پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
هم ضروری هم پرخطر / آیا ازدیاد مبادلات در حوزه رمزارزها به نفع وضعیت اقتصادی امروز ماست یا ضرر؟
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۴۵ / شاید واقعاً رمزارزها و از جمله بیت‌کوین آخرین گزینه مردم ایران برای ذخیره ارزش و حفظ سرمایه آنها بعد از بحران بورس ایران در زمستان سال ۱۳۹۹ و کاهش چشم‌گیر شاخص کل باشد که با وجود ساختار غیررسمی شرایط خاص ایران در مبادلات بین‌المللی و مهم‌تر از آن ممنوع اعلام‌شدن مبادلات رمزارزها توسط دولت و بانک مرکزی، سرمایه‌گذاران به این نتیجه رسیده‌اند که سرمایه‌گذاری در بازار رمزارزها، به‌مراتب منفعت بیشتری برای آنها دارد که همگام با ترند جهانی به مبادله رمزارزها روی آورده‌اند.
با این وجود، چه در جهان و چه در ایران بسیاری با سازوکار کریپتوکارنسی‌ها آشنایی ندارند و طبیعی است نسبت به چیزی که به آن علم و آگاهی نداریم، احساس خطر کنیم. با در نظر گرفتن تمام اینها، این سؤال مطرح می‌شود که ازدیاد فعالیت در حوزه کریپتوکارنسی‌ها (مشخصاً در حوزه خریدوفروش و نه ماینینگ) به نفع اقتصاد کنونی ایران است یا به ضرر آن؟ در ادامه اظهارنظر برخی صاحب‌نظران این حوزه در خصوص تأثیرات گسترش مبادلات رمزارزها در اقتصاد کنونی ایران را می‌خوانید.
حضور در دل یک بازار سیاه
کیوان جامه‌بزرگ؛ معاون توسعه کسب‌وکار فناپ
این مسئله از دو منظر قابل بررسی است؛ یکی شرایط خاص ایران در مبادلات بین‌المللی و دومی ذات نابالغ و ناشناخته کریپتوها. از منظر نخست، مادامی که سیاست اقتصادی کشور در حوزه رمزارزها تدوین نشده و به تبع آن کاربری رمزارزها در کشور ممنوع است، خریدوفروش رمزارزها به لحاظ تأثیر اقتصادی همانند موضوع خریدوفروش ارزهای بین‌المللی و بازاری شبیه فارکس یا حتی فعالیت در بازارهای سهام بین‌المللی است. مگر اینکه حجم معاملات در این حوزه بسیار بزرگ‌تر شده و در نتیجه باعث خروج نقدینگی از بازار سرمایه سنتی و البته از کشور شود.
علاوه بر اینکه محدودیت مبادلات مالی بین‌المللی، ریسک‌های متعددی را در این حوزه برای معامله‌گران ایرانی ایجاد می‌کند، ساختار غیرمتمرکز و غیررسمی این مبادلات عملاً ریسک مضاعفی بر معامله‌گران ایرانی تحمیل می‌کند. خلاصه مطلب آنکه تا زمانی که روابط مالی و تجاری ما با دنیا، عادی نشود عملاً ایرانیان در هر معامله بین‌المللی، گویی ریسک حضور در یک بازار سیاه را به جان می‌خرند.
از منظر دوم، نوپدید بودن کریپتوها از دو جهت ریسک حضور در بازارش را بیشتر می‌کند؛ نخست وجود اصطلاحاً نهنگ‌های این بازارها که می‌توانند به‌سادگی نوسانات بسیار بزرگی در بازار ایجاد کنند (این رفتار برای بانک‌های مرکزی کشورها به‌راحتی میسر نیست و تبعات متعدد مالی و اقتصادی دارد) و حتی عمده ابزارهایی که برای تحلیل و پیش‌بینی بازارهای سهام کاربرد دارد، در اینجا فاقد کارکرد می‌شوند (مداخله ایلان ماسک در ماه‌های گذشته در بازار تنها یکی از رویدادهای اینچنین بوده که رسانه‌ای شده و ما از آن اطلاع رسمی داریم).
دوم اینکه نابالغ‌بودن فناوری ممکن است تغییرات بسیار سریع و دگرگون‌سازی را در ارزش و کاربری آنها ایجاد کند که مجدداً ریسک آن متوجه معامله‌گران خواهد بود (نظیر آنچه اخیراً در خصوص هدرا هش گراف گفته می‌شود) که آن هم در چارچوب معمول بازارهای مالی جهان لااقل مسبوق به سابقه نبوده است.
