پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
قدرت یک استاندارد بانکی به فراگیری آن است / گفت‌وگو با حجت جاهد در خصوص استانداردهای بانکی
وقتی یک کالا یا خدمتی جدید وارد جامعه می‌شود معمولا مدت قابل‌توجهی موردنیاز است تا مخاطبان به استفاده از آن روی بیاورند. اما با روی آوردن مخاطبان یا مشتریان برای استفاده از آن خدمت یا کالا، شرکت‌ها یا گروهای زیادی نیز به فکر تولید یا ارائه آن محصول می‌افتند. اینجاست که بحثی به نام کیفیت مطرح می‌شود؛ چراکه با رقابتی شدن بازار ممکن است برخی رقیبان برای به دست آوردن سهم بازار برخی از هزینه‌های لازم را کنار بگذارند تا محصولشان مزیت قیمتی پیدا کند و ممکن است مشتری متوجه این ضعف‌های اساسی محصولات نشود و همچنین همکاری و تعامل مناسب، مقرون‌به‌صرفه و در مدت‌زمان قابل‌قبول محصولات تولیدکنندگان مختلف یکی از نیازهای مهم مشتریان خواهد بود. برای مقابله با چنین وضعی معمولا در صنایع گوناگون، استانداردهای مختلفی با کاربری‌های مختلف از سوی نهادهای بی‌طرف و غیر ذینفع تنظیم می‌گردند تا شرکت‌ها را ملزم به رعایت اصول اولیه تولید یا ارائه یک محصول نمایند. با این حساب، رعایت از یک یا چند استاندارد موجود در هر کاری به نشانه کیفیت داشتن یا نداشتن آن محصول نیست؛ بلکه اطمینان خاطری است برای مشتری از اینکه یک محصول از حداقل‌های لازم برخوردار است یا خیر. ضمن اینکه استاندارد باعث امکان همکاری و تعامل سریع‌تر و بهتر محصولات تولیدکنندگان مختلف می‌شود و هزینه مشتری را کاهش می‌دهد.
صنعت بانکداری الکترونیک که در مقایسه با صنایعی مثل خودروسازی، صنعت تقریبا جوانی است هم از این قاعده مستثنا نیست. در ایران هنوز شرکت‌های فعال در این حوزه از استاندار قالبی استفاده نمی‌کنند درصورتی‌که در دنیا استانداردهای معتبری برای این حوزه وجود دارد که در مطلبی جداگانه به معرفی این استاندارد‌ها پرداخته‌ایم. اما برای اینکه متوجه شویم استاندارد در مدل‌های بانکی اصلا یعنی چه به سراغ حجت جاهد، یکی از فعالان صنعت فناوری اطلاعات بانکی کشور که به‌خوبی با این صنعت آشناست رفتیم و گفت‌وگوی کوتاهی با وی داشتیم.
وقتی صحبت در مورد استاندارد مدل بانکی می‌شود، به دو مفهوم استاندارد و مدل بانکی باید بپردازیم. استاندارد‌ها معمولا توسط موسساتی تدوین می‌شوند که غیرانتفاعی هستند. درواقع به نحوی غیر ذینفع هستند و معمولا هزینه‌های آن‌ها از طریق اسپانسر و یا دولت پرداخته می‌شود.
.
رفتن به دنبال استاندارد، یعنی بلوغ
به گفته حجت جاهد نکته اصلی در بحث استاندارد‌ها این است که بعد آنکه ارائه‌دهندگان یک سرویس مانند حوزه بانکی به درجه‌ای از بلوغ برسند، نیاز به وجود استاندارد احساس می‌شود، همان‌طور که استانداردهای مختلفی مانند ISO۲۰۰۲۲ و امثال آن می‌بینید.
