پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
در نشست تنظیم‌گری فناوری‌های نوین مالی در بانکداری هوشمند مطرح شد / ضرورت اعلام خط قرمزها به جای محدودیت برای استارتاپها
در نشست «تنظیم‌گری فناوری‌های نوین مالی در بانکداری هوشمند» مقامات اداره نظارت بر نظام‌های پرداخت بانک مرکزی به تعریف فین‌تک‌ها و نهادهای نظارتی بر آنها تحت عنوان سندباکس، رگ‌تک‌ها و سوب‌تک‌ها پرداختند.
در ادامه معاون امور دولت، مجلس و استان‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات رویکرد حاکمیت در مواجهه با فناوری را نقد کرد و گفت: «حاکمیت اول مشاهده می‌کند، بعد بلافاصله ممنوعیت اعمال می‌کند؛ در حالی که مبنای تنظیم‌گری این است که به فناوری جدید اجازه ارائه سرویس داده شود و این تنظیم‌گری باید در خدمت مشتری باشد.»
در دهمین همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت با موضوع «گذار به بانکداری هوشمند» که با همت پژوهشکده پولی و بانکی و حمایت شرکت ملی انفورماتیک در روزهای ۲۹ و ۳۰ آبان ۱۴۰۲ در تهران در حال برگزاری است، نشست تخصصی با موضوع «تنظیم‌گری فناوری‌های نوین مالی در بانکداری هوشمند» برپا شد.
فین‌تک چیست و چطور باید با فین‌تک‌ها برخورد کرد؟
فرزاد تیموریان، کارشناس اداره نظارت بر نظام‌های پرداخت بانک مرکزی در این نشست تخصصی تعریفی از فین‌تک ارائه کرد و گفت: «فین‌تک‌ها بر اساس تعاریف جهانی، نوآوری فناوری‌محور در خدمات مالی هستند. فین‌تک یک شخصیت حقوقی نیست؛ هرچند در اقتصاد منظور شرکت‌هایی هستند که از فین‌تک استفاده می‌کنند. طیف وسیعی از خدمات مالی را می‌توانیم فین‌تک بدانیم. پول الکترونیکی، وام‌دهی همتا‌به‌همتا و کیف پول دیجیتال همگی زیرمجموعه فین‌تک است.»
او به ظرفیت‌های فین‌تک‌ها اشاره کرد و گفت: «ارتقا و بهبود فراگیری مالی ازجمله آثار مثبت این فین‌تک‌هاست که به کاهش فقر منجر می‌شود. فین‌تک‌ها با کاهش فعالیت‌های دستی، بهره‌وری شرکت‌ها را هم ارتقا می‌دهند. برای مثال در کشور غنا بسیاری از مردم به پول دسترسی نداشتند ولی با گسترش پول موبایلی، دسترسی مردم به پول تسهیل شد.»
تیموریان به مخاطرات فین‌تک‌ها هم اشاره کرد و گفت: «دو مخاطره اصلی، یکی اثر فین‌تک بر اقتصاد کلان کشور و ثبات اقتصادی است و دوم اینکه فین‌تک با افزایش کاربران، به داده‌های وسیعی دسترسی پیدا می‌کند که حفظ محرمانگی آنها اهمیت دارد.»
او خاطرنشان کرد: «صندوق بین‌المللی پول در اسناد خود یک رویکرد پنج‌گانه تنظیم‌گری به کشورها پیشنهاد داده که در قبال فین‌تک‌ها اجرا کنند. رویکرد اول انتظار و مشاهده برای کشورهایی است که استارتاپ‌های حوزه مالی تازه در آنها پا می‌گیرد. مرحله دوم، آزمایش و یادگیری درباره فین‌تکی است که شکل گرفته است. در این مرحله نیاز به راه‌اندازی مراکز نوآوری است. مرحله سوم، تعدیل چهارچوب‌های مقرراتی موجود برای فعالیت‌های جدید است اما در مرحله چهارم ممکن است نیاز به تدوین مقررات خاص و اختصاصی برای فعالیت ایجاد شود. در مرحله نهایی باید برای برخی فعالیت‌ها محدودیت و ممنوعیت ایجاد کرد.»
