پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
در گفت‌وگو با مدیران دیجی‌پی موضوع عبور از اعتبار سنجی سنتی به مدرن بررسی شد / ثروتی ناشناخته به نام امتیاز و رفتار اعتباری
یکی از چالش‌های اساسی که اکنون وام‌گیرندگان با آن روبرو هستند، فرایند بسیار پیچیده دریافت تسهیلات خرد از بانک‌ها است. این در حالی است که کسب‌وکارهای لندتکی در دنیا این فرایند را با اعتبارسنجی‌های نوین پوشش داده‌اند. چراکه ضامن هر فرد برای دریافت تسهیلات شخص دیگری نیست بلکه این عملکرد مالی آن فرد است که ضامن اصلی او برای دریافت تسهیلاتی از هر نوع است. اما در ایران علی‌رغم اینکه کسب‌وکارهای لندتکی راه‌اندازی شده‌اند اما کماکان نتوانستند از قیدوبند اعتبار سنجی سنتی در ایران رهایی پیدا کنند. از طرفی در ایران به دلیل مشکلات قانون‌گذاری لندتکها نتوانستند رشد قابل‌توجهی داشته باشند و بانک مرکزی نیز به فعالان این حوزه با دیده شک و تردید می‌نگرد. اما فعالان این حوزه معتقدند برای گذر از اعتبار سنجی سنتی به مدرن نیازمند حمایت بانک مرکزی و تغییر دیدگاه دستگاههای مربوطه نسبت به این فرآیند هستیم.
از همین رو در خصوص دوره گذار از اعتبارسنجی لندتکها از سنتی به مدرن و فراز و نشیب‌های حاصل از آن و نحوه استفاده مشتری از این اعتبارسنجی‌ها با علیرضا سفیدپور، مدیرکل کسب‌وکار اعتبارات دیجی‌پی و بهرنگ فاطمی مدیرکل کسب‌وکار اعتبارسنجی و شناسایی مشتریان (KYC) دیجی‌پی که به‌تازگی از شرکت آسان پرداخت به دیجی‌پی پیوسته گفتوگویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
به نظر شما چه زمانی لندتکها در ایران می‌توانند از اعتبار سنجی سنتی به سمت اعتبار سنجی روز دنیا سوق پیدا کنند؟
علیرضاسفیدپور: اینکه اعتبار سنجی در ایران چیست؟ هنوز ناشناخته و دارای تصویری مبهم است و نمی‌دانیم چطور باید به دست بیاوریم اگر سوال این باشد که در لندتکها چه اتفاقی می‌افتد؟ قضیه به این شکل است که اعتبار بر اساس رفتارهای مالی گذشته به شخصی داده می‌شود به عبارتی با یک نگاه گذشته محور رفتار مالی شخص مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
برای ارائه وام یا تامین مالی نیازمند ارزیابی سه عملکرد رفتاری وام‌گیرنده هستیم تا در آینده بتوان به روش‌های نوآورانه دیجیتالی و روش‌های نوآورانه مدیریت ریسک را برای لندتکها پیاده‌سازی کرد. در حال حاضر دریافت چک یا هر فاکتور سخت‌گیرانه دیگری برای تامین مالی مشتریان، در تامین مالی هوشمند جایگاهی ندارد. اکنون در ایران در تمامی مراحل تامین مالی برای مشتری از اهرم‌های فشاری در راستای بازگشت سرمایه استفاده‌شده است؛ اما در کشورهای پیشرفته همچون، آلمان، انگلستان و کانادا افراد بر مبنای اعتبار مالی خود طبقه‌بندی می‌شوند،که در صورت هرگونه اشتباه،افراد از برخی مزایا محروم می‌شود. بنابراین در حال حاضر به دنبال این هستیم تا چنین شرایطی را برای تامین مالی مشتری در ایران مدنظر قرار دهیم و برای آن بکوشیم.
