پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
تجربه ثابت کرده است که هر جا رفاه بیشتر به دست یک فناوری ایجاد شود باید نگران نقاط ضعف و سوءاستفاده‌هایی که برخی افراد از آن می‌کنند نیز بود. دستگاه‌های کارت‌خوان هم از این قضیه مستثنا نیستند. بعضی افراد سودجو با داشتن کمی دانش تخصصی در این حوزه و البته با استفاده از شرایطی که شرکت‌ها و نهادهای مسئول با سهل‌انگاری در اختیارشان می‌گذارند اقدام به کلاه‌برداری می‌کنند.
برای استفاده از کارت‌خوان‌ها در کشورمان مقرراتی وجود دارد که بخشی از آن مربوط به مسائل امنیتی است و درصورتی‌که پذیرندگان و دارندگان کارت این مقررات را رعایت کنند به‌احتمال‌زیاد کمتر شاهد کلاه‌برداری از کارت‌های بانکی خواهیم بود.
یکی از این مقررات در دسترس بودن دستگاه کارت‌خوان برای مشتری و واردکردن رمز توسط دارنده کارت است. بااین‌حال در عمل شاهدیم که بسیاری از پذیرندگان دستگاه کارت‌خوان خود را در پستو پنهان می‌کنند طوری که مشتری مجبور می‌شود کارت و رمز خود را به فروشنده بسپارد. این در حالی است که در مقررات شاپرک و در بند حفظ حریم دارنده کارت آمده است: «شرکت باید پذیرنده را موظف نماید حریم دارنده کارت را رعایت نموده و به‌هیچ‌عنوان جهت ورود اطلاعات به پایانه فروش، رمز مشتری را از وی درخواست نکند (ورود رمز الزاماً باید توسط مشتری انجام گیرد) عدم توجه به این موضوع توسط پذیرنده جزو اشکالات شرکت محسوب می‌شود و مطابق مقررات با آن برخورد خواهد شد.»
همچنین در قسمت‌های بعدی در مورد محل استقرار کارت‌خوان گفته‌شده که: «شرکت PSP باید پذیرنده را موظف نماید پایانه را در محلی قرار دهد که دارنده کارت بتواند به‌راحتی و با حداکثر پوشش ممکن رمز خود را وارد و از مبلغ ثبت‌شده بابت خرید (قبل از ورود رمز و ارسال تراکنش) اطمینان حاصل نماید. در این مکان نباید صفحه‌کلید دستگاه توسط دوربین مانیتور شود.»
باوجود این مقررات برای ما دادن رمز کارت به فروشنده امری عادی است. شاید اولین سؤالی که ذهن را درگیر می‌کند این باشد که چرا باوجود قانون و ابلاغیه درخواست رمز مشتری هنگام استفاده از کارت‌خوان امری عادی است و تخلف محسوب نمی‌شود؟ این عدم رعایت دلایل زیادی دارد. یا به خاطر ناآگاهی پذیرنده است، یا عدم آگاهی مشتری از این حق خود و خطراتی که ممکن است با در اختیار گذاشتن رمز خود به دیگری برایش اتفاق بیفتد. جدای از این‌ها مسائل دیگری هم هستند که شاید در این قضیه بی‌تأثیر نباشد. ممکن است در مواردی خود مشتری از این امر آگاهی داشته باشد و بخواهد شخصاً رمز را وارد کند اما کمتر کسی حوصله بحث برای متقاعد کردن فروشنده دارد.
اما درباره اینکه ایرادِ کار از کجاست کارشناسان حوزه پرداخت نظرات متفاوتی دارند. برخی می‌گویند ایراد از نبود سازمان نظارتی است که مستقیماً بر روی این مسئله نظارت داشته باشد. به گفته احسان زمانی، کارشناس نظام‌های پرداخت و مشاور توسعه کسب‌وکار شرکت فناپ: «طبق قوانین و دستورالعمل‌های روشن و متعدد شاپرک، شرکت PSP تمامی مسئولیت اجرای قوانین را بر عهده داشته و در صورت تخلف مشمول یک سری جرائم می‌شود.»
