پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بررسی دلایل عدم رشد تجارت الکترونیکی در ایران / فروش آنلاین ۳ درصد از تولید ناخالص ملی سهم دارد
واژه‌ای که امروزه بیش‌ازپیش در مورد آن می‌شنویم، تجارت الکترونیکی است. تجارت الکترونیکی یکی از راه‌های نسبتاً مدرن کسب‌وکارهای نوین است که انواع مختلفی نیز دارد، با توجه به هزینه‌های مربوط به راه‌اندازی و نگهداری کسب‌وکارهایی که هویت فیزیکی دارند، تجارت الکترونیکی صرفه اقتصادی بیشتری دارد، البته تجارت الکترونیکی در بعد سوددهی می‌تواند بسیار بازدهی بالایی نسبت به واحدهای فیزیکی داشته باشد. چندی است تب این نوع از تجارت، البته بیشتر در بعد احداث و در قالب استارت‌آپ‌ها در ایران بالاگرفته که با توجه به اقدامات سازنده‌ای که برای فرهنگ‌سازی آن انجام‌شده، دور از ذهن نبوده است اما با توجه به تمام فواید تجارت الکترونیکی، با برخورد نسبتاً منفی از جانب طیف گسترده‌ای از جامعه با این رویداد مواجه هستیم که باعث شده روند رو به رشد تجارت الکترونیکی را در ایران به تأخیر بیندازد. این واکنش‌های منفی که موجب عدم توسعه و رشد تجارت الکترونیکی می‌شود در دو زمینه قابل‌بررسی هستند:
- دلایل راه‌اندازی این بنگاه‌ها (احداث)
- دلایل روی آوردن به این نوع از بنگاه‌ها (استفاده)
تجارت الکترونیکی چیست؟
تعاریف متعددی در منابع مختلف از این واژه وجود دارد که ازجمله آن‌ها می‌توان به این دو مورداشاره کرد: تجارت الکترونیکی به معنای انجام کلیه فعالیت‌های تجاری با استفاده از شبکه‌های ارتباطی رایانه‌ای به‌ویژه اینترنت است. تجارت الکترونیکی، تجارت بدون کاغذ است و به‌وسیله آن تبادل اطلاعات خریدوفروش و اطلاعات لازم برای حمل‌ونقل کالاها و انجام مبادلات بانکی با سهولت و سرعت بیشتری انجام می‌شود؛ به‌عبارت‌دیگر تجارت الکترونیکی نام گسترده‌ای از نرم‌افزارها و سیستم‌هاست که خدماتی نظیر جست‌وجوی اطلاعات، مدیریت، تبادلات، بررسی وضعیت اعتبار، اعطای اعتبار، پرداخت به‌صورت آنلاین، گزارش‌گیری و مدیریت حساب‌ها را در اینترنت بر عهده می‌گیرند.
منظور از تجارت الکترونیکی انجام مبادلات تجاری اعم از خریدوفروش و ارائه خدمات (منظور خدمات رایگان و غیر رایگانی است که باهدف اقتصادی انجام می‌شود) در اینترنت است؛ به‌عبارت‌دیگر تجارت الکترونیکی استفاده از هر نوع شبکه الکترونیکی برای انجام مبادلات و دادوستدهای تجاری و ارائه خدمات است. شاید بتوان گفت بهترین تعریف از تجارت الکترونیکی متعلق به دانشنامه آزاد ویکی‌پدیاست: «تجارت الکترونیکی (E-Commerce) فرآیند خرید، فروش یا تبادل محصولات، خدمات و اطلاعات از طریق شبکه‌های کامپیوتری و اینترنت است.»
.
کسب‌وکار الکترونیکی
اما به‌موازات تجارت الکترونیکی واژه کسب‌وکار الکترونیکی نیز تعریف‌شده که در پاره‌ای از مواقع با تجارت الکترونیکی اشتباه گرفته می‌شود. به‌طورکلی کسب‌وکار الکترونیکی یکی از زیرمجموعه‌های فناوری اطلاعات بوده که در دهه گذشته رشد بالایی داشته است. برای کسب‌وکار الکترونیکی تعاریف متعددی مطرح‌شده که در زیر به متداول‌ترین آن می‌پردازیم: کسب‌وکار الکترونیکی وسیله‌ای است که مسیر رسیدن بنگاه‌ها به بازار را هموار می‌سازد؛ مسیری که مشتریان در آنجا اقدام به خرید کالا و خدمات می‌کنند. کسب‌وکار الکترونیکی به مفهوم کلی شامل به‌کارگیری فناوری‌های جدید برای برقراری ارتباطات زنجیره‌ای بین سازندگان، فروشندگان، عرضه‌کنندگان و به‌طورکلی ارائه‌دهندگان کالا و خدمات از یک‌سو و خریدار و مصرف‌کننده یا به‌طورکلی مشتری از سوی دیگر است و نتیجه آن اتخاذ تصمیمات بهتر، بهینه‌سازی کالا و خدمات، کاهش هزینه‌ها و گشودن کانال‌های جدید است. ولی تجارت الکترونیکی به هر شکلی از نقل‌وانتقالات در تجارت اطلاق می‌شود که در آن طرفین از طریق الکترونیکی باهم در ارتباط‌‌‌اند نه از طریق نقل‌وانتقالات فیزیکی؛ به‌عبارت‌دیگر، تجارت الکترونیکی زیرمجموعه بخشی از کسب‌وکار الکترونیکی است زیرا در کسب‌وکار الکترونیکی، شکل الکترونیکی تمامی فرآیندها از قبیل تولید، تحقیق و توسعه، امور مالی، مدیریت نیروهای انسانی، پشتیبانی و تجارت مطرح است، درحالی‌که در تجارت الکترونیکی تنها فرآیند تجارت به‌صورت الکترونیکی، یک جزء بنیادی از کسب‌وکار الکترونیکی به‌حساب می‌آید. به‌طورکلی به هر دادوستدی که از طریق اینترنت انجام می‌شود تجارت الکترونیکی و به کسب‌وکارهایی که بخش یا تمام آن در بستر اینترنت صورت می‌گیرد، کسب‌وکار اینترنتی گفته می‌شود.
