پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
راه پرداخت در گفت‌وگو با هم‌بنیان‌گذار ازکی‌وام تسهیلات اعتباری جدید را بررسی می‌کند / احیای سنت خرید اقساطی با الگوهای مدرن پرداخت
مرضیه نوری / «هفت‌خوان رستم»؛ این تعبیر شاید دقیق‌ترین توصیف از طی‌کردن یک مسیر برای دریافت وام باشد. در سیستم بانکی ایران اگرچه برای عده کمی دریافت تسهیلات کلان ساده است، اما برای عموم مردم دریافت یک وام به یک چالش بزرگ تبدیل شده و سهم کمی از تسهیلات بانکی دارند، به‌طوری که طبق آمار پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان، ۶۰ درصد مردم تاکنون هیچ بهره‌ای از وام‌های بانکی نبرده‌اند. در این بین خرید اقساطی یا به اصطلاح نسیه هم در نظم موجود فروشگاه‌های زنجیره‌ای جایی نداشته و پول نقد حرف اول را میزند. حالا در چنین شرایطی مسیرهای جدیدی در حال شکل‌گیری است که آن را، هم می‌توان به‌عنوان شکافی در بانکداری سنتی دانست و هم از رهگذر آن شاهد احیای سنت‌های رفاهی مردمی قدیمی به شکل مدرن بود. «ازکی‌وام» یکی از این مسیرهای نوپاست.
در دنیای مدرن پول نقد حرف اول را میزند، اما این گزاره سال‌هاست در جهان در حال تغییر است و الگوهای پرداخت جدید جای آن را گرفته‌اند. حالا در جهان ما شاهد شکل‌گیری و بزرگ‌شدن الگوهای متنوع پرداخت هستیم؛ تا جایی که دیگر پول نقد تبدیل به یک الگوی پرداخت کهنه و قدیمی شده است.
می‌توان از BNPL به‌عنوان یکی از همین الگوهای نوین نام برد که همپای جهان به ایران هم رسیده است. BNPL نوعی تأمین مالی کوتاه‌مدت است که به مردم اجازه می‌دهد خرید خود را انجام دهند و هزینه آن را به‌صورت اقساطی بپردازند. BNPL یک شعار دارد و روشن‌ترین تعریف از فعالیت آن هم در همین شعار خلاصه شده: «اکنون بخرید، بعداً پرداخت کنید (Buy Now Pay Later).»
فین‌تک‌های متعددی هم در دنیا از جمله کلارنا، افیرم و افترپی وارد این حوزه شده و پی‌پال نیز در حال ارائه خدمات خاص خود در این حوزه است. شرکت‌های BNPL خدمات خود را جایگزین کارت‌های اعتباری معرفی می‌کنند. روند کار هم به این صورت است که معمولاً در این روش، خریدار یک مبلغ اولیه را پرداخت کرده و باقی‌‌مانده را در یک دوره سه تا چهارماهه تکمیل می‌کند.
توسعه BNPL در ایران همزمان با وقوع سقوط قدرت خرید
بسیاری توسعه BNPL در جهان را متأثر از شیوع کرونا می‌‌دانند؛ یعنی زمانی که به‌دلیل قرنطینه خریدهای آنلاین فراگیرتر از قبل شد و همزمان درآمد افراد تحت تأثیر تکانه‌های اقتصادی کرونا افت محسوسی را تجربه کرد. طی همین دوره در ایران قدم‌های اولیه‌ای برای توسعه BNPL برداشته شد، اما شاید به دلایل جهانی یک عامل داخلی هم باید اضافه کرد. دو سال اخیر اقتصاد ایران با یکی از بزرگ‌ترین رکودهای تورمی مواجه بوده و پیشی‌گرفتن نرخ تورم بر نرخ افزایش دستمزد، بسیاری از خانواده‌ها را با بحران قدرت خرید روبه‌رو کرده، به‌طوری که گفته می‌شود در حال حاضر اقتصاد ایران درگیر بزرگ‌ترین سقوط قدرت خرید طی دهه‌های اخیر است. از همین دریچه هم هست که شیوه‌های نوینی مانند BNPL در ایران اهمیت پیدا می‌کنند. استارتاپ ازکی‌وام اولین خدمت خود را در زمینه ارائه تسهیلات خرید لوازم دیجیتال و خانگی با اقساط بلندمدت قرار داده و در آینده به سمت خدمات BNPL خواهد رفت که ارائه خدمات اعتباری با هدف تسهیل فرایند ارائه اعتبار و بالا بردن قدرت خرید جامعه است.
