پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
تعطیلی ۲ هزار وب‌سایت در اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی؛ بحران در اقتصاد دیجیتال یا روند طبیعی فعالیت کسب‌وکارها؟
در پی اعلام غیرفعال‌شدن حدود ۲ هزار وب‌سایت عضو اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی، فعالان دلایل متعددی مانند فشار اقتصادی، نبود زیرساخت مناسب برای نوآوری، دشواری در دریافت مجوزها و نگاه ساده‌انگارانه به راه‌اندازی کسب‌وکار را مطرح کردند. آن‌ها تأکید دارند برای تحلیل دقیق این وضعیت، باید به داده‌های جزئی‌تری مانند نوع کسب‌وکارها، طول عمر و وضعیت فعالیت آن‌ها دسترسی داشت. در غیر این صورت، نمی‌توان این آمار را به‌تنهایی نشانه بحران در اقتصاد دیجیتال دانست
روز سه‌شنبه ۲۶ فروردین‌ماه، رضا الفت‌نسب، رئیس اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی، در حساب شخصی خود در ایکس (توییتر سابق) اعلام کرد که از میان ۵ هزار وب‌سایت ثبت‌شده در اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی، حدود ۲ هزار سایت غیرفعال شده‌اند؛ آماری که او آن را نشانه‌ای از وضعیت بحرانی اقتصاد دیجیتال کشور دانست. در پی این موضوع، راه پرداخت گفت‌وگویی با سحر بنکدارپور، رئیس مرکز نوآوری و تحول دیجیتال اتاق بازرگانی تهران؛ رضا جمیلی، مدیر توسعه کسب‌وکار کارخانه نوآوری رسانه راه‌کار؛ مازیار نوربخش، رئیس کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری اتاق تهران و مصطفی امیری، مدیرعامل زرین‌پال داشت و نظرات آن‌ها را در این مورد جویا شد.
در این گفت‌وگو، سحر بنکدارپور فشارهای اقتصادی و نگاه ساده‌انگارانه به راه‌اندازی کسب‌وکارهای آنلاین را دلیل اصلی این وضعیت دانست. رضا جمیلی بر ضرورت تحلیل داده‌های دقیق تأکید کرد و گفت نمی‌توان بدون جزئیات، به نتیجه‌گیری رسید. مازیار نوربخش تاکید کرد که برای تحلیل دقیق این موضوع نیاز به پژوهش و بررسی آماری دقیق درباره علل تعطیلی این کسب‌وکارها داریم. همچنین، مصطفی امیری نیز با اشاره به نرخ بالای ریزش در دریافت نماد اعتماد و درگاه پرداخت، از دشواری مسیر نوآوری و آماده نبودن محیط کسب‌وکار کشور گفت.
تحلیل بدون داده دقیق، ممکن نیست؛ اتحادیه جزئیات بدهد
در پی انتشار آماری درباره تعطیلی حدود دو هزار وب‌سایت عضو اتحادیه کشوری کسب‌وکارهای مجازی، تحلیل‌های متعددی درباره علل و ابعاد این موضوع مطرح شده است. رضا جمیلی، مدیر توسعه کسب‌وکار کارخانه نوآوری رسانه راه‌کار، در گفت‌وگو با راه پرداخت به بررسی چند بُعد از این ماجرا پرداخت و تأکید کرد که برای تحلیل دقیق‌تر این آمار، نیاز به داده‌های جزئی‌تر و دقیق‌تری وجود دارد. او در این‌باره گفت: «نخست باید بدانیم این دو هزار وب‌سایت متعلق به چه نوع کسب‌وکارهایی بوده‌اند. اینکه صرفاً اعلام شود دو هزار وب‌سایت تعطیل شده‌اند، اطلاعات دقیقی به ما نمی‌دهد. باید مشخص شود این وب‌سایت‌ها در چه دسته‌بندی‌های کسب‌وکاری فعال بوده‌اند، آیا به کسب‌وکارهای سنتی فعال در بازار آفلاین تعلق داشته‌اند یا کاملاً آنلاین بوده‌اند. از سوی دیگر، سابقه زمانی این کسب‌وکارها نیز اهمیت دارد. اینکه کسب‌وکاری بلافاصله پس از راه‌اندازی عضو اتحادیه شده یا سال‌ها در فضای سنتی فعالیت کرده و سپس به فضای آنلاین وارد شده، در تحلیل وضعیت آن بسیار تأثیرگذار است. بنابراین، نمی‌توان بدون در نظر گرفتن سن و شرایط این کسب‌وکارها، تعطیلی آن‌ها را لزوماً نشانه‌ای از بحران یا شکست اقتصاد دیجیتال تلقی کرد.»
