پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
نشست اقتصاد نوآوری، پیشران دولت سیزدهم با حضور ولی‌الله فاطمی برگزار شد / شفافیت بدون استفاده از پلتفرم‌های نوین، نمی‌تواند محقق شود
فاطمی: نوآوری نمی‌تواند تحت قوانین موجود شکل بگیرد چرا که این قوانین سخت نوشته شده‌اند. باید یک دولت دیجیتال موازی دولت سنتی شکل بگیرد. نه صرفاً بدین معنا که سایتی راه‌اندازی تا در سایه آن خدمات ارائه شود. شاید بتوان بانک‌ها را با اینترنت بانک به‌روز کرد و نیاز مشتری نیز تا حدی پاسخ داده شود، اما بانکداری دیجیتالی شکل نگرفته است. وقتی یک بانک دیجیتال شروع به کار کند با ادبیات خاص خودش شروع به کار می‌کند و این به معنای بهبود فضا و افزایش ظرفیت‌هاست
کمتر از یک هفته دیگر نتیجه انتخابات ریاست جمهوری مشخص می‌شود. تبلیغات نامزدها نیز برپایه اقتصاد، معیشت، اشتغالزایی است. با وجود اینکه تنها یک مناظره باقی مانده، اما برنامه نامزدهای ریاست جمهوری برای بخش فناوری و فضای مجازی آنگونه که مردم انتظار داشتند، روشن نیست. برخی بر این باورند که نامشخص بودن سیاست‌های بالادستی و تکلیفی و البته وجود نهادهای بالادستی باعث می‌شود که برنامه‌ها در این حوزه کامل و دقیق نباشد.
اما برخی دیگر بر این باورند که ترس از به‌روز شدن فناوری و ایجاد شفافیت در سایه آن، شاید به مذاق هر مدیری خوش نیاید؛ نکته‌ای که ولی الله فاطمی، عضو شورای سیاستگذاری ستاد انتخاباتی عبدالناصرهمتی نیز به آن اشاره کرد. به اعتقاد او برای بهبود شرایط مدل‌های اقتصاد سنتی و کینزی آنگونه که باید جواب نمی‌دهد و برای رقابت در دنیایی که هر روز بیشتر دیجیتالی می‌شود، می‌بایست با تکیه بر فناوری و نوآوری، بهره‌وری را تحریک کرد. او پنجشنبه شب در اتاق راه پرداخت در کلاب هاوس با موضوع «اقتصاد نوآوری، پیشران دولت سیزدهم» به بیان نظرات خود در این حوزه پرداخت و به سؤالات پرسش کنندگان نیز پاسخ داد، که بخش اول آن را در ادامه می‌خوانید.
فضای باز می‌تواند اتفاقاتی خوبی را رقم زند
فاطمی در بخشی از صحبت‌های اولیه خود به الزام وجود یک فضای باز اقتصادی اشاره کرد و گفت: «در این فضا و در سایه بالا نگه داشتن سطح فناورانه است که اتفاقات خوب رقم می‌خورد. این سطح ایده‌پردازی شامل نظام ملی نوآوری، رشد اقتصادی پایدار و…می‌شود. در واقع لازم است که فناوری در تمام فضای اجرایی کشور حضور داشته باشد.»
او به نقش استارت‌آپ‌ها در اقتصاد نیز اشاره کرد و گفت: «تأثیر اقتصادی کسب‌وکارهای نوپا هنوز در حد اعشار و شاید یک یا دو درصد است که باید به 10 یا 20 درصد تولید ناخالص داخلی برسد. همانند کشورهای پیشران توسعه. برای این مهم نیز باید اجماع نخبگان را در سطح دولت داشته باشیم. این مهم با بودن کارآفرینان، نخبگان و … که ترس فناوری ندارند، به واقعیت بدل می‌شود. چرا که معمولاً عموم مدیران از فناوری در فاز اول هراس دارند و تا زمانی که با آن کار نکنند، ترسشان برقرار است. اگر در دولتی بتوان فناوری را در سطح مدیران اجرایی وارد کرد، در آن صورت مانع‌ها بر سر راه توسعه آن نیز از بین می‌رود.»
او در این خصوص توضیح داد: «اگر فناوری در بالاترین سطح تصمیم‌سازی بنشیند تاثیرش را می‌گذارد. اگر در شرایط فعلی بر این باوریم که مدیریت کلان کشور به اقتصاددانانی کلان نیاز دارد، همچنین باید قبول کرد که در سطح اجرا نیز بینش فناورانه نیاز است. بسیاری از دوستان در تخصص‌های دیگر هنوز با این بینش که فناوری جز لاینفک یک دولت کارآمد خواهد بود، فاصله دارند. بدون اقتصاد پلتفرمی نمی‌توان صحبت از شفافیت، کارایی، هوشمندسازی و… زد.»
