پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
راهنمای کامل مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی، نحوه محاسبه و نکات مهم
نظام مالیاتی اشخاص حقیقی در ایران، با هدف شفاف‌سازی تراکنش‌های بانکی و تحقق عدالت اقتصادی، دامنه شمول گسترده‌تری را دربر گرفته است. هر مشمول مالیاتی باید در مهلت مقرر در سامانه ثبت‌نام کرده و اظهارنامه خود را ارسال و مالیاتش را پرداخت کند. عدم رعایت این تکالیف، منجر به جریمه، محرومیت از معافیت‌ها و رسیدگی علی‌الرأس خواهد شد
شکوفه عصاره / مالیات یکی از منابع مهم دولت برای ارائه خدمات عمومی مانند آموزش، ارائه خدمات درمانی و بهداشتی، نگهداری خیابان‌ها و پارک‌ها و دیگر خدمات شهری است. در چند سال اخیر، قانون مالیات‌های مستقیم در ایران تغییراتی داشته است؛ از جمله محدود کردن معافیت‌ها و الزامی کردن اعلام درآمد همه اقشار کشور که نشان می‌دهد دولت تلاش می‌کند درآمدهای هر فرد را بهتر بشناسد و از فرار مالیاتی جلوگیری کند. در این گزارش، هدف ما این است که به زبان ساده و روشن، موضوع مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی در ایران را بررسی کنیم و طی یک راهنمای نسبتاً کامل تمام ابهامات موجود در این زمینه را روشن کنیم.
مشمولان پرداخت مالیات
در حقیقت، می‌توانیم بگوییم که همه افراد و فعالان اقتصادی که در طول سال درآمد کسب می‌کنند، چه از طریق فعالیت‌های آزاد، کارمندی، بازنشستگی یا اجاره املاک، ملزم به پرداخت مالیات هستند. پیش از این اشخاص حقوقی (مثلاً شرکت‌ها و مؤسسات) و برخی از اشخاص حقیقی (مثلاً کسبه) ملزم به ارائه اظهارنامه مالیاتی بودند؛ اما در قانون جدید مالیات، هر فردی که درآمدی کسب می‌کند باید آن را اظهار کرده و در صورتی که درآمدش از مبلغی بالاتر باشد باید مالیات پرداخت کند. در حال حاضر در قانون این فعالان ملزم به پرداخت مالیات هستند:
فعالان اقتصادی: این دسته شامل کسانی است که به صورت مستقل یا با شریک، کار می‌کنند و درآمد دارند. مثلاً:
- تولیدکنندگان: کسانی که کالا یا محصولات مختلفی را در حوزه‌هایی مانند کشاورزی، صنعتی و معدنی و… می‌سازند.
- فروشندگان و واردکنندگان: کسانی که کالایی را می‌خرند و می‌فروشند، یا واردات آن را انجام می‌دهند.
- مشاغل خدماتی: کسانی که با ارائه خدمات و دانش خود، کسب درآمد می‌کنند، مثلاً روانشناس، پزشک، وکیل، مهندس، مشاور و…
- کسب‌وکارهای خانگی و اینترنتی: کسانی که از راه فروش آنلاین، محتوا یا خدمات اینترنتی درآمد دارند.