.
تجارت الکترونیکی در ایران
ایران درزمینهٔ تجارت الکترونیکی کشوری بسیار نوپاست و تا رسیدن به سطحی قابل‌قبول، راه درازی در پیش دارد. ورود فناوری جدید در این زمینه، نیازهای جدیدی را در پردازش و تبادل داده‌ها، ابزارها و زیرساخت‌های مناسب و همین‌طور پیاده‌سازی آن مطرح کرده است. در حال حاضر، حجم تجارت الکترونیکی در ایران حدود سه درصد از تولید ناخالص داخلی را شامل می‌شود که این مبادلات بیشتر در حوزه آموزش الکترونیکی، بلیت الکترونیکی، پرداخت بهای خدمات دولتی، خرید کالا و خدمات توسط مصرف‌کنندگان و مبادله اسناد صورت می‌گیرد و بیشتر از نوع است B2C
برای توسعه تجارت الکترونیکی در کشور، ورود به بازارهای جهانی و عضویت در سازمان‌هایی نظیر سازمان تجارت جهانی، داشتن نظام بانکی کارآمد از الزامات اساسی به شمار می‌آید؛ بنابراین، استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات در جهت ایجاد و توسعه بانکداری الکترونیکی در نظام بانکی کشور حائز اهمیت است. اگرچه طی سال‌ها برخی از روش‌های ارائه خدمات بانکداری در نظام بانکی کشور رایج و مورداستفاده قرار می‌گیرد اما تا رسیدن به سطح کشورهایی که به‌نوعی پیشگام در صنعت تجارت و بانکداری الکترونیکی هستند، راهی طولانی در پیش است. ایجاد و توسعه بانکداری الکترونیکی که به‌نوعی پایه و اساس ترویج تجارت الکترونیکی است، مستلزم برخورداری از برخی زیرساخت‌های مناسب اقتصادی و اجتماعی نظیر شبکه‌های ارتباطی و مخابراتی مناسب، امنیت تبادل اطلاعات، زیرساخت‌های حقوقی و قانونی و آمادگی فرهنگی جامعه است.
.
دلایل عدم رشد تجارت الکترونیکی
اعتماد و امنیت
شاید یکی از مهم‌ترین عواملی که بتوان برای عدم رشد تجارت الکترونیکی ایران نسبت به سایر کشورها متصور شد، احساس عدم اعتماد و امنیت کاربران در برخورد با این نوع از معاملات است. عدم اعتماد به این معنا که شاید برای یک کاربر تجربه خرید به‌صورت فیزیکی بسیار اطمینان‌بخش‌تر از خریدی است که تا زمان تحویل کالا هیچ تصویر واقعی‌ای از آن ندیده و نمی‌تواند آن‌طور که باید تحلیل‌های درست از خرید پیش رویش انجام دهد؛ بنابراین کاربر به این نوع خرید اعتماد ندارد و خرید سنتی را همچنان ارجح می‌داند. از سویی احساس عدم امنیت کاربر به دلیل عدم پشتیبانی‌های درست، در صورت عدم رضایت از جنس خریداری‌شده یا خراب بودن آن و یا حتی بعضاً تعویض کالا، به دلیل دور بودن تولیدکننده و دسترسی نداشتن به آن و همچنین احساس عدم امنیت در مورد درگاه‌های پرداخت الکترونیکی و ترس از ثبت نشدن خرید به دلیل تراکنش‌های ناموفق ازجمله مواردی است که می‌تواند احساس عدم امنیت را در کاربران اینترنتی ایجاد و به‌تبع آن از توسعه تجارت الکترونیکی جلوگیری کند. عدم اعتماد به صحت و صداقت در اصول خریدوفروش بنگاه‌های مجازی که کالا یا خدماتی را مورد معامله قرار می‌دهند، ازجمله این موارد به شمار می‌رود که در چند سال اخیر با احداث واحدی به اسم نماد الکترونیکی سعی در رفع آن شده است.
