پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
جای چه سرویس‌هایی در صنعت پرداخت کشور خالی است؟
سامانه‌های یکپارچه، کیف پول الکترونیکی، پرداخت‌های اعتباری در فضای آنلاین، ارائه سرویس‌های پرداخت اقساطی وام و قبوض خدماتی، ارائه گزارشهای تجمیع شده گردش حساب مشتریان، بیمه‌های موردی یا کوتاه‌مدت، اعتبار شخصی، خرید اقساطی و… ازجمله خدمات و سرویس‌هایی هستند که به عقیده بازیگران صنعت پرداخت جایشان در این صنعت خالی است.
صنعت پرداخت ایران به‌عنوان صنعتی که خود سال‌ها پیش یک صنعت خلاقانه بود و به سرعت در دل زندگی مردم جای گرفت، حالا مدت‌هاست که محکوم به عدم تحرک و پویایی و عدم ارائه سرویس‌های نوآورانه و ارزش‌افزوده است؛ هرچند تلاش‌های بزرگ و چشمگیری توسط بازیگران بزرگ این صنعت صورت گرفته و سرویس‌های متنوعی به مردم ارائه کرده‌اند ولی با این حال بسیاری معتقدند هنوز جای بسیاری از سرویس‌ها و خدمات در صنعت پرداخت کشور خالی است. از همین رو با هفت نفر از فعالان و کسب‌وکارهای درگیر با صنعت پرداخت در خصوص سرویس‌هایی که جایشان در صنعت پرداخت خالی است گفت‌وگو کردیم تا ببینیم از نگاه بازیگران این صنعت چه خدمات و سرویس‌هایی خلاشان در این صنعت آشکار است. در این گزارش وحید حجتی مدیرعامل شرکت پرداخت نوین، یاشار نجف زاده رئیس هیئت‌مدیره شرکت پرداخت الکترونیک سپهر، امیر حق‌رنجبر مدیرعامل لندو، مسعود وکیلی‌نیا، مدیرعامل مبین وان، آرین افشار، مدیر مرکز فینووا، سجاد چاری‌پور، بنیان‌گذار شبکه پرداخت پی و مجید آنت، مدیر مالی شیپور به این سوال پاسخ داده‌اند.
سامانه‌های یکپارچه
به عقیده وحید حجتی مدیرعامل شرکت پرداخت نوین یکی از مهم‌ترین جای خالی‌ها در صنعت پرداخت کشور، سرویس‌های ارزش‌افزوده سامانه‌های یکپارچه است. او در این باره توضیح داد: «شاید ما تمامی سرویس‌های پرداخت یا اغلب آن‌ها را در اختیار مشتریانمان قرار دهیم ولی اغلب آن‌ها هیچ‌گونه وابستگی اطلاعاتی با یکدیگر ندارند؛ درصورتی‌که در کشورهای توسعه‌یافته تقریبا تمامی سرویس‌ها به هم پیوسته‌اند. شاید ما در طراحی سرویس‌های ارزش‌افزوده تنها نگاهمان به افزایش تراکنش بوده نه به سرویس یکپارچه و همین موضوع باعث شده به‌مرور زمان با تغییر نگاه و نیاز کشور به مشکل پردازش اطلاعات برخوریم؛ ازجمله مدیریت ریسک، خدمات وفاداری و خدمات اطلاعات ارزش‌افزوده و… .» به گفته حجتی، شاید زمان آن رسیده است که به جای اخذ کارمزد به فکر کسب درآمد از پردازش داده‌ها بود.
کیف پول الکترونیکی
یاشار نجف زاده، رئیس هیئت‌مدیره شرکت پرداخت الکترونیک سپهر صحبت‌های خود را با ارائه تعریفی از سرویس‌های ارزش‌افزوده شروع کرد. طبق صحبت‌های نجف‌زاده، خدمات ارزش‌افزوده، دسته‌ای از خدمات هستند که بر بستری آماده و در حال فعالیت اضافه شده و باعث ایجاد مزیت یا ارزش‌افزوده برای کاربران حال حاضر خدمات پایه خواهد شد. این امر علاوه بر افزودن قابلیت‌های اضافه به خدمات پایه، به افزایش کاربران آن نیز کمک موثری خواهد کرد.
