پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
رئیس سازمان فضایی در گفت‌وگو با راه پرداخت / تا پایان سال ۷ ماهواره آماده پرتاب به فضا است
ساخت ماهواره و پرتاب آن به فضا همیشه یکی از بحث‌های پرحاشیه در صنعت فضایی کشور بوده است. برای مثال همین هفته گذشته پرتاب ماهواره خیام که در ابتدا یک ماهواره بومی ساخت ایران خوانده شد و بعد از برگزاری نشست خبری رئیس سازمان فضایی مشخص شد این ماهواره با نظارت ایران توسط روسیه ساخته شده، حاشیه‌های گوناگونی به همراه داشت.
حداقل در ۵ سال گذشته وعده‌های مختلف در مورد ساخت ماهواره و پرتاب ماهواره به فضا شنیده شده است. وعده‌هایی که روی کاغذ و تنها در حد یک تیتر خبری باقی مانده است. اما حسن سالاریه، معاون وزیر ارتباطات و رئیس سازمان فضایی کشور در گفت‌وگو با راه پرداخت از تغییر برنامه‌های فضایی و رویکردها در این زمینه می‌گوید.
او در گفت‌وگوی خود بارها تاکید می‌کند که در وزارت ارتباطات دولت سیزدهم تمام تلاش در قدم اول، اجرای قراردادهای گذشته و پروژه‌های نیمه تمام است. به گفته او قرار است تا پایان سال ۱۴۰۱، تقریبا ۷ ماهواره که از دولت‌های گذشته ساخت و پرتاب آنها به فضا در دستور کار بوده نهایی و در صف پرتاب قرار گیرد.
ماهواره‌هایی که به گفته او کاملا بومی است. سالاریه در این گفت‌وگو همچنین از برنامه‌های سازمان فضایی به عرصه‌های جدید مانند حوزه اینترنت ماهوارهای گفت، هرچند تاکید کرد که در این زمینه ساخت اینترنت ماهواره‌ایی برای پوشش گسترده کاربران در اولویت این سازمان نیست. در ادامه مصاحبه با حسن سالاریه، رئیس سازمان فضایی کشور را می‌خوانید:
شما آذر ماه سال گذشته به عنوان رئیس سازمان فضایی کشور انتخاب شدید. از آن زمان تا کنون چه برنامه‌هایی در راس امور خود قرار داده‌اید؟
در حوزه سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی کلان در حوزه فضایی بعد از برگزاری اولین جلسه شورای عالی فضایی در دولت سیزدهم پس از ۱۱ سال، طبق دستور این شورا، موظف به انجام مجموعه کارهایی شدیم. در گام اول باید قراردادهای جاری و پروژه‌های نیمه تمام سازمان را پیگیری می‌کردیم. در این زمینه جلسه‌های متعددی با پیمانکاران ساخت ماهواره در خصوص پروژه‌هایی که از آن عقب بودند برگزار کردیم.
دلیل عقب‌افتادگی چه بود؟
برخی از این پروژه‌ها به خاطر اینکه تزریق مالی به آنها با کندی انجام شده بود طبق برنامه‌ریزی پیاده‌سازی نشده بودند. از طرفی در کنار مشکلات مالی، پروژه‌ها با مشکلات فنی هم روبه‌رو شده بودند که باعث شده بود کار متوقف بماند. ما جلسه‌های متعددی برای کنترل پروژه در راستای فعال کردن پروژه‌های گذشته برگزار کردیم.
مانند چه پروژهایی؟
پروژه‌های ساخت ماهواره گوناگونی داشتیم که چند سال پیش کار ساخت آنها شروع شده بود؛ اما تکمیل نشده بود. پروژه‌هایی که نامش اغلب به گوش دوستان آشناست. این پروژه‌ها مربوط به ماهواره‌های تصویربرداری و مخابراتی مانند ناهید ۱و ۲، پارس یک نمونه دوم، پروژه طلوع ۳ (با همکاری مجموعه صایران) و دیگر پروژه‌ها می‌شود. در واقع هم لازم بود جلسه‌هایی فنی برگزار شود تا دلیل عقب افتادگی آن بررسی شود و هم اگر در تزریق مالی این پروژه‌ها به مشکل برخورد کرده‌اند مشخص و برطرف شود.
این موارد که به آن اشاره کردم جزء تکالیف اصلی بود که شورای عالی فضا برای سازمان فضایی کشور مشخص کرد. در کنار این موارد، موضوع دیگری که به صورت جدی پیگیری شد، تشکیل کارگروه‌های تخصصی حوزه فضا در ذیل شورای عالی فضایی بود. وظیفه این کارگروه‌های تخصصی آماده کردن محتوای جلسه‌های شورای عالی فضا و کمسیون شورای عالی فضا است. معمولا برنامه‌های کلان حوزه فضایی توسط کارگروه‌ها آماده می‌شود، مورد بحث قرار می‌گیرند، جمع‌بندی می‌شوند و در نهایت این برنامه‌ها برای تصویب به کمسیون شورای عالی فضا و بعد هم شورای عالی فضا با حضور رئیس جمهوری و دیگر وزرا و معاونین مربوطه ارجاع داده می‌شود.
