پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
تأثیر بلاکچین بر بانکداری سنتی فعلاً محسوس نیست
پلتفرم مزدکس که در حوزه خریدوفروش رمزارز فعالیت دارد، یک لایو اینستاگرامی با موضوع «تأثیر فناوری بلاکچین بر آینده بانکداری و مسائل پیرامون آن» برگزار کرد. محسن زادمهر، مدیر بانکداری دیجیتال بانک خاورمیانه، مهمان این برنامه بود و نظراتش را درباره آینده بانکداری در زیر سایه فناوری بلاکچین مطرح کرد.
ریحانه هاشمی / با توسعه استخراج و خریدوفروش رمزارزها و توسعه صنعت بلاکچین در جهان، مفهوم بانکداری به معنای سنتی آن دچار تغییر و بازتعریف شده است. این تغییرات، هرچند تاکنون نتوانسته تحول بنیادینی در بانکداری سنتی ایجاد کند، اما آن‌قدرها اهمیت دارد که نتوان به‌سادگی از کنارش گذشت. پلتفرم مزدکس که در حوزه خریدوفروش رمزارز فعالیت دارد، یک لایو اینستاگرامی با موضوع «تأثیر فناوری بلاکچین بر آینده بانکداری و مسائل پیرامون آن» برگزار کرد. محسن زادمهر، مدیر بانکداری دیجیتال بانک خاورمیانه، مهمان این برنامه بود و نظراتش را درباره آینده بانکداری در زیر سایه فناوری بلاکچین مطرح کرد.
در ابتدای این نشست، میزبان برنامه از محسن زادمهر، مدیر بانکداری دیجیتال بانک خاورمیانه درباره حوزه فعالیتش سؤال کرد و زادمهر توضیح داد: «رشته اصلی من آی‌تی بوده، ولی وارد حوزه‌های دیگری شدم. حوزه اصلی کار من بازار سرمایه بود که سهام‌یاب بانک خاورمیانه را راه‌اندازی کردیم. از مدتی پیش هم وارد فعالیت در بانکداری دیجیتال (نئوبنکینگ) شدیم، بانکینو را دو سال پیش تأسیس و راه‌اندازی کردیم و الان هم با توجه به اینکه نسل و نیازها عوض شده، درگیر طراحی بانکی هستیم که برای آینده باشد.»
سؤال بعدی میزبان از مدیر بانکداری دیجیتال بانک خاورمیانه این بود که بانکداری دیجیتال اساساً چیست و چه تفاوتی با بانکداری سنتی دارد. زادمهر در پاسخ به این سؤال گفت: «بسیاری از قوانین و فرایندهای تعریف‌شده در بانک‌ها مربوط به بانکداری سنتی است. مثلاً در گذشته موبایل نبوده و برای افتتاح حساب نیازمند مراجعه حضوری به شعبه و ارائه کارت ملی و شناسنامه و احراز هویت حضوری بودیم. اما امروز، اینترنت و موبایل به ما کمک می‌کنند که بتوانیم این فرایندها را بازطراحی کنیم. امروز می‌توانیم احراز هویت مشتری را به‌صورت موبایلی انجام بدهیم و این کار با درصد اطمینان بیشتری نسبت به مراجعه حضوری انجام می‌شود. این یک مثال از بانکداری دیجیتال است.»
او در ادامه گفت که لازمه دیجیتالی‌شدن سامانه‌های بانکداری این است که همه‌چیز از اول بازطراحی بشود: «در بانکداری سنتی، مشتری برای اعتبارسنجی باید فیش حقوقی و سند ملکی به بانک ارائه می‌داد. در مدل جدیدتر حتی مدل گوشی موبایل مشتری و رفتار او در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند ابزاری برای اعتبارسنجی او باشد. بنابراین این نیازها باید شناسایی شده و فرایندها بازتعریف شود. بخشی از خدماتی که امروز در بانکینو ارائه می‌شود، احراز هویت صد درصد غیرحضوری است. اعطای تسهیلات نیز در بانکینو کاملاً unsecure(بدون ضامن)است، نه مبتنی بر فیش حقوقی و سند ملکی و موارد دیگری که در بانکداری سنتی مورد نیاز است.»