ماجرای شکل‌گیری ازکی‌وام هم بی‌ربط به فضای اقتصادی فعلی ایران نیست. محمدمهدی مؤمنی، دانش‌آموخته مهندسی عمران و MBA گرایش فناوری، همراه با محمود میرزایی؛ دوست دوران دانشجویی‌اش بنیان‌گذاران این استارتاپ هستند. مؤمنی در توضیح اینکه چطور به ایده ازکی‌وام رسیدند، توضیح می‌دهد: «من و محمود میرزایی از زمان دانشگاه با هم آشنا بودیم، این رفاقت ادامه داشت و ما هر دو در بیمیتو همکار شدیم. در مراسمی درون‌سازمانی که برای گسترش خدمات ازکی برگزار شده بود، کار خودمان را پرزنت کردیم و بعد از آن هم فرایند D&R شروع شد. بالاخره از دی‌ماه ۱۳۹۹ استارت کار را به‌صورت رسمی زدیم و برند ازکی‌وام شروع به فعالیت کرد. تیم فنی خود را هم کاملاً از بدنه بانکی تشکیل دادیم.»
به گفته مؤمنی شعار ازکی‌وام مقایسه و خرید آگاهانه است. ازکی تا قبل از پردازش ایده به شکل نهایی، متمرکز بر بیمه بود، اما رفته‌رفته به سمت ارائه اعتبار و خرید کالا رفت؛ تا جایی که حالا ازکی‌وام، هم ظرفیت تأمین مالی بیمه را دارد و هم وام. مدل تسهیلات‌دهی ازکی‌وام همکاری با مؤسسات و بانک‌ها برای اقساط بلندمدت است و سعی دارد مدل‌های مختلف اعتباردهی را پوشش دهد. در واقع ازکی‌وام واسطه‌ای است میان بانک یا مؤسسه و مشتری. رقمی که فعلاً ازکی‌وام برای پرداخت اعتبار در نظر گرفته است، بین ۵ تا ۲۵ میلیون تومان برای مشتری عادی و ۳۰ میلیون تومان برای مشتری سازمانی است.
گرچه از آغاز به کار ازکی‌وام هنوز یک سال هم نگذشته، اما طی همین مدت کوتاه توانسته وارد همکاری با برخی بانک‌ها و مؤسسات شود و با برخی بانک‌های بزرگ دولتی هم وارد مذاکره و رایزنی شده است. نمونه کار ازکی‌وام در ایران مشابه‌های چندانی ندارد و در این مسیر جزء اولین‌هاست. برای نمونه مشابه، می‌توان از دیجی‌پی نام برد که امکان خرید کالا را به‌صورت اقساطی فراهم کرده است.
اما تفاوت کار ازکی‌وام با این نمونه این است که درگاه پرداخت اعتبار آنلاین را با پیاده‌سازی بسیار ساده انجام می‌دهد؛ هر کسب‌وکاری می‌تواند این درگاه را پیاده‌سازی کند و نحوه عملکرد این درگاه مشابه یک درگاه پرداخت بانکی است. یعنی ازکی‌وام در انتهای خرید، برای کاربر هم امکان خرید از درگاه بانکی و هم پرداخت اعتباری خود ازکی‌وام را فراهم کرده است.
ازکی‌وام امکان در دسترس قرار گرفتن چند کیف پول اعتباری را برای مشتریان فراهم می‌کند. در این حالت حتی سایر فعالان بازار اعتباری می‌توانند کیف پول خود را در سرویس ازکی‌وام قرار دهند و به واسطه بازاریابی مشتریان توسط ازکی‌وام خدمات خود را به جامعه وسیعی ارائه کنند.