این عضو شورای سیاستگذاری ستاد انتخاباتی همتی، در بخش دیگری از سخنان خود به مقایسه بانکداری سنتی و دیجیتال نیز پرداخت و گفت: «برایند سال‌ها حضور در گروه‌های فناوری، نشان می‌دهد که بانکداری سنتی و به خصوص در بانک‌های بزرگ بسیار سخت و پرهزینه است و باید به‌روز شوند و با فناوری و تکنولوژی آشتی کنند. اما اگر دست روی دست بگذاریم تا کل سازمان‌ها (نظام بانکی) به‌روز شوند، بسیاری از فرصت‌ها را از دست می‌دهیم و ممکن است کسب‌وکارهای کوچک و فضای استارت‌آپی از سازمان‌های بزرگ جلو بزنند و در آن صورت به‌روز شدن آن سازمان‌های بزرگ نیز زمان‌بر خواهد بود. کاری که باید انجام شود، حضور بانک‌های دیجیتال در کنار بانک‌های بزرگ است تا بعدها الگویی شوند برای آنکه سازمان‌های بزرگ نیز در مسیر فناورانه ای قرار گیرند. ایده‌ای که به آن دوآل دیجیتال (Dual digital) می گویند.»
او ضمن اشاره به این موضوع که در دولت نیز نیاز به دوآل دیجیتال دارد نیز گفت: «برای تمام مدیران تصمیم‌ساز در سطوح اجرایی باید دوآل دیجیتال ایجاد و اجازه داده شود افرادی که علاقه‌مند هستند از پلتفرم‌های G to C خدمات دریافت کنند و از فضای دوآل دیجیتال این سرویس را در خواست کنند. اگر مدیر انسانی جایگزین دیجیتال داشته باشد، باید همراهی کند و سر راه پیشرفت تکنولوژی و فناوری قرار نگیرد.»
فاطمی بر این باور است که با کنار نشستن، ادعا کردن و … چیزی حاصل نمی‌شود. نباید میدان را رها کرد چرا که با عمل است که جریان‌سازی شکل می‌گیرد؛ عمل بدون توجه به اینکه موفقیتی شکل می‌گیرد یا دچار چه میزان ریسکی خواهیم شد. فاطمی ایده‌هایی که در ذهن خود دارد، اینگونه معرفی کرد: «اگر یک دلیل برای انجام کارهای نو و جدید وجود داشت، باید به سراغ کارهای تحول آفرین رفت. اگر مسیری موفقیت آمیز بود، همراهی اصلی را خواهیم داشت.»
نوآوری نمی‌تواند تحت قوانین موجود شکل بگیرد
فاطمی در بخش دیگری از سخنان خود به هزینه مالی ستاد همتی نیز اشاره کرد و گفت: «هزینه‌های مالی در طراحی اولیه و بودجه‌ریزی تک رقمی و در حد 3 یا 4 میلیارد تومان بود چرا که هزینه‌های میدانی تعریف نشده و هزینه‌ها نیز عمدتاً برای تبلیغات رسانه‌ای و تولید محتوا بود. احساس بر این بود که برنامه می‌تواند جایگزین هزینه‌های زیاد تبلیغات شود. هر چند که این برنامه طی روزهای آتی منتشر می‌شود. سعی شد از یک سری ادبیاتی که روح هوشمندسازی، پلتفرم‌سازی و خودکارسازی در آن وجود دارد، استفاده شود و بگوییم شفافیت بدون استفاده از پلتفرم‌های نوین، نمی‌تواند محقق شود. کمااینکه اثر این پلتفرم‌ها نیز امروزه بسیار واضح دیده می‌شود. نکته دیگر اینکه درصدد هستیم مجموع هزینه‌های روزانه را در سایت قرار بدهیم.»
عضو شورای سیاستگذاری ستاد همتی در ادامه سخنان خود به آینده نیز اشاره کرد و افزود: «آینده زمانی که با فناوری و نوآوری گره خورد، از آن این کشور خواهد بود. اقتصاد کلان بدون نگاه نوآورانه محقق نمی‌شود و با این نگاه نیز به کارزار انتخاباتی ورود کردیم. درست است که فعالان فناوری سیاسی نیستند، اما سیاست به معنای تعامل است. باید به زیرساخت‌های فناورانه توجه کرد. در واقع پلتفرم‌ها تضمین می‌کنند که سیاست‌های آینده چه باشد. بدون این پلتفرم‌ها نمی‌توان سیاستی را تبیین کرد.»