«مشکلات فنی و مالی، عمده‌ترین دلیل عقب ماندن برنامه‌های فضایی کشور از اجراست. از سوی دیگر به دلیل شرایط سخت تحریمی که داریم نمی‌توانیم خیلی از مشاوره‌ها و تجربه‌ها و زیرساخت‌های بین‌المللی استفاده کنیم.»
حسن سالاریه – رئیس سازمان فضایی ایران
به دنبال این دستور دبیرخانه شورا که مدت‌ها غیرفعال بود، فعال شد. شش حوزه کارگروه را برایش اعضای جدید انتخاب کردیم و جلسه‌های آن هم برگزار شده است. تقریبا بالای ۴۰ جلسه تخصصی کارگروه‌های مختلف برگزار شده است.
اخیرا اعلام کرده‌بودید که در صدد بازنگری برنامه ۱۰ ساله فضایی کشور هستید. چرا این تصمیم گرفته شد، چه اشکالی در برنامه‌ریزی در این زمینه توسط دولت‌های گذشته وجود داشته که حالا در دولت جدید سازمان فضایی تصمیم به بازنگری برنامه‌های پیشین گرفته است؟
این تصمیم هم یکی دیگر از وظایفی بود که در اولین جلسه برگزار شده شورای عالی فضا پس از ۱۱ سال به سازمان فضایی سپرده شد. در این زمینه یک برنامه جاری یعنی از سال ۹۴ تا ۱۴۰۴ داشتیم. این برنامه مدتی بود که اجرایش با تاخیر و مشکلاتی همراه شده بود. با توجه به این قضیه لازم بود که برنامه یک نسخه بازنگری شده داشته باشد. بنابراین ما از اوایل بهمن ماه بازنگری در این برنامه را آغاز کردیم. ابتدا بررسی شد که از برنامه پیشین در چه مرحله‌ای قرار داریم و چقدر عقب افتادگی داریم. نقاط، ضعف و چالش‌ها مشخص شد. در نهایت از طریق همین کارگروه‌ها که به آن اشاره کردم، نسخه اصلاحی برنامه ۱۰ ساله فضایی کشور تبیین شد.
برنامه ۱۰ سال قبلی چه مشکلاتی داشت که تصمیم به بازنگری آن گرفتید با اینکه نزدیک به سه سال از پایان آن هم باقی مانده بود؟
دلایل عقب‌افتادگی برنامه قبلی چند دلیل جدی و اصلی دارد. شاید یکی از این دلایل پیگیری نشدن برنامه قبلی بوده است…
وقتی برنامه‌ای پیگیری نشده بهتر نبود به جای نوشتن برنامه جدید همان برنامه‌های قبلی برای انجام پیگیری می‌شد؟
هر برنامه‌ای که تبیین می‌شود باید طبیعتا یک پیگیری از نهادهای بالادستی و نظارتی روی آن انجام شود. شورای عالی فضا مهمترین رکن برای پیگیری برنامه‌های فضایی است؛ چرا که سیاست‌ها در این حوزه توسط شورای عالی فضا مشخص می‌شود. این در حالی بوده که در ۱۱ سال گذشته اصلا جلسه‌های شورای عالی فضا برگزار نشده بود تا برنامه‌هایی که براساس مصوبه به تصویب این شورا می‌رسد تا توسط بازیگران اصلی حوزه فضا به اجرا گذاشته شود. بازیگران حوزه فضا هم شامل بخش خصوصی، دولتی، پژوهشگاه‌‌ها، دانشگاه‌ها و .. می‌شود که برنامه‌هایی که برای اجرا به آنها محول می‌شود هر سال چک می‌شود.
با این توضیحات یعنی این اتفاق‌ها در دو دولت گذشته رخ نداده است؟ این سوال از این منظر پرسیده می‌شود که حداقل در دولت گذشته بارها وزارت ارتباطات از پرتاب ماهواره به فضا، برنامه‌ریزی در این زمینه و … صحبت‌هایی را مطرح و برنامه‌هایی هم به اجرا گذاشته شد.
نمی‌توان گفت این اتفاق‌ها در دولت‌های گذشته نیفتاده است؛ اینکه اصلا جلسه‌های شورای عالی فضایی به عنوان یک نهاد سیاست‌گذار و برنامه‌ریز در حوزه فضایی کشور در حدود ۱۰ سال گذشته برگزار نشود یک مشکل است؛ چرا که یکی از دستورهای جدی شورای عالی فضا پیگیری میزان تحقق برنامه‌های فضایی است.
اینکه گفته شود یک برنامه مشخص قرار است انجام شود کفایت نمی‌کند. برنامه‌ها باید پیاده‌سازی شود و اجرایی شدن آن به صورت مرتب در شورای عالی فضا مورد بررسی قرار بگیرد. اگر در سال یک یا دو جلسه شورای عالی فضا نداشته باشیم و وضعیت اجرایی‌سازی شده برنامه‌ها توسط وزرای مختلف از وزارت دفاع گرفته تا وزارت ارتباطات و… به رئیس جمهوری گزارش نشود، طبیعتا کارها به شکلی که مد نظر است پیش نمی‌رود و شاهد مشکلات خواهیم بود که در نهایت برنامه‌های در دست اجرا به درستی صورت نمی‌گیرد.
