پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
روزهای پایانی پروژه مهاجرت کربنکینگ بانک سپه در گفت‌وگو با فرهنگ فرزان / کوچ بزرگ
بحث بانکداری باز به میان آمده و بسیاری از بانک‌ها، مجموعه‌ها و شرکت‌ها روی آن مانور می‌دهند. به اعتقاد فرهنگ فرزان، پروژه ادغام بانک‌های وابسته به نیروهای مسلح در بانک سپه (ESB)، سامانه واسط شعب ادغامی، می‌تواند بزرگ‌ترین، بهترین و پراستفاده‌ترین تجربه در زمینه ای‌پی‌آی‌بنکینگ باشد
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۳۶ / دقیقاً در بحبوحه مهاجرت بانک‌ها بود که با فرهنگ فرزان، معاون امور مشتریان و فروش شرکت داتین به گفت‌وگو نشستیم. پنجشنبه‌ای که تمام تیم داتین و البته تیم‌های دیگر در بانک سپه و شرکت رایانه خدمات امید سر کار بودند و دیگر چند وقتی می‌شد تمام‌وقت و بدون تعطیلی کار می‌کردند تا شنبه 21 تیرماه مهاجرت به کربنکینگ جدید بانک سپه، پروژه‌ای که مدت‌ها برای آن تلاش می‌شد، به ثمر بنشیند.
بسیاری از متخصصان معتقدند با موفقیت داتین در این پروژه، نقطه‌عطف دیگری در صنعت کربنکینگ ایران اتفاق خواهد افتاد. در ادامه گزارشی از گفت‌وگوی ما درباره یک کوچ بزرگ را می‌خوانید.لازم به ذکر است این مصاحبه پیش از این مهاجرت صورت گرفته و در ماهنامه چاپی عصر تراکنش منتشر شده است.
راهکار جامع بانکی؛ از شنبه
از ابتدای اتفاق این پروژه چندباری به سراغ داتینی‌ها رفته‌ایم تا از نزدیک یکی از جذاب‌ترین پروژه‌های تاریخ نرم‌افزاری بانکداری ایران را رصد کنیم. در این گفت‌وگو که دقیقاً در روزهای منتهی به عملیاتی‌شدن پروژه انجام شد، تمرکز بر مقطع کنونی بود و وضعیت فعلی کربنکینگ بانک سپه. فرهنگ فرزان درباره شرایط روزهای آخر پروژه می‌گوید که از همان روز ظهر (19 تیر 1399) سامانه‌های بانک سپه پایین می‌آیند و مهاجرت طی 24 ساعت اتفاق می‌افتد.
او در ادامه می‌گوید: «شب گذشته مهاجرت خودپردازها به اتمام رسید و آن تعداد خودپرداز که قرار بود روی سوئیچ داتین بیایند تا پاسی از شب به‌روز شدند. در همین هفته یکسری از سامانه‌های بانک مرکزی نیز از طریق داتین انتقال پیدا کردند. مهاجرت اصلی از همین امروز آغاز می‌شود. اگر همه‌چیز خوب پیش برود، از فردا سامانه‌ها یکی‌یکی بالا می‌آیند تا مورد بهره‌برداری مشتریان نهایی و شعب بانک سپه قرار گیرند. فردا نوعی پیش‌گشایش هم داریم و شعبه‌ها بعدازظهر می‌آیند تا یکسری امور را چک کنند و کارهای ابتدایی را برای شنبه انجام دهند. شنبه صبح نیز دوباره در خدمت مشتریان بانک سپه خواهند بود.»
در واقع و به گفته معاون داتین شنبه صبح، 21 تیرماه 1399، راهکار جامع بانکی، در سپه بالا می‌آید و تمام شعب و مشتریان می‌توانند از درگاه‌های حضوری و غیرحضوری استفاده کنند؛ از سامانه‌ای که امید نام گرفته است.
حداقل‌کردن ضریب خطا
از فرزان پرسیدیم که برای آنکه ضریب خطا را به حداقل برسانید، چه اقداماتی انجام داده‌اید؟ او صفر کردن ضریب خطا را ناممکن می‌داند، ولی بیان می‌کند که دو دسته اقدام را برای دو نوع دغدغه انجام داده‌اند: «یکی مربوط به مباحث عملکردی است و دیگری مسائل غیرعملکردی. ملاحظات فانکشنال مربوط به قابلیت‌ها و کسب‌وکار بانک سپه هستند که برایشان از ابتدا فرایندهای تحلیل شکاف و بومی‌سازی را انجام دادیم و یک‌به‌یک اینها تحویل تیم پروژه امید و بانک سپه شدند.