جمیلی با اشاره به آمارهای جهانی و روند طبیعی فعالیت کسب‌وکارهای نوپا گفت: «در سطح جهانی، به‌طور طبیعی بین ۷۰ تا ۸۰ درصد کسب‌وکارهای نوپا در پنج سال نخست فعالیت خود شکست می‌خورند و قاعدتا در ایران این درصد بیشتر است، بنابراین بخشی از این آمار را می‌توان در چهارچوب روند طبیعی توقف فعالیت تحلیل کرد، به‌ویژه اگر عمر آن‌ها کمتر از پنج سال بوده باشد.»
او همچنین به روند عضویت کسب‌وکارها در سال‌های گذشته اشاره کرد و گفت: «در مقطعی، عضویت بی‌رویه‌ای در اتحادیه شکل گرفت؛ به‌گونه‌ای که حتی وب‌سایت‌هایی با یک لندینگ ساده یا تنها یک ایده اولیه نیز موفق به عضویت می‌شدند. در چنین مواردی، انتظار موفقیت یا دوام بالا منطقی نبود و تعطیلی آن‌ها قابل پیش‌بینی بود.»
جمیلی در ادامه، در صورت فرض غیرطبیعی‌بودن این روند تعطیلی، به سه عامل مهم اشاره کرد: «نخست، شدت رقابت در فضای اقتصاد دیجیتال ایران است. هزینه‌های بالای تبلیغات، بازاریابی و برندینگ باعث می‌شود بسیاری از کسب‌وکارها توان ادامه مسیر نداشته باشند یا با اشتباهات مدیریتی از عرصه رقابت حذف شوند.
فراموش نکرده‌ایم کسب‌وکارهای پرپولی که سرمایه‌گذار خطرپذیر هم داشتند؛ اما چیزی جز شکست و بدهی بار نیاوردند. مد شده عده‌ای شکست‌های خودشان و ناپختگی کسب‌وکاری‌شان را با قایم‌شدن پشت شرایط بد اقتصادی کشور پنهان می‌کنند. دوم، با اینکه شرایط اقتصاد دیجیتال ایران نسبت به سایر بخش‌های اقتصادی کمی بهتر است، اما جذب سرمایه و تأمین مالی در این حوزه همچنان دشوار است. سوم، فضای کلی اقتصاد کشور و جو ناامیدی حاکم، انگیزه و انرژی فعالان این حوزه را به‌شدت کاهش داده است. اتحادیه باید با ارائه آمار دقیق‌تر درباره دسته‌بندی، ویژگی‌ها و طول عمر این کسب‌وکارها، امکان تحلیل واقع‌بینانه‌تری از وضعیت اقتصاد دیجیتال را فراهم کند. در غیر این صورت، تمام تحلیل‌ها در حد گمانه‌زنی باقی می‌ماند.
بااین‌حال، نباید فراموش کنیم که باوجود تمامی این چالش‌ها، در سال‌های اخیر شاهد راه‌اندازی و موفقیت بسیاری از کسب‌وکارهای دیجیتال جدید بوده‌ایم. هرچند که وضعیت اقتصادی کشور و فضاهای رقابتی سخت به نظر می‌رسد، اما نباید تصویری از مرگ اقتصاد دیجیتال ترسیم کنیم. کسب‌وکارهای بسیاری در این فضا رشد کرده‌اند، ایده‌های نوآورانه‌ای به ثمر نشسته و داستان‌های موفقیت زیادی در این مسیر رقم خورده است. در نهایت، باید به این نکته توجه کنیم که مشکلات موجود نباید دیدگاه ما را نسبت به پتانسیل‌های بزرگ این عرصه تغییر دهد.»
لزوم پژوهش دقیق برای تحلیل تعطیلی وب‌سایت‌ها
مازیار نوربخش، رئیس کمیسیون تحول، نوآوری و بهره‌وری اتاق تهران، در واکنش به آمار منتشرشده درباره تعطیلی دو هزار وب‌سایت عضو اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی، بر لزوم بررسی و تحقیق دقیق در این زمینه تأکید کرد. او در این خصوص اظهار داشت: «این مسئله قطعاً نیازمند بررسی و تحلیل دقیق است. یکی از نکاتی که باید مورد توجه قرار گیرد، احتمال مهاجرت بسیاری از این وب‌سایت‌ها به پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام است؛ به‌ویژه در حوزه کسب‌وکارهایی که در زمینه فروش و بازاریابی محصولات فعالیت می‌کردند. اینستاگرام به‌دلیل سهولت استفاده و قابلیت جذب مخاطب، فضای مناسب‌تری برای این نوع فعالیت‌ها فراهم می‌کند.»