جاهد می‌گوید: استاندارد‌ها معمولا تجمیع آرا و نظرات هم تولیدکنندگان سرویس و هم استفاده‌کنندگان آن سرویس در سطح خیلی وسیع است. در غیر این صورت استاندارد نمی‌تواند جامعیت پیدا کند که همه بتوانند از آن استفاده کنند، زیرا باید تمام زوایای بیزینس را به‌صورت جامع دیده باشد. در بحث بانکی پروتکل‌های بسیاری به‌خصوص در حوزه پرداخت داریم و نیاز به استاندارد مطرح است. علت آن است که با گسترش کسب‌وکار بانک‌ها به حوزه‌های مختلف، نیاز به اینکه بانک‌ها محصولاتی را داشته باشند که در صورت نیاز بتوانند قسمتی از آن را تغییر دهند و یا حتی بتوانند از همگرایی بین چند محصول تولیدکنندگان مختلف استفاده کنند بالا رفته است. علاوه بر این خصوصا در مقوله بانکداری شرکتی، شرکت‌ها و موسسات نیاز به تعامل با چند بانک دارند و نباید لازم باشد برای یکپارچگی و اتصال به سیستم هر بانک، تغییرات سنگین بدهند و نیاز به استاندارد در حوزه تعاریف معنایی سرویس‌های فناوری اطلاعات بانکی بیشتر احساس می‌شود.
.
به جای کپی، همدیگر را تکمیل کنیم
متاسفانه شرکت‌های ما در ایران کمتر تکمیل‌کننده کار همدیگر هستند و بیشتر محصولات مشابه تولید می‌کنند. اما اگر استاندارد باشد و خصوصا اینکه در حوزه بانکی سرویس‌های بسیار متنوعی داریم، هر حوزه سرویس می‌تواند به‌صورت مجزا توسط شرکت‌های مختلف ایجاد شود. در این اکوسیستم برخی شرکت‌های بزرگ‌تر و با توان اجرایی بالا‌تر می‌توانند یکپارچه ساز مجموعه کامل سرویس‌های بانکی با استفاده از تولیدات شرکت‌های دیگر باشند و کل راه‌حل را یکپارچه در بانک مستقر نمایند.
وی در ادامه می‌گوید: ارتباطات بین‌بانکی هم این نیاز را مضاعف می‌کند. در حال حاضر ارتباطات بین‌بانکی ما بیشتر در حوزه پرداخت الکترونیک است. درحالی‌که به‌عنوان نمونه مفهوم وام‌های سندیکایی داریم که در صورت وجود استاندارد می‌توانست خیلی راحت‌تر به‌صورت سیستماتیک بین‌بانکی اجرا شود.
.
استاندارد‌هایمان را از سطح ملی فرا‌تر ببریم
به گفته این متخصص فناوری اطلاعات بانکی مجموع این عوامل لزوم استاندارد را مشخص می‌کند همان‌طور که در حوزه معماری بانکی، تدوین و تهیه استانداردهای بانکی در دنیا پرشتاب به‌پیش می‌رود.
جاهد در ادامه می‌گوید: من معتقدم استاندارد را می‌توان از سطح ملی فرا‌تر برد. در حوزه بانکداری اسلامی ما در سطح بین‌المللی نیازمند استانداردهای زیادی هستیم. البته استانداردهای بانکداری اسلامی با محوریت کشورهایی مانند مالزی درحال‌توسعه است؛ اما با نگاه معماری خدمات فناوری اطلاعات به آن کمتر پرداخته شده است و می‌تواند قطعاً مفید باشد.
بنابراین کشور ایران بحث استاندارد را با توجه به تجربه بسیار خوبی که در زمینه سامانه‌های یکپارچه بانکی و فناوری اطلاعات دارد می‌تواند گسترش دهد. به نظر من باید یک کنسرسیوم بزرگ حداقل متشکل از نهادهای مرتبط حاکمیتی، بانک‌ها، شرکت‌های ارائه‌دهنده راه‌حل‌ها و نرم‌افزارهای بانکی، خبرگان بانکی و حتی خبرگان مالی در حوزه بیمه و بورس تشکیل شود. سازمان‌های بزرگی نظیر اپراتورهای همراه نیز می‌توانند به‌عنوان مشاور در تهیه این استاندارد مشارکت نمایند و اگر تدوین آن را به سطح بین‌المللی و کشورهای اسلامی گسترش دهیم بسیار باارزش‌تر و موثر‌تر خواهد بود. شاید بهتر است یک نسخه اولیه ایجاد کنیم و بعد با مشارکت بین‌المللی آن را تکمیل کنیم چون قطعاً قدرت استاندارد در فراگیر شدن است. هر چه یک استاندارد فراگیر‌تر باشد استاندارد بهتر و بالغ‌تری است.
.
پروژه مبنا و آن‌هایی که جا ماندند!