.
فرهنگ‌سازی
عدم سعی و تلاش به‌منظور فرهنگ‌سازی صحیح در مورد تجارت الکترونیکی و اصول آن، موجب شده عده‌ای یا این نوع تجارت را به‌عنوان شاخه‌ای از کسب‌وکار قبول نکنند یا حتی اساساً شناختی از آن نداشته باشند؛ بدین معنا که اگر فردی برای مثال دارای سرمایه‌ای به‌منظور احداث یک کسب‌وکار است، ترجیح می‌دهد این سرمایه را در کسب‌وکار فیزیکی یا به تعبیر این نوع افراد (واقعی) به کار گیرد تا اینکه کسب‌وکار الکترونیکی ایجاد کند و به‌نوعی تجارت الکترونیکی داشته باشد. این واقعی ندانستن کسب‌وکار الکترونیکی درواقع قدمی به سمت عقب و مانعی برای پیشرفت در این زمینه محسوب می‌شود. فرهنگ‌سازی صحیح و مناسب از طرق مختلف، همچون رسانه‌ها و مدارس می‌تواند نقش بسزایی در تغییر این نوع نگرش داشته باشد.
.
زیرساخت‌ها
اما با توجه به دسترسی قشر زیادی به اینترنت همچنان طیف گسترده‌ای از مردم از این نعمت برخوردار نیستند که این خود باعث شده پیشرفت تجارت الکترونیکی در ایران با سرعت کمتری جاری باشد. از سویی عدم داشتن اینترنت پرسرعت خود کم‌تاثیر نبوده و بسیاری از کسب‌وکارهای الکترونیکی را تحت‌الشعاع قرارداده است. بیان واژه‌ای به اسم زیرساخت فقط منوط به داشتن یا نداشتن وسایل الکترونیکی و اینترنت پرسرعت نبوده و سواد استفاده از این ابزارها ازجمله مواردی به شمار می‌رود که در بحث زیرساخت‌ها قابل‌بحث است. در مدارس و دانشگاه‌های بسیاری از کشورها، انواع زبان‌های برنامه‌نویسی چه به‌صورت واحدهای اجباری و چه به‌صورت اختیاری در دسترس نوجوانان و جوانان قرار می‌گیرد که این خود می‌تواند از صرف هزینه‌های زیاد به‌منظور احداث بنگاه‌های تجارت الکترونیکی و درنتیجه آن رجوع به بنگاه‌های طراحی وب، جلوگیری کند. نظام بانکداری الکترونیکی کارا که پیشتر در مورد آن توضیح داده شد، ازجمله موارد دیگر در بحث زیرساخت‌های موردنیاز به‌منظور توسعه و رونق تجارت الکترونیکی به شمار می‌رود؛ بنابراین بررسی وجود یا عدم وجود زیرساخت‌ها هم در بعد فنی و هم در بعد علمی قابل‌بررسی است.
.
مشورت
استفاده نکردن از مشاوران فعال در این زمینه باعث شکست بسیاری از پروژه‌ها شده است. سه رکن مهم در داشتن یک کسب‌وکار الکترونیکی عبارت است از ایده، دانش فنی ساخت و داشتن علومی به‌منظور معرفی صحیح (تبلیغات)، برندینگ، بازاریابی و فروش، بقا، رقابت و توسعه کسب‌وکار. متأسفانه عدم اعتقاد به نقش افرادی به اسم مشاور به‌خصوص درزمینهٔ تجارت الکترونیکی که تمامی خدمات ذکرشده بالا را پوشش می‌دهند، باعث شده یا توجهی به مشاوران نشود یا در صورت استفاده، حضور نابلدان در این حوزه، دلیل از بین رفتن این نقش به‌صورت بنیادی در تجارت الکترونیکی شود که این خود می‌تواند عاملی برای شکست‌ها یا رونق نداشتن هرچه بیشتر کسب‌وکارهای الکترونیکی شود و درنتیجه تبلیغی سوء در جهت مفید نبودن تجارت الکترونیکی و به‌تبع آن عاملی برای عدم رشد باشد.
.
نتیجه‌گیری
تجارت الکترونیکی، صرف‌نظر از تمامی برتری‌ها هنوز دارای نقاط ضعفی است. توانایی دسترسی به رایانه‌های شخصی و سرعت‌پایین نقل‌وانتقال اطلاعات روی بستر اینترنت، امکان دستیابی به پایگاه‌های اینترنتی را با مشکل مواجه می‌سازد و درنتیجه تأثیر این موارد، اثر تجارت الکترونیکی را کمرنگ می‌کند ولی با افزایش کاربران اینترنت و سهولت دستیابی به دنیای مجازی اینترنت، تجارت الکترونیکی سبب تغییر در کیفیت زندگی شده و تلاش در راستای این مهم ایجاد هرچه بهتر شهرهای الکترونیکی را میسر خواهد کرد
هومن رضوانی اصفهانی
منبع: ماهنامه پیوست؛ شماره 26