این مقام بانک مرکزی به روش‌های بانک جهانی برای احصای جایگاه کشورها در حوزه فین‌تک اشاره کرد و گفت: «برخی کشورها مانند برزیل از نهادهای فعلی خود برای توسعه فین‌تک‌ها استفاده می‌کنند. اما اگر کشوری احساس کند چهارچوب‌های فعلی کافی نیست، باید مراکز نوآوری را ایجاد کرد. اینها نقطه تماس بین رگولاتور و فین‌تک‌ها خواهند بود. گام بعدی ایجاد سندباکس‌هاست. سندباکس‌ها محیط‌های آزمایشگاهی کنترل‌شده‌ای هستند که شرکت‌ها محصولات خود را در بازه محدودی روی مشتریان واقعی تست می‌کنند و در طول آزمایش یک ناظر وجود دارد که شکاف‌های سیاستی و مقررات لازم یا مانع را شناسایی می‌کند.»
فرزاد تیموریان، کارشناس اداره نظارت بر نظام‌های پرداخت بانک مرکزی در ادامه نشست تأکید کرد: «ما در حوزه نظارت و در اختیار داشتن داده‌ها و به‌هنگام در اختیار داشتن این داده‌ها مشکل داریم. چیزی که می‌تواند با استفاده از فناوری‌های موجود برای حل این مشکل کمک کند، استفاده از رگ‌تک‌ها و سوب‌تک‌هاست. ما بخشی از فین‌تک‌ها را می‌توانیم تنظیم‌گری کنیم و بخش دیگر در چهارچوب فعالیت ما نیست.»
تیموریان افزود: «بنابراین قسمتی که برای ماست، نظارت پسینی و جمع‌آوری داده‌ها از فین‌تک‌هاست. سوب‌تک‌ها باید اتصالاتی به فین‌تک‌ها داشته باشند که داده‌های باکیفیت را واکشی کند. رگ‌تک‌ها بازوی کمک‌کننده به فین‌تک‌ها و سوب‌تک‌ها بازوی کمک‌کننده رگولاتورها هستند. در مقام نظارت استفاده از سوب‌تک‌ها به نهاد ناظر کمک می‌کند به داده‌های باکیفیت دسترسی داشته باشد.»
او گفت گاهی داده‌ای به دست ما می‌رسد که به درد ما نمی‌خورد چون تاریخ انقضای آن گذشته است.
سندباکس، رگ‌تک‌ها و سوب‌تک‌ها چه اهدافی دارند؟
هادی غلامی، کارشناس اداره نظارت بر نظام‌های پرداخت بانک مرکزی در ادامه نشست بر نظارت هوشمند بر فین‌تک‌ها تمرکز کرده و سه ناظر را شناسایی کرد. ازجمله این ناظرها سوب‌تک‌ها، رگ‌تک‌ها و سندباکس‌ها هستند.
به گفته غلامی، باید بدانیم سندباکس یک محیط کنترل‌شده است که اولین‌بار در سال 2016 در انگلیس آغاز به کار کرده است. این سندباکس‌ها باید بدانند دنبال چه هدفی هستند. تقویت و مدیریت ریسک و شناسایی ریسک و نیاز محصولات مورد نیاز بازار می‌تواند از اهداف سندباکس‌ها باشد.»
غلامی در ادامه انواع سندباکس‌ها را برشمرد و گفت: «شرکت‌ها موقع خروج از سندباکس چند وضعیت دارند؛ یا مجاز کامل شده‌اند، یا تعدیل مقررات، یا تمدید حضور در سندباکس، یا اخراج از سندباکس.»
این مقام بانک مرکزی به چهارچوب سندباکس تنظیم‌گری در ایران اشاره کرد و گفت: «دستورالعمل ایجاد نظام مدیریت یکپارچه محیط‌های آزمون تنظیم‌گری کسبوکارهای نوآورانه در فضای مجازی به صورت قانونی تنظیم شده است.»
