پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
فیلتر شبکه‌های اجتماعی باعث کاهش استفاده از آنها نشده است / برکت فیلترینگ برای رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان
یک ماه از محدودیت دسترسی به اینترنت و فیلترینگ شبکه اجتماعی محبوب کاربران و کسب‌وکارهای ایرانی؛ یعنی اینستاگرام می‌گذرد و فیلتر شدید روی دیگر سرویس‌های پرکاربر از جمله واتس‌اپ همچنان ادامه دارد. یکی از دلایل اصلی محدودیت دسترسی به اینترنت در این روزها، جلوگیری از انتشار تصاویر و فیلم‌های اعتراضی در شبکه‌های اجتماعی بوده، با این حال شواهد و رکوردشکنی هشتگ‌های مربوط به این اعتراض در شبکه‌های اجتماعی فیلترشده نشان می‌دهد حداقل این محدودیت باعث جلوگیری از اعتراض‌های مجازی نشده است.
از سوی دیگر یک گزارش که به‌تازگی از سوی «فکتیار» سامانه راستی‌آزمایی اخبار و اطلاعات منتشرشده، نشان می‌دهد که در یک ماه گذشته و با شروع فیلترینگ شدید روی پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام، میزان استفاده مردم از اکانت‌های رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان در این شبکه با افزایش چشمگیری در مقایسه با پیش از فیلترینگ آن روبه‌رو بوده است.
به گزارش راه پرداخت، محدودیت روی اینترنت و فیلترینگ شدید سرویس‌های اینترنتی مختلف در هفته‌های گذشته تنها دسترسی کاربران داخل کشور به این سرویس‌ها را سخت‌تر کرده و افزایش میزان استفاده مردم از ابزارهای دورزدن فیلترینگ یکی از نتایج بارز آن تاکنون بوده است.
هرچند در یک هفته گذشته حتی دسترسی به VPN و انواع دیگر فیلترشکن‌ها تقریباً غیرممکن شده؛ اما همچنان گروهی هستند که با پیداکردن مسیرهایی برای شکستن این محدودیت‌ها، راه‌های جدید دورزدن فیلترینگ را با قیمت‌های به‌صورت میانگین بین 200 هزار تا یک میلیون تومان در ماه به مردم می‌فروشند.
شاید همین شرایط هم باعث شد وزیر ارتباطات، به‌عنوان مدیری که وظیفه اصلی‌اش برقراری ارتباط باکیفیت برای همه مردم است در اظهارات اخیرش در واکنش به افزایش استفاده و فروش VPN، اعلام کند که تلاش‌هایی برای جرم‌انگاری فروش فیلترشکن در کشور در حال انجام است.
وب‌سایت خبری آکسیوس اواسط مهرماه گزارشی درباره افزایش استفاده کاربران ایرانی از فیلترشکن‌ها منتشر کرد. طبق این گزارش، تقاضا برای خدمات شبکه خصوصی مجازی (VPN) در ایران نسبت به گذشته بیش از سه هزار درصد افزایش یافته است.
همچنین نتایج تحلیل‌های شرکت ابردراک درباره اختلال‌های اخیر اینترنت نشان‌دهنده این است که بخش قابل توجهی از کاربران؛ حتی برای بازدید از سایت‌های ایرانی از فیلترشکن استفاده می‌کنند.
فیلتر اینستاگرام و رشد استفاده از رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان
گزارش‌های مختلف نشان می‌دهد در یک ماه گذشته با وجود محدودیت روی اینترنت و فیلترینگ روی شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام، توییتر و تلگرام، استفاده از این پلتفرم‌ها بیشتر از گذشته شده است.
سامانه فکتیار در گزارشی که منتشر کرده به بررسی اثر فیلترینگ اینترنت بر تعامل کاربران با رسانه‌های خبری پرداخته است. این گزارش نشان می‌دهد از زمان شروع فیلترینگ اینستاگرام یعنی عصر روز 30 شهریورماه، میزان تعامل کاربران ایرانی با رسانه‌های خارجی فارسی‌زبان بیشتر از قبل فیلترینگ شده است.
فکتیار در بررسی خود صفحه‌های 10 رسانه خبری فعال اینستاگرام در بازه 20 روز قبل و بعد از فیلترینگ را مورد توجه قرار داده است.
این گزارش نشان می‌دهد متوسط تعاملات هر پست شامل مجموع لایک‌ها و مجموع کامنت‌ها در همه رسانه‌ها با شروع فیلتر اینستاگرام افزایش پیدا کرده است.