در ضمن اینکه می‌گوییم برنامه فضایی پیشین اجرا نشد، قطعا در کنار اینکه جلسه‌های شورای عالی فضایی برگزار نشد و در این زمینه بازخوردی به دستگاه‌های مختلف داده نشد یک دلیل بزرگ بوده است؛ اما دو دلیل اصلی دیگر در این زمینه مشکلات فنی و بودجه‌ای بوده است.
مشکلات فنی را نباید اصلا نادیده گرفت. به دلیل شرایط سخت تحریمی که داریم نمی‌توانیم خیلی از مشاوره‌ها و تجربه ها و زیرساخت های بین‌المللی استفاده کنیم. از طرفی عدم هماهنگی بین دستگاه‌های مختلف هم از دیگر مشکلات در این زمینه بود. اجرای برنامه فضایی در ایران بسیار گسترده و پراکنده است.
کشور ما کشوری است که به لحاظ سیاست‌گذاری در حوزه فضایی معمولا یک مرجع واحد برای تصمیم‌گیری دارد؛ اما در بخش اجرا با تکثر مواجه هستیم. یعنی در این زمینه تکالیفی به سازمان فضایی داده می‌شود در کنار ما نیروی هوا و فضای سپاه، وزارت دفاع هم تکالیفی دارند. بنابراین در این شرایط یک نهاد بالادستی مانند شورای عالی فضا که بتواند هماهنگی بین این ارکان ایجاد کند نقش اساسی دارد. با فعال شدن این نهاد ناظر لازم بود برنامه فضایی کشور بازنگری شود.
این بازنگری در چه زمینه‌هایی بوده و قرار است چه اتفاقی در ۱۰ سال آینده در حوزه فضایی کشور رخ دهد؟
به دلیل تغییر ادبیات و ورود تکنولوژی‌های جدید در حوزه فضا این بازنگری و اصلاح برنامه پیشین لازم بود. البته منظورم از بازنگری این نیست که همه چیز را از صفر شروع کنیم. در جلسه‌های کارگروهی شورای عالی فضایی یکی از برنامه‌هایی که به صورت جدی آن را دنبال کردیم، نیاز‌سنجی در حوزه خدمات فضایی و آسیب‌شناسی در این بخش بود. براساس همین سر فصل‌های کلان برنامه ده ساله فضایی بازنویسی و اصلاح شد.
الان در مرحله‌ای قرار گرفته‌ایم که کمابیش کار اجرا برنامه ۱۴۰۱ تا ۱۴۱۰ را خودمان شروع کرده‌ایم. در واقع اینکه بگوییم برنامه کی اجرا می‌شود غلط است چون همین الان در حال اجرا است. اینکه بگوییم برنامه به شورای عالی فضایی بعدی برود تا مصوب شود در کار نیست، چرا که برنامه یک چیز روشنی است. تمام بازیگران فضا شامل نیروهای مسلح، سپاه، وزارت دفاع، سازمان فضایی، پژوهشکده فضایی در تدوین سرفصل‌های کلان حوزه فضا نقش داشته‌اند، بنابراین تکلیف ما برای اجرای برنامه ۱۰ ساله نسبتا روشن است.
با این حال در جلسه بعدی شورای عالی فضا برنامه خدمت رئیس جمهور و وزرای محترم ارائه می‌شود و اگر نقطه نظراتی وجود داشته باشد به برنامه اضافه می‌کنیم. برنامه یک برنامه پویا است و لازم است در بازه‌های زمانی مشخص مورد توجه قرار بگیرد تا ببینیم کجا ایستاده‌‌ایم، چقدر از برنامه اجرا شده یا چقدر از برنامه عقب هستیم.
باتوجه به اینکه شما از نیاز‌سنجی و اصلاح برنامه طبق تغییرات تکنولوژی‌های روز در حوزه فضا صحبت می‌کنید در نهایت آن دستاوردی که می‌خواهید در ۱۰ سال آینده در بخش فضایی کشور داشته باشید چه خواهد بود؟ آیا شما می‌خواهید در زمینه ساخت ماهواره فقط پیشرفت داشته باشید؟ درنهایت تمایل به ساخت چه ماهوارهای (تصویربرداری، آب‌وهوایی، مخابراتی و…) طبق برنامه در نظر گرفته شده است؟
براساس نیاز سنجی که در کشور صورت گرفته، ما در حوزه ساخت ماهواره‌های سنجشی (مانند تصویربرداری) نیاز بسیار جدی داریم. بنابراین وقتی به برنامه نگاه شود شاید تاکید روی ساخت ماهواره سنجشی از نوع تصویربرداری بیشتر از همه باشد. در حوزه رسیدن به تکنولوژی بومی ساخت ماهواره‌های مخابراتی هم تلاش خواهیم کرد؛ چرا که نیاز مبرم کشور است. در لایه ارتفاع بالا یعنی ماهواره‌های ژئو در برنامه سرفصل‌های مشخصی برای بومی سازی وجود دارد. همچنین برای ساخت ماهواره در لایه‌های پایین که امکان ارائه سرویس‌های ارتباطی را فراهم می‌کند در برنامه تاکید شده است.