او موقعیت رگ‌تک‌ها را هم شرح داد و گفت: «رگ‌تک‌ها مجموعه راه‌حل‌های فناوری هستند که به مدیریت ریسک و انطباق با مقررات کمک می‌کنند. محدوده‌ای که رگ‌تک می‌تواند در آن فعالیت کند، در لایه ریسک و تطبیق است که باعث بقای شرکت می‌شود. رگ‌تک‌ها در حوزه حکمرانی داده نقش اساسی دارند. مدیریت ریسک از دیگر مواردی است که به کمک شرکت‌ها می‌آید و در نهایت به انطباق با مقررات می‌انجامد.»
غلامی افزود: «اتحادیه اروپا رویکرد بی‌طرفی فناورانه را در مقابل رگ‌تک‌ها در پیش گرفته است.»
او در مورد سوب‌تک‌ها گفت: «اینها فناوری‌هایی هستند که توسط نهادهای تنظیم‌گیری و نظارتی جهت کمک به بررسی انطباق با مقررات ایجاد شده‌اند. اینها در حوزه جمع‌آوری داده و تجزیه و تحلیل آن به کمک نهادهای نظارتی می‌آیند.»
این مقام بانک مرکزی ادامه داد: «مراقبت از بازار، کشف تقلب، مبارزه با پول‌شویی، نظارت خرد احتیاطی و تشخیص ریسک ازجمله کارویژه سوب‌تک‌هاست. در حوزه نظارت کلان، سوب‌تک‌ها به شناسایی ریسک‌های کلان می‌پردازند و گاه موفق شده‌اند نرخ تورم را پیش‌بینی کنند.»
غلامی اکوسیستم پیشنهادی خود را توضیح داد و گفت: «پیشنهاد این است که نهاد ناظر فین‌تک‌ها را تحت نظر داشته باشد تا زمانی ثبات اقتصادی و صیانت از حقوق مشتریان تحت تأثیر قرار بگیرد. در چنین شرایطی از فین‌تک باید برای حضور در مرکز فناوری دعوت کنند و اگر راهنمایی لازم دارد به آنها بدهد. اگر فین‌تک با قوانین موضوعه کشور هم‌خوانی نداشت، باید ممنوع شود. مواقعی هست که نهاد ناظر باید بررسی بیشتری داشته باشد.»
او ادامه داد: «در این صورت فین‌تک به سندباکس دعوت می‌شود. در سندباکس این فین‌تک ممکن است منجر به تغییر در قوانین شود. بعد از بررسی موشکافانه، حضور فین‌تک می‌تواند تثبیت شود. در کنارش مواردی هست که نهاد ناظر نیاز به شتابدهی در یک فناوری خاص دارد. اینجاست که سندباکس‌های موضوعی مانند رمزارزها ایجاد می‌شوند. از فین‌تک‌ها دعوت می‌شود که در این حوزه محصولات خود را عرضه کنند.»
رویکرد حاکمیت در مواجهه با فناوری، اول مشاهده و بعد ممنوعیت است
رضا باقری اصل، معاون امور دولت، مجلس و استان‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره فعالیت‌های وزارت ارتباطات در حوزه تنظیم‌گری هوشمند گفت: «پدیده تنظیم‌گری حاصل یک نقص و محدودیت است. وقتی در اعمال یک توازن بین ذینفعان سه‌گانه کاربران، حاکمیت و کسب‌وکارها بازمی‌مانیم، نهاد تنظیم‌گر وارد عمل می‌شود.»
او افزود: «گرایش تنظیم‌گر، خروجی مختلفی خواهد داشت. اگر گرایش به سمت نفع عمومی باشد انتظار داریم خروجی تنظیم‌گری منجر به خیر عمومی بیشتر و سودمندی کسب‌وکار برای مردم باشد.»
