پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
در رویداد سنجش بلوغ داده‌محوری در صنعت پرداخت ایران مطرح شد / صنعت پرداخت ایران به بلوغ رسیده است
ابوالفضل رجبی / رویداد سنجش بلوغ داده‌محوری در صنعت پرداخت ایران دوشنبه هشتم آذرماه ساعت ۱۹، با موضوع تعامل شرکت‌های پرداخت و رگولاتور و آینده صنعت پرداخت ایران در حوزه داده‌محوری توسط شرکت سحاب برگزار شد. رضا قربانی، عضو هیئت‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران به‌عنوان میزبان؛ مجید شکوهی، مدیرعامل شرکت فنآوا کارت و رامین جم مدیر واحد علوم داده سامان پرداخت کیش به‌عنوان مهمانان این رویداد به گفت‌وگو پرداختند. در ادامه مشروحی از سومین پخش زنده اینترنتی از مجموعه رویدادهای سازمان داده‌محور را می‌خوانید.
صنعت پرداخت باعث شد بانکداری شعبه‌ای کمتر شود
مجید شکوهی، مدیرعامل فنآوا کارت، در ابتدا در پاسخ به پرسش رضا قربانی، میزبان این رویداد و عضو هیئت‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران درباره تاریخچه صنعت پرداخت و تأثیر آن بر صنعت نوین کشور گفت: «از حدود 25 سال پیش بانک‌های کشور تلاش داشتند تا از فناوری‌های اطلاعات در حوزه بانکداری و به‌خصوص پرداخت الکترونیکی استفاده کنند. بر این اساس صنعت پرداخت کشور وارد یک عرصه جدید شد و این نگاه تازه به صنعت پرداخت باعث شد بانکداری شعبه‌ای کمتر شود و بانکداری به سطح جامعه برسد و فرایندها تسهیل و شتاب بیشتری به خود بگیرند. ما از مجموعه‌های خصوصی شروع کردیم و در ابتدا نیز نگرش مثبتی در کشور نسبت به استفاده از فناوری‌های نوین در صنعت وجود نداشت و این مسئله به فرهنگ‌سازی، تجهیزات و سرمایه‌گذاری به شکل جدی نیاز داشت که امروز ما از این مسئله به‌خوبی گذر کرده‌ایم. ارزیابی فعلی من این است که در حوزه پرداخت الکترونیکی توانسته‌ایم همراه با فناوری روز دنیا حرکت کنیم. البته در مواردی با دنیا فاصله داریم که قابل جبران است. ما به‌عنوان یک صنعت اثربخش توانسته‌ایم تعامل شفافی را در مسئله تعامل مالی و پولی در جامعه ایجاد کنیم و به گمانم در این زمینه از دیگر بخش‌ها جلوتر باشیم. امروز تمام آنچه فرایند پرداخت الکترونیکی نام دارد، داده بسیار روشنی دارد و داده‌های آن قابل تحلیل و اعتبارسنجی است.»
امروز تمامی مدل‌های کسب‌وکاری نوین کشور به‌نوعی وابسته به صنعت پرداخت است
در ادامه رامین جم، مدیر واحد علوم داده سامان پرداخت کیش، درباره ابعاد شناخته و ناشناخته صنعت پرداخت در کشور گفت: «امروز تمام مدل‌های کسب‌وکاری نوین کشور به‌نوعی وابسته به صنعت پرداخت است و اگر این صنعت مختل یا قطع شود، تمام کسب‌وکارها متوقف خواهند شد. طبق آمار شاپرک در مهرماه در حدود سه میلیارد تراکنش در سطح کشور داشته‌ایم. حال وضعیتی را تصور کنید که این صنعت شکل کنونی را نداشت و قطعاً در صورت نبود صنعت پرداخت این حجم از تراکنش ممکن نبود. امروز صنعت پرداخت به جایگاهی رسیده که توانسته اعتماد مردم را به دست بیاورد. در پشت این تراکنش‌ها یک سیستم نگهداری منظم و زیرساخت‌های توسعه‌یافته‌ای وجود دارد که همیشه در حال بهروزرسانی و تعادل‌بخشی است تا تراکنشی امن اتفاق بیفتد. پی‌اس‌پی‌ها امروزه به شکل سازمان‌یافته‌ای در حال هدایت کل تراکنش‌های داخلی هستند. اکنون در حدود 150 میلیون کارت فعال داریم که همگی بر بستر پی‌اس‌پی تراکنش دارند.»