در نهایت به نظر من، هم از منظر اقتصاد کلان و هم اقتصاد خُرد، تا روشن‌نشدن شرایط تعاملات مالی بین‌المللی، گسترش این معاملات، ریسک‌های بسیار بزرگی را به معامله‌گران تحمیل می‌کند و البته ریسک بزرگ می‌تواند به توفیق یا شکست بزرگ هم منجر شود، ولی ای‌کاش سیاست‌گذار و رگولاتور اجازه توسعه رمزارزهای داخلی را لااقل برای کاهش ریسک‌های بین‌المللی صادر می‌کرد تا مثل همیشه وقتی خیلی دیر شد، کاسه چه کنم، به دست نگیرد.
حفظ ارزش پول با کوچک کردن صنعت
محمد صادقی؛ معاون فناوری اطلاعات بانک اقتصاد نوین
به تأثیر مبادلات رمزارزها در اقتصاد کنونی کشور، از دو منظر می‌توان نگاه کرد؛ نگاه اول از دید حاکمیت و دولت که در شرایط فعلی و تحریم‌های بین‌المللی و نوع روابط با کشورها، با مشکلات زیادی در تجارت بین‌المللی مواجه است و نقل‌وانتقال مالی بر بستر استاندارد مانند سوئیفت هم محدود و تقریباً ممکن نیست. از این منظر خریدوفروش کریپتوکارنسی‌ها با هدف استفاده از آن برای تأمین کالاهای لازم و صادرات و واردات خوب است.
منظر دوم، استفاده افراد حقیقی و حقوقی خصوصی در این بازار است. با توجه به اینکه بیشتر افراد با هدف سوداگری و کسب درآمد از خریدوفروش، وارد این بازارها می‌شوند، در عمل برای حفظ ارزش پول خود و کسب درآمد کم‌ریسک‌تر، سرمایه‌های خود را از چرخه بازارهای مالی کشور خارج می‌کنند و به‌دلیل عدم وجود منابع مالی برای این بخش‌ها، باعث کوچک‌تر شدن صنعت و تولید می‌شوند. از طرفی درآمدهای حاصله حتی اگر به دلار تبدیل شود نیز به کشور برنمی‌گردد.
مثل روز روشن
سهیل نیکزاد؛ عضو انجمن بلاکچین ایران
مبحث مبادلات رمزارزها در ایران یادآور داستان مردی است که در میدان سرخ مسکو اعلامیه سفید پخش می‌کرد. وقتی از او پرسیدند چرا برگه سفید پخش می‌کنی؟ پاسخ داد: «دیگر چیزی برای نوشتن نمانده و همه‌چیز مثل روز روشن است.» حالا هم همه‌چیز روشن است و تمام گفتنی‌ها گفته شده، اما به‌طور کلی مبادلات رمزارزها به نفع وضعیت اقتصادی ایران است.
عدم ثبات رمزارزها در جهان
عبدالحمید منصوری؛ کارشناس فناوری اطلاعات
13 سال از پیدایش نخستین رمزارز در دنیا می‌گذرد و اگر مبنای عمومی‌شدن آنها را سال 2013 میلادی در نظر بگیریم، تا امروز بیش از 6500 رمزارز به وجود آمده است. در ماه آوریل ۲۰۰۳ میلادی فقط هفت رمزارز در بازار وجود داشت و در مارس ۲۰۲۱ میلادی ۴۴۸۱ رمزارز وجود دارد، البته ۲۱۰۰ رمزارز فعال نیستند، یعنی نزدیک به ۵۰ درصد آن. رشد تعداد رمزارزها در ماه‌های مختلف متفاوت بوده؛ از جمله در نوامبر ۲۰۲۰ میلادی در یک ماه کاهش ۴۰۰ عددی داشته و در ماه بعد همان سال، ۱۶۴۸ عدد رشد کرده است. تعداد رمزارزها در سال ۲۰۱۳ میلادی ۸۱ و در سال ۲۰۱۴ میلادی ۷۴۴، در سال ۲۰۱۵ میلادی ۸۶۵، در سال ۲۰۱۶ میلادی ۱۲۴۱، در سال ۲۰۱۷ میلادی ۱۶۱۱، در سال ۲۰۱۸ میلادی ۲۶۴۵، در سال ۲۰۱۹ میلادی ۲۹۷۹ و در سال ۲۰۲۰ میلادی ۴۵۲۶ بوده است.