او در این باره توضیح داد: «ما در عصری زندگی می‌کنیم که اقتصاد جهان بر پایه‌ی ارائه‌ی خدمات مناسب است. اگر نگاهی به کشورهای پیشرفته‌ی دنیا داشته باشیم، خواهیم دید که اغلب آن‌ها، ارائه خدمات مناسب را به‌عنوان تکیه‌گاهی برای اقتصاد کشور خود تلقی می‌کنند. از سوی دیگر، صنعت پرداخت الکترونیک در دنیای امروز، صنعتی مبتنی بر سرویس است. صنعتی که به دنبال استفاده دوباره از بسترها و زیرساخت‌ها با بهره‌گیری از طراحی انواع سرویس‌ها است. سرویس‌های ارزش‌افزوده از طریق عملی کردن ایده‌های نوآورانه موجب افزایش درآمد و بهره‌وری بنگاه‌های اقتصادی به‌ویژه شرکت‌های ارائه‌کننده سرویس‌های پرداخت می‌شود. حال آنکه این سرویس‌ها و نوآوری آن‌گونه که در دنیا رواج یافته و موجب برتری و ضریب نفوذ شرکت‌ها در رقابت بین آنان شده، متاسفانه در کشورمان تسری نیافته است. البته می‌توان به این موضوع نیز توجه داشت که هنوز اغلب سرویس‌های ارائه شده از سوی بازیگران صنعت پرداخت و بانکداری الکترونیکی در کشور ما مبتنی بر سرویس‌های سنتی است.»
به نظر رئیس هیئت‌مدیره شرکت پرداخت الکترونیک سپهر، شرایط حاکم بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی نقشی پر رنگ و موثر در نقاط عطف کسب‌وکارها بازی می‌کند. برای مثال می‌توان به وضعیت کسب‌وکارها در زمان ظهور و پیدایش بیماری کرونا اشاره کرد. «شاهد بوده‌ایم که برخی کسب‌وکارهای فعال حوزه پرداخت در ماه‌های اخیر با درک شرایط جامعه، اقدام به ارائه برخی سرویس‌های ارزش‌افزوده در زمینه پرداخت‌های اینترنتی و خرید اقساطی از طریق اعتبارسنجی کاربران و امتیازبندی خرید آنان و ارائه تخفیف‌های لحظه‌ای و دوره‌ای بر اساس الگوی رفتار خرید آنان کرده‌اند که به‌نوبه خود اقدامی موثر و نوآورانه و قابل‌تحسین در این حوزه بوده است.»
طبق صحبت‌های او، با توجه به اقدام نهادهای حاکمیتی مبنی بر هدایت تراکنش‌های خرد در کشور با برخورداری بیش از 60 درصد تراکنش‌های شبکه پرداخت به بستر کیف پول الکترونیک، یکی از اقدامات نوآورانه در ایجاد ارزش‌افزوده می‌تواند در این بستر شکل گیرد. او در این باره گفت: «یکی از این اقدامات موثر می‌تواند برخورداری کلیه اقشار جامعه و صاحبان کسب‌وکارهای متنوع از بستر کیف پول الکترونیک باشد که البته امکان برخورداری از ابزارهای پرداخت را ندارند. برای مثال ما به‌نوبه خود در شرکت دانش‌بنیان پرداخت الکترونیک سپهر تلاش کردیم از آغازین روزهای سال جاری با راه‌اندازی کیف پول جامع سپهر و ارائه آن از طریق اپلیکیشن‌های موبایلی صاپ و پاس نقشی موثر در خلق خدمات ارزش‌افزوده داشته باشیم.»