درک رفتار و سابقه مالی، توان بازپرداخت و چگونگی استفاده از منابع مالی؛ سه فاکتوری است که برای وام‌گیرنده مدنظر قرار می‌گیرد و از دیرباز در کشورهای ایران باستان، یونان و چین دیده‌شده و این روش مورد تحلیل و ارزیابی قرارگرفته است. اگر قرار بر این باشد که اعتباری برای یکی از مشتریان خود قائل شویم، اول باید بررسی کنیم رفتار مالی مشتری در گذشته چگونه بوده و امیدواریم در آینده نزدیک در دیجی‌پی به درک درستی از کسب‌وکار و رفتار مالی گذشته مشتریان خود دست پیدا کنیم.
بهرنگ فاطمی: آیا امروز می‌توانیم از اعتبارسنجی سنتی عبور کنیم؛ به جرات می‌توان گفت تصمیم‌گیرنده این موضوع ما نیستیم اما می‌توانیم تسهیل گر بازار یا صنعت باشیم تا از این طریق اطمینان را افزایش و ترس را کاهش دهیم. این در حالی است که نباید ازنظر دور داشت که ارائه تسهیلات خرد دارای پیچیدگی‌هایی است که در حال حاضر بانک‌ها سازوکارهای مناسب برای بررسی تاریخچه اعتباری، مالی و بانکی فرد را ندارند.
در حال حاضر؛ به دنبال ایجاد فضایی در شرکت دیجی‌پی هستیم تا امتیاز رفتاری واقعی را در اختیار مشتریان قرار داده و حتی در یک گام جلوتر برخی مسائل همچون رفتارهای مالی مشتریان را نیز مدیریت کنیم. اما امروز بخش عمده‌ای از دغدغه ما این است تا نگرانی‌های رگولاتوری را نسبت به خودمان و فعالیتمان برطرف کنیم.
برای اینکه لندتکها، از بند اعتبار سنجی سنتی رهایی پیدا کنند چه زیرساختهایی نیاز است و در این مسیر چه نیازی به بانک‌ها دارید؟
سفیدپور: با توجه به اینکه بازار همیشه بهترین مدل‌ها را ساخته و انسان موجودی است که با تغییرات محیط به‌روزرسانی می‌شودِ؛ به نظر می‌رسد مکانیسم‌های بازار می‌تواند راهکارهای عملی‌تر و به روزتری را برای فعالان و مشتریان فراهم سازد. به عبارتی مکانیسم‌های بازار؛ در گذر لندتکها از دنیای اعتبارسنجی سنتی به مدرن بی‌تأثیر نیستند.
بنابراین، معتقدم اگرچه با مکانیسم‌های قدیمی فایننس بانکی که بر پایه نگاه بر صورت‌های مالی و ارزیابی‌هاست، بسیاری از نیازهای مالی رفع شده اما نباید فراموش کرد مکانیسم‌های دیگری هم وجود دارد که دربازار موجود است اما سیستمهای کلاسیک بانکداری ازآن غافل ماندهاند.
فاطمی: همواره اعتبارسنجی‌ها مبتنی بر ریسک اعتباری و یا همان اتفاقات مرتبط با فرآیند بانکی بوده که امروزه در تلاشیم تا بر اساس رفتار مالی مشتریان، تصمیم بگیریم که در این صورت نیاز به اطلاعات بانکی آن‌ها نداریم. درواقع؛ هر سازمان یا بنگاه اقتصادی که با اطلاعات سروکار دارد و اطلاعات موردنظر را درجایی گردآوری کرده و حواشی‌های مبتنی بر حفظ اطلاعات را رعایت کرده باشد می‌تواند به این نگاه در کشور کمک کند. بسیاری از مکانیزم‌ها طی یک‌روند مبادلاتی ساخته می‌شوند و این فاکتوری است که لندتکها باید به آن بپردازند و جای آن دربازار مالی ایران خالی است و گردآوری اطلاعات می‌تواند کمک بسیار زیادی به ما در این مسیر کند.