تعریف بلاکچین به زبان ساده
سؤال سوم میزبان برنامه در این نشست این بود که بلاکچین چیست و چه کارکردی دارد. محسن زادمهر در پاسخ به این سؤال گفت: «توضیح اینکه بلاکچین چیست، به لحاظ فنی کار طولانی و پیچیده‌ای است، اما می‌شود با مثال آن را در ذهن جا انداخت. فرض کنید که شما با دوستان‌تان به مسافرت رفته‌اید. قرار است یک نفر تمام خرج‌ها را انجام بدهد و در پایان سفر اعلام کند هزینه‌های هر فرد، چقدر شده است. او یکسری خرید انجام می‌دهد، شرح خرید و مبالغ را هم دقیق می‌نویسد و به سایرین اعلام می‌کند تا آنها هم آن را تأیید و امضا کنند. اگر کسی بخواهد بعداً تغییری در خرج‌ها ایجاد کند، چون امضای او و دیگران پای تمام مبالغ خرج‌شده هست، امکان تقلب برایش وجود ندارد. این مثال می‌تواند آنچه امروز در صنعت بلاکچین اتفاق می‌افتد را کمی به ذهن نزدیک کند. داد‌ه‌ها غیرقابل تغییر هستند و نمی‌شود چیزی از آنها کم یا به آنها اضافه کرد.»
در ادامه این نشست، میزبان برنامه از مهمان پرسید که دیدگاه شما در مورد تأثیر فناوری بلاکچین روی صنعت بانکداری چیست. مدیر بانکداری دیجیتال بانک خاورمیانه در پاسخ به این سؤال گفت: «باید ببینیم چالش‌ها و مشکلات صنعت بانکی چیست. بعضی جاها بحث اعتماد است. در جاهای دیگر مثلاً در انتقالات بین‌المللی هم بحث سرعت مطرح است. بانک‌ها با مسئله امنیت هم مواجه هستند و هزینه‌های زیادی برای آن می‌کنند. شفافیت هم مهم است، مثلاً برای حسابرسی‌ها. اگر اعتماد و امنیت را مسئله ریشه‌ای در نظر بگیریم، بلاکچین در صنعت بانکی کاربردهای زیادی دارد، چون کار بانک اساساً بر مبنای اعتماد بنا شده است.»
او ادامه داد: «اگر فقط خود بلاکچین را در نظر بگیریم و اینکه بانک‌ها بر اساس آن چه می‌کنند، می‌توانیم چند مورد را مثال بزنیم. یکی از کاربردهای مهمش، حوزه clear house و Settlement است. بانک‌ها موضوع نقل‌وانتقالات بین‌بانکی دارند که مسئله زمان در آن بسیار مهم است. برای اینها روش‌هایی وجود دارد، اما بلاکچین به‌عنوان پایگاه داده غیرمتمرکز کمک می‌کند که این فرایندهای انتقال وجه بدون واسطه انجام شود. یعنی پول به‌صورت مستقیم و بدون صرف زمان جهت انتقال از بانکی به بانک دیگر جابه‌جا شود. موضوعی که در سال‌های آینده، بلاکچین می‌تواند در موردش خیلی کمک‌کننده باشد، موضوع SCF است؛ حوزه‌ای که نیازمند کاغذبازی زیاد و بستن قراردادهای فراوان بین چند تولیدکننده است و ارگان‌های مختلف را درگیر می‌کند. بلاکچین به خاطر داشتن امکان اسمارت کانترکت می‌تواند این حوزه را تحت تأثیر قرار دهد.»