در زمینه سنجشی، ساخت ماهواره‌های راداری را به صورت جدی در برنامه ۱۴۰۱ تا ۱۴۱۰ دیده‌ایم، این در حالی است که در برنامه قبلی چندان به آن تاکید نشده بود. ماهواره‌های راداری در دنیا به نقطه‌ای رسیده است که به صورت جدی از آنها بهره‌برداری می‌شود. در واقع ما ساخت ماهواره و منظومه‌های ماهوارهای متشکل از ریز ماهواره‌ها را به صورت جدی در برنامه ۱۰ ساله فضایی در نظر گرفته‌ایم.
یکی از اقدامات مهمی که در ۶ ماه گذشته انجام شد، تکمیل کردن پایگاه یا سایت‌های پرتاب ماهواره در کشور بود.
طبق مصوبه شورای عالی فضا، فعال‌سازی پایگاه چابهار به عنوان یکی از فعالیت‌های اصلی سازمان فضایی مطرح شد. فعال‌سازی این پایگاه پرتاب ماهواره از اسفند سال گذشته شروع شده و الان در مرحله احداث هستیم.
«یکی از اقدامات مهمی که در ۶ ماه گذشته انجام شد، تکمیل پایگاه یا سایت‌های پرتاب ماهواره در کشور بود. طبق مصوبه شورای عالی فضا، فعال‌سازی پایگاه چابهار به عنوان یک از فعالیت‌های اصلی سازمان فضایی مطرح شد. فعال‌سازی این پایگاه پرتاب ماهوواره از اسفند سال گذشته شروع شده و الان در مرحله احداث هستیم.»
حسین سالاریه – رئیس سازمان فضایی ایران
در کنار ساخت ماهواره، در حوزه توسعه اقتصادی فضا و خدمات فضایی که به نوعی باعث ارائه ارزش افزوده در این زمینه می‌شود نیز تمرکز داریم چون ساخت ماهواره به تنهایی باعث پیشرفت در صنعت فضایی نمی‌شود. بنابراین به صورت جدی بحث خدمات فضا پایه را برای ماهواره‌های سنجشی در برنامه ۱۰ ساله در نظر گرفته‌ایم. سامانه‌ها و خدمات متعددی در این زمینه تعریف شده است که تا ۱۰ سال آینده این خدمات در جامعه باید ارائه شود. علاوه بر این‌ها ما مبحث زیرساخت را هم داریم که در برنامه ۱۰ ساله به آن توجه شده است.
اگر ما بخواهیم در صنعت ماهواره‌سازی ورود جدی داشته باشیم، بدون داشتن زیرساخت مناسب مانند آزمایشگاه‌های استاندارد دچار مشکل خواهیم شد. همچنین در حوزه پرتاب ماهواره و مدار‌گذاری ماهواره و اینکه بتوانیم ماهواره‌ها را در مدارهای مختلف قرار دهیم، لازم بود که پایگاه فضایی مناسب پرتاب داشته باشیم. در این زمینه هم توسعه پایگاه‌های فضایی را به صورت جدی پیگیری می‌کنیم.
در دولت گذشته صحبت‌های مختلفی از فرستادن ۴ یا حتی ۱۸ ماهواره به فضا شنیده شد. در این دولت قرار است براساس برنامه‌ریزی چه تعداد ماهواره در صف پرتاب قرار بگیرند؟
برخی از پروژه‌های فضایی ما با تاخیر همراه هستند. از سال‌های قبل قرار بوده که ساخت تعدادی از ماهواره‌ها به پایان برسد ولی به دلایلی که اشاره کردم مانند مشکلات فنی و مالی به پایان نرسیده‌اند. در قدم اول هدف ما این است که ماهواره‌هایی که قرار به ساخت آن بوده را به اتمام برسانیم. تا پایان سال ۱۴۰۱ ماهواره‌های سنجشی پارس ۱ نمونه اول، ناهید ۱ و ۲، ظفر، یک ماهواره مخابراتی، بلوک انتقال مداری، ماهواره‌های نانو، چند ریز ماهواره در صف انتظار و آماده پرتاب هستند.
در مورد پرتاب این ماهواره‌ها هم مسئول وزارت دفاع است و آنها باید در این زمینه پاسخ‌گو باشند. حوزه ساخت ماهواره و بهره‌برداری از آن تنها بر عهده سازمان فضایی و مجموعه‌هایی است که با سازمان فضایی همکاری می‌کنند مانند پژوهشگاه فضایی، شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها.
کشوری که قصد نهایی آن ساخت ماهواره‌است باید در کنار آزمایشگاه‌های مجهز برای پیشبرد طراحی، تست و ساخت ماهواره، زیرساخت مناسب در بخش پرتابگر هم داشته باشد. تجربه‌های گذشته ارسال ماهواره به فضا نشان داده که مشکل اصلی در ارسال ماهواره به فضا بحث ماهواره بر آن است، در این زمینه چه اقدامی صورت خواهد گرفت؟
دانش پرتاب، دانش پیچیده‌ای است. در دنیا کشورهایی که خودشان صاحب دانش پرتاب هستند به سختی به ۱۰ کشور می‌رسند. به این کشورها هم اگر نگاه کنید متوجه خواهید شد که آنها سابقه طولانی در حوزه تکنولوژی فضایی دارند. ما هم جزو این ۱۰ کشور هستیم.