در حالت عادی چنین نیست که تمام شعب با هم در این حجم کار داشته باشند. از سوی دیگر تست‌های عملکردی توسط مجموعه‌های داخلی و خارجی به انجام رسیده و گواهینامه‌هایی اخذ شده است. سعی بر این بوده که تا حد امکان خیال شرکت امید و بانک را برای مرحله اجرا و بهره‌برداری راحت کنیم.»
هر پروژه و فرایندی به هر دقتی که برنامه‌ریزی شود، به هر روی ممکن است در حین اجرا به یکسری اشکالات برخورد کند و یکسری باگ‌ها خواهد داشت. از معاون شرکت داتین پرسیدیم که به این باگ‌ها تا چه زمانی مشخص خواهند شد؟ آیا پیش‌بینی کرده‌اید که باگ‌ها را سریعاً برطرف سازید؟ فرزان با تأیید اینکه حتی کوچک‌ترین پروژه‌های نرم‌افزاری هم بعد از تست‌های فراوان ممکن است در حین بهره‌برداری با مشکلاتی روبه‌رو شوند، وجود باگ در این ابرپروژه را بدیهی می‌داند و می‌گوید: «احتمالاً مشکلات از جنس بازدارنده و مانع اجرا نخواهند بود، ولی سازوکار کامل و سناریوهای مختلف به‌عنوان بک‌آپ پلن برای این پیش‌بینی شده که در صورت رخ‌دادن هر مشکل چه کاری باید انجام گیرد.
تیم‌های پشتیبانی، عملیاتی و فنی داتین به‌صورت کامل در خدمت هستند و به‌خصوص در روزهای اول، سعی می‌کنند که چنین مسائلی در لحظه پیگیری و رفع شود. حجم پروژه بزرگ است، ولی تجربه 15 سال گذشته داتین در راه‌اندازی و مهاجرت سایر بانک‌ها باعث شده که از همین حالا بعضی مشکلات پیش‌بینی و پیشگیری شوند یا سازوکار پیگیری و تصمیم‌گیری فوری آنها را فراهم ساخته‌ایم.»
چند چالش عمده
باید توجه داشت که بانک سپه در آستانه یک ادغام بزرگ است و همه بانک‌های ادغامی قرار است که با کربنکینگ جدید کار کنند. در واقع به زعم خیلی‌ها این ادغام یکی از بزرگ‌ترین ادغام‌های جهان به‌شمار می‌رود. از فرزان درباره برجسته‌ترین چالش‌هایی که در چنین پروژه‌ای داشته‌اند، می‌پرسیم.
فرهنگ فرزان با تصریح اینکه در فرایند ادغام مستقیماً با بانک سپه ارتباط داشتند، همکاری دوجانبه را عامل اصلی رفع چالش‌ها برمی‌شمارد: «اولین چالش جدی این بود که پروژه چند وجه و چند بازیگر داشت و به همین دلیل مسئله خیلی پیچیده می‌شد. یک سامانه در داتین به وجود آمد که برای اولین‌بار شکل می‌گرفت. هرگز پروژه مشابهی در ایران به اجرا درنیامده بود. به قول شما، شاید در دنیا نیز پروژه‌های مشابهی در این سطح نداشتیم. یک سامانه در داتین رقم خورد که از یک سو با بانک سپه به‌عنوان تجمیع‌کننده سرویس‌های تمام بانک‌ها مواجه بود و از طرف دیگر با سایر بانک‌ها و پشت سر آنها پیمانکاران متنوع و متعددی که وجود داشتند.
با یک حساب سرانگشتی می‌توان گفت که 12 یا 13 تیم درگیر ارائه خدمت به شعب شدند. در این فرایند راه‌اندازی تا به بهره‌برداری رسیدیم، هم چالش‌های مدیریتی داشتیم، هم چالش‌های فنی. بالأخره ترکیب این مسائل با هم، پیچیدگی‌های زیادی دارند. در مجموع با همراهی و همکاری تمام دست‌اندرکاران به جایی رسیدیم که الآن سیستم خیلی خوب کار می‌کند.
ما یک ESB بین‌بانکی یا بین‌سیستمی راه‌اندازی کردیم که چیزی شبیه شتاب است. در چنین جاهایی دغدغه مغایرت‌های احتمالی را داریم. در ابتدا باید عملکرد لازم برای بانک‌ها را فراهم کنیم تا سرویس‌های معمول خود را به مشتریان ارائه بدهند. مسئله بعدی اینکه بعد از اجرای سامانه، چگونه مغایرت‌ها را برطرف سازیم. با سازوکاری که برای مغایرت‌گیری چیده شد، الآن وضعیت بسیار مطلوبی داریم و مغایرت‌هایی که در روز به وجود می‌آیند، بسیار اندک و ناچیز هستند.»