حقوق‌بگیران: کسانی که کار می‌کنند و حقوق می‌گیرند، مثل:
- کارمندان دولت (معلم، مأمور، مدیر و…)
- کارمندان بخش خصوصی (کارگر یا کارمند در شرکت‌ها و مغازه‌ها)
- کارگرانی که در کارگاه‌ها و کارخانجات کار می‌کنند
- کسانی که بعد از بازنشستگی حقوق می‌گیرند
مالکان املاک: اشخاصی که از اجاره دادن املاک خود درآمد دارند، مانند:
- مالکان خانه‌ها و آپارتمان‌ها
- صاحبان فروشگاه‌ها، مغازه‌ها یا دفاتر کاری
- افرادی که زمین کشاورزی یا زمین‌های بایر را اجاره می‌دهند
محدوده درآمد و تراکنش‌های مشمول مالیات
برای مشخص کردن میزان مالیاتی که باید پرداخت کنید، مبلغ کل درآمد هر سال شما باید در نظر گرفته شود. برای حقوق‌بگیران اعدادی اعلام شده که موضوع این گزارش نیست درباره سایر اشخاص حقیقی سازمان امور مالیاتی برای هر سال مبلغی را به عنوان معافیت مشخص کرده است که اگر درآمد شما کمتر از آن مبلغ باشد، نیازی به پرداخت مالیات نیست و درصورتی که درآمدی بالاتر از آن عدد معافیت کسب کنید، مالیات شما بر اساس درآمد مازاد بر آن معافیت محاسبه می‌شود. مبلغ این معافیت هر سال تغییر می‌کند و بر اساس وضعیت اقتصادی و سیاست‌های دولت تعیین می‌شود. در جدول ۱، سقف معافیت‌ها به طور دقیق آمده است.
طبق قانون بودجه مالیاتی، سقف معافیت مالیاتی مشاغل سال ۱۴۰۳ مبلغ ۱۴۴ میلیون تومان تعیین شده است. البته با این شرط که واحد صنفی از پایانه فروشگاهی (دستگاه کارتخوان) استفاده کند؛ در غیر این صورت مبلغ معافیت ۱۰۰ میلیون تومان خواهد بود. بر اساس ماده ۱۳۱ قانون مالیات‌های مستقیم، هر سال، مالیات بر درآمد افراد پس از کم کردن این مقدار معافیت از کل درآمد سالانه، به صورت پلکانی و طبق جدول ۲ که فعلاً برای تمامی سال‌ها ثابت بوده محاسبه می‌شود.
نحوه محاسبه این‌طور است که ابتدا مبلغ معافیت از درآمد کل سال کم می‌شود، سپس باقی‌مانده درآمد با توجه به اعداد اعلام شده در پلکان مختلف محاسبه می‌شود. مثلاً اگر فرد در سال ۱۴۰۲، درآمدش ۵۰۰ میلیون تومان باشد، ابتدا ۴۷.۵ میلیون تومان (معافیت مربوط به آن سال) از درآمدش کم می‌شود، مالیات عدد باقی‌مانده یعنی ۴۵۲.۵ میلیون تومان، به این ترتیب محاسبه می‌شود:
۲۰۰ میلیون تومان اول با نرخ ۱۵ درصد
۲۰۰ میلیون تومان بعدی با نرخ ۲۰ درصد
مابقی، یعنی ۵۲.۵ میلیون تومان، با نرخ ۲۵ درصد
علاوه بر این سازمان امور مالیاتی برای جلوگیری از فرار مالیاتی و بر اساس مصوبه شورای پول و اعتبار اعلام کرده است که تراکنش‌های بانکی اشخاص نیز بررسی می‌شود.