به باور نوربخش، علاوه بر این، مسائل مرتبط با رگولاتوری و پیچیدگی‌هایی نظیر دریافت نماد اعتماد الکترونیکی نیز می‌تواند از جمله عوامل مؤثر در توقف فعالیت این وب‌سایت‌ها باشد. برای رسیدن به درک دقیق‌تری از دلایل این تعطیلی‌ها، لازم است وضعیت این دو هزار وب‌سایت به‌صورت جامع و جزئی مورد بررسی قرار گیرد؛ از جمله اینکه آیا این کسب‌وکارها در آغاز فعالیت خود توانسته‌اند مخاطب و مشتری جذب کنند یا خیر. او گفت: «در نهایت، برای ارائه یک تحلیل معتبر و دقیق‌تر از وضعیت، نیازمند یک پژوهش آماری و تحقیقی دقیق خواهیم بود.»
فعالان حوزه دیجیتال هم از بحران اقتصادی بی‌نصیب نماندند
در پی انتشار آمار غیرفعال‌شدن وب‌سایت‌های اینترنتی، یکی از نکات مهم، تأثیر مستقیم شرایط اقتصادی کشور و نگاه غیرواقع‌بینانه برخی فعالان نوپا به حوزه دیجیتال است. سحر بنکدارپور، رئیس مرکز نوآوری و تحول دیجیتال اتاق بازرگانی تهران در این‌باره گفت: «البته رفتارهای سلیقه‌ای دولت و سیاست‌گذاران و از همه مهم‌تر، بی‌توجهی به قانون بهبود مستمر محیط کسب‌وکار، در این زمینه بسیار اثرگذار بوده‌اند. اما به نظر من، دو عامل کلیدی در تحلیل این اتفاق نباید نادیده گرفته شوند. نخست، وضعیت نامناسب اقتصادی کشور است که در تمام ابعاد اثر منفی گذاشته و طبیعتاً فعالان حوزه دیجیتال نیز از این وضعیت در امان نبوده‌اند.
درست مثل سایر کسب‌وکارها، بسیاری از آن‌ها به دلیل فشارهای اقتصادی و ناتوانی در تأمین هزینه‌های جاری، ادامه فعالیت را ممکن نمی‌دیدند. عامل دوم، به نوع نگاه برخی افراد در سال‌های گذشته بازمی‌گردد؛ کسانی که تصور می‌کردند صرفاً با راه‌اندازی یک وب‌سایت و ثبت دامنه می‌توانند به درآمد برسند، بدون آنکه الزامات فنی و تخصصی مانند تولید محتوا، پشتیبانی، سئو و… را جدی بگیرند. این نگاه ساده‌انگارانه، یکی از دلایل افزایش تعداد وب‌سایت‌ها در یک مقطع زمانی و سپس شکست بخش زیادی از آن‌هاست.»
۷۰ درصد کسب‌وکارهای نوپا در دریافت درگاه پرداخت و نماد اعتماد با مشکل مواجه شدند
مصطفی امیری، مدیرعامل زرین‌پال نیز با اشاره به چالش‌های ساختاری و روندهای دشوار در اکوسیستم دیجیتال ایران، گفت: «در دو سال گذشته، حدود ۷۰ درصد از کسب‌وکارهای در حوزه درگاه پرداخت و نماد اعتماد الکترونیکی با مشکلات جدی مواجه شده‌اند. این آمار نشان‌دهنده یک روند طبیعی در دنیای کسب‌وکار است که معمولاً از یک ایده آغاز می‌شود، اما به دلایل مختلفی مانند ضعف مدل، ایده یا محصول، برخی از آن‌ها به تعطیلی می‌رسند. در سطح جهانی نیز این مسئله پذیرفته شده که درصد قابل‌توجهی از استارتاپ‌ها در سال‌های نخست شکست می‌خورند، اما آنچه که در کشور ما اتفاق افتاده، این است که نسبت به آمارهای جهانی، این روند پیچیده‌تر و دشوارتر بوده است.»
امیری با اشاره به مراحل پیچیده دریافت نماد اعتماد الکترونیکی و مجوز اتحادیه کسب‌وکارهای اینترنتی، گفت: «برای دریافت نماد اعتماد یا مجوز اتحادیه کسب‌وکارهای اینترنتی، مسیر پرپیچ‌وخمی پیش‌روی فعالان است. همین موانع اولیه باعث می‌شود بسیاری از کسب‌وکارها حتی به مراحل بعدی نرسند و پیش از آغاز جدی فعالیتشان، مسیرشان متوقف شود. در واقع، بسیاری از افرادی که از این سدها عبور کرده‌اند، عملاً با شرایط و چالش‌هایی مواجه شدند که ادامه فعالیت برایشان غیرممکن شده است. مسئله‌ای که در کشور ما بیشتر از همه نمایان است، نبود یک محیط مناسب برای رشد و نوآوری و راه‌اندازی کسب‌وکارهای نوآورانه است. همچنین فشارها و موانعی که در میانه راه ایجاد می‌شود، اغلب باعث می‌شود کسب‌وکارها به بن‌بست برسند و راهی جز تعطیلی نداشته باشند.»