فرزان می‌گوید: «می‌دانید که فعلاً بانک‌های مهر اقتصاد و حکمت به مرحله عملیاتی رسیده‌اند. در میانه راه، کر بانک سپه نیز عوض شد. سپه جدید عملاً سرویس‌دهنده به سامانه ای‌اس‌بی خواهد بود. بعداً سه مجموعه دیگر هم به سامانه اضافه می‌شوند. آخرین بخش چالش‌ها مربوط به ملاحظات اجرایی، آموزشی و فرهنگی بودند. بالأخره تمام شعب ناگهان با سیستم جدیدی روبه‌رو می‌شوند و در شرایطی که دو سیستم دارند، باید به یکسری مشتریان از طریق سیستم جدید و به مشتریانی که از بانک‌های دیگر می‌آیند، از طریق سیستم قبلی خدمت ارائه بدهند؛ ولی در مجموع وضعیت خیلی مطلوب است و امیدوارم در ادامه نیز شاهد همین شرایط مطلوب باشیم.»
یکی از معضلات سامانه‌ای جدید یا ادغام چند سازمان با یکدیگر این است که همه با فرهنگ سازمانی جدید بتوانند خود را تطبیق دهند. احتمالاً این یک بحث پسینی است، یعنی رفته‌رفته پرسنل بانک‌های مختلف یاد می‌گیرند که در فضا و فرهنگ یکپارچه‌ای قرار بگیرند. از معاون امور مشتریان داتین می‌پرسیم که مشکل فرهنگ سازمانی چطور حل می‌شود؟ آیا از این لحاظ هم در سامانه و نرم‌افزارها پیش‌بینی خاصی انجام شده است؟
فرزان می‌گوید که بخش زیادی از این موضوع به حوزه فناوری اطلاعات و سامانه‌های نرم‌افزاری مربوط نمی‌شود، ولی بالأخره، به‌جز خود بانک سپه، تمام مجموعه‌های دیگر عملاً از سیستم‌های متمرکز استفاده می‌کردند: «یعنی بانک‌های حکمت، انصار و مهر سیستم‌های کربنکینگ متمرکز داشتند و دارند. بانک قوامین دارای کر است؛ گرچه تمام سیستم‌های آن یکپارچه نیستند. کل بحث ما به کر مربوط می‌شود و راجع به سیستم‌های پرداختی، به‌جز کارت، صحبت نمی‌کنیم. مؤسسه کوثر هم سیستم خاص خودش را دارد.
این مسئله نیز کار را آسان‌تر می‌کرد. به هر حال دوستانی که در شعبه بودند با سیستم‌های متمرکز آشنا می‌شدند و یکپارچگی باعث آسان‌شدن کارشان می‌شد. از سوی دیگر، UI/UX سیستم ادغام دقیقاً مشابه با UI/UX کر است. بانک سپه به‌عنوان بانک ادغام‌پذیر بار بیشتری را بر دوش داشت. عملاً این بانک از همان سیستمی استفاده می‌کند که طی یک سال و چند ماه گذشته آموزش آن را دیده و در مانورها و تست‌ها با آن آشنا شده‌اند. حتی انتخاب سیستم توسط کارفرما و بانک با هوشمندی زیادی انجام شد.»
برنامه توسعه سامانه
پروژه‌ای در این ابعاد آن هم وقتی قرار است در خدمت بخش بزرگی از بانکداری ایران قرار بگیرد، باید برنامه‌هایی برای توسعه خود داشته باشد. از فرزان درباره استمرار توسعه این سامانه می‌پرسیم و از چالش‌هایی که پیش روی این توسعه قرار دارد. از دید فرزان، ای‌اس‌بی یا سامانه واسط ادغام از چند جهت قابل توسعه است: «یکی از حیث خدمات و سرویس‌هایی که روی آن وجود دارد. الآن سعی شده که عمده فعالیت‌های روتین مراجعان و مشتریان نهایی در سامانه پیش‌بینی شوند.
امروزه عملاً کارهای انتقال وجه، واریز، برداشت، وصول چک، پرداخت قسط، سپرده‌ها و کل عملیات مالی به معنای عام آن در حال انجام است. بدین ترتیب بزرگ‌ترین اتفاقی که افتاد، این بود که زیرساخت و فریم‌ورکی ایجاد شد که هر سرویسی می‌تواند به پروتکل یکپارچه آن اضافه شود. فردا اگر فلان خدمت جدید را هم بخواهند به‌صورت یکپارچه بین بانک‌های ادغامی ارائه دهند، از طریق همین سامانه کاملاً قابل اجراست، فقط کافی است بگوییم که «می‌خواهیم یک خدمت جدید را اضافه کنیم. خیلی راحت یک پروتکل برای آن توسط داتین چیده می‌شود که بعداً پروتکل را اعلام می‌کنیم و آنها نیز سرویس‌های مرتبط را می‌دهند.