برنامه توسعه پرتاب‌گرهای ما در سال‌هایی با کندی مواجه بود. در حوزه‌های های-تک وقتی اول کار کند پیش بروید، بعد از آن خیلی زمان را از دست خواهید داد. چرا که نیروی انسانی ممکن است مهاجرت کند، انگیزه کاهش پیدا کند و زمان برای جبران عقب‌افتادگی به دلیل تغییرات سریع تکنولوژی بسیار کم باشد.
در حال‌حاضر تیم پرتابگر که از دوستان وزارت دفاع و مجموعه هوا و فضای سپاه هستند به صورت جدی روی موضوع پرتابگرهادر حال کار هستند. در این زمینه پرتاب‌های تحقیقاتی دارند تا تجربه بیشتری در این خصوص کسب کنند. انشالله با نظارت روی اجرای برنامه‌ها و تزریق بودجه مناسب در زمان مناسب، وضعیت پیشرفت فنی پرتابگر در کشور به حدی خواهند رسید که بتوانند ماهواره‌های ما هم که در صف مانده‌اند را به فضا پرتاب کنند. اینکه زمان دقیق در این زمینه گفته شود درست نیست؛ حوزه‌های های-تک از جمله حوزه فضا، از آن حوزه‌هایی نیست که برای رسیدن به هدفتان در آن حتما زمان مشخص تعیین کنید. هدف‌گذاری ما این است که تا انتهای سال ۶ تا ۷ پرتاپ موفق ماهواره داشته باشیم.
«توسعه صنعت فضایی در کشور در حالت ایده‌‌آل نیازمند حداقل سالیانه ۵۰۰ میلیون دلار است.»
حسن سالاریه – رئیس سازمان فضایی ایران
شکست در پرتاب ماهواره تنها مختص ایران نیست و اصلا مسئله عجیبی هم نیست. کشورهایی مانند آمریکا یا روسیه هم بارها یک ماهواره را به فضا می‌فرستند تا در نهایت یکبار ماهواره به درستی در مدار قرار می‌گیرد. در حوزه پرتابگر باید کمی صبور باشیم چون رسیدن به نقطه درست در این زمینه زمان‌بر است. همچنین باید برای بهبود در این بخش پرتاب‌های آزمایشی ماهواره خود را زیاد کنیم.
در کنار ساخت ماهواره و پرتابگر، احداث سایت‌ها یا پایگاه‌های پرتاب ماهواره هم مهم است که در این زمینه هم با مشکلاتی مواجه هستیم. قرار بود برای بهبود وضعیت کشور در این زمینه پایگاه ماهواره در چابهار ساخته شود این پروژه به کجا رسید؟
یکی از اقدامات مهمی که در ۶ ماه گذشته انجام شد، تکمیل کردن پایگاه یا سایت‌های پرتاب ماهواره در کشور بود. سایت پرتاب ماهوارهای که الان در سمنان داریم، از پایگاه‌هایی بوده که از چند دهه قبل تاسیس شده و پایگاهی اختصاصا برای انجام کار فضایی نبوده است. در واقع یک پایگاه چندمنظوره تحقیقات دفاعی بوده که انجام کارهای فضایی هم به آن اضافه شده است.
پایگاه‌های فضایی برای پرتاب ماهواره معمولا باید در محل‌های استراتژیکی قرار بگیرند، که جداییش مراحل مختلف ماهواره، اولا خطر خیلی پایینی داشته باشد و ثانیا امکان دسترسی به مدارهای مختلف برای ماهواره را فراهم کند. در ایران بهترین نقطه از این منظر، قسمت جنوبی کشور و نزدیک بندر چابهار است. با توجه به اینکه زمین در آن منطقه سال‌ها پیش گرفته شده بود؛ اما به دلایل مختلف اقدامی روی آن انجام نشده بود.
طبق مصوبه شورای عالی فضا، فعال‌سازی پایگاه چابهار به عنوان یکی از فعالیت‌های اصلی سازمان مطرح شد که ما هم آن را دنبال کردیم. اقدامات مقدماتی زیادی راه‌اندازی این پایگاه نیاز داشت. باید روی قسمت‌های مختلف این منطقه مطالعه می‌شد تا مناسب‌‌ترین نقطه برای احداث پایگاه انتخاب می‌شد.
مطالعات اولیه در این زمینه انجام شد. پروژه فازبندی شده است، چون فضای مورد نیاز برای راه‌اندازی پایگاه، یک فضای بسیار بزرگ است و قرار است پرتاب‌ها با وزن‌های مختلف انجام شود باید موقعیت‌یابی مناسب در این زمینه صورت بگیرد که این کار هم انجام شده است. مطالعات برای تجهیزاتی که در این زمینه نیز مورد نیاز بوده انجام شده است. به طور کلی فعال‌سازی این پایگاه پرتاب ماهواره از اسفند سال گذشته شروع شده و الان در مرحله احداث هستیم. برای نهایی شدن این پایگاه یک زمان ده سال در نظر گرفته‌ایم؛ اما راه‌اندازی فاز اول این پروژه سه ساله است و از ماه‌های آینده فازهای مختلف آن به بهره‌برداری خواهد رسید. کارهای بسیاری مهمی این زمینه انجام شده ولی اجازه بدهید به دلیل محرمانه بودن کارها جزییات بیشتری در این زمینه اعلام نکنم.