متوسط تعاملات هر پست در رسانه‌هایی مانند منوتو، ایران‌اینترنشنال، بی‌بی‌سی فارسی، خبرگزاری فارس، یورونیوز، صدای آمریکا، ایسنا، دویچه‌وله فارسی، ایران‌وایر و خبرگزاری ایرنا مورد بررسی قرار گرفته است.
به جز خبرگزاری فارس، میزان تعاملات در تمامی این رسانه‌ها در مقایسه با قبل از فیلترینگ اینستاگرام افزایش قابل توجهی داشته است.
فکتیار میزان لایک‌های این رسانه‌ها قبل از فیلترینگ اینستاگرام و بعد از فیلترینگ آن را هم مقایسه کرده است. این مقایسه هم نشان می‌دهد متوسط لایک‌های هر پست در همه رسانه‌ها از جمله منوتو، ایران‌اینترنشنال، بی‌بی‌سی فارسی، یورونیوز، صدای آمریکا، ایسنا، دویچه‌وله فارسی، ایران‌وایر و خبرگزاری ایرنا افزایش داشته و در این بین تنها میزان لایک پست‌های خبرگزاری فارس نسبت به قبل فیلترینگ کاهش داشته است.
همچنین فکتیار در مقایسه‌ای دیگر به بررسی میزان رشد فالوئر رسانه‌هایی همچون منوتو، ایران‌اینترنشنال، بی‌بی‌سی فارسی، خبرگزاری فارس، یورونیوز، صدای آمریکا، ایسنا، دویچه‌وله فارسی، ایران‌وایر و خبرگزاری ایرنا قبل و بعد از فیلترینگ اینستاگرام پرداخته است. طبق این بررسی، تمامی این رسانه‌ها به جز بی‌بی‌سی فارسی با رشد میزان فالوئر بعد از فیلتر اینستاگرام روبه‌رو بوده‌اند.
در ادامه گزارش، فکتیار عملکرد برخی از این رسانه‌های خبری را هم بررسی کرده است. در بررسی عملکرد صفحه خبرگزاری فارس در بازه 10 شهریور تا 18 مهر مشخص شده که الگوی نرخ تعامل، متوسط تعداد تعاملات پست‌ها و متوسط تعداد لایک‌های پست‌ها در این رسانه تقریباً بدون تغییر بوده و در مقابل تعداد فالوئرهای آن در این مدت کاهش هم یافته است.
در همین زمینه عملکرد صفحه اینستاگرام بی‌بی‌سی 20 روز قبل و بعد از فیلترینگ این شبکه (10 شهریور تا 18 مهر) نشان می‌دهد که نرخ تعامل، روند نزولی داشته؛ اما از متوسط قبل از فیلترینگ بیشتر بوده است. همچنین تعداد فالوئرهای اکانت این رسانه در اینستاگرام افزایش یافته و نرخ رشد فالوئر نیز رشد داشته است. از سوی دیگر متوسط تعداد لایک‌های پست‌ها روند نزولی داشته؛ اما از متوسط قبل فیلترینگ بیشتر بوده است. این وضعیت در مورد شبکه ایران‌اینترنشنال نیز تقریباً به همین صورت بوده است.
فکتیار در گزارش خود اعلام کرده که با توجه به اینکه در بازه زمانی بعد از اعمال فیلترینگ متوسط تعداد تعاملات و لایک‌های پست‌ها برای تمام رسانه‌های خبری فارسی‌زبان خارج از کشور نسبت به دوره مشابه قبل از آن افزایش داشته، به نظر می‌رسد فیلترینگ اینستاگرام تأثیر چندانی بر دسترسی کاربران به آنها نداشته است.
فکتیار اعلام کرده که قطعاً قسمتی از این افزایش مربوط به افزایش نرخ تعامل کاربران است؛ اما همان‌طور که در جدول زیر مشخص است، در خصوص سه رسانه اصلی، درصد افزایش متوسط تعداد لایک‌های هر پست از درصد افزایش نرخ تعامل همواره بیشتر بوده است.
در بخش پایانی این گزارش، فکتیار به این پرسش که «ممکن است تصور شود نرخ دسترسی کاربران داخل کشور به شدت کاهش یافته و افزایش متوسط تعداد لایک‌های هر پست مربوط به کاربران خارج از ایران است.» پاسخ داده است. در این زمینه فکتیار سه دلیل آورده است: اول اینکه میزان افزایش متوسط لایک‌های این سه رسانه به حدی زیاد است که نسبت‌دادن تمام آن به کاربران خارج از کشور را غیرمنطقی می‌سازد.