عده‌ای می‌گویند که شاپرک تمامی الزامات را به PSP ها ابلاغ کرده ولی در عمل هیچ نظارتی صورت نمی‌گیرد و به‌نوعی شانه خالی کردن است و با انداختن مسئولیت بر گردن PSP ها، خود شاپرک نقش مستقیمی در کنترل کیفیت و ارزیابی ندارد. عده‌ای هم می‌گویند که تمامی بازرسی‌ها توسط خود PSP ها انجام می‌شود و در صورت تخطی هم مسئولیت با خودشان است و اما چون عملیات نصب و راه‌اندازی توسط پیمانکار انجام می‌شود برای همین PSP ها نظارت دقیقی بر عملکرد آن‌ها ندارند. زمانی دلیل اینکه شرکت‌های PSP به‌درستی این نظارت‌ها را انجام نمی‌دهند در چند مورد خلاصه می‌کند: «هزینه نظارت بر عملکرد شرکت‌های پیمانکار، عدم انجام هزینه لازم از طرف شرکت‌ها برای آموزش و اطلاع‌رسانی به پذیرنده و دارنده کارت، ارائه اسناد و مدارک قراردادها به شاپرک و عدم توجه و نظارت شاپرک بر صحت عملکرد آن‌ها، عدم نظارت صحیح و سیستمی شاپرک بر صحت‌سنجی واقعی عملکردهای شرکت‌ها.» در کل به نظر می‌رسد نظارتی در کار نیست و فقط در صورت وجود ایراد و شکایت مسئولین غایب، ظاهر می‌شوند.
اما چرا برخی پذیرنده‌ها تمایلی ندارند کارت‌خوان در دسترس مشتری باشد؟ همان‌طور که در بالا هم به آن اشاره شد ممکن است خود پذیرنده اطلاعی از مقررات استفاده از کارت‌خوان نداشته باشد و یا حتی ممکن است آگاهی لازم را هم داشته باشد ولی ازآنجایی‌که هیچ الزام و اجباری برای انجام این کار نمی‌بیند اهمیتی هم به حقوق مشتری ندهد و به دلیل عدم اعتماد به مشتری در استفاده صحیح از کارت‌خوان و یا نگرانی از سوءاستفاده برخی مشتریان از شلوغی فروشگاه و واردکردن رقم‌های اشتباه مجبور به این کار باشند.
از طرف دیگر برخی ایراد را از عدم فرهنگ‌سازی می‌دانند باید دید چرا بعد از گذشت بیش از ده سال از ورود کارت‌خوان به کشورمان هنوز هم ما درگیر ابتدایی‌ترین مسائل آن هستید. متخصصان این حوزه هر یک نظرات مختلفی دارند. برخی می‌گویند که این فرهنگ‌سازی باید از چند سال پیش و از بدو ورود این دستگاه به بازار کشور، توسط بانک مرکزی انجام می‌شد. عده‌ای دیگر می‌گویند که هنوز هم برای ایجاد این فرهنگ دیر نیست و آن را وظیفه‌ای بر دوش شاپرک و PSP ها و بانک‌ها می‌دانند. اما چطور این فرهنگ‌سازی را انجام دهیم که بیشترین و بهترین تأثیر را داشته باشد و بتواند این خلأ چندساله را هم پر کند. عده‌ای بحث آموزش را پیش می‌کشند و معتقدند که برای چنین اقداماتی، وضع فقط یک‌مشت قانون خشک‌وخالی تغییری ایجاد نمی‌کند و باید در کنارش شیوه رفتاری مناسب به عموم آموزش داده شود. زمانی معتقد است که آموزش باید از طرف شرکت‌های پرداخت، بانک‌ها و شاپرک انجام شود. او می‌گوید: «ما در آموزش حوزه پرداخت حتی به کمترین آن عمل نکردیم. از نحوه استفاده از کارت گرفته تا اطلاع‌رسانی از موارد امنیتی، راه‌های جلوگیری از سوءاستفاده از کارت و …. البته این کار را می‌توان با نصب بنر در هر مغازه و یا ارسال پیامک به‌راحتی انجام داد و هزینه‌ای هم دربر نخواهد داشت.» البته در بحث آموزش هم زمانی ایرادی از شاپرک می‌گیرد که چرا یک پرتال ویژه آموزشی ایجاد نمی‌کند و یا حتی شکایات را هم پیگیری نمی‌کند و فقط در بخش تعیین قوانین و مقررات برای شرکت‌های پرداخت خوب عمل کرده است.
صدور ابلاغیه، چسباندن بنر و کاغذ یا یادداشتی بر روی آن با عنوان «رمز کارت توسط مشتریان وارد شود» شاید قدم اول باشد ولی همه می‌دانیم که کافی نیست. باید در کنار فرهنگ‌سازی، نظارتی هم بر روی عملکرد پذیرندگان وجود داشته باشد. نظارتی که شرکت‌های پرداخت می‌توانند بر روی پذیرندگان داشته باشند و حتی خود شرکت‌های پرداخت هم توسط شاپرک مورد ارزیابی قرار بگیرند که در صورت تخلف شرکت پرداخت راسا مسئولیت اجرای قوانین را بر عهده خواهد داشت.
برخی این عقیده را دارند که مانند دیگر قوانینی که با اعمال جریمه نقدی، مردم را به رعایت آن تشویق کردند، در این مورد هم شاید این کار جواب دهد و بتوان جامعه را به سمت فرهنگ مناسب، از ترس جریمه، تشویق کرد.
محدثه ده‌باشی
منبع: هفته‌نامه عصر ارتباط