پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
احراز هویت؛ صفی یا الکترونیکی
مردم با روش‌های ابداعی صف‌های دریافت کد بورسی در پیشخوان دولت تشکیل دادند تا اینکه در نهایت مسئولان تصمیم گرفتند احراز هویت را به شیوه الکترونیکی انجام دهند
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۳۵ / اگر حدود یک سال پیش قصد داشتید وارد بازار سرمایه شوید، همه چیز ساده و بی‌دردسر بود. تنها نیاز داشتید به سایت یکی از کارگزاری‌های بورسی مراجعه و در آنجا ثبت‌نام کنید. اطلاعات خود را در سامانه سجام وارد می‌کردید تا یک کد رهگیری دریافت کنید. در این میان تنها یک مرحله احراز هویت باقی می‌ماند که شما می‌توانستید با مراجعه به یکی از دفاتر پیشخوان منتخب یا با مراجعه به دفتر کارگزاری این کار را به‌صورت حضوری انجام دهید.
مجموعه این فرایند وقت زیادی از شما نمی‌گرفت. در واقع تا پیش از شروع سال جدید تنها دردسر زمانی بود که باید به محل کارگزاری مراجعه کرده یا یک دفتر پیشخوان منتخب مرتبط با کارگزاری پیدا می‌کردید. حتی پس از ثبت‌نام از سمت کارگزاری با شما تماس گرفته می‌شد که چه زمانی برای احراز هویت و دریافت کد بورسی و انجام فعالیت در بازار سرمایه می‌توانید اقدام کنید. شرایطی که اگر با امروز مقایسه کنید، فرایندی تخیلی و حتی بسیار فانتزی به نظر می‌رسد. این روند شاید تا پیش از شیوع کرونا این‌گونه بود.
دریافت نوبت به شیوه‌های ابداعی مردم
فروردین 1399 شرایط کاملا متفاوت از قبل شد. دیگر نه خبری از تماس برای پیگیری ثبت‌نام بود و نه دیگر کارگزاری‌ها تمایلی برای حضور افراد در دفاتر داشتند؛ بلکه همه مشتریانی را که قصد دریافت کد بورسی داشتند، به سمت دفاتر پیشخوان هدایت می‌کردند، اما در دفاتر پیشخوان چه خبر بود؟ دیگر احراز هویت برای دریافت کد بورسی، زمان کمی از شما نمی‌گرفت؛ بلکه شاید مجبور بودید یک روز کامل برای این کار زمان بگذارید، تازه در شرایطی که اگر همه چیز برای شما خوب پیش می‌رفت.
با آغاز به کار دفاتر پیشخوان پس از تعطیلات عید صف‌های طولانی در این دفاتر برای احراز هویت و دریافت کد بورسی شکل گرفت. مردم از ساعات ابتدایی روز و حتی ساعت‌ها پیش از بازشدن دفاتر پیشخوان در شرایطی که شیوع کرونا در کشور بسیار جدی بود، صف‌های طولانی تشکیل می‌دادند. از آنجایی که در دفاتر پیشخوان سیستم نوبت‌دهی مکانیزه‌ای وجود نداشت، مردم به‌صورت خودجوش و به سبک‌های متعدد سیستم نوبت‌دهی ایجاد می‌کردند.
یک سبک نوبت‌گیری این‌گونه بود که دفتر پیشخوان یک کاغذ به دیوار نصب می‌کرد و هر فردی که زودتر می‌رسید، قبل از باز شدن دفتر اسم خود را می‌نوشت تا بر اساس آن کار افراد انجام شود. روش دیگر این‌گونه بود که اولین نفری که به دفتر پیشخوان می‌رسید، یک کاغذ در دست می‌گرفت و اسامی افرادی را که پس از او می‌رسیدند، می‌نوشت و عملا نفر اول به مامور نوبت‌دهی تبدیل می‌شد تا زمانی که دفتر پیشخوان باز شود، لیست را به متصدی باجه احراز هویت ارائه دهد.
اما اگر لیست به داخل دفتر پیشخوان می‌رفت، چه اتفاقی رخ می‌داد؟ هرچند دفاتر اسم افراد را در لیست قرار می‌دادند، اما میزان ثبت‌‌نام‌کنندگان به حدی بود که نوبت آن فرد به روز جاری نمی‌رسید؛ بلکه باید یک روز دیگر شانس خود را امتحان می‌کرد.
کد تایید در راه‌مانده
گرفتن نوبت برای احراز هویت تنها چالش دریافت کد بورسی نبود. هنگامی که فردی وارد دفاتر پیشخوان می‌شود و نوبتش می‌رسد، ابتدا باید کد رهگیری که پس از ثبت‌نام در سایت سجام به شماره موبایل فرد ارسال شده را به همراه کد ملی به متصدی ارائه دهد. چالش اصلی در همین نقطه بود؛ چراکه باید یک کد تایید برای فرد ثبت‌نام‌کننده ارسال می‌شد تا متصدی بتواند کار را ادامه دهد، اما به‌دلیل شلوغی، این کد برای برخی ارسال نمی‌شد.
