اختلافات سیاسی باشد، نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد.»
برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور تعامل و توافق با جهان یک ضرورت است
همتی در پاسخ به این پرسش که آیا جلسات سران قوا می‌تواند چنین مرکزیتی ایجاد کند، تصریح کرد: «پیچیدگی کارها افزایش یافته و در عین حال درآمدهای دولت کاهش یافته است. به‌عنوان نمونه، در سال ۱۳۹۰ درآمد نفتی کشور حدود ۱۱۰ میلیارد دلار بود و نرخ ارز بین ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ تومان نوسان داشت. اما اکنون درآمد نفتی به حدود ۳۵ میلیارد دلار کاهش یافته و صادرات نفت از بیش از ۲ میلیون بشکه در روز به حدود ۱.۲ تا ۱.۳ میلیون بشکه رسیده است. در کنار کاهش قیمت جهانی نفت، تخفیف‌هایی هم برای فروش نفت در شرایط تحریم در نظر گرفته می‌شود که این وضعیت را دشوارتر می‌سازد.»
وزیر سابق اقتصاد خاطرنشان کرد: «وقتی بودجه دولت با کسری مواجه می‌شود، ناگزیر به فروش اوراق مالی روی می‌آورد. این اقدام منجر به افزایش نرخ بهره و در پی آن سقوط بازار سرمایه می‌شود. همچنین، در صورت نبود خریدار برای اوراق، بانک‌ها مجبور به خرید آن می‌شوند و برای تأمین منابع، از بانک مرکزی استقراض می‌کنند. این چرخه به معنای چاپ پول و در نهایت افزایش شدید تورم است.»
او با تأکید بر اینکه این چرخه باید متوقف شود، گفت: «برای این کار، تعامل و توافق با جهان یک ضرورت است و به نظر می‌رسد مقام معظم رهبری نیز به این جمع‌بندی رسیده‌اند که باید مسئله تحریم‌ها و تعامل بین‌المللی به‌صورت جدی حل‌وفصل شود.»
نمی‌شود با دور زدن تحریم‌ها کشور را اداره کرد
همتی، در پاسخ به پرسشی درباره اثرگذاری توافقات بین‌المللی بر اقتصاد کشور، تأکید کرد که صرفاً با دور زدن تحریم‌ها نمی‌توان کشور را اداره کرد. او افزود: «در همان مناظرات انتخاباتی هم گفتم، خیلی‌ها گفتند تحریم را دور می‌زنیم و مشکلات را حل می‌کنیم. اما واقعاً چه چیزی را می‌شود با دور زدن حل کرد؟ فقط زندگی مردم است که دارد دور زده می‌شود.»
او ادامه داد: «وقتی توافقی حاصل شود، ثبات ایجاد می‌شود. در شرایط ثبات است که می‌توان برنامه‌ریزی اقتصادی انجام داد. در وضعیت فعلی، هیچ سرمایه‌گذاری نمی‌داند سه ماه دیگر چه اتفاقی خواهد افتاد؛ بنابراین به جای سرمایه‌گذاری، پول خود را به طلا و ارز تبدیل می‌کند. این بی‌ثباتی باعث کاهش نرخ خالص سرمایه‌گذاری و افت تشکیل سرمایه ناخالص داخلی در کشور شده است.»
بی‌ثباتی در تصمیم‌گیری‌ها؛ مانعی بر سر راه توسعه
همتی با انتقاد از ناپایداری تصمیم‌گیری‌های اقتصادی در کشور گفت: «مقررات دائم در حال تغییر است. یک روز می‌گویند کالایی صادر شود، روز دیگر می‌گویند نه. در مورد قیمت بنزین هم دو سال است بلاتکلیفی وجود دارد. اگر اعلام شود تا سه سال آینده هیچ قانونی تغییر نمی‌کند، این خود به اقتصاد ثبات می‌دهد.»
او افزود که در دوره کوتاه مسئولیت خود در وزارتخانه، یکی از اولویت‌هایش ایجاد ثبات در تصمیم‌گیری‌ها بوده است. او همچنین به مشکلات ساختاری مانند ناترازی بودجه اشاره کرد و گفت: «نمی‌شود ناترازی بودجه را نادیده گرفت. دخل‌وخرج کشور با هم نمی‌خواند و این مسئله باعث بروز تورم می‌شود.»