نبود شفافیت قانونی؛ مانعی برای توسعه خدمات اعتباری
اما ازکی‌وام برای توسعه کار خود با چالش‌ها و موانع زیادی روبه‌روست. مؤمنی، مدیر مجموعه ازکی‌وام توضیح می‌دهد: «ما علاقه داریم مدل‌های متنوع اعتباری را در اختیار مشتری قرار دهیم، اما سازوکارهای رگولاتوری برای ارائه این مدل‌ها آماده نیست.»
بحث اعتبارسنجی هم یکی از چالش‌های ازکی‌وام است. مؤمنی در این‌باره می‌گوید: «در مورد اعتبارسنجی در ایران اصولاً مفهوم دقیقی تعریف نشده و این هم یک دلیل بااهمیت دارد؛ تا به امروز وام‌ها وثیقه‌دار بودند و زمانی که برای مبلغ پنج میلیون تومان می‌خواهید اعتبارسنجی کنید، مشخص نیست بدون وثیقه دقیقاً چه رفتاری باید انجام داد. این باید به یک الگوریتم تبدیل شود و بررسی شود که چه کسی واجد این شرایط است و چه کسی نیست. در چنین شرایطی به‌دلیل نبود اطلاعات لازم مدل‌سازی انجام نشده است. به‌عنوان مثال اسنپ با یک عدد کوچک در حال انجام این کار است و ریسک آن را پذیرفته؛ البته احتمالا با این هدف که داده جمع‌آوری کند. مثلاً شاید اکنون اسنپ بتواند بگوید برای اعتبارسنجی ۵۰۰ هزار تومانی هر کاربر در چه وضعیتی است، اما برای مبلغ بزرگ‌تر داده ندارد. حالا ما به‌دنبال روش‌هایی رفته‌ایم که از مشتری اظهارنامه‌های درآمدی دریافت کنیم تا بتوانیم وسع مالی مشتری برای پرداخت اقساط را بسنجیم.»
او ادامه می‌دهد: «به‌دلیل همین فقدان بانک اطلاعاتی و سنجش رفتار مالی مشتری، ما فعلا مستندات درآمدی و تضمین را به صورت چک یا سفته دریافت می‌کنیم، اما پذیرفتیم که برای ارائه اعتبار زیر پنج میلیون تومان، مدل خودمان را پرورش دهیم و سعی کنیم اطلاعات جمع‌آوری کنیم؛ اما به‌دلیل نبود شفافیت نمی‌توانیم داده خودمان را در اختیار دیگر کسب‌وکارها قرار دهیم. البته امیدواریم با شکل‌گیری یک گروه مشترک از استارتاپ‌های لندتک بتوانیم به‌صورت مشترک برای تولید یک نمره اعتباری متمرکز اقدام کنیم که به عمیق‌تر شدن بازار اعتباری در ایران کمک کند.»
به گفته مؤمنی مهم‌ترین چالشی که در حال حاضر پیش روی کسب‌وکارهای جدید ایرانی قرار دارد، نبود شفافیت در قوانین است. او ماجرای اخیر محکوم‌کردن مدیرعامل دیوار را مثال میزند و ریشه این صدور حکم را عدم شفافیت در قوانین و عدم تناسب مقررات با کسب‌وکارهای جدید می‌داند. او امیدوار است در ادامه کار نظام قانون‌گذاری بتواند خودش را همراه و هم‌مسیر با کسب‌وکارهای جدید در ایران کند و با تنظیم مقررات متناسب، به شفافیت بیشتر کمک کند.
مدیرعامل ازکی‌وام تأکید می‌کند: «در حال حاضر ما بر عمق‌بخشی به بازار و بهبود تجربه مشتری از دریافت خدمات اعتباری متمرکز هستیم و بحث رقابت برای ما اولویت ندارد. در این راستا از هرگونه همکاری که به گسترش فرهنگ استفاده از خدمات اعتباری کمک کند، دریغ نمی‌کنیم و این موضوع را در لایه طراحی و توسعه محصول برای هر دو قسمت بازار، یعنی کسب‌وکارها و مشتریان تفسیر کرده‌ایم.»
ازکی وام تا اونجا که من متوجه شدم کمترین سود رو بین پلتفرمای خرید اقساطی میده صف خرید هم نداره تنها مشکلش چکه