فاطمی در بخش دیگری از سخنان خود به موانع و مشکلاتی که قوانین فعلی برای بخش فناوری کشور ایجاد می‌کنند نیز اشاره کرد. به باور او «نوآوری نمی‌تواند تحت قوانین موجود شکل بگیرد چرا که این قوانین سخت نوشته شده‌اند. باید یک دولت دیجیتال موازی دولت سنتی شکل بگیرد. نه صرفاً بدین معنا که سایتی راه‌اندازی تا در سایه آن خدمات ارائه شود. شاید بتوان بانک‌ها را با اینترنت بانک به‌روز کرد و نیاز مشتری نیز تا حدی پاسخ داده شود، اما بانکداری دیجیتالی شکل نگرفته است. وقتی یک بانک دیجیتال شروع به کار کند با ادبیات خاص خودش شروع به کار می‌کند و این به معنای بهبود فضا و افزایش ظرفیت‌هاست. اگر در کنار اقتصاددانان، افراد توانمند در حوزه دیجیتال به کمک دولت آیند، می‌توان کارها را بهبود بخشید.»
چه تضمینی وجود دارد؟
پس از صحبت‌های فاطمی، نوبت به افراد حاضر در اتاق بود تا از او سوالاتی بپرسند. اولین سؤال به نگاه شخص همتی به فناوری در کشور اختصاص داشت و اینگونه پرسیده شد: «جناب همتی در زمان حضورشان در بانک ملی نگاه تحولی داشت و به عنوان مدیر کسب‌وکار دولتی کارها را رونق بخشید. اما همتی که در بانک مرکزی امور را در دست گرفت، متفاوت بود و به نوعی سه سال مانع فناوری شد و در مقابل رمزارزها و فین‌تک‌ها نیز مقاوت زیادی داشتند. در صورتی که هر دو این موضوعات می‌توانستند برای کشور به خصوص در شرایط تحریم مفید باشند. اما عملکرد ایشان به خصوص در مورد رمزارزها باعث شد که افراد در لایه‌های اول کشور درگیر شوند. چقدر امیدوارید ایشان پس از حضور در پاستور همان مسیر بانک مرکزی را نروند؟»
فاطمی در پاسخ به این سؤال گفت: «برخی چیزها برای ما واضح است ولی برای برخی خیر. شاید ضعف یک مدیر است که تخصصی در یک حوزه دارد. قرار بود حکمرانی را مدل‌سازی کنیم. علاقه‌مند هستیم که در فضای فناوری، نتیجه نهایی را ببینیم و در نهایت به آن ایراد بگیریم در حالی که این مسیر شتاب زیادی دارد و باید مسیری که جهانیان پیمودند نیز دید. در سال 84 که مسئولیتی در یکی از دستگاه‌ها داشتم، گمان می‌کردم می‌توان مسیری که ویزا در 20 سال طی کرد، در سه سال طی کنیم. در صورتی که اشتباه است. می‌توان مسیر را با استفاده از دستاوردها، کوتاه کرد اما نمی‌توان به نتیجه نهایی یک کشور توسعه یافته در آن، رسید. برخی اوقات عجله داریم و به این خاطر است که توجه نمی‌کنیم. به همین دلیل است که می‌گوییم باید ترس مدیران از فناوری را از بین ببریم.»
او در بخش دیگری از صحبت‌های خود نیز گفت: «هر چیز بزرگی را که قرار است روزی اجرا شود، ابتدا در قالب ماکت کوچکی ساخته و بعد در اشل بزرگتری اجرایی می‌شود. تا زمانی که کاری انجام نشود، نمی‌توان درک درستی از آن در مقیاس‌های بزرگتر داشت. درک تجربه سایر کشورها برای یک مدیر غیرفناوری، سخت است. در آن 4 سالی که با جناب همتی کار کردیم، به این دلیل که عدد و ارقام و تأثیر آن را به خوبی درک می‌کنند، صحبت از اندازه و عدد می‌تواند توافق ایشان برای موفقیت در پروژه‌ها را به دنبال داشته باشد. بالای 90 درصد مدیران در مواقع مهم و حساس، حمایتشان از افراد یا گروه‌ها را بر می‌دارند. ولی ایشان اینگونه نیستند. اگر به چیزی اعتماد کرد، همراهی می‌کند.»
