بانکداری فقرا چیست؟

نخستین بار وقتی اصطلاح «بانکداری فقرا» به چشمم خورد تصور کردم حتما تیتر یک مطلب طنز را می‌بینم اما با مطالعه چند مقاله در این خصوص با شیوه منحصر به فرد در بانکداری آشنا شدم.

بانکداری فقرا ابتکار اقتصاددانان بنگلادشی است که نمونه تقریبا موفقی در این عرصه به شمار می‌آید. کسی در جهان نیست که به زشتی و نادرستی پدیده فقر اذعان نداشته باشد اما حقیقت این است که فقر در سراسر جهان چه در کشورهای پیشرفته و چه در حال توسعه به اشکال مختلف قابل ملاحظه است.

فقر مقوله‌ای است که با عمر تاریخ زندگی انسان قرین و در هر برهه از زمان به نحوی با آن برخورد شده است. لکن با شروع صنعتی شدن به ویژه پس از پایان جنگ جهانی دوم، پدیده فقر به نحوی از انحا افکار جوامع بشری، به ویژه کشورهای در حال توسعه را بیشتر به خود مشغول کرده است. این جوامع هر یک با توجه به سطح قرارگیری در مدار توسعه، به حل این معضل پرداخته و با اتخاذ راهبردهایی چون رشد اقتصادی، رشد توام با توزیع و… درصدد بهبود شرایط زندگی مردم کشورشان برآمدند، لکن اثر توزیعی این راهبرد‌ها، گروه کثیری از مردم این کشور‌ها را برخوردار نساخت و در حاشیه قرار گرفتن اکثریت مردم و گسترش پدیده فقر انبوه را به ارمغان آورد.

دکتر «محمد یونس» – اقتصاددان بنگلادشی و برنده جایزه صلح نوبل در سال ۲۰۰۶ – مردی است که در یک خانواده ثروتمند به دنیا آمد اما در زندگی با مفهوم فقر آشنا بود و در جامعه خود چهره کریه فقر را به خوبی درک کرده بود.

او پس از تحقیقات فراوان دانشگاهی که با دانشجویانش داشت تصمیم گرفت بانکی برای ارائه تسهیلات به قشر فقیر جامعه تاسیس کند.

او به کسانی وام می‌داد که در شرایط عادی وام به آن‌ها تعلق نمی‌گرفت. زنان بیوه کم‌درآمد و… این وام‌ها بیشتر به شکل گروهی و به تعدادی از افراد تعلق می‌گرفت که با یکدیگر همکاری کرده اقساط را می‌پرداختند.

در این بین افراد برای تامین اقساط وام تلاش می‌کردند تمام ابتکار خود را در زمینه کاری‌شان به کار ببرند و به این ترتیب موفق شدند.

اکنون این مدل بانکداری برای اعطای وام‌های کوچک در بسیاری از کشورهای در‌حال توسعه همچون افغانستان و حتی توسعه یافته مانند ایالات متحده امریکا اقتباس می‌شود. نزدیک به ۲۳ کشور از چنین مدلی پیروی می‌کنند. محمد یونس معتقد است روستاهای بنگلادش جایی است که تغییرات از آنجا آغاز می‌گردند. وی تئوری‌ها و مدل‌های اقتصادی را به واقعیت زندگی فقرای روستائی پیوند زد و دانش اقتصاد را چهره‌ای زیبا، انسانی و در خدمت صلح بخشید.

.

اهداف گرامین بانک برای فقرا

۱. گسترش و عرضه تسهیلات بانکی به زنان و مردان فقیر

۲. از بین بردن استثمار مردم فقیر توسط قرض گیرندگان پول

۳. ایجاد فرصت‌های خوداشتغالی برای تعداد کثیری از مردم بیکار روستاهای بنگلادش

۴. رهایی قشر آسیب پذیر خصوصاً زنان از انجام حقیرانه کارهای خانه و قرار دادن آنان در قالب یک فرمت سازمانی به طوری که بتوانند به طور مستقل فکر کنند و از عهده کار‌ها برآیند.

.

ویژگی‌های بانکداری برای فقرا

برای گرامین بانک ویژگی‌ها و مزیت‌های بسیاری بر شمرده‌اند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. محیط فعالیت آن در روستاهاست.

۲. گسترش و عرضه تسهیلات بانکی به فقرا

۳. ایجاد فرصت‌های خوداشتغالی برای تعداد کثیری از مردم بیکار روستا‌ها

۴. زنان ۹۶ درصد وام گیرندگان آنان را تشکیل می‌دهند.

۵. افزایش روزافزون تعداد شعب و عرصه‌ی فعالیت آن

۶. برگشت ۸۵/ ۹۸ درصد از وام‌های پرداختی به دلیل ساختار مدیریتی قوی آن

۷. اعطای وام گروهی بجای اعطای وام به یک نفر

۸. اعطای وام نیازی به درخواست وثیقه ندارد و لذا کاهش هزینه‌ای اداری را به دنبال خواهد داشت.

۹. تامین منابع وام‌ها از طریق منابع داخلی و پس انداز خود سپرده‌گذاران صورت می‌گیرد.

۱۰. ارایه آموزش‌های تخصصی و کارورزی به وام‌گیرندگان

۱۱. شکل‌گیری و گسترش تعاملات اجتماعی

.

محمد یونس با این باور که حتی فقیر‌ترین مردم هم انگیزه و خلاقیت ‌لازم برای شروع تجارت‌های کوچک دارند، وام‌های کم ‌مبلغ درحد وام‌های ۱۲ دلاری را در اختیار مردم قرار داد. دریافت کنندگان وام، این پول‌ها را صرف کارهایی مثل خرید گاو شیرده، خرید چوب بامبو برای ساخت چهارپایه، خرید کاموا برای بافتن شال و یا دیگر فعالیت‌های درآمدزا می‌کردند. محمد یونس و بانک وی دقیقاً برخلاف بانک‌های بزرگ جهان عمل کردند که فقط به فکر اعطای وام به ثروتمندان هستند و فقرا را از یاد برده‌اند.

شاید محمد یونس هیچ‌گاه فکر نمی‌کرد این شیوه او روش نوینی را در بانکداری و مبارزه با فقر بنا نهد و وضعیت به گونه‌ای پیش برود که بانک گرامین یا بانک فقرای او اکنون به عنوان یک مؤسسه مالی قدرتمند به بانکی مشهور تبدیل شود که برخلاف سایر بانک‌ها در خدمت فقرا و براساس اعتماد و همبستگی به کار و سرمایه‌گذاری بپردازد.

منبع: بانکی دات آی آر