نجف‌زاده ادامه داد: «با خدمات مورداشاره دو میلیون کاربر اپلیکیشن‌های مربوطه صاحبان کسب‌وکار می‌توانند به‌راحتی هر چه تمام‌تر از امکانات پرداخت کیف پول بهره‌مند شده و علاوه بر انتقال و جابجایی مبالغ کیف پول به یکدیگر، مبالغ کیف پول خود را از طریق موبایل و تنها با خواندن QR Code در ابزار پرداخت موبایلی و نیز دستگاه‌های کارت‌خوان متصل به حساب بانک صادرات استفاده کنند و به‌راحتی گزارشهای متنوع آن را نیز دریافت کنند. البته که این فقط آغاز راه بوده و اقدامات تکمیلی و ارائه سرویس‌های جدید در ادامه توسط شرکت پرداخت الکترونیک سپهر ارائه و اطلاع‌رسانی خواهد شد.»
پرداخت‌های اعتباری در فضای آنلاین
امیر حق‌رنجبر مدیرعامل لندو نیز با اشاره به اینکه یکی از مهم‌ترین سرویس‌های پرداختی که خلأ آن در نظام مالی ایران آشکار است، پرداخت‌های اعتباری در فضای آنلاین است، توضیح داد: «پرداخت اعتباری به روش‌های مختلفی می‌تواند صورت گیرد. کارت‌های اعتباری سنتی متداول‌ترین شیوه پرداخت اعتباری در دنیاست؛ اما امروزه با رشد تجارت الکترونیکی روش‌های نوینی جهت پرداخت اعتباری در فضای آنلاین عرضه شده است. درگاه پرداخت اعتباری یکی از آن روش‌هاست.»
حق‌رنجبر درباره درگاه پرداخت اعتباری گفت که درگاه پرداخت اعتباری همچون درگاه‌های پرداخت نقدی یک روش پرداخت برای خریدهای آنلاین است با این تفاوت که در این روش کاربر به جای انتقال وجه از حساب بانکی، از طریق اعتبار خود خرید را نهایی می‌کند. مدیرعامل لندو سپس درباره شیوه کار درگاه پرداخت اعتباری توضیح داد: «برای اینکه یک درگاه اعتباری کار کند نیاز به همکاری چند بخش است؛ تأمین‌کننده مالی یا بانک‌ها، فروشگاه آنلاین یا همان پذیرنده، ارائه‌دهنده زیرساخت پرداخت (پرداخت یارها)، شرکت‌های ارائه‌دهنده گزارشهای اعتباری و پلتفرم ارائه‌دهنده اعتبار.»
طبق صحبت‌های حق‌رنجبر، درگاه اعتباری این‌گونه کار می‌کند که مشتری جهت خرید به فروشگاه آنلاین یا همان پذیرنده مراجعه می‌کند. پس از انتخاب کالا یا سرویس خود در مرحله روش‌های پرداخت، روش پرداخت از طریق درگاه اعتباری (که توسط یک پرداخت یار ارائه شده) را انتخاب می‌کند. سپس ارائه‌دهنده اعتبار مشتری را احراز هویت می‌کند و با استعلام آنلاین گزارش اعتباری، سقف اعتبار مشتری را تعیین می‌کند. درصورتی‌که مشتری دارای اعتبار باشد، بانک یا همان تامین کننده مالی به میزان اعتبار مشتری وجه خرید را به فروشگاه مقصد (در همان لحظه یا با تاخیر) واریز می‌کند. سپس مشتری پس از خرید، مبلغ اعتبار را با ارائه‌دهنده اعتبار و ارائه‌دهنده اعتبار با تامین کننده مالی تسویه می‌کند.
مدیرعامل لندو درباره توسعه درگاه پرداخت اعتباری در ایران نیز صحبت کرد. او با اشاره به اینکه جهت توسعه درگاه پرداخت اعتباری در نظام مالی نیاز به همکاری تمام اجزای این سیستم است، توضیح داد: «در ابتدا همچون هر سیستم اعتباری دیگری، درگاه اعتباری نیاز به تامین مالی از جانب بانک‌ها دارد. تا زمانی که بانک‌ها تامین مالی خریدهای اعتباری مشتریان را انجام ندهند عموما فروشگاه‌ها توانایی فروش اعتباری به تمام مشتریان را ندارند. از سویی دیگر نیاز است تا زیرساخت‌های احراز هویت و گزارشهای اعتباری در اختیار ارائه‌دهندگان اعتبار قرار گیرد تا با گرفتنAPI های لازم در لحظه بتوانند مشتریان را اعتبارسنجی کنند. ارائه‌دهنده‌های اعتبار، فروشگاه‌های آنلاین و پرداخت‌یارها عموما به علت چابکی و ماهیت استارت‌آپی چالش کمتری در توسعه این سرویس دارند.»
