پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
بیگانگی سامانه‌های کارگزاری با فناوری اطلاعات / چه کسی مسئول جبران خسارت مشتریان است؟
بانک‌ها در حوزه فناوری اطلاعات متوجه شده‌اند که باید برای بخش فناوری اطلاعات خود هزینه کنند، اما کارگزاری‌ها هنوز به این نتیجه نرسیده‌اند.
بورس تهران از ابتدای سال بی‌محابا می‌تازد و روزانه افراد بیشتری مشتاق به سرمایه‌گذاری در بورس می‌شوند. شاید به همین دلیل است که مشکل اختلال در سامانه‌های معاملاتی بیش از پیش ظاهر شده است. یک روز خبر اختلال در هسته معاملاتی به گوش می‌رسد و روز دیگر قطعی سامانه‌های کارگزاری‌ها.
حل شدن مشکل قطعی هسته و سامانه‌های معاملاتی درحال تبدیل شدن به یک آرزو است. با این حال سوالی که پیش می‌آید این است که مشکل هسته بورس اگر به‌دلیل تحریم‌ها قابل حل نیست، آیا حل شدن اختلال در قطعی سامانه‌ها هم امکان‌پذیر نیست؟ چرا در حالی‌که شرکت‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری بسیاری برای حل کردن مشکلاتی مانند قطعی اینترنت یا سوختن سرور سامانه‌ها وجود دارند باز هم شاهد قطعی سامانه‌ها هنگام انجام معاملات هستیم؟ و سوال اصلی دیگر این است که چه کسی مسئول جبران خسارت مشتریان است؟
برای بالا بردن امنیت در دسترسی افراد هزینه بیشتری باید داد
حجت‌الله فرهنگیان، مدیرعامل شرکت داتکس درباره اختلالاتی که گاهی برای سامانه‌های کارگزاری‌ها رخ می‌دهد، توضیح داد: «در بحث نرم‌افزاری فناوری اطلاعات دو موضوع وجود دارد. یکی تخصص و دیگری سود و هزینه. ما در خصوص اختلال در سامانه‌های معاملاتی درباره امنیت صحبت می‌کنیم؛ امنیت به معنای در دسترس بودن سرویس‌ها برای آنهایی که مجاز هستند. اگر این سرویس برای افراد مجاز از دسترس خارج شود، قوانین امنیتی نیز نقض می‌شود. بنابراین هرچقدر امنیت را از بعد دسترسی افراد به سیستم، بالا ببریم، طبیعتاً هزینه و تخصص بالاتری هم نیاز است.»
به‌گفته او اکنون ذات نرم‌افزاری در کارگزاری‌ها یک ذات پایدار نیست و هرچقدر هم بخواهیم آن را پایدارتر کنیم، باید هزینه بیشتری بدهیم. بنابراین این موضوع ربطی به تخصص ندارد، بلکه در حوزه فناوری اطلاعات باید به موقع هزینه کرد و چند سال بعد نتیجه آن را دید. اگر یک کارگزاری دچار اختلال و یک روز سیستم معاملاتی آن قطع می‌شود، باید به همان اندازه که هزینه کرده سیستم موازی هم راه‌اندازی می‌کرد، اما اکنون مرکز داده و معماری مناسبی برای تجهیزات در کارگزاری‌ها وجود ندارد.
فرهنگیان معتقد است که برای اطمینان از ضمانت دسترسی مشتری به سرویس‌ها طبیعتاً باید هزینه‌ها را بیشتر کرد. یعنی هزینه‌هایی که برای سیستم به‌کار می‌رود، بیشتر شود. متاسفانه کارگزاری‌های ما تفکر فناوری اطلاعات ندارند. هزینه‌های نیروهای متخصص فناوری اطلاعات بسیار بالاتر از نیروهایی است که به‌طور معمول در بخش عملیات و پذیرش کارگزاری‌ها فعالیت می‌کنند. هزینه‌های زیرساخت با دلار بالا و پایین می‌رود و نیروی فناوری اطلاعات به سادگی در بازار پیدا نمی‌شود.