اعتبار هر کد تنها نیم ساعت است که اگر بعد از این تایم برای شما کد ارسال می‌شد، دیگر اعتباری نداشت و فرایند باید مجدد تکرار می‌شد. برخی مراجعه‌کنندگان صبح برای این کار می‌آمدند و به‌دلیل عدم ارسال کد تایید از طریق سامانه با مشکل مواجه می‌شدند و حتی مجبور بودند عصر یا روز بعد برای انجام کار خود به دفتر پیشخوان مراجعه کنند. همین موضوع فرایند احراز هویت را طاقت‌فرسا می‌کرد.
در این بین شرایط و چالش با افراد سن‌بالا و مسنی که برای دریافت کد بورسی مراجعه می‌کردند، سخت‌تر بود. توجیه آنها جهت تحمل این فرایند برای متصدیان بسیار سخت بود و گاهی باعث ایجاد چالش و حتی دعواهای لفظی میان طرفین می‌شد.
چرا باید احراز هویت انجام شود؟
برای بسیاری این سوال مطرح می‌شود که آیا احراز هویت برای فعالیت بورسی لازم است؟ بله این اتفاق و فرایند لازم است، ولی سوال مهم‌تر اینجاست که آیا این اقدام نمی‌توانست به‌صورت غیرحضوری انجام شود. بسیاری بر این عقیده هستند که این کار به‌راحتی می‌توانست غیرحضوری انجام شود؛ چراکه پیشرفت فناوری، امکان انجام فرایند غیرحضوری را کاملا ممکن می‌کند.
در احراز هویت چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ متصدی یک عکس از طریق وب‌کمی که در اختیار دارد، از شما می‌گیرد و یک نمونه امضا نیز به ثبت می‌رسانید. این تمام چیزی است که بناست در یک احراز هویت رخ دهد تا شما کد بورسی معاملاتی دریافت کنید تا در نهایت کار خود را با یک کارگزاری آغاز کنید. حال پس از احراز هویت چه می‌شود؟ برخی کارگزاری‌ها به‌دلیل حجم بالای مراجعه‌کنندگان شاید دیگر چندان تمایلی برای جذب کاربر جدید نداشته باشند؛ چراکه دیگر سیستم آنها ظرفیت این حجم از کاربر را ندارد.
احراز هویت غیرحضوری
موج سرازیری افراد به سوی بورس آن‌قدر بود که صف‌های طویلی در مراکز احراز هویت تشکیل شد و در شرایطی که کرونا اقتصاد کشور را به تعطیلی کشانده بود و بسیاری از کسب‌وکارها برای جلوگیری از شیوع ویروس کرونا تعطیل شده بودند، تمایل یک‌باره مردم برای ورود به بازار سرمایه و این صف‌ها در پیشخوان‌های دولت می‌توانستند به منشاء جدید شیوع بیماری کرونا تبدیل شوند. سطوح مشترکی مانند پیشخوان، استامپ، خودکار یا صندلی که مردم با آن در تماس بودند و ازدحام جمعیت و عدم رعایت فاصله فیزیکی در این مراکز می‌توانست به عاملی برای شیوع هرچه بیشتر کرونا در میان مردم تبدیل شود.
از طرفی حتی تغییر ساعت کار دفاتر پیشخوان و افزایش آن از ساعت 15:30 به 19:00 نیز نتوانست کمک چندانی به کاهش این بحران کند؛ چراکه در ساعات پایانی روز سامانه ارسال پیامک عملا با یک چالش عمده در فعالیت مواجه بود و مشخص نبود آیا کاربران می‌توانند احراز هویت انجام دهند یا خیر؟ این شرایط نشان داد، باید در کشور یک چالش رخ دهد و حتی با قضاوت‌ها و واکنش‌های بین‌المللی نیز مواجه شویم تا در نهایت به فکر چاره‌ای برای این کار باشیم؛ در حالی که سال‌هاست مدعی پیگیری دولت الکترونیکی هستیم و بودجه‌های فراوانی را در این راه صرف کرده‌ایم.
بسیاری از کارشناسان معتقدند به ابزارهای خاصی برای احراز هویت الکترونیکی نیاز نداریم و در کشور همزمان با بسیاری از کشورهای دنیا روش‌های احراز هویت الکترونیکی به وجود آمده است، اما متاسفانه زمینه‌سازی برای آن مناسب نبوده است.