ببینید: رئیس کل سازمان امور مالیاتی کشور: تراکنش‌های مشکوک بانکی رصد می‌شود
این سازمان با تحلیل داده‌های بانک‌ها، تراکنش‌هایی که با الگوهای غیرعادی، مبلغ بالاتر از حد معمول یا به صورت ناگهانی و بدون توجیه اقتصادی مشخص انجام شده باشد، را شناسایی می‌کند. در کنار آن، بانک‌ها موظف هستند گزارش تراکنش‌های مشکوک را به سازمان امور مالیاتی ارسال کنند. زمانی که یک تراکنش یا مجموعه‌ای از تراکنش‌ها در سیستم مالیاتی مشکوک تشخیص داده شود، این سازمان ممکن است تحقیقات بیشتری انجام دهد و در صورت اثبات فعالیت‌های مشکوک، اقدامات قانونی نظیر درخواست توضیحات، مسدودسازی حساب‌ها یا جریمه و پیگرد قانونی را آغاز کند. هدف از این اقدامات، جلوگیری از فرار مالیاتی و فعالیت‌های غیرقانونی است تا درآمدهای دولت به درستی وصول شود. سازمان امور مالیاتی برای جلوگیری از فرار مالیاتی و شفاف‌سازی فعالیت‌های اقتصادی، قوانینی گذاشته است که مشخص کند کدام تراکنش‌های بانکی مربوط به فعالیت تجاری است و کدام شخصی است. بر اساس این قانون، موارد زیر به عنوان تراکنش‌های تجاری شناخته می‌شوند:
مجموع واریزی سالانه بیش از ۵۰۰ میلیون تومان برای افراد غیرشاغل
مجموع واریزی سالانه بیش از یک میلیارد تومان برای مستمری‌بگیران
مجموع واریزی سالانه بیش از دو میلیارد تومان برای بازنشستگان
درباره درآمدهای به دست آمده در سال‌های گذشته گفته می‌شود بر اساس قوانین، قانون مالیات عطف به ماسبق نمی‌شود، اما اداره مالیات می‌تواند درآمدها را تا چهار سال گذشته بررسی و مالیات مربوط به آنها را مطالبه کند.
نحوه تکمیل اظهارنامه مالیاتی
برای ارسال اظهارنامه مالیاتی خود باید از طریق نشانی my.tax.gov.ir وارد پروفایل خود در سازمان امور مالیاتی شوید. از ستون سمت راست روی گزینه «فهرست پرونده‌های مالیاتی» کلیک کنید. اگر تا به حال هیچ پرونده مالیات بر درآمدی برای خود ایجاد نکرده‌اید، در این قسمت باید روی گزینه «ایجاد پرونده مالیات بر درآمد جدید» کلیک کنید. اگر هم قبلاً این کار را انجام داده‌اید، باید در کادر مشخص آن پرونده مالیاتی، روی «جزئیات پرونده» کلیک کنید. بعد از باز شدن صفحه جدید، روی گزینه «ارسال اظهارنامه عملکرد و یا تبصره ماده ۱۰۰» کلیک کنید. به این ترتیب صفحه جدیدی باز می‌شود که باید در این صفحه روی گزینه «اظهارنامه» کلیک کنید. در این مرحله پنجره جدیدی باز می‌شود که در آن باید سه مورد «نوع فرم اظهارنامه»، «سال عملکرد» و «گروه مشمول» را مشخص کنید. اظهارنامه اشخاص حقیقی بخش‌های مختلفی دارد که در هر کدام باید اطلاعات خاصی را وارد کنید:
مشخصات فردی: در این قسمت، نام و نام خانوادگی، کد ملی، شماره شناسنامه و آدرس محل سکونت فرد وارد می‌شود.
نوع فعالیت اقتصادی یا شغلی: در این بخش، نوع کار یا فعالیت فرد ذکر می‌شود، مثلاً کارهای تولیدی، خدماتی، بازرگانی، پزشکی، وکالت، حسابداری، مهندسی یا کسب‌وکارهای اینترنتی و خانگی.
درآمد مشمول مالیات: در این قسمت، کل درآمدهای مشمول مالیات فرد ثبت می‌شود، مثل حقوق، اجاره، سود بانک و درآمدهای حرفه‌ای.
هزینه‌های قابل‌قبول قانونی: در این بخش، هزینه‌هایی که فرد برای کسب درآمد صرف کرده و قانون اجازه داده است، وارد می‌شود. مانند حق بیمه، هزینه‌هایی که برای کسب درآمد اثبات می‌شود، یا سایر هزینه‌های مجاز.
معافیت‌ها و کسورات: در این قسمت، معافیت‌ها و کسورات مجاز وارد می‌شود، مثلاً کمک‌های خیریه، معافیت‌های قانونی و مواردی که قانون اجازه می‌دهد.