نمی‌خواهم بازار سرمایه را با بانک مقایسه کنم، اما در بانک اتفاق خوبی در حوزه فناوری اطلاعات افتاده و آنها متوجه شده‌اند که باید برای بخش فناوری اطلاعات خود هزینه کنند، اما کارگزاری‌ها به این نتیجه نرسیده‌اند.
کارگزاری‌ها شاید کمتر از یک درصد درآمد خود را صرف بخش فناوری اطلاعات می‌کنند و انتظار دارند که در این حوزه امنیت هم بالا باشد. درصورتی‌که اگر ارزش کار بالاست پس باید این موضوع را هم بپذیرند که هزینه هم بالاست.
مشتریان کارگزاری‌ها چگونه جبران خسارت خود را دریافت کنند؟
اگر یک کارگزاری در زمان انجام معاملات دچار اختلال شود یا هسته بورس از کار بیفتد، مشتریان برای جبران خسارت خود چه کاری باید انجام دهند؟ در ماده 78 قانون تجارت الکترونیکی آورده شده که «هرگاه در بستر مبادلات الکترونیکی در اثر نقص یا ضعف سیستم مؤسسات خصوصی و دولتی، به‌جز در نتیجه قطع فیزیکی ارتباط الکترونیکی، خسارتی به اشخاص وارد شود، مؤسسات مزبور مسئول جبران خسارات وارده هستند، مگر اینکه خسارات وارده ناشی از فعل شخصی افراد باشد که در این صورت جبران خسارات برعهده این اشخاص خواهد بود.»
محمدجعفر نعناکار، حقوقدان در این باره توضیح داد: «طبق این ماده اگر سامانه معاملاتی در معماری ضعف داشته باشد و این ضعف منجر به متضرر شدن کاربر شود، یعنی این اختلال نه ناشی از قطعی اینترنت بلکه به هسته بورس برگردد، آن سازمان باید خسارت را به مشتریان پرداخت کند.
او نحوه دریافت جبران خسارت را توضیح داد و گفت: «افرادی که مدعی هستند که بر اثر عملکرد ضعیف سامانه متضرر شده‌اند، می‌توانند به دادگاه یا شعبی که مختص به موارد تجارت الکترونیکی است، مراجعه کنند و با ادله و درخواست مساله، تقاضای خود را ارائه دهند. کارشناس مربوطه ادله و سیستم پایش و پالایش را بررسی می‌کند و اگر این ادله محرز شود، خسارت مربوطه تعیین و نهادی که باعث خسارت شده، محکوم به پرداخت می‌شود. اگر مشکل از سوی سامانه معاملاتی و کارگزاری بود نیز همین روند درخواست شکایت برای کارگزاری اجرا می‌شود. در هر دو صورت ادعا پس از تعیین کارشناسی، نهاد مربوطه محکوم به جبران خسارت می‌شود. این احتمال نیز وجود دارد که دادگاه ضرر و زیان را نسبت ببندد. مثلاً دادگاه تصمیم می‌گیرد که ۳۰ درصد خسارت را کارگزاری و ۷۰ درصد آن را سازمان بورس پرداخت کند.»
نعناکار در رابطه با اینکه شرکت‌هایی مانند کارگزاری‌ها برای فعالیت خود از چه نهادهایی باید مجوز داشته باشند، گفت: «نرم‌افزارهایی مانند نرم‌افزارهای کربنکینگ، هسته‌های بیمه یا هسته بورس که حجم زیادی معامله در آنها انجام می‌شود و کاربران زیادی دارند، باید از سه نهاد مجوز بگیرند تا نشان دهند که می‌توانند نیاز کاربران خود را رفع کنند. در این مورد کارگزاری‌ها باید مجوز امنیت سامانه را از مرکز افتا، تأییدیه فنی نرم‌افزار را از سازمان فناوری اطلاعات ایران و مجوز اتوماسیون‌های اداری را برای مقابله با فساد دریافت کنند.»