به جز چابهار چند پایگاه فضایی دیگر در کشور داریم؟
این هم از آن دست مسائل محرمانه است. پایگاه فضایی در کشور داریم؛ اما این پایگاه‌ها به لحاظ موقعیت مکانی هیچ‌کدام موقعیتی به خوبی چابهار ندارند. در حقیقت پایگاه چابهار یک پایگاه فضایی اختصاصی است.
در گفت‌وگوی خود بارها به مسائل بودجه‌ای اشاره کردید که باعث شده در بسیاری از مواقع پروژه‌های فضایی براساس زمان‌بندی و برنامه‌در نظر گرفته شده پیش نروند از نظر شما چه میزان بودجه برای توسعه صنعت فضایی کشور لازم است؟
صحبت کردن در این زمینه کمی سخت است، ولی از نظر بنده توسعه این صنعت در کشور در حالت ایده‌‌آل نیازمند حداقل سالیانه ۵۰۰ میلیون دلار است. الان هم انتظار ما این نیست که این میزان بودجه به بخش فضایی کشور تزریق شود. ما برنامه‌های خود را براساس اولویت‌بندی جلو خواهیم برد و طبیعتا هرچقدر تزریق مالی در زمان مناسب و به مقدار لازم برسد به صورت روشن برنامه‌های توسعه‌ای در بخش فضا با سرعت بیشتری پیش خواهد رفت.
البته در بخش توسعه صنعت فضایی تنها بحث منابع مالی مطرح نیست، داشتن منابع انسانی فنی و متخصص هم بسیار مهم است. در حال حاضر برخی از نیروهای انسانی ما در این بخش اقدام به خروج از این صنعت کرده‌اند. به اعتقاد من، کمبود نیروی انسانی در این بخش بیشتر از مشکلات تجهیزاتی یا مالی مهم است؛ چرا که مشکلات در بخش تجهیزات آزمایشگاهی یا مالی به روش‌هایی قابل حل است.
برنامه‌هایی در زمینه ساخت کپسول زیستی ایرانی هم زمانی مطرح بود. آیا برنامه‌ای برای پرتاب این کپسول در آینده نزدیک وجود دارد؟
در برنامه ده ساله فضایی در کنار سرفصل‌هایی برای توسعه زیرساخت‌ها و ساخت ماهواره، چند سرفصل مهم و جدی دیگر هم داریم که آنهم مربوط به اکتشافات فضایی می‌شود. اکتشافات فضایی هم خود شامل چند زیر مجموعه می‌شود، یکی از این زیر مجموعه‌ها زیست فضایی است. زیست فضا نه از این حیث که اعزام انسان به فضا داشته باشیم؛ چرا که خیلی از مفاهیم و ابزارها و سیاست ها در این زمینه حتی در دنیا تغییر کرده است.
هرچند که برخی از شرکت‌های خارجی به صورت جدی اعزام توریست به فضا را پیگیری می‌کنند. با این حال ما در این زمینه اولویت‌بندی خاص خودمان را داریم. در حوزه زیست فضا یک برنامه مشخص و دقیقی داریم که براساس این برنامه گام به گام حرکت می‌کنیم. اگر شرایط به لحاظ مالی و فنی در این بخش خوب پیش برود، به بحث اعزام انسان به فضا هم فکر می‌کنیم. الان چیزی که در برنامه داریم بحث زیست فضایی و کپسول زیستی است، اینکه بتوانیم شرایط و فضایی برای آزمایشگاه‌های فضایی داشته باشیم که مطالعات زیست فضا در آن قابل انجام باشد.
در بخش کپسول زیستی هم یک پروژه فعال داریم و جزیی از برنامه‌هایی بود که باید به آن می‌رسیدیم که البته به همان دلایل فنی و مالی، کمی در این بخش هم عقب‌افتادگی داریم. هرچند مسائل فنی در این زمینه در حال حل شدن است و پس از حل شدن مشکل این آمادگی را داریم که در اولین زمان ممکن پرتاب را انجام دهیم.
یکی از بحث‌های داغ حداقل یک سال اخیر بحث اینترنت ماهوارهای است. سال ۹۹ سخنگوی دولت آقای روحانی، اینترنت ماهوارهای را ضرورت عصر اقتصاد دیجیتال دانستند و اعلام کردند که هر شرکت بین‌المللی برای ارائه خدمات می‌تواند پس از اخذ مجوز، در ایران خدمت رسانی کند و دولت نگاه تهدید محوری به این فناوری ندارد. دولت سیزدهم چه دیدگاهی به فعالیت اینترنت ماهوارهای بین‌المللی دارد؟ آیا در این زمینه برنامه‌ای در نظر گرفته شده است؟
این موضوع دو جنبه مختلف دارد. یک جنبه بهره‌برداری از شرکت‌های خارجی است که امکان سرویس‌دهی در این زمینه را به کاربران دارند. که این بخش در شورای عالی فضای مجازی در حال بررسی است. جنبه دوم این اتفاق ساخت منظومه‌های ماهوارهای بومی یا مشارکتی برای ارایه خدمات پهن باند اینترنت است. بحث ساخت ماهواره و ریزماهواره‌ها به صورت جدی در برنامه ۱۰ ساله فضایی کشور و بازنگری این برنامه دیده شده است.