محاسبه مالیات نهایی: در این بخش، بر اساس درآمد و نرخ‌های پلکانی (۱۵، ۲۰، ۲۵، ۳۰ و ۳۵ درصد)، مالیات نهایی فرد محاسبه می‌شود.
سوالات پرتکرار
چه نوع اشخاص حقیقی ملزم به ثبت‌نام مالیاتی و ارائه اظهارنامه سالانه هستند؟
هر فرد حقیقی که در طول سال درآمدی داشته باشد باید مالیات پرداخت کند. مالیات بر درآمد حقوق‌بگیران از طریق کارفرمایان آنها اظهار و پرداخت می‌شود اما سایر اشخاص حقیقی شامل صاحبان کسب و کار، مالکان املاک اجاره‌ای، صاحبان درآمدهای متفرقه، کارفرمایان و پیمانکاران و فریلنسرها باید پرونده مالیاتی تشکیل دهد و اظهارنامه خود را ارسال کنند.
آیا درآمد سال‌های گذشته مشمول قانون جدید مالیات می‌شوند؟
قانون مالیات‌های مستقیم معمولاً بر درآمدهای گذشته اثر نمی‌گذارد، یعنی قوانین جدید مالیاتی فقط روی درآمدهای پس از تصویب قانون اعمال می‌شود و بر درآمدهای قبل تأثیر ندارد. در اصطلاح حقوقی، به این موضوع، عطف به ماسبق می‌گویند. با این حال، یک استثنا وجود دارد. بر اساس ماده ۱۵۷ قانون، اداره مالیات می‌تواند درآمدهای شما، طی چهار سال گذشته را بررسی کند و مالیات آن را مطالبه کند. پس از این مدت، مالیات بر درآمدهای گذشته طبق قانون قابل مطالبه نیست، مگر در موارد خاص که از قانون استثنا شده باشد.
چه عواقبی در انتظار کسی است که اظهارنامه ندهد یا با تأخیر ارائه کند؟
در این حالت، اداره مالیات علاوه بر محاسبه مالیات بدهکار، جریمه دیرکرد ۱۰ درصدی نیز به آن اضافه می‌کند. اگر فرد پرداخت مالیات را تأخیر کند، برای هر ماه تأخیر ۲٫۵ درصد دیگر به مبلغ جریمه اضافه می‌شود. همچنین، ممکن است معافیت‌ها و امتیازاتی که قانون به فرد داده بود، از او سلب شود. در بعضی موارد، اداره مالیات ممکن است بدون محاسبه دقیق، مالیات فرد را برآورد کند و از او بگیرد. همچنین، حساب بانکی فرد ممکن است تحت نظارت قرار گرفته یا حتی مسدود گردد، تا از پرداخت نشدن مالیات او جلوگیری شود.
پیامد اعلام نادرست یا کذب درآمد و هزینه در اظهارنامه چیست؟
اگر کسی عمداً اطلاعات نادرستی درباره مالیات بدهد، باید بین ۳۰ تا ۱۳۰ درصد مالیاتی که باید پرداخت کند جریمه شود. همچنین، معافیت‌هایی که قانون به فرد داده است، از او سلب می‌شود. اگر ثابت شود که قصد او سوءنیت بوده، پرونده او به مراجع تعزیراتی یا قضایی ارجاع می‌گردد و مجازات‌های سنگین‌تری در انتظار او است.
اظهارنامه مالیاتی اشخاص حقیقی شامل چه موارد و اطلاعاتی است؟
فرم اظهارنامه شامل اطلاعات هویتی و شغلی فرد، جزئیات درآمدهای مشمول مالیات مثل حقوق، سود بانکی، اجاره و درآمدهای آزاد، هزینه‌ها و کسورات مجاز، معافیت‌ها، و در آخر، محاسبه مالیات بر اساس نرخ‌های پلکانی است.
نویسنده همکار
شکوفه عصاره