باقری اصل گفت: «امروز این پدیده به دلیل پیچیدگی حوزه دیجیتال دچار آشفتگی شده و این پیچیدگی حاصل سه موضوع است؛ نخست تنوع خدمات دیجیتال، دوم تنوع بازیگران و سوم تنوع بیزینس‌مدل‌ها.»
این مقام وزارت ارتباطات با بیان اینکه باید از نظام سنتی تنظیم‌گری به سمت نظام هوشمند تنظیم‌گری حرکت کرد گفت: «این تنظیم‌گرها قبلاً عناوین ساده‌ای داشتند. مثلاً حفاظت از حقوق مشتریان. اما به حدی خدمات متنوع شده که تنظیم‌گران جدید وارد هر حوزه‌ای ازجمله بانکداری می‌شوند هم باید مدیریت محتوا داشته باشند، هم حریم خصوصی را حفظ کنند و هم منصفانه بودن خدمات را بررسی کنند و جلوی تضاد منافع را هم بگیرند.»
باقری اصل افزود: «در مراحل شناسایی فین‌تک‌ها شرایط ما به گونه‌ای است که اول مشاهده می‌کنیم، بعد ممنوعیت ایجاد می‌کنیم. پس تعبیر ما از تنظیم‌گری، لایه سخت تنظیم‌گری است نه تعریفی که اجازه بدهیم تعارض ایجاد شود، به سندباکس برود تا خودش را اثبات کند. ما اول فین‌تک را محدود می‌کنیم. من فکر می‌کنم نهادهای ناظر رفته‌اند در سندباکس و خودشان نمی‌دانند چه مقرراتی را باید بگذارند و نهاد ناظر نمی‌داند با فضای دیجیتال باید چطور رفتار کند.»
او تأکید کرد: «رویکرد ما در مواجهه با فناوری پیشگیرانه‌تر از ریسک احتمالی است و ما بیش از حد به استقبال مدیریت ریسک رفته‌ایم.»
این مقام وزارت ارتباطات در مورد حداکثرسازی انطباق بازیگران و حقوق بازیگران گفت: «باید دید آیا تنظیم بین این موارد در دستور کار هست یا نه. اگر من بخواهم یک توصیه به تنظیم‌گران بکنم این است که باید از انتخاب بین بازیگران سنتی و بازیگران جدید پرهیز کنند. نباید گرایش تنظیم به نفع بازیگران باشد بلکه باید به نفع مردم باشد. دوم اینکه به نظر می‌رسد تمرکز را از ایجاد زیرساخت و سامانه باید به سمت سرویسی که نزد مردم خلق می‌شود ببریم. در حوزه فضای دیجیتال انتظار می‌رود این انتخاب صورت بگیرد.»
او گفت: «قانون حمایت از محیط کسب‌وکار به سمت نظارت پسینی است. مجوزهای ثبت مجور در حال تقویت است و این رویکرد دولت را نشان می‌دهد. در حوزه دیجیتال هرچه از مشاهده و سپس محدودیت پرهیز کنیم و بگذاریم فضا شکل بگیرد بهتر است. ما اول می‌بندیم بعد تازه می‌فهمیم چه چیزی را باید تنظیم کنیم.»
معاون امور دولت، مجلس و استان‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات افزود: «مشتری‌مداری اصل ساده اقتصاد است. حاکمیت به این دلیل که مشتری توانایی حفظ حقوقش را ندارد وارد عمل می‌شود؛ یعنی اگر کسب‌وکاری سرویسی ارائه می‌دهد، کیفیت باید مشتری را راضی نگه دارد و بازار رقابتی باشد. این یک اصل پذیرفته‌شده اقتصادی است. در محیط دیجیتال مشتری در توسعه محصول مشارکت دارد و فقط گیرنده سرویس نیست، بلکه در بهبود کیفیت سیستم هم مشارکت می‌کند. برای همین دوست داریم خدمات را متناسب با نیاز مشتری با داده خود مشتری ارائه کنیم.»