سؤال بعدی در خصوص وعده نامزدها بود که اینگونه مطرح شد: «برخی از کاندیدها وعده‌هایی می‌دهند که با واقعیت کشور مطابقت ندارد. با وجود اینکه جناب همتی بیش از سایرین از واقعیت‌های کشور آگاه هستند، با این وضعیت و ساختارهای قدیمی کشور، چطور باید به اقتصاد مبتنی بر نوآوری امیدوار بود؟»
فاطمی نیز پاسخ به این سؤال را بدین شکل شروع کرد: «با توجه به ساختار حاکمیت، نگاه من همیشه سازندگی است. باید وارد شد و مسیر را ریل‌گذاری کرد و دولت را به مسیری آورد که تضمین بیشتری برای برنامه‌ها داشته باشد. ضعف نظارت به عنوان مهمترین نکته‌ای است که مدیران را می‌ترساند و می‌توان ادعا کرد که جایی نبوده که نظارت دقیقی در آن وجود داشته باشد. توسعه در فضای تهدید، ترس و نگرانی سخت است. نقش همگی این است که نگرانی و دغدغه را کم کنیم در این صورت است که مدیر نیز خوشحال می‌شود.»
همتی فیلترینگ را برنمی‌تابند
تجربه تلخ فیلتر شدن اینستاگرام در سال 98 و آسیب به کسب‌وکارها نوپا و نگرانی از تکرار آن نیز از دیگر دغدغه و نگرانی افراد حاضر در این اتاق بود که سؤال سوم از فاطمی را نیز شامل می‌شد. از او پرسیده شد که اگر اتفاقی مانند آبان 98 در کشور بیفتد و اینترنت قطع شود، ایشان چه می‌کنند؟
فاطمی بر این باور است که پیشرفت فناوری شرایطی را ایجاد می‌کند که بازگشت به گذشته و روزهایی که فناوری وجود نداشت، غیرممکن خواهد بود. چرا که ظرفیت اجتماع و انتظارات این اجازه را نمی‌دهد و این انتظار نیز ارتباطی با نامزدها ندارد چرا که نمی‌توان به آن سال بازگشت. عضوشورای سیاستگذاری ستاد انتخاباتی همتی در ادامه سخنان خود موضع این نامزد سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری را بدین صورت توضیح داد: «از منظر اجتماعی، اقتصادی و….. فضای مجازی و اینستاگرام سهمی از gdp دارند. کم‌کم رشد اقتصادی پیدا خواهند کرد که نمی‌توان به دلیل فضای سیاسی، نادیده گرفت و آن را محدود کرد. وقتی نگاه اقتصادی نباشد، تصمیم‌های سیاسی می‌تواند بر اقتصاد نیز سایه افکند و حتی برخی از آن‌ها نیز به دلیل مسائل امنیتی و… گرفته شود. اما امروز حاکمیت داده و اطلاعات کشور به سطحی از اعتماد و داده کاوی رسیده که نیازی به فیلتر کردن نیست و به صورت مکرر بر دیتا نظارت دارد و هر جا لازم باشد نگاه پیشگیرانه خودش را اعمال می‌کند. نگاه بنده این است که به آن مرحله دیگر نمی‌رسیم و ایشان نیز رضایت به بحث‌های فیلترینگ نمی‌دهند.»
ضربه سخت کرونا و FATF
سؤال بعدی به رابطه با سایر کشورها و تأثیر آن بر اقتصاد دیجیتال تاکید داشت؛ «بدون تعیین تکلیف FATF یا تحریم، بدون ارتباط جهانی نمی‌توان اقتصاد پیشرو داشت. این‌ها به اقتصاد ما گره خورده و با نیروهای مقاومی در برابر آن‌ها روبرو هستیم. روحانی با آن سابقه نتوانست معظلات را حل کند. همتی چگونه می‌خواهد بر این مشکلات فائق آید؟»
فاطمی، تعامل‌پذیری همتی را مهمترین تفاوتش با روحانی عنوان کرد و ادامه داد: «باید قبول کرد که با شرایط موجود کشور نیاز به تصمیم و راهکار داریم. اینکه به عنوان یک راهکار بگوییم مدل مطلوب سنگاپور است، قطعاً مدل مطلوب ما نخواهد بود. باید طی چند سال به جایی برسیم که دغدغه‌های اصلی اقتصادی را با آن پاسخ داد. باید به جایی رسید که وزنه اقتصاد، سنگین‌تر از سیاست برای تصمیم‌گیری در همه حوزه‌ها باشد. قبول دارم که نباید به تضاد تبدیل شود. اما در فضای تقابل، من و دیگری، نه تنها موفقیتی حاصل نمی‌شود بلکه امکان شکست نیز وجود دارد. تجربه‌ای که از ایشان سراغ دارم، حمایت‌های قوی‌تری از افراد است. یک سال و نیم بر اساس ادبیات و توانایی شخصی خودش توانست نرخ ارز را کنترل کند اما دو موضوع FATF و کرونا، نگذاشت که وضعیت ارز در شرایط تحریمی بهتر شود.»
