پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
۱۴۰۴؛ سال ابرمقیاس‌های فین‌تک
۱۴۰۴ می‌تواند سالی باشد که کسب‌وکارهای نوآور مالی، بازیگران سنتی را پشت سر بگذارند
مینا والی، مدیرمسئول ماهنامه عصر تراکنش / هشت سال پیش، در چنین روزهایی، در حال طراحی رسانه‌ای جدید در صنعت فناوری‌های مالی ایران بودیم؛ یک رسانه چاپی شکیل، درخور صنعتی روبه‌رشد. تیرماه ۱۳۹۶، وقتی اولین شماره ماهنامه «عصر تراکنش» بعد از نُه ماه تلاش برای دریافت مجوز، طراحی و آماده‌سازی مطالب چاپ شد، گویی روزنه‌ای کوچک به دنیای ناشناخته فناوری‌های مالی باز شده بود. آن روزها هنوز کلمه «فین‌تک» برای خیلی‌ها غریبه بود و ما در تحریریه راه پرداخت و عصر تراکنش با ذوق و اشتیاق از استارتاپ‌هایی می‌نوشتیم که تازه داشتند قد می‌کشیدند و می‌خواستند صنعت مالی را از خواب بیدار کنند.
این هشت سال، برای ما سفری پرفرازونشیب بود؛ از روزهایی که پرداخت آنلاین تازه داشت در ایران جا می‌افتاد و بانکداری الکترونیک کلیدواژه‌ای جدید بود تا امروز که امبدد فایننس، فین‌تک پایدار، ارز دیجیتال بانک مرکزی و دیفای به تازه‌ترین کلیدواژه‌های فین‌تک در جهان و ایران تبدیل شده‌اند. عصر تراکنش نیز با این موج‌ها بزرگ شد؛ از گزارش‌های ساده درباره دستگاه‌های کارت‌خوان و درگاه‌های پرداخت، به گفت‌وگوها و تحلیل‌هایی درباره نقش هوش مصنوعی و بلاکچین در صنعت مالی رسیدیم. از روزهایی که استارتاپ‌های کوچک پرداخت به‌عنوان اولین فعالیت‌های فین‌تک در ایران مطرح شده بودند تا امروز که به عصر اَبَرمقیاس‌ها رسیده‌ایم. جهان متحول شد، ایران نیز به شیوه خودش تغییر کرد و ما در تمام این سال‌ها تلاش کردیم تحلیل‌هایمان هم‌قدم با این تحولات باشد. گاهی با هیجان از موفقیت‌ها گفتیم، گاهی با دلواپسی از موانع، اما همیشه یک باور مشترک داشتیم: اینکه فناوری‌های مالی می‌توانند کیفیت زندگی انسان را بهبود بخشند.
اکنون که به این هشت سال نگاه می‌کنم، می‌بینم این فقط داستان رشد یک رسانه نبود؛ روایت تکامل یک صنعت بود که از ایده‌های نوپا، در ایران و جهان، به نیرویی بزرگ تبدیل شد. امروز، در آستانه سال ۱۴۰۴، باز همان سؤال همیشگی در ذهنم چرخ می‌زند: قدم بعدی چیست؟
فین‌تک‌ها بانک‌ها را پشت سر می‌گذارند؟
سال ۱۴۰۳ برای فین‌تک ایران سال پرفرازونشیبی بود. در این سال، لندتک‌ها مانند نوری در دل تاریکی درخشیدند و پلتفرم‌های فروش آنلاین طلا رشدی بی‌سابقه را تجربه کردند. سایر بخش‌های صنعت مالی کشور نیز همچنان رشد کردند؛ اما سال ۱۴۰۳ یکی از سخت‌ترین سال‌ها از نظر فشارهای متعدد از سمت رگولاتور بود. درحالی‌که انتظار داریم رگولاتور با گذشت زمان درباره این صنعت بیشتر بداند و همگام با تحولات صنعت بالغ‌تر شود، امسال رفتارهایی قهرآمیز دیدیم که نشان از ناپختگی رگولاتور صنعت مالی کشور داشت. نمی‌خواهم در این یادداشت غرق موانع شوم و ترجیحم این است که ضمن یک بررسی کوتاه از سالی که گذشت، درباره چند روندی که در ماه‌های آینده باید انتظارشان را داشته باشیم بگویم؛ البته قبلش باید یادآور شوم که تمام اینها فقط حدس و گمان یک نویسنده حوزه فناوری‌های مالی است و خیلی نمی‌توان روی آن حساب باز کرد!