حالا که بحث به اهمیت فراگیر شدن یک استاندارد و همکاری همه بازیگران صنعت در تدوین آن کشیده شد یاد پروژه مبنا افتادیم. درواقع مدل بانکی نوین ایران و یا همان مبنا توسط پژوهشکده پولی و بانکی، بانک مرکزی و شرکت خدمات انفورماتیک در حال شکل‌گیری است. اتفاق خوبی که جای خوشحالی دارد اما نکته‌ای که وجود دارد این است که این کار تحت عنوان یک پروژه دیده شده است و آن‌طور که معلوم است هیچ بانک یا شرکت دیگری دعوت نشده است. از حجت جاهد می‌پرسیم که آیا از آن‌ها حداقل به‌عنوان نماینده بزرگ‌ترین شرکت خصوصی فعال در این حوزه برای مشارکت در این طرح دعوت شده است؟
او در کمال تعجب می‌گوید: «من هم از این مسئله در چند روز اخیر اتفاقی آگاه شدم. چون جزئیات را نمی‌دانم نمی‌توانم اظهارنظر خاصی بکنم. اما اگر دعوت می‌شدیم حتما شرکت می‌کردیم زیرا حضور همه می‌تواند مفید باشد.»
.
نمونه یک استاندارد موفق بین‌المللی
از جاهد می‌خواهیم با توجه به شناخت دقیقی که نسبت به استانداردهای بین‌المللی موجود در این حوزه دارد یک نمونه استاندارد موفق در دنیا را برایمان معرفی کند.
او می‌گوید: «در حوزه بانکی استانداردهای زیادی وجود دارد؛ اما با توجه به آنکه ما شرکت تولید نرم‌افزار‌ها و راهکارهای بانکی هستیم قطعاً از دید راهکار‌ها و سرویس‌های فناوری اطلاعات بانک نگاه می‌کنیم. در سال ۲۰۰۸ استانداردی به نام BIAN (Banking Industry Architecture Network) در دنیا ایجاد شد که شرکت‌های معتبری مانند آی‌بی‌اِم، سَپ، تمنوس، مایکروسافت اسپانسرهای آن هستند و بانک‌هایی همچون دویچه بنک و آی‌اِن‌جی عضو آن هستند.
این موسسه نسخه سوم چشم‌انداز سرویس‌ها را در آوریل ۲۰۱۴ با رویکرد مبتنی بر معماری سرویس‌گرا عرضه کرده و در سال ۲۰۱۵ نسخه چهارم را روانه بازار خواهد کرد. ارتباط بین سرویس‌هایی که توسط ارائه‌دهندگان مختلف تولید شده است نیازمند معماری سرویس‌گرا است. این استاندارد، برای مدل‌سازی سرویس‌های بانکی مبتنی بر معماری سرویس‌گرا است و سعی کرده تمامی دامنه و ابعاد کسب‌وکاری صنعت بانکی را در برگیرد.
در معماری سرویس‌گرا بحث مهمی در رابطه با سرویس‌های اتمیک هر حیطه کاری وجود دارد که اختلاف‌نظر قابل‌توجهی در اینکه آن‌ها چه باشند به چشم می‌خورد. در این استاندارد سعی شده است تعریف معنایی از سرویس‌های فناوری اطلاعات در قالب دامنه سرویس (Service Domain) ارائه شود، سپس برای هر دامنه سرویس، سناریوهای کسب‌وکاری مرتبط تعریف شده است. ما می‌توانیم از استاندارهای این‌چنینی کمک گرفته و با توسعه و بومی‌سازی آن برای خودمان استاندارد جامع معماری فناوری اطلاعات برای حوزه بانکداری تدوین نماییم.
.
تفاوت بین BIAN و IFW
از حجت جاهد به‌عنوان یک متخصص می‌خواهیم مقایسه‌ای داشته باشد بین بیان (BIAN) و آی‌اِف‌دبلیو (IFW) و اینکه استاندارد بیان با آی‌اِف‌دبلیو چه فرقی دارد؟
او می‌گوید: من کلمه استاندارد به این معنا را برای IFW خیلی مناسب نمی‌دانم. آی‌اِف‌دبلیو یک بستر یا چهارچوب قدرتمند است که نه‌تن‌ها در حوزه بانکی بلکه در سایر حوزه‌ها مانند بیمه قابل‌استفاده است. به نظر من آی‌اِف‌دبلیو یک محصول تجاری خوب و منعطف برای حوزه بانکی و مالی است؛ اما استاندارد چیزی فرا‌تر از یک محصول تجاری است. محصول تجاری تولید یک شرکت است برای فروش به مشتریان خود، اما استاندارد‌ها تجمیع بهترین تجربه‌های تولیدکنندگان و استفاده‌کنندگان مختلف هستند و وحدت رویه و شاخص ایجاد می‌کنند.