او در ادامه افزود: «او در یک فضای اعتمادسازی توانست کارهایی را انجام دهد. عدم تغییر بسیار زیاد شاخص‌ها در شرایط تحریم سنگین، نتیجه آن اعتماد بود. اگر حواشی پیرامون FATF نبود چه بسا می‌توانستیم کرونا را بهتر مدیریت کنیم. بحثی این است که آیا عدم حضور ما، این مشکل را حل می‌کند یا اینکه نمی‌دانیم چه خواهد شد؟ در مجموع تعامل پذیری ایشان راهکار حل مشکلات است و فکر می‌کنم که کشور در شرایطی است که نیازمند همگرایی و توسعه است. شاخص‌های انسانی در نقاط بحرانی است. برای همین باید یک دوره سازندگی داشت.»
چالش نیروی انسانی در نوآوری
«پیش نیازهای اقتصاد نوآوری را چه می دانید و تا چه اندازه آن را مهیا می دانید؟» سؤال یکی از شنودگان اتاق بود که فاطمی پاسخ خود را با جمله «قطعاً خیلی از این پیش نیازها را در سال‌های گذشته از دست دادیم»، شروع کرد و ادامه داد: «اگر سرمایه انسانی را مهمترین عامل بدانیم، شرایط خوبی نداریم و بسیاری از همین سرمایه‌ها در کشور وجود ندارند. گرچه نگاه بنده این است که مهم نیست کجا هستند، چرا که می‌توانند در توسعه اقتصاد نوآوری کشور کمک کنند. کما اینکه دیده شده که با وجود زندگی در سایر کشورها، اما با ما نیز همراهی کردند. منابع انسانی در بعد جغرافیایی محدود نمی‌شود. حتی اگر خوشبینانه نگاه کنیم، برخی از کشور خارج شدند و فناورتر شدند که اگر همکاری کنند، شرایط بسیار بهتر می‌شود. اگر دولتی بر سرکار آمد و استفاده از سرمایه‌های انسانی را مبنای تحقق برنامه‌هایش گذاشت، باید همه با هم همکاری کنند.»
فناوری در خدمت محیط زیست
دغدغه منابع محیط زیستی و کمبود آب، نگرانی است که حتی به اتاق‌های فناوری محور نیز کشیده شده است. در این خصوص یکی از افراد حاضر در اتاق از فاطمی پرسید: «با توجه به وضعیت آب و بحران پیش رونده، حیات و زیست چند ساله در معرض خطر است. علاوه بر آن دسترسی برخی افراد به آب سالم وجود ندارد. فناوری به این بحران‌ها چگونه کمک می‌کند؟»
بر اساس گفته‌های فاطمی اقتصاد آب نیز در برنامه‌های همتی وجود دارد. او در ادامه این سؤال را مطرح کرد که سیاست گذاری‌مان برای حوزه انرژی و آب چه باید باشد؟ و پاسخ داد: «نگاه این است که باید به سمتی حرکت کرد که فناوری در کنار سرمایه ملی، ارتقا پیدا کند. در برنامه ایشان باید طی 4 سال در حوزه‌هایی از صندوق توسعه برای ریل‌گذاری استفاده کنیم و شرایط فعلی برای صندوق توسعه که بیشتر برای کنترل تورم به کار می‌آید را کنار بگذاریم و به سمت توسعه زیرساخت‌ها رویم.»
به نظر می‌رسد همتی برنامه‌ای ویژه برای انتخابات دارد و از آنجایی که اقتصاددان است، می‌داند که وعده و وعید با برنامه متفاوت است. انتظار می‌رود او و تیمش زودتر برنامه خود را تحویل دهند تا بتوانند افراد بیشتری را برای شرکت در انتخابات ترغیب کنند.
متاسفانه آقای همتی هیچ برنامه مدونی برای اداره کشور ندارد و با توجه به اقدامات غلط ایشان در زمان ریاست بر بانک مرکزی و فرار رو به جلوی ایشان، این صحبت ها بیشتر نمایش گونه است. ایشان اگر واقعا با آقای روحانی و دید ایشان در دولت مشکل داشتند می توانستند خود استعفا داده و به مردم شفاف بگویند که چه مشکلاتی وجود داشته است.