از نگاه ارزش، رمزارزها دامنه نوسان زیادی دارند (به‌خصوص بیت‌کوین نخستین و باارزش‌ترین آنها). در بازار، قیمت هر بیت‌کوین از سال ۲۰۱۳ میلادی تاکنون بین 94.88 و 55950.75 دلار آمریکا نوسان داشته است. مطالب ذکرشده دلالت بر عدم ثبات رمزارزها در دنیا دارد. البته برای کسی که پول مازاد دارد، سرمایه‌گذاری با پذیرش ریسک، فضای خوبی است. ایراد دیگر رمزارزها محدودیت در مقابل خرج‌کردن آن است. امروزه حدود ۱۶ هزار پذیرنده بیت‌کوین وجود دارد و در مقابل ۴۸ میلیون ویزاکارت خیلی کم است.
نکته مثبت رمزارزها این است که برای تبادل و مصرف آن، دولت‌ها نقشی ندارند و یک رابطه فردبه‌فرد بر اساس آرای اجماع انجام می‌شود و باید آن را خرید یا استخراج کرد.رمزارزها با استفاده از فناوری بلاکچین و فناوری دفترکل توزیع‌شده امنیت زیادی دارند، البته با ظهور رایانه‌های کوانتومی و پردازش کوانتومی در آینده نه‌چندان دور، ما شاهد شکستن و کشف رمز این ارزها خواهیم بود. با همه مطالب بیان‌شده، برای اقتصاد ما فعالیت در این مورد یک الزام است و باید دارایی‌هایی از این رمزارزها برای کشور به دست آورد که از سه طریق میسر است؛ خرید، استخراج، فروش کالا و خدمات با رمزارزها.
کلام آخر داشتن دارایی رمزارزی برای کشور، چه تحریم باشیم و چه نباشیم، برای اقتصاد کشور ضروری است. یادمان نرود حضور و فعال‌بودن در این حوزه باید با هوشمندی و هوشیاری بسیار باشد.
مسیری پرراهزن
مهرداد حداد؛ رئیس اداره نرم‌افزار بانک پاسارگاد
فلسفه وجودی رمزارز در واقع از یک نوع مطالبه عمومی جهت حفظ ارزش پول و حذف نهادهایی نظیر بانک مرکزی، شوراهای پول و اعتبار و… به وجود آمده است. نهادهایی پس از بحران سال ۲۰۰۸ به‌عنوان مسبب وضعیت نابسامان ارزش پول در دنیا مطرح شدند و همین رویکرد باعث به وجود آمدن جنبشی تحت عنوان جنبش غیرمتمرکزها شد که با هدف تمرکززدایی از نهادهای مالی و بانکی جان گرفت.
ایجاد رمزارز و مهم‌ترین نماد آن، یعنی بیت‌کوین به همین منظور بود تا ارزش آن فارغ از وابستگی به نهادهای پولی و بانکی کشورها؛ مبتنی بر عرضه و تقاضای واقعی باشد و به‌نوعی تسهیل‌گر معاملات برای تمام کسانی باشد که از خدمات پولی و بانکی محروم یا نسبت به آن بی‌اطمینان هستند. متأسفانه در سال‌های اخیر رمزارز از فلسفه وجودی خود فاصله بسیار زیادی گرفته و به جای وسیله تبادل ارزش و تسهیل‌گر معاملات و تولید، به وسیله حفظ و ذخیره ارزش و سوداگری تبدیل شده است.
با ورود این مفهوم به کشورهای کمترتوسعه‌یافته ملاحظه می‌کنیم که مردم این کشورها نادانسته و با درک نادرست از فضای بسیار متغیر بازار رمزارز و با هدف کسب سود بدون دردسر، به خروج منابع خود از چرخه بانکی و تولید کشور اقدام کرده و با ورود بدون علم به این بازار، سودای پولدار شدن یک‌شبه را در سر می‌پرورانند.
در این بازار متلاطم و مه‌آلود، راهزنان بسیاری سر راه سرمایه‌های مردم نشسته‌اند که با تشویق، آنها را مجاب به ورود به این بازار می‌کنند تا بعد از رونق‌گرفتن آن از نوسانات ناشی از ورود این افراد منتفع شوند. بنابراین ورود و فعالیت در این بازار برای کشور به دلایل زیر پیشنهاد نمی‌شود:
- نوسانات شدید و بدون کنترل بازار رمزارز؛
- ماهیت نامعلوم صاحبان شبکه بیت‌کوین؛
- ضعف در ایجاد شبکه پذیرندگی؛
- خروج منابع پولی از کشور؛
- امکان پول‌شویی و کمک مالی به تروریسم؛
- تأثیرات منفی روی ذخایر انرژی کشور (برق و…)؛
- امکان ایجاد تهدیدات امنیتی و فناورانه برای کشور با توجه به عدم امکان مدیریت شبکه.