دوم اینکه نبود تغییر محسوس در خصوص تعاملات کاربران با پست‌های خبرگزاری فارس نیز شاهد دیگری بر نبود کاهش سطح دسترسی مخاطبان داخل کشور است.
و سوم اینکه رشد فزاینده تعداد فالوئرهای این صفحه‌ها نیز در حدی است که احتمال خارج‌نشین‌بودن تمام آنها را رد می‌کند.
در ادامه فکتیار در خصوص رشد فزاینده تعداد فالوئرهای این سه رسانه دو فرضیه را مطرح کرده است: اول اینکه وقایع سیاسی منجر به افزایش علاقه کاربران به مسائل سیاسی شده و دوم اینکه دسترسی به فیلترشکن برای سایر نیازمندی‌های کاربران باعث مواجهه آنها با این صفحه‌ها و فالوکردن آنها شده است.
فکتیار طبق اطلاعات این گزارش خود اعلام کرده که فیلترینگ نه‌تنها باعث کاهش سطح دسترسی مردم به رسانه‌های خارج از کشور نشده؛ بلکه نرخ تمایل مردم به آنها را نیز بیشتر کرده است.
رسانه‌های داخلی؛ پیروز در میدان تلگرام
در تحلیلی دیگر که خبرگزاری ایرنا؛ آن هم روی پیام‌رسان فیلترشده تلگرام انجام داده، مشخص شده که رسانه‌های داخلی پیروز بوده‌اند. داده‌کاوی ایرنا از کانال‌های خبری مطرح در تلگرام نشان داده که کانال‌های خبری داخلی؛ یعنی خبرگزاری فارس، خبر فوری، آخرین خبر و… از نظر میزان اعتبار و بازنشر نسبت به همتایان خارجی خود مانند بی‌بی‌سی، ایران‌اینترنشنال، منوتو، رادیوفردا و… پیشرو هستند.
طبق اعلام ایرنا، شاخص وایرال که در این بخش مطرح است با عنوان CITATION INDEX در سایت TGStat بررسی شده که با بررسی تعداد فورواردی‌ها و منشن‌های کانال تلگرامی مورد نظر تعیین می‌شود.
ایرنا در این زمینه نوشته است: «بازنشر مطالب در رسانه‌های دیگر از موارد مهم تاثیرگذاری است که باعث می‌شود ضریب نفوذ رسانه بالا رفته و خبر در کانال‌های دیگر نیز منتشر و دیده شود. از این رو مرجعیت یک رسانه صرفاً به بازدید اولیه آن نیست. به همین دلیل کانال‌های تلگرامی رسانه‌های خارجی در جایگاه مرجع اخبار نیستند و ضریب نفوذ پایینی دارند.»
افزایش توئیت‌های اعتراضی
در ادامه گزارش‌های مقایسه‌ای از میزان استفاده شبکه‌های فیلترشده با شروع اعتراض‌های اخیر، مشخص شده که افزایش محدودیت دسترسی به اینترنت و همچنین شدیدترشدن سیستم فیلترینگ در ایران باز هم باعث کاهش استفاده کاربران از توئیتر نشده است.
کانال تحلیل شبکه‌های اجتماعی مجازی در گزارشی اعلام کرده که داده‌های توئیتری نشان می‌دهد اختلالات گسترده روی اینترنت و فیلترشکن‌ها، چندان تأثیری بر استفاده از فضای توئیتر نداشته است. طبق این گزارش، تعداد توئیت‌ها فقط حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد کاهش داشته؛ اما در روز ۲۱مهرماه و به دنبال کاهش اختلالات، مجدداً شاهد بازگشت تعداد توئیت‌ها به میزان روزهای قبل بوده‌ایم.
این یافته‌ها نشان می‌دهد اختلالات اینترنتی تأثیر زیادی بر میزان توئیت‌های اعتراضی نداشته و اعمال محدودیت، بر اعتراضات توئیتری چندان اثرگذار نیست.
همچنین این داده‌ها نشان می‌دهد به طور کلی تعداد توئیت‌های اعتراضی در هفته‌های اخیر نسبتاً ثابت بوده و در روزهایی که اعتراض‌ها شدت بیشتری داشته، تغییر خاصی نکرده است.