شکوهی، در ادامه به مسئله بلوغ در صنعت پرداخت اشاره کرد و گفت: «صنعت پرداخت در ایران اکنون به بلوغ رسیده و تأثیر آن در ابعاد مختلف جامعه و حاکمیتی قابل بررسی است. اگر این بستر امروز فراهم نمی‌شد، کل اقتصاد ما تحت تأثیر قرار می‌گرفت و قطعاً رشد امروز را نداشتیم. تأثیر صنعت پرداخت هماکنون در تمام حوزه‌ها قابل مشاهده است و در زندگی مردم نیز نمود یافته و همچنین در حوزه حاکمیتی هم به‌خوبی کارکرد خودش را پیدا کرده و با حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی و تجاری پیوند یافته است. ارزیابی من از این وضعیت مثبت است و به نظرم صنعت پرداخت به رشد و بلوغ خوبی رسیده و نهالی بوده که به‌خوبی رشد کرده و توسط نهادهای نظارتی نیز به‌موقع هرس شده است.»
ما باید از این داده به مانند یک چاه نفت استفاده کنیم
جم، در پاسخ به منافع صنعت پرداخت در جایگزینی سکه و اسکناس با ابزارهای الکترونیکی گفت: «منفعت صنعت پرداخت فراتر از این ماجراست. الان مسئله بیشتر داده و داده‌محوری این صنعت است. ما باید از این داده به مانند یک چاه نفت استفاده کنیم و همراه با استخراج به پالایش و به‌کارگیری آن نیز فکر کنیم. از طرفی ارزش‌افزوده‌ای که صنعت پرداخت در مسئله زمان برای هر فرد ایجاد کرده، به‌واقع نوع نامحدودی در انجام تراکنش است که ترافیک و بسیاری از چیزهای دیگر را نیز غیرمستقیم کنترل کرده است. در حال حاضر، تراکنش به‌راحتی انجام می‌شود و مجموعه این ارزش‌ها در کنار کاهش جابه‌جایی و چاپ پول باعث سودآوری این صنعت شده است. در نهایت این صنعت باعث شده داده گسترده‌ای که قابل تحلیل و پالایش است، ایجاد شود که در زمینه‌های مختلفی کارکرد و کاربرد دارد.»
داده‌ها هم از منظر تنظیم سازمان و هم از منظر تنظیم بازار به کار ما می‌آید
در بخش دوم این رویداد به مسئله داده‌محوری و آینده آن در صنعت پرداخت پرداخته شد. در ادامه مدیرعامل فنآوا کارت در توضیح این جایگاه در صنعت پرداخت کشور گفت: «محور اصلی پیشرفت در این است که بتوانیم داده‌های اولیه این صنعت را جمع‌آوری و سپس از آنها شناخت پیدا کنیم تا با داده‌کاوی شاخصه‌ها، برنامه‌ریزی بهتری داشته باشیم. در صنعت پرداخت نیز قانون همین است؛ ما باید داده‌ها را سالم‌سازی، صحت‌سنجی و تحلیل کنیم تا بتوانیم شناخت دقیق‌تری به دست آوریم. این داده‌ها هم از منظر تنظیم سازمان و هم از منظر تنظیم بازار به کار ما می‌آید و نیازها را مشخص و برنامه‌ریزی را بهبود می‌بخشد. ما برای آنکه بدانیم در بازار به چه شکلی باید حرکت کنیم، به این داده‌ها نیاز داریم و با تحلیل شاخصه‌های کلی می‌توان مسیر را، چه در سازمان و چه در بازار به‌خوبی ترسیم کرد.»
داده‌ها در بطن زندگی ما ورود کرده است
قربانی در ادامه از جم خواست تا درباره دپارتمان هوش مصنوعی سامان و نقش دانشمندان داده روی کسب‌وکارها بگوید. او افزود: «در سال 2017 در مجله اکونومیست آمده بود که پرارزش‌ترین کالای جهان دیگر نفت نیست، بلکه داده است و در آن به چند شرکت مطرح از جمله گوگل، اپل، مایکروسافت و آمازون پرداخته بود که سود خالص‌شان در آن 25 میلیارد دلار بوده که هماکنون هر کدام از این شرکت‌ها به اندازه یک کشور درآمد دارند. ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که همه‌چیز در آن الکترونیکی شده و هر پدیده‌ای به شکلی در حال تولید داده است و به همین جهت در جهان امروز داده بسیار اهمیت دارد. ما در سامان، دپارتمان علوم داده ایجاد کرده‌ایم و موفق‌های این حوزه نشان داده‌اند از این حوزه به‌خوبی استفاده کرده‌اند و داده‌ها در بطن زندگی ما ورود کرده است. ما باید داده خام را به محصولات دیگری تبدیل کنیم و دید ما در این مجموعه نیز چنین است.»