تورم نتیجه طبیعی ناترازی بودجه
رئیس اسبق بانک مرکزی با بیان اینکه تورم نتیجه طبیعی عدم تعادل بودجه‌ای است، تصریح کرد: «اگر کشوری نتواند توازن بودجه را برقرار کند، این عدم تعادل در بازارهای مختلف از جمله بازار پول و ارز خود را نشان می‌دهد و باعث تورم می‌شود. این اصل اولیه اقتصاد است که در سطح مقدماتی نیز تدریس می‌شود.»
دروغ می‌گفتند که من نرخ ارز را بالا می‌برم تا تورم را پایین بیاورم
همتی به تأثیر آغاز مذاکرات بر کاهش نرخ دلار و سکه اشاره کرد و گفت:« با آغاز دور اول مذاکرات، نرخ دلار و سکه کاهش پیدا می‌کند. با اینکه گفته می‌شود نباید اقتصاد را به توافق گره زد، اما اثرات آن در بازار مشهود است.»
اودر واکنش به اتهاماتی مبنی بر بالا بردن نرخ ارز در زمان تصدی خود، گفت: «در دوره‌ای که در مجلس برای استیضاح من بحث می‌شد، برخی می‌گفتند شما دارید ارز را بالا می‌برید. گفتم مگر ممکن است وزیر اقتصاد بتواند به‌تنهایی نرخ ارز را بالا یا پایین ببرد؟ این جزو کارنامه وزیر است. وقتی سوریه را تا حدی از دست داده بودیم، برخی از رهبران حزب‌الله و حماس از صحنه حذف شده بودند. از سوی دیگر، ترامپ سر کار آمده بود و مدام تهدید می‌کرد. خب، اینها باعث فشار روانی بر بازار ارز می‌شد. بعد گفتند اگر همتی را برداریم دلار پایین می‌آید. خب، برداشتند، چه اتفاقی افتاد؟ دلار رفت تا ۱۱۰ هزار تومان، حتی تا مرزهای بالاتر.»
وزیر پیشین اقتصاد با انتقاد از سیاسی‌کاری‌ها در برکناری او گفت: «اگر می‌خواهید کار سیاسی کنید و همتی نباشد، خب بگویید من خودم استعفا می‌دادم و می‌رفتم. ولی واقعیت این است که در آن مقطع، عده‌ای بازی راه انداختند. من واقعاً علاقه‌مند نبودم که آن مسئولیت را قبول کنم؛ به اصرار برخی آمدم و حالا که آمدم بگذارید کار کنیم. بعد هم که سه ماه کشور را بدون وزیر اقتصاد گذاشتند. چه اتفاقی افتاد؟ آیا شرایط بهتر شد؟ مشخص است که نه. حتی دیدم که برخی‌ها گفتند من نرخ ارز را بالا می‌برم تا تورم را پایین بیاورم. کجا من چنین حرفی زدم؟ اینها تحریف و دروغ است. مگر می‌شود یک استاد اقتصاد کلان بگوید من ارز را بالا می‌برم تا تورم را پایین بیاورم؟»
نقش درهم در نوسانات ارزی ایران
همتی با اشاره به اهمیت تعامل با اقتصاد جهانی، تصریح کرد: «هیچ کشوری بدون روابط اقتصادی، نظام بانکی بین‌المللی، صادرات رقابتی و جذب سرمایه خارجی، به توسعه نرسیده است. اگر کشوری را می‌شناسید که بدون ارتباط جهانی توسعه‌یافته، معرفی کنید. ما مخلص شما هستیم، اما واقعاً چنین کشوری وجود ندارد.»