او در ادامه با بیان اینکه آی‌اِف‌دبلیو متعلق به شرکت IBM است می‌گوید: آی‌اِف‌دبلیو به‌عنوان یک زیرساخت مالی و بانکی بسیار محصول خوبی است. اما برای روشن شدن قضیه بگذارید یک مثال برای شما بیاورم. به‌عنوان‌مثال بنز، بی‌ام‌دبلیو و آئودی هر سه اتومبیل‌های خوبی هستند و در یک رده قرار دارند. اما آیا می‌توان گفت مثلا بنز را به‌عنوان استاندارد در نظر می‌گیریم؟ مسلما این خودرو‌ها را نمی‌شود استاندارد دانست بلکه تنها قابلیت‌های آن‌ها را می‌توان استاندارد کرد و انتخاب خودرو را با توجه به توان مالی و نیاز خریدار به سلیقه وی واگذار کرد. مثلا در حوزه آلایندگی و امنیت کسی نگفته است بروید بنز بخرید، بلکه استانداردهایی مانند یورو۴ تعریف شده است که بتوان به یک اتومبیل، استاندارد در زمینه مصرف سوخت و برخی توانمندی‌های دیگر را اعطا کرد.
آی‌اِف‌دبلیو یکی از بهترین چهارچوب‌های بانکی در دنیا است، اما مقوله استاندارد، جامع و متفاوت است و البته در تدوین آن می‌توان از آی‌اِف‌دبلیو و سایر محصولات و چهارچوب‌های مطرح و قابل‌قبول کمک گرفت. شاید به همین خاطر است که IBM عضو بیان هم هست. پس قطعا بهترین تجربه‌های آی‌اِف‌دبلیو هم در بیان لحاظ شده است. اما فقط IBM نیست؛ خیلی شرکت‌های دیگر مانند تمنوس و سَپ هم ادعای پلتفرم دارند. منطق استاندارد همان‌طور که گفته شد فرق دارد.
.
جایگاه محصولات ایرانی با نگاه استانداردهای بین‌المللی
به‌عنوان سوال آخر در این زمینه از حجت جاهد می‌پرسیم اگر بخواهیم محصولات ایرانی را با استاندارد بیان نگاه کنیم چه جایگاهی خواهند داشت؟ او می‌گوید: «در حوزه کارهای جاری بانکی مانند فرآیند تجهیز و تخصیص منابع و امثال آن ما جایگاه نسبتا خوبی داریم. اما در حوزه‌هایی نظیر مدیریت سرمایه‌گذاری، ریسک، پشتیبانی کسب‌وکار و… جای کار داریم.
حجت جاهد به‌عنوان یکی از افراد متخصص ایرانی که سال‌ها روی حوزه فناوری اطلاعات بانکی کار و تحقیق کرده است به‌عنوان سخن پایانی می‌گوید: موضوع استاندارد بسیار جالب و مهم است. از حدود دو دهه اخیر بحث فناوری اطلاعات مبتنی بر سامانه‌های متمرکز در بانک‌ها به‌طورجدی مطرح شده است ولی شتاب آن را در دهه هشتاد شاهد بودیم. در این مدت سرعت رشد خوبی در بانک‌ها و شرکت‌های تامین کننده داشتیم. تلاشی که بانک‌ها، نهادهای حاکمیتی و شرکت‌های مختلف در این حوزه به‌صورت اختصاصی انجام داده‌اند باعث شده حوزه فناوری اطلاعات بانکی به حدی از بلوغ برسد که با کمک استانداردهای جهانی بتواند به تعریفی از استاندارد در حوزه بانکی بپردازد؛ و همچنین بتواند سرویس‌های آنلاین یکپارچه به شرکت‌ها و سازمان‌ها ارائه نماید. و باعث خواهد شد فناوری اطلاعات حوزه مالی و بانکی جهت‌دار‌تر شده و ارزش‌افزوده بیشتری ایجاد نماید. به‌این‌ترتیب در عین رقابت همگرایی مطلوبی هم ایجاد می‌گردد.
منبع: ماه‌نامه بانکداری و پرداخت عصر ارتباط؛ شماره 15