او گفت: «این چالش ایجاد می‌کند و تنظیم‌گران وارد می‌شوند که بین اینها توازن ایجاد کنند. تنظیم‌گران نمی‌دانند این بازیگران جدید با خودشان مشتری می‌آورند. در اقتصاد سنتی ممکن است یک سرویس سال‌های سال تداوم داشته باشد اما سرعت در حوزه دیجیتال بالاست. باید تنظیم‌گر اجازه دهد سرویس‌ها به بازار بیایند و اگر لازم شد خروجش را هم مدیریت ریسک کند. اگر قرار است دو سال دنبال مجوز باشد دیگر آن فناوری به درد نمی خورد.»
باقری اصل گفت: «مهم‌ترین کارکرد تنظیم‌گر هوشمند این است که ورود و خروج سرویس به بازار را تسهیل کند.»
او به چالش‌های رگ‌تک هم اشاره کرد و گفت: «اولین مشکل این است که معیارهای انطباق شفاف نیست. چالش دوم عدم ایجاد دیتاست. سیستم‌های سنتی اصلاً متناسب با رگ‌تک، داده تولید نمی‌کنند که به اشتراک گذاشته شود. چالش سوم این است که قواعد همکاری با طرف سوم در رگ‌تک‌ها و سوب‌تک‌ها روشن نیست. در نهادهای دولتی ناظر تجربه فناوری لازم وجود ندارد و باید یک نهاد سوم این کار را انجام دهد و ویژگی این نهاد سوم باید مقررات‌گذاری شود تا قفل رگ‌تک و سوب‌تک را بشکند.»
به جای اعمال محدودیت برای استارتاپها، خط قرمزها را اعلام کنید
حسین اسلامی، رئیس هیئت‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران به نیاز جدی به بهبود در حوزه نظارت اشاره کرد و گفت: «وقتی بانکداری هوشمند می‌شود باید جنس نظارت تغییر کند. تمام امید ما برای گذار به بانکداری هوشمند به همین شرکت‌های جدیدی است که در هلدینگ‌های بانک‌ها یا استارتاپها ایجاد می‌کنند. ما باید این دوستان را به رسمیت بشناسیم و از زبان آنها نکات را درک کنیم. تنظیم‌گری هوشمند باید تعاملی باشد. رویکرد محدودیت و ممنوعیت باید آخرین گزینه باشد.»
اسلامی با تأکید بر اینکه باید از فعالان این حوزه استقبال حداکثری کنیم، گفت: «ما در نظام صنفی کمیسیون خاصی در مورد اعتبارسنجی داریم. ما فاصله جدی با بسیاری از کشورها در این حوزه داریم و ضعف ما در اعتبارسنجی مانع بزرگی است. ایجاد زیرساخت و حمایت از فین‌تک‌ها نیازمندی اصلی تنظیم‌گری هوشمند است. برای تنظیم‌گری باید از استارتاپها و فین‌تک‌ها حمایت کنیم. گاهی این حمایت می‌تواند آموزشی یا دادن دستورالعمل مصوب باشد. به جای اینکه خط قرمز را مشخص کنیم نباید محدودیت اعمال کنیم.»
رئیس هیئت‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران گفت: «سندباکس‌ها برای تسهیلگری ایجاد می‌شوند. ما باید شاهد گشایش جدی در این حوزه باشیم. جایی که کسب‌وکارها خودشان را معرفی کرده و آمادگی برای تنظیم‌گری را اعلام می‌کنند. اگر شرکتی آنقدر شفاف عمل کرد باید دست او را باز گذاشت. در سندی که به‌زودی رونمایی می‌شود، امیدواریم توسعه لندتک‌ها در نظر گرفته شده باشد.»
اسلامی گفت: «اگر زیرساخت اعتبارسنجی وجود داشته باشد، فعالیت لندتک‌ها امکان‌پذیر است. هرچه فرآیند از مچ‌گیری به سمت تعامل برود، هوشمندسازی درست‌تر انجام می‌شود. سرمایه اجتماعی که از این روند ایجاد می‌شود، قدرت تنظیم‌گر را هم تقویت می‌کند.»