او در ادامه گفت: «وقتی می‌گویند نباید وضعیت را به دلار گره زد، یعنی باید در برابر فشارها مقاومت کرد؛ من هم قبول دارم. باید در برابر زورگویی‌های آمریکا ایستاد. ولی مقاومت به این معنا نیست که دست از تلاش برای تعامل برداریم. تعامل باید وجود داشته باشد، اما از موضع عزت. ما نمی‌خواهیم عزت کشور را زیر سؤال ببریم، اما نمی‌توان گفت بدون هیچ ارتباطی با دنیا می‌توان کشور را اداره کرد. دلارزدایی شعاری است که اگر تورم کنترل نشود، فقط جای دلار را یورو یا درهم می‌گیرد.»
همتی به نقش درهم در بازار ارز اشاره کرد و گفت: «حرف‌هایی مثل «دلارزدایی» را من نمی‌دانم چه کسی گفته؟ مگر می‌شود گفت دلار را کنار می‌گذاریم، دلارزدایی یعنی تورم را کنترل کنید. وقتی تورم کنترل شود، چرا باید قیمت دلار بالا برود؟ شما دلار را از بین ببری، قیمت یورو بالا می‌رود. چه فرقی دارد؟ یوروزدایی کنید بعد می‌بینیم قیمت درهم بالا می‌رود. درهم و دلار سال‌هاست تقریباً به هم متصل‌اند. تمام واردات و صادرات شما دارد از طریق درهم اتفاق می‌افتد. آن بالا برود می‌خواهید چه کنید؟ امروز نرخ درهم است که نرخ دلار را در بازار ایران تعیین می‌کند. واردکنندگان مجبورند در نبود ارز کافی، از بازار درهم استفاده کنند. اگر قرار است دلارزدایی کنیم، چرا از درهم‌زدایی صحبت نمی‌شود؟»
چه کسی دارد به بازار خط می‌دهد که نرخ دلار بالا و پایین برود؟
رئیس اسبق بانک مرکزی گفت: «الان چه کسی دارد به بازار خط می‌دهد که نرخ دلار بالا و پایین برود؟ اول درهم بالا می‌رود، بعد دلار در بازار تکان می‌خورد. ما خبر داریم، کسانی که در جریان‌اند، می‌دانند. پس اگر واقعاً این‌طور است، چرا یک‌بار نمی‌گویند بیایید درهم‌زدایی کنیم؟ چون در واقع این درهم است که دارد نرخ دلار را حرکت می‌دهد. چرا نرخ درهم بالا و پایین می‌شود؟ به خاطر همین محدودیت‌ها، به خاطر همین شوک‌ها، به خاطر اینکه شما ارز کافی ندارید که به واردکننده‌ها بدهید. آنها مجبورند بروند درهم بگیرند. صادرکننده‌ها هم ارز را تبدیل می‌کنند به درهم و آنجا می‌دهند. اگر این مسائل را حل نکنید، حرف از دلارزدایی زدن فقط برای فریب مردم است. شعار قشنگی‌ست، ولی نباید مردم را فریب داد.»
فاصله صادرات ایران با کشورهای هم‌رده
او با ابراز تأسف از میزان صادرات کشور گفت: «کل صادرات غیرنفتی ایران در سال جاری ۵۸ میلیارد دلار بوده است، در حالی که ویتنام به ۳۵۰ میلیارد دلار، ترکیه به ۲۵۰ میلیارد دلار، و عربستان و اندونزی نیز هرکدام به ۳۵۰ و ۲۵۰ میلیارد دلار رسیده‌اند. حتی با احتساب نفت، صادرات ما به ۱۰۰ میلیارد دلار هم نمی‌رسد. آیا با این عدد می‌توان یک کشور ۹۰ میلیونی را اداره کرد؟»
برچسب‌زنی به منتقدان علمی؛ مانعی برای اصلاحات
همتی با انتقاد از فضای سیاسی کشور گفت: «وقتی کسی طبق اصول علمی اقتصاد حرف می‌زند، سریع به او برچسب نئولیبرالیست زده می‌شود. در حالی که جریان اصلی اقتصاد دنیا پذیرفته شده و کارآمد است. رئیس‌جمهور روسیه هم گفته تنها کشوری که هنوز تفکر کمونیستی دارد، ایران است. حتی چین و روسیه هم اقتصاد خود را آزاد کرده‌اند. ما همچنان به نسخه‌هایی چسبیده‌ایم که دیگران کنار گذاشته‌اند. اگر بپذیریم اقتصاد علم است و نخواهیم با برچسب، دلسوزان توسعه را حذف کنیم، می‌توان امیدوار بود که مشکلات اقتصادی کشور حل شود.»