حق‌رنجبر به نمونه خارجی این موضوع نیز اشاره کرد. طبق گفته‌های او، کلارنا به‌عنوان بزرگ‌ترین استارت‌آپ فین‌تکی کل اروپا بهترین نمونه خارجی ارائه‌دهنده درگاه‌های پرداخت اعتباری است. کلارنا یک دکا کورن (استارت‌آپ بالای 10 میلیارد دلار) است که در حال حاضر به بیش از 200 هزار پذیرنده و 90 میلیون مشتری سرویس پرداخت اعتباری را ارائه می‌دهد.
ارائه سرویس‌های پرداخت اقساطی وام و قبوض خدماتی، ارائه گزارشهای تجمیع شده گردش حساب مشتریان و…
مسعود وکیلی‌نیا، مدیرعامل مبین وان نیز در این خصوص با اشاره به اینکه خدمات ارزش‌افزوده در صنعت ارتباطات قدمتی چند ساله دارند و ارائه سرویسی که بر بستر خدمات پایه مخابراتی (مکالمه، پیامک و اخیرا دیتا ارائه) و موردنیاز کاربران باشد در شاخه ارزش‌افزوده محسوب می‌شود، توضیح داد: «به همین نسبت می‌توان خدمات ارزش‌افزوده را در صنایع دیگر ازجمله صنعت پرداخت نیز تعریف کرد. با توجه به گستردگی خدمات مالی و حوزه پرداخت، شرکت‌ها و استارت‌آپ‌های فعال در این صنعت می‌توانند با ورود هوشمندانه و طراحی محصولات و خدمات خود به‌صورت کاربردی و بر پایه خدمات پایه صنعت پرداخت (انتقال وجه، کنترل موجودی حساب بانکی، برداشت وجه و…) به رفع نیاز مشتریان پرداخته و کیفیت خدمات‌رسانی را افزایش دهند. با توجه به جای خالی این خدمات در صنعت پرداخت همراهی موثر سایر بازیگران اصلی صنعت پرداخت شامل بانک‌ها، شرکت‌های فعال در این عرصه، PSPها و بانک مرکزی به‌عنوان رگولاتور می‌تواند باعث تسریع این روند و رشد کیفی آن شود.»
برای نمونه خدمات و سرویس‌هایی که به عقیده وکیلی‌نیا در صنعت پرداخت کشور جای خالی‌شان حس می‌شود، می‌توان به ارائه سرویس‌های پرداخت اقساطی وام و قبوض خدماتی، ارائه گزارشهای تجمیع شده گردش حساب مشتریان در طول روز در بانک‌ها و تحلیل نحوه هزینه کرد مشتریان با شناسایی نقاط فروش و درگاه‌های مورداستفاده قرار گرفته، ارائه خدمات اعتبارسنجی درگاه‌های فروش کالا یا ارائه خدمات آنلاین بر مبنای گزارشهای بانک و PSP، سرویس‌های یادآوری روزانه جهت پرداخت‌های دوره‌ای، ارائه سیستم‌های مشاوره آنلاین جهت فرایندهای بعضا پیچیده مالی و صنعت پرداخت به مشتریان، سیستم مدیریت چک‌های صادرشده و ارسال پیام جهت یادآوری تاریخ آن‌ها اشاره کرد. او در پایان گفت: «امیدواریم با توجه به‌سرعت رشد صنعت پرداخت در کشور، شاهد رشد سریع ارائه این خدمات در صنعت پرداخت کشور توسط شرکت‌ها و استارت‌آپ‌های فعال این حوزه باشیم.»