احراز هویت می‌توانست به‌وسیله کارت ملی هوشمندی که اکنون در اختیار بیش از 40 میلیون شهروند ایرانی قرار دارد و حساب بانکی افراد صورت گیرد، در حالی که به ناگاه احراز هویت شاید درصد کمی از مردم، به یک موضوع عمیق و نگران‌کننده تبدیل شد. تا اینکه در نهایت مسئولان تصمیم گرفتند این احراز هویت را به شیوه‌هایی جدید به شکل غیرحضوری انجام دهند تا نیاز نباشد مردم برای یک احراز هویت ساده یک روز زمان صرف کنند و در صف‌های طاقت‌فرسا بایستند.
کشمکش احراز هویت غیرحضوری
بالاخره پس از ماه‌ها کشمکش، سازمان بورس تصمیم گرفت تا احراز هویت به شکل غیرحضوری انجام شود. هنگامی که این تصمیم اتخاذ شد، به نظر می‌رسید زیرساخت آن چندان فراهم نیست و تازه مسئولان امر به فکر ایجاد سازوکاری برای این اقدام افتادند. در اواسط اردیبهشت‌ماه بود که صحبت از انجام احراز هویت غیرحضوری شد.
علیرضا ماهیار، مشاور فناوری و نوآوری شرکت سپرده‌گذاری مرکزی درباره احراز هویت غیرحضوری سجام گفت: «احراز هویت غیرحضوری سجام با همکاری معاونت علمی و فناوری و تیم‌های دانش‌بنیان با استفاده از فناوری هوش مصنوعی انجام خواهد شد».
مشاور فناوری و نوآوری شرکت سپرده‌گذاری مرکزی تاکید کرد: «فناوری هوش مصنوعی در اختیار اپراتورهای احراز هویت قرار داده خواهد شد و اپراتورها اطلاعات لازم را از طریق سایت سجام به مردم اطلاع‌رسانی خواهند کرد و پس از درج اطلاعات لازم در احراز هویت غیرحضوری در سایت سجام، سهام‌داران به‌وسیله اپراتورها می‌توانند اقدامات لازم را انجام دهند.»
اتفاقی که در ابتدا به نظر می‌رسید در بستری محدود صورت خواهد گرفت. اگر سری به سایت سجام بزنید با گزینه احراز هویت الکترونیکی مواجه می‌شوید. در ابتدای امر متنی در آنجا درج شده بود که این اقدام در مراحل آزمایشی است و هنوز فرایند آن تکمیل نشده است. مجموعه شرایط نشان می‌دهد که سجام بناست با اپلیکیشن‌هایی همچون آپ و سیگنال در این زمینه همکاری کند. تا زمان تنظیم این گزارش، آپ هنوز ساختار احراز هویت غیرحضوری را فعال نکرده و تنها اپلیکیشن سیگنال است که در آن می‌توان احراز هویت الکترونیکی انجام داد.
چگونه احراز هویت الکترونیکی کنیم؟
در حال حاضر تنها اپلیکیشن سیگنال است که قابلیت احراز هویت الکترونیکی را دارد. اما در این مسیر چند نکته حائز اهمیت است. پس از نصب اپلیکیشن سیگنال در بخش احراز هویت الکترونیکی، ابتدا کد رهگیری سجام و کد ملی را وارد می‌کنید و دقیقا مانند اتفاقی که در پیشخوان رخ می‌دهد، یک کد برایتان ارسال می‌شود که این اتفاق به‌مراتب سریع‌تر از پیشخوان رخ می‌دهد، اما برای احراز هویت شما باید مبلغ 10 هزار تومان بپردازید.
در مرحله بعدی برای احراز هویت عکس سلفی با گوشی گرفته می‌شود و سپس نمونه امضا بارگذاری می‌شود. اما مرحله مهم این احراز هویت متنی است که توسط فرد خوانده می‌شود که صحت سلامت عقلی و جسمی فرد از این طریق تایید می‌شود. سپس در سایت باید تعهدات مربوط به سازمان بورس پذیرفته شود و سپس باید منتظر پیام تایید نهایی بود؛ حال آنکه ممکن است این پیام را دریافت نکنید و بار دیگر مجبور به پرداخت هزینه و تکرار فرایند احراز هویت در این اپلیکیشن باشید.
به هر حال با وجود اینکه سال‌ها از مردم خواسته شد تا سرمایه‌های خود را در بانک‌ها سپرده‌گذاری نکنند، ارز و سکه نخرند و سرمایه‌های خود را به سمت تولید و رونق اقتصاد سوق دهند؛ اکنون شاهد آن هستیم تمایل هیجانی یا غیرهیجانی مردم برای سرمایه‌گذاری در بورس در شرایطی است که هیچ بستری برای هدایت این سرمایه‌ها وجود ندارد و چالش‌های این‌چنینی تنها بخشی از عدم کنترل نقدینگی در دست مردم است که می‌توان آثار آن را به‌سرعت در اقتصاد کشور شاهد بود.
نویسنده / مترجم
سمانه عابدی