لزوم واقع‌بینی در تصمیمات راهبردی کشور
همتی تأکید کرد: «امروز هم اگر شرایط ایجاب کند و اگر آمریکا واقعاً صداقت نشان بدهد و ما بتوانیم به توافق برسیم، باید از این فرصت استفاده کنیم. چون شرایط اقتصادی مردم سخت است. حکمت هم همین را می‌گوید. اگر تصمیمی به مصلحت مردم و کشور باشد، باید گرفته شود. و این‌جور تصمیمات بر عهده رهبران نظام است که حتماً به مصالح کشور توجه دارند. نکته مهم این است که ادامه دادن یا پافشاری بر یک مسیر بدون درک کامل شرایط و مصالح کشور، معمولاً نتیجه‌بخش نیست.»
تأسیس بانک سینا؛ تجربه‌ای موفق در اقتصاد
رئیس اسبق بانک مرکزی به تجربه مدیریتی خود در حوزه اقتصاد و به‌ویژه تأسیس و توسعه بانک سینا پرداخت و خاطرنشان کرد: «مؤسسه اعتباری بنیاد مستضعفان مجوز رسمی نداشت. ابتدا نام آن را به «سینا» تغییر دادیم و سپس با اصلاح ساختار، افزایش سرمایه و پذیرش الزامات بانک مرکزی، موفق شدیم مجوز رسمی تأسیس بانک را دریافت کنیم. این بانک در دوران مدیریتی من به‌طور کامل مدرن‌سازی شد؛ چه از نظر طراحی شعب و چه از لحاظ سامانه‌های فناوری اطلاعات.»
همتی همچنین به پرونده رفع تحریم بانک سینا اشاره کرد و گفت: «بانک سینا به‌دلیل ارتباط با نهادهای خاص، در فهرست تحریم اتحادیه اروپا قرار گرفته بود. ما به دادگاه اتحادیه اروپا در بروکسل مراجعه کردیم و با ارائه مستندات، نشان دادیم که بانک صرفاً در چارچوب‌های قانونی فعالیت می‌کند و درآمد آن صرف افزایش سرمایه شده است. در نهایت، دادگاه به نفع ما رأی داد و بانک سینا، به همراه بنده، از فهرست تحریم‌ها خارج شد. این اتفاق در سال ۱۳۸۹ رخ داد.»
ماجرای بازگشت ناگهانی از چین و تصدی بانک مرکزی
او در ادامه به چگونگی حضورش در دولت حسن روحانی نیز اشاره کرد و توضیح داد: «من برنامه حضورم در چین نهایی شده بود و حتی رونوشت استوارنامه خود را به مقامات چینی تحویل داده بودم و کار خود را آغاز کرده بودم. اما ۱۰ روز بعدش، سمینار سفرای جمهوری اسلامی ایران بود که گفتند باید شرکت کنید، آقای روحانی هم در همان جلسه حضور یافتند. پس از سخنرانی، با من سلام و احوال‌پرسی کردند و احساس کردم تصمیمی در ذهنشان شکل گرفت.»
همتی ادامه داد: «عصر همان روز، من را صدا زدند و درباره وضعیت بازار ارز و افزایش نرخ دلار با من صحبت کردند. به ایشان گفتم شما دست بردارید، اگر رهایش کنید درست می‌شود. شما به۴۲۰۰ رسانده‌اید و التهاب ایجاد شده و فاصله دارد زیاد می‌شود. گفت که اگر رئیس بانک مرکزی را تغییر دهیم، خوب است چه کسی را بگذاریم؟ گفتم نمی‌دانم. آخر صحبت‌هایش گفت که شما قبول می‌کنید؟ گفتم من که الان سفیر هستم. گفت که نه ایرادی ندارد. به چینی‌ها اطلاع می‌دهیم که مأمور معرفی‌شده برای سفارت چین، رئیس بانک مرکزی شده و فرد دیگری را جایگزین می‌کنیم. من گفتم اگر احساس می‌کنید می‌توانم مؤثر باشم، بنده آمادگی دارم. نهایتاً، دو روز بعد، حکم ریاست بانک مرکزی صادر شد.»