امیدواریم با تامین مالی مناسب بتوانیم در این زمینه هم گام برداریم. الان در فاز مطالعاتی و امکان‌سنجی در زمینه تامین و ارایه خدمات اینترنت ماهوارهای قرار داریم. مطالعات و امکان‌سنجی ما که تمام شود اطلاعات دقیق‌تری در اختیار خواهیم داشت که چه مداری مناسب خدمات اینترنت ماهوارهای در ایران است، چه تعداد ماهواره در این زمینه مناسب کشور است و چه تعداد کاربر را در فاز نخست ساخت این منظومه ماهواره می‌توانیم پوشش دهیم.
به محض پایان بررسی‌های لازم در این زمینه بدون معطلی به سمت ساخت این ماهواره‌ها خواهیم رفت. هرچند که همین حالا هم خیلی از کارهای انجام ساخت این ماهواره پیش رفته است و به لحاظ فناوری هم برخی از ماهواره‌های مخابراتی حالا هم در صف پرتاب قرار گرفته‌اند. در واقع این‌ها گام‌هایی از انجام پروژه اصلی ارایه خدمات اینترنت ماهوارهای هستند.
دبیر شورای عالی فضای مجازی زمانی که بحث ارائه اینترنت ماهوارهای استارلینک به ایران مطرح شد، اعلام کردند که کارگروهی برای «مواجهه» با اینترنت ماهوارهای تشکیل شده است. این کارگروه الان فعال است و سازمان فضایی هم در این کارگروه عضویت دارد؟
این موضوع در شورای عالی فضای مجازی در حال پیگیری است. شخص وزیر محترم ارتباطات هم موضوعاتی از این دست را پیگیری می‌کنند. هر جا هم لازم باشد ما به شورای عالی فضای مجازی در خصوصی بهره‌برداری از سرویس‌های اینترنت ماهوارهای شرکت‌های خارجی مشورت لازم فنی را خواهیم داد.
برنامه‌ای وجود دارد که به این شرکت‌های خارجی برای ارائه سرویس اینترنت ماهوراه‌ای در کشور مجوزی داده شود؟
این موضوع را هم شورای عالی فضای مجازی باید پاسخ دهد. در اینجا ما متولی نیستیم. یک موضوعی را توضیح دهم و آن اینکه در زمینه ارائه اینترنت ماهوارهای یک مقایسه اشتباهی بعضا بین ایران و سازندگان فعال بین المللی در این زمینه صورت می‌گیرد. شرکت‌های فعال در خصوص منظومه‌های ماهوارهای مرزی بابت همکاری نمی‌شناسند و با کشورهای مختلف در این زمینه هم به لحاظ فنی و هم به لحاظ مالی همکاری دارند.
از سراسر دنیا این قبیل پروژه‌ها به طرق مختلف تامین مالی می‌شوند. ما وقتی از منظومه ماهوارهای صحبت می‌کنیم، باید دقت کنیم که منظومه ماهوارهای به تنهایی توسط یک کشور ساخته نمی‌شود، چون در این زمینه بحث‌های اقتصادی سنگینی در کنار مسایل امنیتی و نظامی مطرح است تا اینکه اینترنت ماهوارهای بتواند در رقابت با خدمات اینترنتی مبتنی بر فیبر دوام بیاورد.
آیا ایران در نظر دارد در مورد ارایه خدمات اینترنت ماهوارهای با کشوری وارد مذاکره و همکاری شود؟
در بحث ماهواره‌های منظومهای حتما مشارکت ضروری است و برای هیچ کشوری به تنهایی ساخت این نوع ماهواره‌ها صرف اقتصادی ندارد. کشورهایی مانند چین و روسیه از جمله کشورهایی هستند که سال‌هاست سابقه پرتاب ماهواره و ماهواره‌سازی دارند.
حتی این کشورها به تنهایی وارد پروژه‌هایی نظیر منظومه ماهوارهای نمی‌شوند تا همه دنیا را تحت پوشش دربیاورند. این کشورها هم برای ساخت ماهوارهای برای ارایه خدمات پهن باند اینتنرت ماهوارهای با کشورهای دیگر مشارکت می‌کنند و به تنهایی وارد کار نمی‌شوند، مگر اینکه بخواهند ماهواره را در مدارهای خاص و ارتفاع‌های بالا قرار دهند و یک سرویس موضعی و پشتیبان برای منطقه خودشان ارایه دهند.
اینکه بگوییم منظومه استارلینک معادل یک ماهواره ارتفاع بالا در روسیه است که برای محدوده خودش در نظر گرفته یا آن را با منظومهای مقایسه کنیم که کشوری فقط برای منطقه خودش طراحی می‌کند تا سرویس ناوبری و اینترنتی به صورت محلی بدهد یا پشتیبان سرویس‌های مبتنی فیبر باشد، مقایسه اشتباهی است. وان وب یا استارلینک ماهواره‌هایی در ارتفاع پایین در قالب منظومه قرار می‌دهند و این مفهومی است که چند سالی مطرح شده است.
«در گام نخست هدف ما این است که از اینترنت ماهوارهای برای ارائه سرویس اینترنت در مناطق صعب‌العبور و یا ارایه سرویس به حوزه‌های خاص نظیر نظامی با تعداد محدود کاربر استفاده کنیم.»