برآوردی که الآن از تعداد تراکنش‌های مالی این سیستم می‌شود، کمتر از آن چیزی است که در عمل اتفاق می‌افتد. این مسئله برای تمام دست‌اندرکاران جذاب و جالب بوده است. طبیعتاً بانک‌های دیگر نیز در آینده می‌توانند از همین خدمات به‌عنوان زیرساخت، چه در لایه خدمت و چه در لایه بانک‌ها، استفاده کنند.
نکته مهم دیگر اینکه چند سال است بحث بانکداری باز و API Banking به میان آمده و بسیاری از بانک‌ها، مجموعه‌ها و شرکت‌ها روی آن مانور می‌دهند. به اعتقاد من پروژه ASB ادغام و سامانه واسط شعب ادغامی، می‌تواند بزرگ‌ترین، بهترین و پراستفاده‌ترین تجربه در زمینه ای‌پی‌آی‌بنکینگ باشد. اینجا جای بیان چالش‌های ریز فنی نیست، ولی ما چالش‌های فراوانی داشتیم. بسیاری از سرویس‌هایی که بانک‌ها و شرکت‌ها فکر می‌کردند که مورد استفاده هستند، وقتی در مقیاس‌های بالاتری به اجرا درآمدند، نیاز به اصلاحاتی داشتند تا پاسخگوی نیازهای جدی‌تری باشند. از این منظر هم پروژه را تجربه‌ای بسیار ارزشمند می‌دانیم.»
با توضیحات فرزان می‌توان حدس زد که این سامانه اضافه‌بارهای آینده را هم تحمل خواهد کرد. او می‌گوید: «چند روز قبل از لانچ نهایی سامانه ادغام مانوری برگزار شد که تمام شعب آمدند و آن را تست کردند. الآن حجم تراکنش‌های سامانه ESB خیلی با سقف عملکرد پیش‌بینی‌شده برای سیستم فاصله دارد. طبیعتاً سقف را می‌توان در آینده بالاتر برد. همان‌طور که گفتم، پیچیدگی پروژه این است که تعداد زیادی بازیگر درگیر آن هستند. اگر حجم تراکنش‌های کل سیستم بالا برود، باید حتماً واحدهای ادغامی و شرکت‌های پیمانکار هر یک نیز به‌دنبال بهبودهایی بروند تا بتوانند پاسخگوی تعداد درخواست‌ها و نیازها باشند. در حال حاضر با سقفی که در نظر گرفته‌ایم، فاصله داریم.»
پایان مأموریت داتین؟
در انتها از فرهنگ فرزان درباره پایان مأموریت داتین برای سپه می‌پرسیم: «اگر به‌عنوان یک سامانه واسط شعب ادغامی به این پروژه نگاه کنیم، بالاخره یک زمان به اتمام می‌رسد؛ هنگامی که تمام سامانه‌های بانکی پنج مجموعه در بانک سپه به معنای واقعی مهاجرت کنند و ادغام شوند. آنجا دیگر سیستم واسط بلااستفاده خواهد بود. از سوی دیگر همگی می‌دانیم که همین پروسه مهاجرت بسیار طولانی خواهد بود و حداقل دو، سه سال زمان می‌خواهد.
از سوی دیگر، بالأخره این یک قالب کار است که می‌تواند به بانک‌ها و مشتریان سرویس ارائه بدهد. ما تجربه‌های مشابه کوچک و جسته‌گریخته‌ای طی سالیان گذشته در مجموعه‌های بانکی مختلف داشته‌ایم که مثلاً فلان بانک از یک بانک دیگر سرویس‌هایی می‌گرفت تا بتواند به مشتریان خود سرویس‌های بهتری ارائه بدهد.
این همکاری‌ها، کوچک و جسته‌گریخته بودند که تداوم زیادی نیافتند، چون زیرساخت، معماری و طراحی جامع را همراه با آینده‌نگری نداشتند. الآن زیرساختی شکل گرفته که می‌تواند نقش جدی برای اتصال بین بانک‌ها ایفا کند. با وجود تمام کرهای مختلف، الآن ارتباط بین آنها به وجود آمده و سرویس‌هایشان همچنان استمرار دارد. در واقع بخش زیادی از مسیر مهاجرت را طی کرده‌ایم.»
نویسنده / مترجم
مسعود شاه‌حسینی