شاید مدلی که شما اکنون بیان می‌کنید برای اعتبارسنجی از افرادی است که مبادلات تجاری دارند مناسب باشد، اما این اعتبارسنجی برای افراد عادی جامعه چگونه است؟
سفیدپور: بازار رفتارها را نهادینه می‌کند ولی ما هنوز موفق نشده‌ایم در اجتماع رفتارهای نهادینه‌شده را بپذیریم. در کشور سازمان‌ها و ارگان‌هایی به دنبال کشف و شهود اطلاعات هستند اما ما به دنبال آن‌ها نمی‌رویم. ما در این میان افرادی که قابلیت توصیه کردن دیگری را دارند هنوز در نظر نگرفته‌ایم و به‌خوبی آن‌ها را شناسایی نکردیم. بنابراین برای اعتبارسنجی افراد معمولی هنوز روش‌های سنتی‌تر مدنظر قرار می‌گیرد.
پس به نظر می‌رسد دیجی‌پی در حال ایجاد بانک اطلاعاتی خود از مشتریان است، تا چند سال دیگر دیجی پی می‌تواند بر پایه اطلاعات خود به سمت اعتبارسنجی مدرن پیش برود؟
سفیدپور: ما در حال آزمایش ارائه تسهیلات، بدون تضمین یا چک هستیم که آن را می‌توان همان سرویس«الان بخر بعداً پرداخت کن» در نظر گرفت. در این پلتفرم ما به دنبال این هستیم که از کسی وثیقه نگیریم؛ حتی ممکن است در مراحل بعدی و با افزایش رقم تسهیلات نیز وثیقه‌ای دریافت نکنیم، اما نکته اینجاست که در حال حاضر پاسخی به‌صورت شفاف در خصوص اجرایی سازی این مدل وجود ندارد. به عبارتی مدل ساخته می‌شود و پاسخ آن به ما نشان می‌دهد که آیا این مدل در ایران پاسخگوی نیاز مشتریان خواهد بود یا خیر؟ البته الگوهای رفتاری و فرهنگ ایرانی هم در این زمینه بی‌تأثیر نیست.
فاطمی: ما دارای اطلاعات، به روزتری از رفتار پولی – مالی افراد نسبت به اطلاعاتی که بانک‌ها در اختیار دارند هستیم؛ به عبارتی معتقدیم بانک‌ها به مشتری خودشان اعتماد ندارند و زمانی که یک وام خرد از بانک با تمام ضمانتها گرفته می‌شود،این یعنی بانک هیچ ریسکی در حوزه بازپرداخت برای خود در نظر نمی‌گیرد. اما دیجی‌پی، ریسک را با اعتماد بالا نسبت به مشتری انجام می‌دهد. حتی یکی از دلایلی که اعتبارسنجی در کشور جذاب نبوده به‌این‌علت است که افراد درگیر مدل‌ها نمیشدند اما ما در حال تغییر این روند هستیم. این موضوع را نمیتواند نادیده گرفت که لندتکها می‌توانند رفته‌رفته تبدیل به تهدید برای بانک‌ها شوند، علت اصلی آن‌هم این است که بانک‌ها خود را درگیر اطلاعات نمیکنند، اما لندتکها نسبت به بانک‌ها در این زمینه مزیت قابل‌توجهی دارند.
یکی از ظرفیت‌هایی که دیجی‌پی را می‌تواند وارد فضای اعتبارسنجی مدرن کند استفاده از اطلاعاتی است که بانک‌ها در اختیار شما قرار می‌دهد. آیا در این زمینه بانک‌ها با شما همکاری میکنند؟
فاطمی: نه‌تنها بانک‌ها، بلکه هر سازمانی که اطلاعات، بدهد مورد استقبال ما واقع می‌شود. وقتی بانک‌ها، اطلاعات می‌دهند همیشه این نگرانی وجود دارد که اطلاعات مشتری‌ها در دسترس قرار نگیرد این در حالی است که ما به دنبال اطلاعات بانک‌ها نیستیم. ما معتقدیم باید الگوهای رفتاری نه‌تنها بانک‌ها بلکه هر سازمانی که می‌تواند اطلاعات خود را با ما به اشتراک بگذارد تا روند اعتبار سنجی دقیق‌تری برای ارائه خدمات به مشتریان انجام شود، تغییر کند.