او در پایان خاطرنشان کرد: «تنظیم‌گران ناهماهنگ باید جمع شوند و یک تنظیم‌گر واحد انتخاب شود.»
بسیاری از شرکت‌های فین‌تکی قاچاق ارز می‌کنند
محرمیان، معاون رئیس بانک مرکزی در پنل تنظیم‌گری هوشمند درباره مشکل اصلی تنظیم‌گر گفت: «واقعیت این است که نمی‌شود رضایت همه ذینفعان را کسب کرد و علتش این است که منافع ذینفعان گاه با هم در تضاد است.»
او افزود: «چالش ما در این حوزه تناسب بین بازیگران است. اینجاست که نقش نهادهای صنفی مهم می‌شود. نظام صنفی رایانه‌ای در اینجا نقش مهمی دارد. از یک طرف همیشه یکسری مخاطرات وجود دارد؛ گاه مخاطرات امنیتی مانند لو رفتن داده‌های مشتریان و نقض حریم خصوصی است و دیگری تطابق با مقررات مانند مبارزه با پول‌شویی. اگر نتوانیم نقطه بهینه‌ای بین اینها برقرار کنیم، کارمان را درست انجام نداده‌ایم. این چیزی است که از بیرون کمتر دیده می‌شود.»
معاون بانک مرکزی در حوزه فناوری‌های نوین با بیان اینکه کار تنظیم‌گر قضاوت است گفت: «در بانک مرکزی روال طولانی برای رسیدن به یک تصمیم وجود دارد. در نهایت هم بازخورد می‌گیریم ولی چون مقررات‌گذاری خیلی سخت بوده این بخش معمولاً به‌سختی انجام می‌شود.»
او گفت: «گاهی مقررات ممکن است خوشایند همه افراد نباشد اما اینکه کسب‌وکار این را بداند بهتر از این است که نداند. کسی که می‌خواهد سرمایه‌گذاری کند باید بداند که آیا محدودیتی در آینده برای او اعمال می‌شود یا نه و این برنامه‌ریزی برای آینده را تسهیل می‌کند. کسی که برنامه‌ریزی را انجام داده اگر با مشکلات اجرایی روبه‌رو شد، باید درک متقابل داشته باشد. هیچ برنامه‌ای صددرصد اعمال نمی‌شود. حتی در برنامه‌های پنج‌ساله هم ما درصدی داریم که عملیاتی نشده است.»
محرمیان با ذکر اینکه استفاده از ابزارهای آینده‌پژوهی باید در دستور کار باشد گفت: «استفاده از ادبیات برنامه‌ریزی استراتژیک مهم است.»
او در پایان گفت: «صحبت از تنظیم‌گری هوشمند یعنی همه‌چیز باید داده‌محور باشد. اگر فکر می‌کنید تخلفی صورت گفته این تخلف چقدر است؟ بسیاری از این فین‌تک‌ها قاچاق ارز می‌کنند ولی نمی‌دانند که قاچاق ارز می‌کنند. این تخلفات باید احصا شود. اکثر کسانی که در این صنعت هستند دنبال تخلف نیستند و ما هم دنبال این هستیم که تخلف حداقل شود. تنظیم‌گری داده‌محور پیش‌زمینه تنظیم‌گری هوشمند است. باید داده در اختیار بانک مرکزی قرار گیرد و ساختار بانک مرکزی حول محور داده شکل بگیرد.»
او خطاب به کسبوکارهای فین‌تک افزود: «برخی نوآوری‌های نوین به راحتی ابزاری در اختیار افرادی شده که برای پول‌شویی است. گم شدن رد پول اگر در پلتفرم صورت گرفته باید حساس باشید.»
محرمیان گفت: «ما رباتی داریم که هر ساعت انتظارات تورمی را رصد می‌کند و ماهی یک‌بار تورم را حساب می‌کنیم.»