تفاوت‌های بانکداری سنتی و بانکداری بر بستر بلاکچین
محسن زادمهر، تفاوت بانکداری سنتی و بانکداری بر بستر بلاکچین را این‌طور توضیح داد: «بانکداری به شیوه سنتی همین بانکداری امروز است که تقریباً با روش‌های سنتی کار می‌کند و بخشی از آن هم مدرن شده است. بانکداری بر بستر بلاکچین پدیده نوظهوری است و هنوز کاربردهای آن اثبات نشده است. یکسری بانک‌های جهان برای استفاده از سیستم بلاکچین هزینه زیادی کرده‌اند. در گام اول بلاکچین در مورد بانکداری، یک فناوری اخلالگر و تحول‌برانگیز نخواهد بود. این فناوری می‌تواند کمک کند که هزینه‌های بانک کمتر شود، سرعتش افزایش یابد، عملکردش بهبود پیدا کند و ساده‌تر شود، ولی الزاماً به این معنی نیست که بتواند انقلابی در بانکداری ایجاد کند.»
زادمهر در مورد تفاوت‌هایی که سیستم بلاکچین می‌تواند در بانکداری امروز به وجود بیاورد، گفت: «امروز بانک‌ها با روش‌های پایا و ساتنا پول جابه‌جا می‌کنند، ممکن است در آینده نزدیک بانکی بخواهد این کار را بلاکچین انجام دهد. بانک‌ها اکنون احراز هویت را به‌صورت مجازی هم انجام می‌دهند که این کار هزینه دارد. اما هزینه‌اش آن‌قدر نیست که بخواهند این مرحله را با استفاده از سیستم بلاکچین و با یک سامانه یکپارچه بین بانک‌ها انجام دهند. بنابراین در حالت ساده می‌شود این‌طور گفت که بلاکچین می‌تواند به بانک‌ها کمک کند.»
او در مورد انقلاب در آینده بانکداری جهان گفت: «اگر بخواهیم مسئله را آینده‌نگرانه ببینیم، موضوع کریپتوبانک‌ها می‌تواند در بانکداری جهان انقلابی ایجاد کند. کریپتوکارنسی‌ها آمده‌اند بانک‌ها را از بین ببرند تا به تبع آن واسطه‌گری مالی از بین برود. اما نقش بانک‌ها همچنان مهم است؛ به خاطر اعتمادی که مردم به بانک دارند. بنابراین بلاکچین می‌تواند در سه، چهار سال آینده کمک بیشتری بکند تا بانک‌های مبتنی بر بلاکچین داشته باشیم و در زمینه احراز هویت و وام‌دهی و غیره به کمک بانک‌ها بیاید و در نهایت سرویسی که ارائه می‌دهد بر اساس بیت‌کوین باشد.»
زادمهر نظر خود در مورد تفاوت‌های بنیادین این دو نوع از بانکداری را نیز این‌گونه بیان کرد: «نمی‌توانیم بگوییم بانکداری سنتی با بانکداری مبتنی بر بلاکچین خیلی متفاوت خواهد بود. بانک‌ها بسته به توانایی‌هایشان می‌توانند از بلاکچین استفاده کنند. بیگ‌تک‌ها وقتی وارد فضای فین‌تک شدند، به واسطه قدرت زیادی که در فضای فناوری و جلب اعتماد مشتری داشتند، توانستند کاری را انجام دهند که بانک‌ها، سال‌های سال نتوانسته بودند انجام دهند. مثلاً علی‌بابا توانست My Bank و We Bank را راه‌اندازی کرده و حجم زیادی از مشتری را به سمت خودش جلب کند. در حقیقت قدرت آنها در فناوری به کمک‌شان آمد.»
او گفت البته بعضی بانک‌ها هم در این زمینه خیلی قوی عمل کرده‌اند: «بعضی بانک‌ها بیگ‌بنک‌تک هستند، مثل جی‌پی مورگان که بیش از 10 میلیارد دلار روی بلاکچین سرمایه‌گذاری کرده و اجازه نمی‌دهد کسب‌وکارهای دیگر با یکسری پیشرفت‌های فناورانه او را نابود کنند. مخصوصاً اگر کریپتوکارنسی‌ها با قدرتی اخلالگر وارد این حوزه شوند که بانک‌های بزرگ مثل جی‌پی مورگان احساس خطر کنند، با توجه به اینکه این بانک‌ها هم بزرگ هستند، هم اعتماد مردم را دارند و هم پول دارند؛ وارد بازی می‌‌شوند و این فضا را به‌راحتی از دست نمی‌دهند.»