با توجه به بسته بودن بانک‌ها در ارائه اطلاعات، اگر مشتریان، رضایت داشته باشند که اطلاعات توسط بانک‌ها در اختیار شما قرار گیرد آیا بانک‌ها موافق این موضوع هستند؟
سفیدپور: در پاسخ به سوال شما، این موضوع را باید مدنظر قرار دهیم که آیا ما توانسته‌ایم به مردم بگوییم رتبه اعتباری‌شان یک ثروت اجتماعی نهفته است که طی سال‌ها با رفتار مالی آن‌ها ایجادشده است؟ متأسفانه در نهادهای مالی کشور این اتفاق نیفتاده درصورتی‌که مردم میتوانستند از این ثروت بدون هیچ مشکلی بهرهبرداری کنند. گاهاً ، نگاه ما به حل مسئله در کشور، منجر به پاسخ‌های غلط می‌شود. اگر شما می‌بینید در کشورهای اروپایی تصویرهای ارزشی از اعتبار، دارای تبلور قوی و جامعی است، دلیل آن ثروت نهفته‌ای است که به‌عنوان حق شهروندی به افراد داده و برای مشتریان تفهیم شده است. رفتار اعتباری شما در کشور دارایی است که در اختیار همه قرار می‌گیرد تا نهادهای مالی بتوانند ارزیابی کرده و از آن استفاده کنند. اما در ایران این موضوع برعکس همه دنیاست.
پس به اعتقاد شما یک مقاومتی از سمت بانک‌ها برای ارائه اطلاعات وجود دارد؟
سفیدپور: بانکداری ایران با استناد به قانون اساسی مبنی بر «حفظ حقوق شهروندان»، تمامی حقوق مشتریان را حفظ می‌کند این در حالی است که هیچ‌گونه اطلاعاتی را به شکل دیجیتالی به مشتری ارائه نمی‌دهد تا مشتری نتواند چارچوب مالی خود را به سازمان دیگری عرضه کند. درواقع بانکداری ایران در حوزه فناوری مالی بسیار ناکارآمد بوده و ضعیف عمل کرده است. من معتقدم باید مطالبه‌گری را در همه چارچوب‌ها افزایش دهیم. این مطالبه گری نه‌تنها دارای بعد منفی نیست بلکه یک فعالیت اجتماعی محسوب می‌شود.
فاطمی: به نظر من بانک‌ها در ارائه خدمات در شان نیازهای به‌روز مشتریانشان دارای مشکلات بسیاری هستند و با نگاهی به نوع وام‌دهی این بانک‌ها این موضوع خود را بیش از هر زمان دیگری نشان می‌دهد. این‌جایی است که فین‌تک‌ها در نقش یاری‌رسان و تسهیل‌گر خدمات بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری ظاهر می‌شوند، بی آن‌که تهدیدی برای آن‌ها به شمار آیند.
دیجی‌پی یک ظرفیتی تحت عنوان مشتریان دیجی‌کالا دارد، در این مسیر دیجی‌کالا توانسته در بحث اعتبارسنجی و رفتار مشتریان به شما کمکی انجام دهد؟
سفیدپور: پیش از پرداختن به این موضوع باید این موضوع را شفاف کنیم که دیجی‌کالا هم مثل هر کسب‌وکار مورد اعتماد دیگر باوجود در اختیار داشتن یک سیستم اطلاعانی گسترده، به اطلاعات مشتریان به چشم داده‌های محرمانه می‌نگرد و در محافظت از آن‌ها بسیار دقت به خرج می‌دهد. به‌بیان‌دیگر به دلیل حفظ کسب‌وکار با نگاه حاکمیتی حریم خصوصی به‌راحتی اطلاعات را در اختیار ما قرار نمی‌دهد. هرچند دو طرف برای تبادل اطلاعات به پروتکل‌های مشخصی دست پیداکرده‌اند که با تکیه به آن‌ها این بخش از کار را پیش می‌برند. دیجی‌کالا در بحث ارائه اطلاعات، با دیجی‌پی، همانند بانک‌ها رفتار می‌کند. درواقع دیجی‌کالا خودش را موظف به رعایت حریم خصوصی و صیانت از اطلاعات مشتری میداند. درست است که دیجی‌کالا دارای ظرفیت‌های مناسبی برای ساخت رتبه اعتباری واقعی افراد است، اما ما در قبال رعایت پروتکل‌های رفتارهای حرفه‌ای که قابل‌تغییر نیستند باهم توافق کردهایم, حتی اگر فرزند خلف این سازمان باشیم.