سیستم‌های ما به عمق‌بخشی بیشتری نیاز دارند
شکوهی، در ادامه به نیازهای صنعت پرداخت کشور و همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان و استفاده از داده‌محوری اشاره کرد و بیان داشت: «این موضوع را می‌شود در دو بخش اکنون و آینده تقسیم‌بندی کرد. ما در حال حاضر نیاز داریم که در زمینه‌هایی به نوآوری دست بزنیم. مثلاً ما در کشف تقلب کارهایی انجام داده‌ایم، اما شاید در پیشگیری از تقلب کاری نکرده‌ایم. این یک نیاز صنعت پرداخت است و از طریق داده‌محوری و داده‌کاوی قابل تحقق است. همچنین ما در حال حاضر نیاز داریم تا در زمینه‌هایی به نوآوری دست بزنیم. بر این اساس سیستم‌های ما به عمق‌بخشی بیشتری نیاز دارند که این مهم از طریق توجه به داده صورت می‌گیرد و اساس یادگیری ماشین نیز همین است. اغلب کسب‌وکارهای جدید بر اساس نیاز یا در راستای صنعت پرداخت به وجود آمده‌اند. دیجیتالی‌کردن کسب‌وکارهای سنتی از طریق پرداخت الکترونیکی است و ما باید چگونگی آن را به شکل وسیعی و بر اساس داده‌محوری به انجام برسانیم. این راه جدیدی برای نسل جوان است تا بتواند از این حوزه درآمدزایی داشته باشد و بایستی امکان اتصال اینها به سیستم پرداختی ما بیشتر و بیشتر شود. در حال حاضر، تمام پی‌اس‌پی‌ها بخشی را به این حوزه اختصاص داده‌اند و به حوزه‌های فین‌تکی نیز توجه شده تا خدمات جدیدی به شکل دیجیتال ارائه شود. ما فقط در حوزه پولی فعالیت نکرده‌ایم، بلکه فرهنگ اجتماعی را نیز ارتقا داده‌ایم و بر همین اساس نگرش‌ها تغییر کرده است.»
پی‌اس‌پی‌ها نسبت به مسائل اجتماعی بی‌تفاوت نیستند
در ادامه جم در پاسخ به انتقادی که به پی‌اس‌پی‌ها در رابطه با بحث قمار و عدم کنترل آن می‌شود، گفت: «پی‌اس‌پی‌ها نسبت به مسائل اجتماعی بی‌تفاوت نیستند و این الگوها را به‌راحتی نمی‌شود استخراج کرد. ما در صنعت پرداخت یک جاده آماده کرده‌ایم و نمی‌توانیم جلوی فساد را در این ساختار بگیریم و رسیدن به این منابع بسیار پیچیده است. از طرفی اکثر این درگاه‌ها مجوز و نماد نیز دارند. از طرف دیگر هم نهادهای بالادستی مکانیسم فعالی در این زمینه ندارند و ما نیز در پی برطرف‌کردن این ماجرا هستیم، اما هنوز توانایی تشخیص سایت قمار را نداریم. در این سایت‌های قمار، چون الگوی مشخصی وجود ندارد، به‌آسانی نمی‌شود به شکل سیستمی آن را تشخیص داد و تنها می‌توان در مواردی شک کرد. ما با توجه به توانی که داریم، در این مسئله ورود کرده‌ایم اما کنترل این مسئله به شکل کلی در اختیار ما نیست و باید مکانیسم فعالی در این جهت ایجاد شود.»