بانک‌ها برای مواجهه با تغییرات چه کرده‌اند؟
مدیر بانکداری دیجیتال بانک خاورمیانه در ارتباط با اینکه بانک‌ها برای تغییرات جدید در زمینه بلاکچین و رمزارزها آماده هستند یا خیر، گفت: «بانک‌ها قدیمی‌ترین کسب‌وکارها و مارکت‌پلیس‌های دنیا هستند و این توان را دارند که همیشه خودشان را با تغییرات جدید هماهنگ کنند. ذات سیستم بانکی این است که ریسک‌گریز باشد، اما اکنون این نگاه کمی تغییر کرده و بانک‌ها به فناوری‌های جدید به این چشم نگاه می‌کنند که چطور باید از آنها در راستای افزایش حداکثری سود و درآمدمان استفاده کنیم.»
او ادامه داد: «اصلی‌ترین بانکی که وارد این حوزه شده، همان جی‌پی مورگان است که پروژه quorum را در زمینه بلاکچین دارد. بعضی بانک‌ها هم روی رمزارز متمرکز شده‌اند، مثل کریپتوبنک و یونی‌کش در هند که خدمات کریپتوبنک ارائه می‌دهند. اصلی‌ترین خدمات کریپتوبنک‌ها، نگهداری از رمزارزهاست، به این صورت که رمزارز را برای مشتری نگهداری می‌کنند، به همان شیوه‌ای که در بانکداری سنتی از پول نگهداری می‌شود. دومین سرویس هم سرویس ترید و آخرین هم اعطای وام است. کریپتو می‌تواند به‌عنوان وثیقه در نظر گرفته شود، چون دیجیتال است و نقدشوندگی بالایی هم دارد. اکثر نئوبانک‌های دنیا دارند به سمت نگهداری از کریپتوکارنسی‌ها و ارائه وام روی آنها می‌روند.»
در ادامه نشست، میزبان برنامه از زادمهر پرسید که سیستم بلاکچین چه مشکلی را از مردم حل می‌کند که زادمهر پاسخ داد: «مفهوم اصلی بلاکچین بر دموکراتیزه‌کردن و در اختیار همه گذاشتن خدمات بانکی استوار شده است. برای استفاده از خدمات بانکی مخصوصاً اعطای تسهیلات، در بسیاری از جاها برابری وجود ندارد و بعضی‌ها می‌توانند نسبت به دیگران، خدمات بهتری از بانک دریافت کنند. هدف انقلاب بلاکچین در کنار امنیت، سهولت و شفافیت، همین دموکراتیزه‌کردن خدمات است. در این صورت دسترسی یکسان به خدمات بانک‌ها برای همه فراهم می‌شود و از مشتریان بانک در مقابل بسیاری از تصمیمات اشتباه دولت‌ها حمایت می‌کند. علاوه بر این بلاکچین می‌تواند کمک کند فرایند صدور وام بدون هیچ عامل انسانی، ظرف چند دقیقه انجام شود. بلاکچین می‌تواند کنترل کند که بانک‌ها بیشتر از ظرفیت نقدینگی‌شان وام ندهند و ورشکستگی برایشان پیش نیاید.»
آینده بانکداری سنتی پس از چیرگی همه‌جانبه بلاکچین
در انتهای این نشست، میزبان در مورد اینکه با بانکداری دیجیتال و بانکداری بلاکچین، چه بلایی بر سر بانکداری سنتی خواهد آمد، پرسید. زادمهر آینده بانکداری سنتی را فعلاً خوب پیش‌بینی کرد و گفت: «تا 20 سال آینده اتفاق سختی برای این حوزه نمی‌افتد، چون این فناوری هنوز آن‌قدر به بلوغ نرسیده که بخواهد ضربه بزرگی بزند. از سوی دیگر بانک‌ها در حال آماده‌سازی خودشان هستند تا کمترین آسیب را در مقابل تغییرات جدید ببیند.»
