دستورالعملی رو به جلو یا بازدارنده؟

محسن زادمهر بنیان‌گذار سهام‌یاب / ۱. اولین موضوع قابل تامل در این دستورالعمل سرمایه شرکت کارگزاری است. مطابق این دستورالعمل سرمايه‌ شرکت کارگزاری باید معادل يا بيش از دو هزار ميليارد ريال باشد که با توجه به افزایش شدید قیمت‌های تجهیزات و زیرساخت‌های مورد نیاز طی سال‌های گذشته، به نظر سرمایه پیشنهادی چندان هم دور از ذهن نیست. همچنین با توجه به اینکه طبق دستورالعمل فوق، شرکت کارگزاری باید با اخذ مجوز مربوطه در 20 استان مختلف شعبه یا تالار اختصاصی دایر کند، به نظر وجود چنین سرمایه‌ای لازم است، اما با ظهور اقتصاد دیجیتال و فراهم بودن زمینه‌ برای ایجاد کارگزاری تمام دیجیتال به نظر اجبار به داشتن شعبه فیزیکی چندان پیشنهاد درستی نیست.

۲. مدارک تحصیلی مورد نیاز از متقاضیان تاسیس / سهامداری حقیقی عمده، تماما در حوزه رشته‌های مالی، حسابداری، مدیریت، اقتصاد، بانکداری و علوم بیمه است و جای خالی متخصصان فناوری اطلاعات، علوم کامپیوتر، نرم‌افزار، شبکه، امنیت، کلان داده، هوش مصنوعی و غیره مانند همیشه خالی است. در حالی که بیش از ۹۰ درصد از معاملات بازار سرمایه از طریق زیرساخت‌های دیجیتال صورت می‌پذیرد و عدم وجود متخصصان این حوزه‌ها مشکلات بسیاری را برای بازار سرمایه فراهم کرده است. حتی در تبصره ۲ ماده مربوطه که به سوابق تجربی سایر افراد ارجاع داده است فقط سوابق کاری در نهاد مالی مانند تامین سرمایه، سپرده گذاری مرکزی، سبدگردان، مشاور سرمایه‌گذاری و غیره اشاره شده است.

۳. نکته دیگر عدم نیاز به دریافت مجوز مشاور سرمایه‌گذاری برای شرکت‌های کارگزاری است. مطابق این دستورالعمل فعالیت‌های فرعی شرکت کارگزاری شامل خدمات مشاور عرضه و مشاور پذیرش است. با اخذ اولین مجوز فعالیت، شرکت کارگزاری می­تواند با تخصیص نیروی انسانی واجد شرایط مطابق با پیوست دستورالعمل،  اقدام به ارائه خدمات مشاور عرضه و پذیرش کند و لزومی به اخذ مجوز جداگانه نیست. این امر تهدیدی برای شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری به حساب می‌آید، اما برای بلوغ بازار و گسترش ابزارهای آموزشی و تحلیلی بسیار مفید خواهد بود.

۴. ارائه خدمات معاملات برخط و مرکز تماس برای همه کارگزاران اجباری شده است!

۵. عامل تسویه مهم‌ترین نکته در دستورالعمل اعلامی سازمان بورس است. اضافه شدن عامل تسویه در کاهش ریسک‌های سیستماتیک بازار سرمایه نقش بسیاری را بازی خواهد کرد. شرکت کارگزاری قبل از شروع به فعالیت باید با عامل تسویۀ مورد تأیید سازمان قرارداد منعقد کند و این قرارداد باید مطابق با فرمت اعلامی شرکت سپرده‌­گذاری مرکزی بوده و به تأیید آن شرکت نیز رسیده باشد. مطابق با این قرارداد عامل تسویه باید وظایف و مسئولیت­های زیر را برعهده بگیرد:

الف) نگهداری وجوه و حساب مشتریان شرکت کارگزاری

ب) تسویه با اتاق پایاپای بابت معاملات شرکت کارگزاری

پ) پرداخت وجوه مشتریان به حساب بانکی مشتریان

عامل تسویه و یا همان Custodianها وظایف نگهداری و تسویه وجوه را به عهده دارند. عوامل تسویه مورد اعتماد بازار نقش بسیار مهمی در کاهش ریسک‌های بازار خواهند داشت. با توسعه شدید بازار سرمایه کارگزارانی وجود دارند که با سرمایه ثبت شده ۱ میلیارد تومانی، بیش از چند صد میلیارد تومان از منابع مالی مشتریان خود را در اختیار دارند. با توجه به عدم کنترل کفایت سرمایه، این امر ریسک‌هایی را متوجه بازار سرمایه می‌کرد. وجود کاستودین‌ها این مشکل را برطرف خواهد کرد.

از سوی دیگر وجود عامل تسویه احتمالا مشکلاتی را نیز برای کارگزاری‌ها ایجاد خواهد کرد. فرآیند اعطا و تسویه اعتبارات توسط کارگزاران و نیز مکانیسم‌های فریز و بلوکه کردن مبالغ مشتریان بدهکار به کارگزاری، باید بازبینی شود.

• شرایط عامل تسویه به صراحت در دستورالعمل پیشنهادی ذکر شده است:

بانک‌­ها و شرکت­‌های کارگزاری که شرایط زیر را داشته باشند می‌­توانند به عنوان عامل تسویه فعالیت کنند، شرکت سپرده‌­گذاری مرکزی در تأیید قرارداد عامل تسویه با کارگزاری احراز شرایط زیر را کنترل می­‌کند:

الف – بانک عامل تسویه

• بانک­ عامل تسویه باید دارای مجوز فعالیت معتبر از بانک مرکزی داشته باشد.
• سرمایۀ ثبت و پرداخت شدۀ بانک حداقل 100 هزار میلیارد ریال باشد.
• طبق آخرین صورت­‌های مالی حسابرسی شده فاقد زیان انباشته باشد.

ب- کارگزار عامل تسویه

• کارگزار عامل تسویه باید حداقل ۱۰ هزار میلیارد ریال سرمایۀ ثبت و پرداخت شده داشته باشد.

در حال حاضر فقط چند بانک محدود در نظام بانکی دارای سرمایه بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان و سود‌ده هستند. فعالیت بانک‌ها به عنوان عامل تسویه، مستلزم افزایش سرمایه توسط بانک‌ها است.

کارگزاری‌ها نیز می‌توانند راسا به عنوان عامل تسویه فعالیت کنند، به شرطی که سرمایه آنها بیش از هزار میلیارد تومان باشد. افزایش سرمایه به  هزار میلیارد تومان برای برخی از کارگزاران با سودآوری‌های اخیر چندان هم عجیب و پیچیده نیست. نگاهی به ارزش معاملات کارگزاران برتر حکایت از درآمد‌های چند صد میلیارد تومان برای این کارگزاران در دو سال گذشته دارد. اما کارگزاران کوچکتر هرگز قادر به تامین چنین سرمایه‌ای نیستند. در صورتی‌که عامل تسویه بودن مزیت بزرگی برای یک کارگزاری به حساب آید، این امر بازار سرمایه را به سمت مونوپل شدن هدایت خواهد کرد و کارگزاران کوچکتر از بازار حذف خواهند شد.

جالی خالی کارگزاری دیجیتال در پیش‌نویس دستورالعمل جدید تاسیس کارگزاری