اول برویم سراغ بانک‌ها. سال ۱۴۰۳ برای بانک‌های کشور سال آسانی نبود. نئوبانک‌ها با جذابیت‌های خود در زمانی کوتاه توانستند به تعداد کاربرانی میلیونی برسند که این موضوع می‌تواند به بانک‌های سنتی فشار آورد. در چند شماره قبلی عصر تراکنش درباره اینکه مردم بانک‌ها را دوست ندارند نوشته بودم؛ اینکه شاید در آینده‌ای نزدیک، بیشتر مشتریان بانکی هیچ ارتباطی با بانک‌های سنتی نداشته باشند. نسل‌های جدید زد و آلفا به دنبال برندی هستند که برای مشتری ارزش قائل است و تجربه خوشایندی برایشان می‌سازد، حتی اگر یک برند جدید و نه با دهه‌ها سابقه بانکداری باشد. این نسل، مشتری بانکی خواهد بود که فاصله نزدیکی با آن حس می‌کند و این فاصله در دسترسی به شعبه بانکی نیست؛ بلکه در دسترسی ساده‌تر، شفاف‌تر و خوشایندتر از طریق گوشی موبایلش است.
گرچه برخی از بانک‌های کشور نئوبانک‌های خود را راه‌اندازی کرده‌اند و برخی دیگر تلاش کرده‌اند با استفاده از فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی جذابیت‌هایی ایجاد کنند، اما هنوز تا تبدیل شدن به برندهای مالی دوست‌داشتنی فاصله زیاد است. فکر می‌کنم اگر همچنان به همین شکل پیش برویم، در سال ۱۴۰۴ فاصله میان نئوبانک‌های خلاق با بانک‌های سنتی بیشتر و بیشتر خواهد شد. بانک‌هایی که نتوانند با نیازهای نسل جدید همگام شوند، احتمالاً مشتری‌هایشان را به نئوبانک‌ها و فین‌تک‌ها خواهند باخت.
در بررسی بعدی به کسب‌وکارهای ارائه‌دهنده خدمات پرداخت می‌رسیم. این کسب‌وکارها در سال ۱۴۰۳ هم فرصت رشد داشتند و هم چالش. از یک سو، با رشد اقتصاد دیجیتال و تجارت الکترونیک، انتظار می‌رود همچنان PSPهای کشور شاهد افزایش تعداد تراکنش‌ها در همه ابزارهای پرداخت باشند و از طرف دیگر، با افزایش تورم و کاهش قدرت خرید مردم، احتمالاً با وجود افزایش ارزش اسمی تراکنش‌ها و با در نظر گرفتن تأثیر تورم، شاهد کاهش ارزش حقیقی تراکنش‌ها باشند. از طرف دیگر، اگر نتوانند سرویس‌های نوآورانه و شخصی‌سازی‌شده به پذیرنده‌ها ارائه دهند، به‌ناچار با واسطه‌ای به نام پرداخت‌یار که چابکی لازم برای ارائه خدمات نوآورانه و فناورانه را دارد به پذیرنده‌ها متصل خواهند شد. در سال ۱۴۰۴، کسب‌وکارهای PSP کشور باید بیش از گذشته نوآور باشند تا سهم بیشتری از بخش تجارت الکترونیک را به خود اختصاص دهند.