رئیس اسبق بانک مرکزی با اشاره به شرایط دشوار اقتصادی کشور در آن مقطع افزود: «زمانی که من رئیس بانک مرکزی بودم، همه بار مدیریت ارز را متوجه من می‌دانستند و انواع تبلیغات منفی علیه من انجام می‌شد. وقتی هم که به وزارت اقتصاد رفتم، باز گفتند مسئول افزایش نرخ ارز، همتی است. می‌گفتم من که دیگر وزیر اقتصاد هستم! می‌گفتند نه ما با شما کار داریم. گفتم اگر می‌خواهید مرا بزنید بگویید من خودم کنار می‌رود ولی جوسازی نکنید و به مردم دروغ نگویید. چون مسئول ارز بانک مرکزی است.»
کاهش فاصله نرخ ارز آزاد و نیمایی؛ تجربه موفق سال ۹۹
همتی گفت: «این صحبت‌هایی که می‌شود را قبول ندارم که می‌گویند همتی گفته اگر ارز نیمایی را به ارز آزاد نزدیک کنیم، ارز آزاد پایین‌تر می‌آید. بله پایین‌تر می‌آید. این تجربه را در اواخر سال ۱۳۹۹ و اوایل ۱۴۰۰ اجرایی کردم. در آن زمان، اختلاف میان ارز نیمایی و بازار آزاد را به حدود ۲ تا ۵ درصد کاهش دادیم. نرخ ارز بازار که در مقطعی به ۳۲ هزار تومان رسیده بود، به‌تدریج کاهش یافت و در زمان تحویل بانک مرکزی در سال ۱۴۰۰، نرخ دلار آزاد حدود ۲۳ هزار تومان بود و ارز نیمایی حدود ۲۱.۵۰۰ تومان؛ یعنی عملاً نرخ‌ها بسیار به هم نزدیک شده بودند.»
او خاطرنشان کرد: «علت این کاهش نیز روشن است. وقتی نرخ ارزی که به واردکننده‌ها اختصاص می‌دهید، سرکوب شده باشد، تقاضا به‌شدت افزایش می‌یابد و رانت ایجاد می‌شود. اما زمانی که اختلاف نرخ‌ها کاهش یابد، تقاضا نیز متعادل خواهد شد. وقتی تفاوت تنها حدود ۵ درصد باشد، دیگر صرفه‌ای برای سودجویی باقی نمی‌ماند؛ کسی نمی‌آید ارز نیمایی بگیرد و در بازار آزاد بفروشد، چون صرفه اقتصادی ندارد.»
وزیر پیشین اقتصاد با بیان اینکه این مسئله می‌توانست کمک بزرگی به کنترل بازار باشد، گفت: «اما بدشانسی که آوردیم این بود که اول بانک مرکزی در اجرای آن ضعیف عمل کرد. در ایام تعطیلی زمستانی، که به‌دلیل بارش برف تعطیلی چندروزه ایجاد شد، ناگهان اعلام شد که بازار جدید ارز راه‌اندازی شده و همه باید از این پس از طریق آن عمل کنند. این اعلام ناگهانی، شوکی به بازار وارد کرد. دومین اتفاق، بازگشت مجدد تحریم‌ها توسط دولت ترامپ بود که فضای روانی بازار را به‌شدت متشنج کرد. این هم به افزایش نرخ ارز در بازار آزاد منجر شد.»
او تأکید کرد: «الان شرایط کمی آرام‌تر شده و اختلاف میان ارز نیما و بازار آزاد که در مقطعی به ۵۰ درصد رسیده بود، الان به کمتر از ۲۰ درصد کاهش یافته است. به اعتقاد من اگر توافقاتی که در حال مذاکره است، به نتیجه برسد، این اختلاف می‌تواند باز هم کاهش یابد و نرخ‌ها به یکدیگر نزدیک‌تر شود؛ این به نفع کشور است، چون می‌تواند از بروز رانت جلوگیری کند.»
