پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ریسک ایجاد شرایط بحرانى در هر سیستمى همواره وجود دارد و تنها با برنامه‌ریزى دقیق و استفاده از نتایج شبیه‌سازى بحران، می‌توان به پروتکل‌هاى مناسب براى مدیریت این شرایط دست یافت.
بحران‌ها در حوزه پرداخت کشور را می‌توان در دو سطح عمومى و فردى بررسی کرد. در این یادداشت، به بحران در سطح عمومى پرداخته می‌شود.
فرض کنید کشور در یکى از شرایط بحرانى مانند زلزله، جنگ یا حوادث مشابه قرار گرفته و زیرساخت‌هاى ارتباطى به‌شدت آسیب دیده‌اند. در چنین شرایطى، تاب‌آورى سیستم پرداختى ایران تا چه حد خواهد بود؟
هرچند تغییر در فرهنگ پرداخت مردم از استفاده از پول فیزیکى پیش از شیوع بیمارى کرونا آغاز شده بود، اما شیوع این بیمارى سرعت کاهش مصرف پول کاغذى را به‌شدت افزایش داد. در نتیجه، سیستم پرداخت کشور نسبت به گذشته، در برابر تهدیدهاى احتمالى آسیب‌پذیرتر شده است.
بحران در سیستم پرداخت
بحران در سیستم پرداخت کشور را مى‌توان در سه حالت بررسى کرد. اختلال ممکن است در یکى از شبکه‌هاى انتقال بانکى (مانند شاپرک یا شتاب) رخ دهد. از طرفی، این احتمال وجود دارد که اختلال کامل در تمامی شبکه‌هاى پرداخت آنلاین اتفاق بیفتد، به‌گونه‌ای که تنها پرداخت‌هاى فیزیکى از طریق توزیع پول نقد توسط بانک‌هاى محلى امکان‌پذیر باشد. همچنین ممکن است تمامى زیرساخت‌هاى ارتباطى، برق و شبکه‌هاى بانکى از بین برود؛ مانند اتفاقی که در زلزله بم افتاد.
در چنین شرایطی، پرداخت‌هاى آفلاین می‌توانند راه‌حلى مناسب محسوب شوند. بااین‌حال، به دلیل وجود ریسک‌هاى مختلف مانند نقض حریم خصوصى مشتریان، ریسک‌هاى مالى و احتمال افزایش کلاهبردارى، این نوع پرداخت‌ها در حال حاضر مورد اقبال چندانى قرار نگرفته‌اند.
نقش ریال دیجیتال در شرایط بحرانى
ریال دیجیتال، علاوه بر کاهش چشمگیر هزینه‌هاى زیرساختى و برخوردارى از قابلیت‌هاى نوآورانه، به دلیل زیرساخت فنى قوى مبتنى بر بلاکچین، می‌تواند نعمتى در شبکه پرداخت کشور، به‌ویژه در پرداخت‌هاى آفلاین در شرایط بحرانى، به حساب آید.
تجارب بین‌المللى در پرداخت‌هاى آفلاین
برخی کشورها از تجربه موفق استفاده از ارزهای دیجیتال و پرداخت‌های آفلاین در شرایط بحران برخوردارند. به‌عنوان‌مثال، چین در مناطق روستایی و هنگام قطع ارتباطات از یوان دیجیتال استفاده کرده است. از طرفی، کشورهای جزایر کارائیب نیز در طوفان‌های شدید از CBDC برای پرداخت‌های اضطراری بهره برده‌اند.
پرداخت‌های آفلاین نیازمند راهکارهای فناورانه‌ای برای حفظ امنیت هستند. رمزنگاری پیشرفته و امضای دیجیتال برای جلوگیری از جعل تراکنش‌ها یکی از این راهکارهاست. همچنین می‌توان برای اطمینان از صحت هویت افراد در زمان انجام تراکنش‌ها، از احراز هویت بیومتریک استفاده کرد.
نقش ریال دیجیتال در تخصیص یارانه‌های اضطراری
در شرایط بحران، دولت‌ها به سیستمی نیاز دارند که بتواند یارانه‌ها یا کمک‌های مالی را سریع و مؤثر به افراد منتقل کند. ریال دیجیتال می‌تواند فرایند تخصیص این کمک‌ها را تسریع کند و از فساد و سوءاستفاده احتمالی جلوگیری کند.
آمادگى زیرساختى و فرهنگ‌سازى عمومی
برای بهره‌برداری مؤثر از ریال دیجیتال در شرایط بحرانی، دو پیش‌نیاز اساسی وجود دارد که اولین مورد آن، آمادگى زیرساختى است. شبکه بانکی و بانک مرکزی باید از آماده‌سازی فنی و عملیاتی سیستم‌های پرداخت آفلاین اطمینان حاصل کنند. مورد دوم در این زمینه آموزش عمومی است. فرهنگ‌سازی گسترده‌ای برای آموزش مردم در زمینه استفاده از ریال دیجیتال، حتی در شرایط سخت، ضروری است.
همچنین برای موفقیت بیشتر ریال دیجیتال، اضافه شدن نهادهای مستقل نظارتی به‌عنوان Node نظارتی و بازنگری در قوانین مرتبط با پرداخت‌های آفلاین پیشنهاد می‌شود.
در نهایت با بهره‌گیری از ریال دیجیتال، مى‌توان تاب‌آورى سیستم پرداخت کشور را در شرایط بحرانى افزایش داد. همکاری نهادهای نظارتی، بانک‌ها و شرکت‌های فین‌تک، به همراه فرهنگ‌سازی عمومی، نقش اساسی در موفقیت این سیستم ایفا می‌کند. این رویکرد نه‌تنها خطرات مالی و اجتماعی را کاهش می‌دهد، بلکه دسترسى به خدمات مالى در سخت‌ترین شرایط را تضمین مى‌کند.