درباره وضعیت کسب‌وکارهای بزرگ و کوچک فین‌تک، اخیراً با ترکیب جدیدی آشنا شدم که دوست داشتم اینجا بیشتر درباره آن بنویسم. چند وقت پیش در گزارش ۱۱۰صفحه‌ای(!) سایمون تیلور، که خودش را یک نِرد فین‌تک معرفی می‌کند، خواندم که سال ۲۰۲۵ قرار است سال «ابرمقیاس‌های فین‌تک» (Fintech Hyperscalers) باشد؛ یعنی کسب‌وکارهای فین‌تکی که از مقیاس برای ساده‌سازی فرایندها و بهبود خدمات مالی برای مشتری استفاده می‌کنند و موفق شده‌اند از مشابه سنتی‌شان پیشی بگیرند. مثالش نئوبانک‌هایی مانند «نوبانک» است که حالا ۱۱۰میلیون مشتری دارد و بزرگ‌ترین بانک برزیل است یا «رولوت» با بیش از ۵۰میلیون مشتری. در ایران نیز ردپای این کسب‌وکارها را می‌بینیم.
امسال دو کسب‌وکار فین‌تکی ایران یعنی «نوبیتکس» و «بلوبانک» خبر از ۱۰میلیونی شدن تعداد مشتریانشان دادند. همچنین ویپاد توانست خیلی سریع به ۶میلیون کاربر برسد. فکر می‌کنم سال ۱۴۰۴ این اتفاق سریع‌تر رخ دهد. در بین آمارهای بانکی و وب‌سایت بانک مرکزی نتوانستم آمار منسجمی از تعداد مشتریان بانک‌ها یا شرکت‌های فعال در صنعت مالی ایران پیدا کنم؛ اما با در نظر گرفتن آمارهای پراکنده، احتمالاً تعداد مشتریان هر کدام از اینها بیش از تعداد مشتریان دوسوم بانک‌ها و مؤسسات مالی کشور باشد.
کسب‌وکارهای فین‌تکی دیگری که در این چند سال رشد خوبی را تجربه کردند، آنهایی بودند که دریافت تسهیلات را آسان کردند، یعنی لندتک‌ها، و یا راه‌هایی سریع و با بازدهی بالا برای تبدیل این تسهیلات یا مانده حساب‌های مردم به سایر کلاس‌های دارایی ایجاد کردند. کسب‌وکارهایی مانند صرافی‌های رمزارز و پلتفرم‌های خرید آنلاین طلا یا «گلدتِک»ها که هر دو تحت‌تأثیر جهش قیمتی بازار رمزارز و طلا سال خوبی را گذراندند (البته اگر از سنگ‌اندازی‌های رگولاتور فاکتور بگیریم). کسب‌وکارهای کرادفاندینگ نیز که این سال‌ها خیلی بی‌سروصدا رشد کرده‌اند، در سال ۱۴۰۴ به رشد خود ادامه خواهند داد.
یک روند مهم دیگر در فناوری‌های مالی که امسال در جهان پررنگ‌تر شده، موضوع «امبدد فایننس» است. اینکه کسب‌وکارهای غیرفین‌تکی همچون فروشگاه دیجی‌کالا و سوپراپلیکیشن اسنپ در حال ارائه خدمات مالی در پلتفرم‌های خود هستند، همان چیزی که در جهان با آمازون و اپل دیده‌ایم. وام‌دهی، خرید اقساطی، BNPL، کیف‌پول و حتی بیمه، بخشی از سرویس‌های امبدد فایننس هستند که حالا بخشی از زندگی روزمره مردم شده‌اند. پیش‌بینی‌ام این است که در سال ۱۴۰۴ این موج بزرگ‌تر خواهد شد و کسب‌وکارهای فین‌تک می‌توانند با ارائه سرویس‌هایی مانند «فین‌تک به‌عنوان سرویس»، به این کسب‌وکارهای غیرفین‌تکی کمک کنند تا خدمات مالی را در محصولات خود ارائه دهند، بدون اینکه مشتری مجبور باشد از آن محصول خارج شود.