رئیس اسبق بانک مرکزی با اشاره به تجربه سال ۱۴۰۲ در بازار ارز گفت: «در آن سال، میانگین اختلاف نرخ ارز نیمایی و آزاد حدود ۲۰ هزار تومان بود. با توجه به تأمین ۵۰ میلیارد دلار ارز از طریق سامانه نیما، این اختلاف معادل هزار میلیارد تومان یا همان هزار همت رانت ایجاد کرده است. اگر حتی یک‌میلیونیوم این عدد را صرف تبلیغات علیه من می‌کردند، شاید مرا از وزارت کنار می‌گذاشتند!»
حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی تصمیم شجاعانه‌ای بود که بد اجرا شد
همتی تصمیم دولت سیزدهم به حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی را تصمیم شجاعانه‌ای خواند که بد اجرا شد و افزود: «من توصیه‌هایی هم داشتم، ولی گوش نکردند. اگر با تدبیر اجرا می‌شد، نتیجه بهتری داشت.»
آقای طیب‌نیا قبول نکرد، قرعه به نام من خورد
او در پاسخ به اینکه چگونه وزیر اقتصاد دولت پزشکیان شد، اظهار کرد: «آقای طیب‌نیا مسئولیت اجرایی قبول نکردند و فقط به عنوان مشاور عالی پذیرفتند که حالا هم تقریباً دیگر حضور ندارند. قرعه به نام من خورد.»
همتی درباره عکس سه‌نفره با آذری جهرمی و طیب‌نیا توضیح داد: «من در دفترم بودم. آقای جهرمی مدت‌ها بود نیامده بود، آمد دیدن من و بعد آقای طیب‌نیا که اتاقش کمی آنطرف‌تر است، در زد و دید ما نشسته‌ایم، آمد نشست و آقای آذری هم فوری یک سلفی انداخت. در دانشکده در اتاق ما باز است و همه می‌آیند و می‌توانند یک سلفی بگیرند. دیروز هم یکی از دوستان سلفی گرفت. نباید از آن عکس برداشت سیاسی کرد.»
پالرمو را خودم پیگیری کردم
همتی درباره تصویب پالرمو در مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز بیان کرد: «خودم پیگیرش بودم. خودم نامه‌اش را تهیه کردم و آقای رئیس‌جمهور خدمت رهبری فرستادند. ایشان اجازه دادند و ما هم پیگیر بودیم. اتفاقاً مرکز پولشویی وزارت اقتصاد، یعنی مرکز مالی ما، پیگیری می‌کرد و این مسیر طی شد. حالا امیدوارم CFT هم تصویب شود.»
اگر FATF حل نشود، حتی با رفع تحریم هم مشکل داریم
او افزود: «اگر FATF حل نشود، روابط بانکی بین‌المللی‌مان مشکل دارد. حتی اگر تحریم‌ها هم برداشته شوند، این مسئله پابرجاست.»
همتی درباره تصویب CFT در مجمع تشخیص گفت: «مخالفان CFT از مخالفان پالرمو بیشترند. احتمال تصویب آن را پنجاه‌پنجاه می‌دانم، ولی امیدوارم توضیحاتی داده شود که مجمع قانع شود.»
نه به چین رفتم، نه به روسیه می‌روم؛ فعلاً دانشگاه هستم
او شایعه انتصابش به عنوان سفیر را رد کرد و بیان داشت: «فعلاً که خبری نیست. قرار بود به چین بروم که آقای رحمانی رفتند. روسیه هم نمی‌روم. الان در دانشگاه متمرکزم و فعلاً هیچ ارتباطی با دولت ندارم.»
همتی گفت: «بعد از خروج از دولت یکی‌دو بار دیدار و گفت‌وگو با رئیس‌جمهور داشتیم، ولی ایشان خیلی مشغله دارند و ما هم مزاحم نمی‌شویم. پیشنهادی هم داده نشده است.»
منبع
جماران
جناب آقای دکتر فرزین
شما از کارنامه ات بگو