شکوهی در ادامه به نقش ابزاری صنعت پرداخت در مسئله قمار پرداخت و گفت: «ما یک ابزار ساخته‌ایم تا تبادل مالی را تسریع و تسهیل کنیم. در این زمینه هیچ ابزاری مقصر نیست. هر ابزاری استفاده‌کننده خوب و بد دارد. ما در اینجا ابزار را قربانی می‌کنیم. از طرفی، نمی‌توانیم شفافیت ناشی از استقرار نظام پرداخت را در کشور نادیده بگیریم و در مقایسه با دیگر حوزه‌ها چنین شفافیتی وجود ندارد. روزی 100 میلیون تراکنش در کشور داریم که با 99 درصد صحت صورت می‌گیرد و ما نباید این موضوع را نادیده بگیریم.»
رگولاتوری نسبت به بازار حرکت کُندی دارد
در بخش پایانی رویداد سنجش بلوغ داده‌محوری در صنعت پرداخت ایران به بحث رگولاتوری و آینده این صنعت از منظر داده‌محوری اشاره شد. قربانی در ادامه در خصوص مدل سنجش بلوغ صنعت پرداخت از جم پرسید و او نیز اظهار داشت: «گزارش، تحلیل، تغییر در روال‌ها، توانمندسازی دیتایی و نوآوری را باید در کنار سطح سازمان در توجه به پیشرفت در نظر گرفت. این امر با داده پالایش‌شده و به همراه شاخص باید انجام بگیرد و همچنین مهارت‌های لازم نیز باید کسب شود تا با داده‌ها کار اصلی انجام شود. فناوری به‌روز و رهبری سازمان نیز جزئی از شاخصه‌ای سنجش بلوغ هستند که در صنعت پرداخت مورد توجه است و ما نیز آن را به مرحله اجرایی رسانده‌ایم.»
شکوهی از منظر رگولاتوری عملکرد صنعت پرداخت در حفظ حریم خصوصی را ارزیابی کرد و گفت: «صنعت پرداخت در این زمینه کارنامه مطلوبی دارد و اتفاقات بسیار نادری در این عمر 20ساله رخ داده که البته خوشایند نیست. اما باید به حجم کار برگردیم؛ مجموعه‌ای که ماهانه سه میلیارد تراکنش را ممکن می‌سازد و به حوزه پولی خدمت‌رسانی می‌کند، امکان رخداد چنین مسئله‌ای را دارد. در هیچ قسمتی ریسک صفر وجود ندارد. در حوزه رگولاتوری بانک مرکزی و شاپرک توانسته‌اند یک روند قابل قبول را ارائه دهند و رشد خوبی داشته‌اند و از روزی که وارد این عرصه شده‌اند، در پی نظام‌بخشی به این حوزه هستند و با پالایش داده‌ها و بررسی دوره‌ای با دیدگاه همکاری با پی‌اس‌پی‌ها در ارتباط‌اند و تعامل دارند و در کنار ما هستند. البته به‌عنوان رگولاتور باید برخی واقعیت‌ها را به رسمیت بشناسند و با اکوسیستم نوآوری کشور همگام شوند.»
شکوهی در ادامه افزود: «مجموعه نظارتی شاید می‌توانست اجازه برخی رخدادها را ندهد. مثلاً در اکثر فروشگاه‌ها تعداد زیادی دستگاه کارت‌خوان وجود دارد. رگولاتور می‌توانست در روز اول این حجم را سامان و نظم بدهد. رگولاتوری در یک دوره‌ه‌ایی از نظم خارج شد و در ابتدای امر می‌توانست از آن رخداد جلوگیری کند. همچنین رویه‌های اشتباهی ایجاد شد که خارج از استانداردهای جهانی بود و از طرفی با جداکردن حوزه پرداخت و ابزارهای آن به قطع زنجیره ارزش‌افزوده انجامید. باید تدبیرهای بهتری صورت بگیرد و این معضلات مرتفع شده و به راه اصلی خود برگردد. نهاد نظارتی باید ضوابط بهتری در زمینه فین‌تک‌ها ایجاد کند.»
جم نیز در پایان در رابطه با نقش رگولاتوری در آینده صنعت پرداخت گفت: «خود شاپرک وجودش باعث ایجاد چنین ساختار گسترده‌ای شده است. ما کل رگولاتوری را نقد نمی‌کنیم، اما بخشی از آن قابل نقد است. اساساً رگولاتوری نسبت به بازار حرکت کُندی دارد و معضلی برای کسب‌وکارهای جدید ایجاد کرده است. این مسئله شفافیت داده را زیر سؤال می‌برد و حتماً باید با پی‌اس‌پی‌ها مشورت شود و نیازسنجی از بازار صورت بگیرد.»