با توجه به اهمیت موضوع مالیات اشخاص حقیقی در سال آینده، تصورم این است که نیاز به شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات مالیاتی، یعنی TSPها، در سال ۱۴۰۴ رشدی نمایی خواهد داشت. دولت‌ها در ایران چند سالی است که روی شفافیت مالیاتی انرژی زیادی گذاشته‌اند و با توجه به اینکه در برنامه بودجه سال ۱۴۰۴ مجموع درآمدهای مالیاتی ۱۹۶۴ همت پیش‌بینی شده است، یعنی جهش ۴۴درصدی نسبت به سال ۱۴۰۳، نقش TSPها پررنگ‌تر خواهد شد. همکاری شرکت‌های TSP با شرکت‌های PSP می‌تواند به ادغام سرویس‌های مالیاتی در سرویس‌های شرکت‌های PSP منجر شود که یک بازی برد-برد-برد است؛ یعنی برای هر سه طرف: PSP، TSP و مشتری.
اگر از مدل‌های کسب‌وکار بگذریم و نگاهی به فناوری داشته باشیم، قطعاً اولین کلیدواژه «هوش مصنوعی» خواهد بود؛ یک فناوری همه‌منظوره که همچون فناوری الکتریسیته در قرن نوزدهم آمده است تا همه ابعاد زندگی ما را دگرگون کند. در فین‌تک نیز ما در آینده بیشتر از هوش مصنوعی استفاده خواهیم کرد؛ از احراز هویت تا تحلیل داده‌ها؛ کارهایی که همین حالا هم بازیگران صنعت فناوری‌های مالی کشور انجام می‌دهند. در سال ۱۴۰۴، انتظار می‌رود این فناوری حضوری پررنگ‌تر داشته باشد یا حداقل شاهد تلاش‌هایی در نئوبانک‌ها و کیف‌پول‌ها تا بازار سرمایه و مدیریت مالی شخصی در استفاده از هوش مصنوعی باشیم.
اگر نگاهی به عوامل تأثیرگذار در فعالیت کسب‌وکارهای فین‌تک کشور طی ۱۲ ماه گذشته داشته باشیم، نمی‌توانیم از بحث پولشویی و کلاهبرداری به‌عنوان دو عامل تعیین‌کننده در مسیر حرکت این کسب‌وکارها غافل شویم. مصداق بارز آن هم اعمال محدودیت‌ها برای صرافی‌های رمزارز و پلتفرم‌های خرید آنلاین طلا بود که با این دو کلیدواژه اتفاق افتاد. این همان چیزی است که در گزارش تیلور هم آمده است: رشد فین‌تک بدون تنظیم‌گری درست، خطرناک است.
در یک جمع‌بندی می‌توانم بگویم در سال ۱۴۰۴، نئوبانک‌ها، لندتک‌ها، کرادفاندینگ، امبدد فایننس و TSPها رشد خوبی خواهند داشت. بااین‌حال، معتقدم این رشد به شرطی خواهد بود که از یک بازیگر مهم غافل نشویم؛ مشتری. با اینکه ما در اقتصادی بسته فعالیت می‌کنیم که گاهی با تأخیر تحت‌تأثیر روندهای جهانی قرار می‌گیریم، اما مشتریان خدمات مالی، خصوصاً نسل‌های زد و آلفا، درک بالایی نسبت به آنچه در جهان اتفاق می‌افتد، دارند و انتظارشان نزدیک به ذائقه جهانی است.
در کنار اینکه باید به ذائقه و خواست مشتری بیش از گذشته توجه کنیم، باید روی افزایش سواد مالی او هم بیشتر سرمایه‌گذاری کنیم؛ چرا که امروز با روش‌های جدید سرمایه‌گذاری و افزایش بحث خرید اعتباری در کشور، مشتری نیاز به آموزش بیشتری نسبت به گذشته دارد. این موضوع نوعی سرمایه‌گذاری است؛ چرا که نبودش مردم را گرفتار تله بدهی یا کلاهبرداری می‌کند. از یک طرف، مشتری آگاه می‌تواند تکرار استفاده از خدمات مالی را سبب شود و از طرف دیگر، گرفتاری در تله بدهی یا کلاهبرداری به اعتماد مشتری خدشه وارد خواهد کرد و هر آسیبی به اعتماد مشتری، کل صنعت را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
منبع
ماهنامه عصر تراکنش