تسهیل گردش پول در فضای بین‌المللی
امیر لعلی؛ تحلیلگر اقتصاد
رمزارزها همان کاری را انجام می‌دهند که ارزهای واقعی، در بازار واقعی. شما ریال پرداخت می‌کنید و ارز می‌خرید، یا ارزها را با یکدیگر مبادله می‌کنید. رمزارزها به‌نوعی ارزهای جدید موجود در بازار هستند و همان کارکردی را در اقتصاد دارند که ارزهای واقعی دارند. بنابراین اینکه گفته شود تغییراتی در بازار اقتصادی ایجاد می‌کنند، صحیح نیست.
اما در خصوص اینکه وجود این ارزها امروز برای اقتصاد ایران مفید است یا خیر، شاید بتوان گفت خریدوفروش ارز دیجیتال محدودیت‌های رایج تحریمی و نقل‌وانتقال فیزیکی را نداشته و اتفاقاً در تسهیل گردش پول در فضای بین‌المللی بسیار مؤثر و دارای اهمیت است و از ظرفیت‌های آن به‌خوبی می‌توان بهره گرفت.
مبادلات رمزارز عامل رشد اقتصاد ایران
محمد قاسمی؛ مدیرعامل سوشیانت
مبادلات رمزارزها به‌طور کلی به نفع وضعیت اقتصادی ایران است؛ البته به شرطی که دولت از برخورد با آنها دست بردارد. در حال حاضر، حرکت به سمت دارایی‌های دیجیتال در جهان ترند شده و ایران نیز باید در این مارکت، بنا بر برنامه اقتصاد دیجیتال خود، حضور داشته باشد. آشنایی و علاقه مردم به این حوزه می‌تواند عامل رشد ایران در اقتصاد دیجیتال شود.
قانون‌گذار هم باید به جای برخورد با مردم، از این قضیه استفاده کند و آغوش خود را برای صرافی‌ها و پذیرش صندوق‌های سرمایه‌گذاری (ETF/ETP) این حوزه باز کند و معاملات مشتق‌شده (derivative) را به جریان بیندازد، تا از این معاملات بهره ببرد. در زمینه بورس نیز از حیث اینکه این بازارها بیشتر تحت تأثیر قرار می‌گیرند، با توکنایز کردن دارایی‌ها، قانون‌گذار باز هم می‌تواند منتفع شود.
در کل این موضوع را به نفع مردم و اقتصاد می‌بینم؛ زیرا یک فرصت تاریخی پیش آمده تا ایران به واسطه این فناوری از تنگناهای اقتصادی خارج شود و در گام بعدی انقلاب صنعتی و فناوری دنیا جایگاهی برای خود داشته باشد.
تغییر الگوی بانکی
فرهاد بهمنی؛ معاون فناوری اطلاعات پست‌بانک ایران
رمزارز معایب و مزایایی در اقتصاد دارد و مانند سایر پدیده‌ها در صنایع دیگر یک تحول‌انگاره (Paradigm shift) و تغییر الگوی اساسی در صنعت مالی، بانکی و تراکنش به وجود آورده است. روند حرکت رمزارزها در مبادلات و نوع حرکت عموم مردم در بهره‌گیری از آنها دچار نوساناتی است که بیشتر به‌دلیل عدم شفافیت و سیاست‌گذاری در نحوه به‌کارگیری آنها توسط دولت‌ها و به‌طور اخص بانک‌های مرکزی است. این پدیده تاکنون معایب و مزایای خود را نشان داده که در ادامه به آن می‌پردازم. معایب رمزارزها بیشتر شامل موارد زیر است:
- عدم مقبولیت؛
- عدم وجود پشتوانه رسمی؛
- عدم وجود مکانیسم پرداخت مالیات و بروز آثار تورمی با توجه به صرافی‌های غیرمجاز و تبدیل داخلی در کشورها، مثل تبدیل به ریال؛
- نوسانات زیاد و اثر سوء بر فعالیت مبادلات ارزی، مخصوصاً افزایش ریسک شرکت‌ها و تجار؛
- مبادلات خطرناک در بازارهای غیررسمی و فعالیت‌های مخفیانه و بازار سیاه.