بیمه‌های موردی یا کوتاه‌مدت، اعتبار شخصی، خرید اقساطی و…
آرین افشار، مدیر مرکز فینووا نیز با بیان اینکه امروز صنعت مالی کشور بیش از پیش به راهکارهای نوآورانه احتیاج دارد، گفت: «همیشه ایجاد خدمات ارزش‌افزوده در هر صنعت هم باعث ایجاد شغل، کارآفرینی و نوآوری شده و هم تاثیر مثبتی در زندگی عموم مردم و جامعه داشته. امروز صنعت مالی ما به این خدمات نیاز دارد تا شاید بتواند کمی به رفاه مالی جامعه کمک کند. شاید به‌صورت مستقیم بتوانم به مواردی همچون بیمه‌های موردی یا کوتاه‌مدت، اعتبار شخصی، خرید اقساطی (وام خرد) بدون ضامن و پیچیدگی اداری، سرمایه‌گذاری خرد خودکار (بر اساس هدف مشخص شده از سوی کاربر)، پرداخت حق اشتراک خودکار یا حتی سرمایه‌گذاری یا وام‌دهی کوتاه‌مدت شرکتی اشاره کنم.»
طبق صحبت‌های افشار، این خدمات می‌توانند تغییر و تحول مهمی هم در زندگی فردی و هم در اقتصاد ایجاد کنند. «در زندگی امروز با رشد تکنولوژی نمی‌توان به قوانین سنتی پایبند بود و برای کمک به مردم و اقتصاد لازم است نهادهای قانون‌گذار با سرعت بیشتری تصمیم به تغییر و ایجاد قوانین مشخص در صنایع داشته باشند.»
مدیر مرکز فینووا درباره هر یک از سرویس‌هایی که نام برد نیز توضیحاتی داد. او درباره بیمه‌های کوتاه‌مدت گفت: «به‌طور مثال، در حال حاضر همیشه خدمات بیمه‌ای به‌صورت دوره‌ای و عموما سالیانه بوده و مشتریانی برای مثال، نیاز به بیمه بدنه ماشین دارند که باید این خدمت را به‌صورت سالیانه خریداری کنند اما در بسیاری از موارد مشتریان قصد پرداخت این هزینه را ندارند و فقط در مسیر سفر می‌خواهند وسیله نقلیه خود را بیمه کنند. قیمت این خدمت می‌تواند به‌صورت روزانه محاسبه شده یا حتی براساس سرعت و رعایت قوانین راهنمایی و رانندگی که در بیمه آن را به اصطلاح رانندگی امن می‌نامند، می‌تواند متفاوت باشد.»
افشار درباره وام کوتاه‌مدت شخصی یا شرکتی نیز گفت: «افراد می‌توانند براساس تحلیل رفتار مالی و نیاز کوتاه خود به‌صورت نقدی و در کمترین زمان مبلغی را دریافت کنند. فرض کنید شما در کسب‌وکار خود قصد تولید یک محصولی را که براساس یک فرصت نیاز آن در جامعه زیاد شده است دارید، با بروکراسی پیچیده فعلی، دریافت وام ممکن است مدت‌ها به طول بیانجامد اما اگر شما فردی خوش حساب براساس تحلیل انجام شده در رفتار مالی خود باشید می‌توانید به سرعت وام خود را دریافت کرده و با توجه به زمان بازگشت پول در کوتاه‌مدت نرخ سود را به‌صورت خودکار محاسبه و بازگردانید.»