در پایان هم تعدادی از شرکت‌کنندگان در این رویداد آنلاین، سؤالاتی را از مهمان برنامه پرسیدند. سؤال اول این بود که چرا بانک‌های ایرانی هنوز در حوزه بلاکچین وارد نشده‌اند که زادمهر پاسخ داد: «در دنیا هم فقط ۲۵ درصد از بانک‌ها وارد حوزه بلاکچین شده‌اند. دلیلش شاید حوزه منابع انسانی باشد، هنوز این فناوری جدید، نیروی متخصص لازم را ندارد و اگر هم معدود افرادی باشند، بسیار گران هستند.»
بانکداری بر بستر بلاکچین قرار است فقط بر اساس بیت‌کوین باشد یا به سمت سبدگردانی هم می‌رود؟ این سؤال دوم بود که زادمهر در ارتباط با آن گفت: «بانک‌ها به سمت همه این موارد می‌روند. بعضی بانک‌ها این خدمات را فقط به فاند منیجرها ارائه می‌دهند، اما بانک دیگری وارد حوزه نئوبنکینگ شده تا به همه مردم این خدمت را ارائه بدهد. اینکه فعلاً بیشتر روی بیت‌کوین متمرکز است، دلیلش این است که ارز اصلی امروز بیت‌کوین است، ولی بانک‌های دیگر سراغ سایر ارزها هم خواهند رفت.»
سؤال سوم از مدیر بانکداری دیجیتال بانک خاورمیانه این بود که سود بانک‌های مبتنی بر بلاکچین نسبت به بانک سنتی بیشتر خواهد بود یا کمتر. محسن زادمهر ضمن توضیح اینکه سود در صنعت بانکداری از دو راه درآمدهای مشاع و درآمدهای غیرمشاع حاصل می‌شود، توضیح داد: «درآمدهای مشاع مبتنی بر مابه‌التفاوت نرخ سپرده و بهره وام است و نسبتاً ثابت است و این، کسب‌وکار اصلی بانک‌هاست. درآمدهای غیرمشاع مبتنی بر کارمزد تراکنش‌ها و کارت‌به‌کارت و ساتنا و پایا و خرید و… است. کریپتوبنک‌ها هر دو نوع درآمد را می‌توانند داشته باشند. من حس می‌کنم بانک‌ها آن‌قدر که باید، نتوانسته‌اند از فضای آی‌تی درآمد کسب کنند. کاهش هزینه اتفاق افتاده، ولی کسب درآمد، نه. بلاکچین هم فعلاً همین‌طور است.»
سؤال آخر نیز این بود که چرا باید در هر بانکی یک حساب داشت، در حالی که بلاکچین می‌تواند یک تجربه یکپارچه برای مشتریان ایجاد کند؟ زادمهر نظرش را این‌طور توضیح داد: «اول اینکه سیستم بلاکچین تمام بانک‌ها به هم متصل نیست. به‌علاوه، مسئله تجربه کاربری هم اینجا مطرح است. پول کشور ما همه‌جا ریال است، اما ترجیح می‌دهیم به خاطر تجربه کاربری بانک‌های مختلف، در چند بانک حساب داشته باشیم. بلاکچین هم به همین صورت است. می‌شود از یک کیف پول روی کیف پول دیگری برویم.»
محسن زادمهر در انتهای نشست، صحبت‌هایش را با یک توضیح به پایان برد و گفت: «ریسک امروزه به معنای عدم قطعیت نیست. بلکه به معنای از دست دادن فرصت‌های جدید است. ما هیچ‌وقت نمی‌توانیم هزینه فرصت‌های از دست داده را حساب کنیم، بنابراین بانک‌ها باید خودشان را برای فضاهای جدید فناوری‌های جدید آماده کنند و فقط به‌دنبال کاهش هزینه‌ها نباشند.»