اما اینها فقط بخش‌هایی در استفاده ناصحیح یا کارکرد نامناسب از رمزارزهاست، ولی در کنار آن با توجه به شرایط کشور ما، مزایای بسیار مطلوبی می‌تواند از آن حاصل شود که در کمک به رشد اقتصادی با توجه به تحریم و سایر دشواری‌های ژئوپلیتیکی ایران مؤثر باشد. این مزایا می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- شفاف‌بودن تراکنش دوطرفه به‌دلیل غیرمتمرکز بودن و عدم امکان جعل تراکنش و افزایش امنیت تراکنش؛
- کمک به توسعه بازارها با افزایش سرعت مبادلات، به‌طور اخص برای کارآفرینان و استارت‌آپ‌ها؛
- کمک به رشد فناوری و توسعه ارتباطات اقتصادی امن با این فناوری زیرساختی؛
- کمک به واردات و استفاده از High Tech فناوری‌های پیشرفته با کمک مبادلات رمزارز و تسهیل معاملات و قراردادهای هوشمند؛
- ایجاد فرصت در کشورهای دارای بانکداری ضعیف و کاهش هزینه‌های مبادلات مخصوصاً در بخش ارزی؛
- امکان ایجاد رمزارز منطقه‌ای و دوجانبه بین کشورها؛
- علاوه بر بخش پولی، در بخش مالی رمزارز کارکرد به‌عنوان دارایی در برابر دلار و سایر ارزهای دولت بیگانه.
با توجه به موارد بالا و در نظر گرفتن اوضاع مبادلات ارزی با کشورها، رمزارزها فرصت زیادی برای ایجاد اتحادیه‌های منطقه‌ای ایجاد می‌کند و روند رو به افول مدل‌ها و پیمان‌های جهان‌شمول مثل WTO نشان می‌دهد که کشورها به سمت اتحادیه‌های منطقه‌ای و روابط دو یا سه‌جانبه می‌روند. این موضوع اگر بر اساس رهایی از دلار و استفاده از رمزارز به‌عنوان واحد جایگزین بین دولت‌های طرف مشارکت، یا ذی‌نفعان اقتصادی آن کشورها باشد، بسیار مفید خواهد بود.
در اقتصاد داخلی مدل رمزارز نوید بروز فناوری‌ها و مدل‌های جدید در تأمین مالی را می‌دهد تا بخش‌های دیگر اقتصاد مثل بورس و شرکت‌های تأمین مالی برای تأمین مالی پروژه‌ها به کمک بانک‌ها بیایند و ابزاری مثل قراردادهای هوشمند و رمزارز این موضوع را تقویت کنند.
رمزارز، کلاس جدید دارایی
محمدجواد صمدی؛ قائم‌مقام شرکت ققنوس
باید رمزارزها و به‌طور عام‌تر «دارایی‌های دیجیتال» را به‌عنوان کلاس جدیدی از «دارایی‌ها» بپذیریم. دارایی دیجیتال به‌عنوان یک واقعیت ملموس در فضای اقتصادی نقش جدی دارد و به‌مرور حجم و ارزش بیشتری کسب خواهد کرد. پس اگر به‌صورت آگاهانه و با تخصص لازم در حوزه معاملات دارایی دیجیتال فعالیت کنیم، حتماً می‌توانیم به بهبود فضای اقتصادی کمک کنیم.
بدیهی است فعالیت از روی هیجان و بدون شناخت لازم در حوزه رمزارزها محکوم به شکست و منجر به ازدست‌دادن سرمایه‌های شهروندان خواهد شد که البته برای حل این مسئله در کشورهای مختلف با ایجاد صندوق‌های سرمایه‌گذاری رمزارزها (ETF/ETP) شرایطی را فراهم کرده‌اند که افراد با اعتماد به یک ساختار سرمایه‌گذاری بتوانند به‌صورت غیرمستقیم در حوزه رمزارزها فعالیت کنند که امیدوارم به‌زودی در کشور ما نیز شاهد چنین اتفاقی باشیم.
نگرانی‌هایی که مخالفان رمزارزها عمدتاً بیان می‌کنند، شامل دو موضوع خروج منابع ارزی از کشور و خروج سرمایه از بازار سرمایه است؛ از این رو رمزارزها را به‌عنوان تهدیدی برای فضای اقتصادی کشور می‌دانند، اما به‌جرئت می‌توان گفت هر دو این موضوعات به‌دلیل سیاست‌گذاری غلط و عدم تعیین راهبرد مناسب از سوی حاکمیت نسبت به رمزارزها، ایجاد شده و با برنامه‌ریزی صحیح قطعاً می‌توان این تهدید را به فرصتی برای فضای اقتصادی کشور تبدیل کرد. اولین گام در این حوزه پذیرش دارایی دیجیتال به‌عنوان یکی از کلاس‌های دارایی در سطح حاکمیت است که امیدوارم هرچه سریع‌تر شاهد آن باشیم.