خدماتی مانند مدیریت ریسک، تشخیص تخلف، SDK پرداخت موبایل و کیف پول
سجاد چاری‌پور، بنیان‌گذار شبکه پرداخت پی نیز در پاسخ به این سوال که چه سرویس‌هایی جایشان در صنعت پرداخت کشور خالی است، گفت: «صحبت کردن در ارتباط با این موضوع با توجه به وضعیت کنونی صنعت پرداخت در کشور و چگونگی تقسیم نقش‌ها در این صنعت، خیلی سخت است. اگر دو دسته خدمات را به‌صورت خدمات با حضور کارت و بدون حضور کارت در نظر بگیریم، ما به‌عنوان فعالان فین‌تک در تمام این سال‌ها متمرکز بر بخش دوم بوده‌ایم و در این بخش نهایتا یک صفحه پرداخت متعلق به یک شرکت پرداخت الکترونیک پایان تجربه پرداخت مشتری است و هرگونه نوآوری غیرممکن است؛ اما شاید بتوان روزی را تصور کرد که این‌گونه نباشد و بر اساس پذیرندگان مختلف و کسب‌وکار آن‌ها، صفحات پرداخت متناسب با نیاز مشتریان آن‌ها متناسب‌سازی شود.»
چاری‌پور صحبت‌هایش را این‌گونه ادامه داد: «شاید بتوان روزی را تصور کرد که ارائه SDK پرداخت موبایل ممکن شود و بتوان به اپلیکیشن‌های موبایل خدمات بهتری ارائه داد. شاید بتوان روزی را تصور کرد که با داشتن اطلاعات بیشتری از مشتریان نهایی، به پذیرندگان خدماتی مانند مدیریت ریسک و تشخیص تخلف را ارائه داد. شاید بتوان روزی را تصور کرد که از کارت به سمت کیف پول برویم و خیلی از کمبودهای کنونی را مرتفع کرد ولی آنچه امروز به‌عنوان قانون‌گذاری برای کیف پول هم مطرح شده است، نشان از عدم تمرکز قانون‌گذاران بر کسب‌وکار پرداخت است.»
برداشت مستقیم، حساب امانی و امکان تسهیم به نسبت تراکنش‌های خرید
مجید آنت، مدیر مالی شیپور نیز درباره سرویس‌هایی که خلا آن‌ها در صنعت پرداخت حس می‌شود، گفت: «در مدل کسب‌وکار Subscription که مدل رو به رشدی در دنیاست تقریبا در همه بخش‌های زنجیره مالی (پرداخت، حسابداری و تحلیل) ضعف جدی وجود دارد و تقریبا سرویس متناسب وجود ندارد. به‌عنوان‌مثال امکان Direct Debit که در خارج از کشور وجود دارد فرآیند پرداخت منظم سرویس‌های حق اشتراک دوره‌ای را بسیار ساده و کاربردی می‌کند اما در کشور ما همچنان از چک برای این نیاز استفاده یا به عبارتی سوءاستفاده می‌شود. در این بخش، شرکت‌های پرداخت می‌توانند امکان پرداخت/برداشت دوره‌ای منظم را برای کارت‌ها (نقدی/اعتباری) فراهم کنند.»
آنت درباره سرویس حساب امانی نیز صحبت کرد و توضیح داد: «سرویس دیگری که در حوزه خرید آنلاین و بازارگاه‌ها (Marketplaces) در دنیا بیشتر در حال استفاده است، سرویس حساب امانی یا Escrow Account است که امکان نگهداری پول را در یک حساب واسط به‌صورت امانی تا زمان تحقق شروط خاصی که به تأیید دو طرف معامله رسیده می‌دهد و بعد از آن پول را به حساب فروشنده یا دریافت‌کننده نهایی واریز می‌کند. این سرویس امکان تضمین معامله را برای دو طرف فراهم می‌کند. همچنین تسویه وجوه را در این سرویس می‌توان به‌صورت اقساطی و متناسب با پیشرفت کار یا ایفای تعهدات طرفین انجام داد.»
او به مورد دیگری که در حوزه بازارگاه‌ها مورداستفاده است و برخی شرکت‌های پرداخت یا پرداخت‌یارها در حال ارائه آن هستند نیز اشاره کرد و گفت: «مورد دیگر امکان تسهیم به نسبت تراکنش‌های خرید است که در آن مبلغی که خریدار پرداخت می‌کند به نسبت مشخصی بین چند فرد به‌عنوان‌مثال مالک بازارگاه و فروشنده اصلی (Seller) تقسیم شده و مستقیماً به حساب آن‌ها واریز می‌شود.»