فاطمی: به نظر می‌رسد با دو دیدگاه باید به این موضوع پرداخت، اگر با نگاه دیجی‌پی،به این موضوع توجه کنیم دیجی‌کالا برای ما یک سازمان خارجی محسوب می‌شود که در مورد آن دارای شناخت هستیم بنابراین بسیاری از معاملات و تجارت ما با این سازمان انجام می‌شود. اما اگر با این دیدگاه ، که عضوی از خانواده دیجی‌کالا هستیم به این موضوع بپردازیم، باید گفته شود که دیجی‌کالا یک سازمان یکپارچه است که با حضورش می‌تواند جذابیت تجارت الکترونیکی در ایران را افزایش دهد. درنتیجه با دیدگاه یک پلتفرم پرداختی به دیجی‌پی نگاه می‌شود و اگر قرار براین باشد که اهدافی برای این سازمان به‌عنوان ارزش‌افزوده مدنظر قرار گیرد شامل هر دو نهاد (دیجی‌کالا و دیجی‌پی) می‌شود. ولی واقعیت این است که در ارتباط بین دیجی‌کالا و دیجی‌پی نگاه اول حاکم است.
اخیراً نامه‌ای از سوی بانک مرکزی در راستای عدم همکاری لندتکها و شرکت‌های لیزینگی ابلاغ‌شده دیدگاه شما در خصوص نقش رگولاتوری بانک مرکزی در حوزه لندتکها چیست؟
سفیدپور: اگر نگاهی به طول تاریخ تکنولوژی داشته باشید مفهوم رگولاتور همیشه عقبتر از تکنولوژی است و همیشه زیست‌بوم‌های تکنولوژیکی فراتر از رگولاتوری عمل کرده‌اند. رگولاتورها دارای چارچوب هستند. شاید فاکتوری که به جز رگولاتوری ، باید مدنظر قرار گیرد و نبودش هم رگولاتور و هم فعالان حوزه مالی را دچار بحران کرده برنامه‌ها و نگاه‌های توسعهای به آینده است.شاید عمده‌‌ترین چیزی که فعالان حوزه فناوری‌های مالی و کارشناسان بانک مرکزی به‌عنوان رگولاتور به آن نگاه کنند، سند چشم‌انداز اقتصاد دیجیتال ایران است که متأسفانه نه فعالان این حوزه گام درستی دراین جهت برداشته‌اند نه قانون‌گذاران، قانون درستی برای آن تعریف کرده‌اند.
فاطمی: مسئله اساسی این است، که رگولاتوری از هر سمتی اعمال شود محدودیت‌هایی به دنبال دارد درنتیجه نقش رگولاتور باید تعیین شود. یعنی مشخص شود که برای چه حوزهای و چرا رگولاتور تعیین‌شده است. متأسفانه در ایران تنها موضوعی که برای مخالفت با بسیاری از مباحث فناوری‌های مالی مطرح می‌شود موضوع پولشویی است اما هیچ تحقیقی مبنی بر اینکه آیا واقعاً در حوزه موردنظر پولشویی انجام‌شده یا می‌شود وجود ندارد. درنتیجه از بانک مرکزی توقع می‌رود تا حمایت‌های لازم را در بحث فناوری‌های مالی افزایش دهد چراکه بسیاری از این فناوری‌ها همچون کیف پول دارای جذابیت‌های قابل‌توجهی در حوزه مالی است و بانک مرکزی باید بسیار فعال عمل کند.به عبارتی بانک مرکزی باید چشم‌انداز حمایتی میان‌مدت برای فین‌تک‌ها داشته باشد.