حسن سالاریه – رئیس سازمان فضایی ایران
هدف هم این است که تعداد ماهواره‌ها افزایش پیدا کند تا امکان ارائه سرویس مناسب و سریع با پوشش همگانی به همه دنیا وجود داشته باشد که این هم باید گام به گام و به شرط توسعه بسیاری از تکنولوژی‌ها صورت بگیرد. این سرویس‌ها هم در رقابت با سرویس‌های فیبر است، چون در ارتفاع پایین امکان کاهش زمان انتقال داده بسیار کاهش پیدا می‌کند. در بسیاری از کشورها ورود به این مقوله هم وقتی بررسی می‌کنند به صرفه نیست. باید یک کشور مدل اقتصادی یا مقاصد خیلی خاصی داشته باشد تا اقدام به راه‌اندازی اینترنت ماهوارهای قابل قیاس با سرویس‌های زمینی کند.
در مورد استارلینک مقاصد امنیتی آن بیشتر از اهداف اقتصادی آن است. اینترنت ماهوارهای فقط آن چیزی نیست که در منظومه استارلینک می‌بینیم. در اغلب موارد وقتی می‌گویم اینترنت ماهوارهای یعنی سرویس‌های ارتباطی ماهوارهای که از طریق ماهواره‌های ژئو و مدارهای بالا فعال است. در این زمینه با توجه به افزایش ارتفاع ماهواره تعداد ساخت ماهواره‌ها کاهش پیدا می‌کند و معمولا چون به لحاظ سرعت دسترسی و سرعت ارتباطی قابل قیاس با فیبر نیست، به عنوان پشتیبان سیستم‌هایی فیبر یا استفاده در نقاط صعب‌العبور و شرایط اضطرار که امکان سرویس‌دهی معمولی اینترنت وجود ندارد مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از طرفی از اینترنت ماهوارهای می‌توان برای ارائه سرویس برای ارگان‌های خاص که دارای اطلاعات حساس و امنیتی هستند مانند نهادهای نظامی استفاده کرد. این مفهوم اینترنت ماهوارهای با مفهومی که مثلا در منظومه استارلینک با آن روبه‌رو هستیم از جنبه سطح پوشش و سرعت متفاوت است.
خیلی از کشورها ماهواره‌هایی در ارتفاع بالا دارند که همین حالا هم در حال ارائه سرویس ارتباطی به مناطق خاص یا برای پیشتیبانی از سرویس اینترنت معمولی در نقاط خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد. اینترنت ماهوارهای سراسری که گفته می‌شود در مقایسه با فیبر هم سرعت بالایی دارد یک مفهومی است که تنها چند شرکت در ارائه آن برنامه دارند. هرچند که روی مدل کسب‌وکاری آنها ابهاماتی وجود دارد و بعضا اعلام می‌شود پشت ارائه این سرویس‌ها بحث‌های امنیتی وجود دارد.
در نهایت آیا ایران وارد این حوزه خواهد شد یا خیر؟
اگر در بحث منظومه بخواهیم وارد شویم در گام نخست برای پیشتیبانی از سیستم فیبر خواهد بود و اینکه از ارتباطات اینترنت ماهوارهای برای ارائه سرویس اینترنت در مناطق صعب‌العبور و یا ارایه سرویس به حوزه‌های خاص نظیر نظامی با تعداد محدود کاربر استفاده کنیم.
البته در خیلی از این موارد برقراری ارتباط با کمک ماهواره ژئو و یا تعداد کمی ماهواره در ارتفاع بالا نیز امکان‌پذیر است. وقتی ارتفاع ماهواره بالا باشد دیگر قرار نیست پوشش سراسری باشد. اگر کسی بخواهد به اینترنت ماهوارهای برای پوشش همگانی و در ارتفاع کم فکر کند باید به سمت کار مشترک با کشورهای دیگر پیش برود. در واقع چند کشور در کنار هم باشند و یک مدل کسب‌وکار که مبتنی بر سرویس سراسری به همه دنیا یا حداقل بخش قابل توجه‌ای از دنیا باشد را ایجاد کرد.
پس از صحبت‌های شما می‌توان اینگونه در نظر گرفت که سازمان فضایی برنامه جدی برای ایجاد اینترنت پرسرعت ماهوارهای به معنایی که تمام کاربران در ایران را پوشش دهد را ندارد!
پوشش تمام کاربران در ایران به کمک اینترنت ماهواره ای کاملا بومی با سرعت دسترسی قابل قیاس با فیبر که طبیعتا نیاز به منظومهای با تعداد زیاد ماهواره در ارتفاع پایین است در کوتاه مدت ممکن نیست. حتما نیاز به مشارکت بین المللی دارد. اما چیزی که در گام نخست برنامه داریم ساخت منظومه ماهوارهای با قابلیت ارایه سرویس به تعداد کاربر محدود است که می‌تواند به عنوان سیستم پشتیبان سرویس اینترنت فیبرنوری و ارایه سرویس به طور مثال در مناطق صعب‌العبور نیز مورد استفاده تعداد محدود کاربر قرار بگیرد یا برای ارائه سرویس امن به نهادهای خاص و حساس در دسترس باشد. طبیعی است با تحقق این گام و جلب مشارکت‌های بین‌المللی می‌توان به هدف رسیدن به پوشش سراسری و بدون محدودیت و سرعت بالای اینترنت ماهواره ای رسید.
