پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
فرصت‌ها و چالش‌هایی که کارت اعتباری در کشور دارد / گزارش برنامه زنده اینستاگرامی راه پرداخت با محمدرضا روشناس
کارت اعتباری از منظر اقتصاد پولی حکم پول نقد را دارد و ازآنجاکه به سهولت و در کوتاه‌مدت قابل‌استفاده است و به‌عنوان تسهیلات بانکی عمل می‌کند و از رایج‌ترین ابزارهای نقدینگی است که باعث افزایش قدرت خرید مردم خواهد شد و بانک‌ها می‌توانند سود زیادی را از این طریق کسب کنند؛ اما متأسفانه در ایران به‌صورت جدی به این موضوع پرداخته نشده است و بانک‌ها هم علاقه چندانی برای ورود به حوزه کارت‌های اعتباری از خود نشان نمی‌دهند.
بحث و گفتگو در ارتباط با فرصت ها و چالش‌هایی که کارت اعتباری در کشور ایجاد خواهد کرد و همچنین مسئله اعتبارسنجی و اعتباردهی، موضوع اصلی گفتگوی زنده اینستاگرامی رسول قربانی با محمدرضا روشناس، عضو هیئت‌مدیره شرکت پرداخت نوین آرین بود.
روشناس در ابتدا فرصت‌های پیش روی این حوزه را مطرح کرد و از تأثیرگذاری این مقوله بر قسمت‌های مختلف اقتصاد کشور ازجمله اقتصاد کلان، بانک‌ها، بنگاه‌های اقتصادی به‌خصوص تولیدکنندگان، مشتریان و شرکت‌های psp گفت.
اولین اتفاق خوبی که کارت اعتباری به همراه دارد شامل حال بانک‌ها می‌شود. بانک‌ها یک سری بنگاه‌های اقتصادی هستند و در طول سال یک سری اهداف را در قسمت اعتبارات و وام‌ها برای خودشان مشخص می‌کنند تا میزان دریافت سود و کارمزدهایشان در طول سال مشخص باشد. به گفته روشناس درصورتی که بانک‌ها به‌جای وام کارت اعتباری ارائه دهند، برخلاف تصورشان اولین ثمره‌ای که برایشان همراه دارد افزایش درآمد غیرمشاعشان است. چون بنا به دستورالعمل بانک مرکزی صدور کارت اعتباری شامل یک درصد کارمزد است. به عبارتی یک کارت اعتباری 50 میلیون تومانی، 500 هزار تومان حق اشتراک سالیانه دارد. همچنین بانک‌ها می‌توانند دو درصد هم می‌توانند روی تراکنش‌های خرید از طریق این کارت‌ها هزینه دریافت کنند. یعنی یک کارت اعتباری 18 درصدی مرابحه، 21 درصد می‌تواند برای بانک سودآوری داشته باشد.
در ادامه توضیحات درباره سودآوری که کارت اعتباری می‌تواند برای بناک‌ها به همراه داشته باشد، روشناس توضیح داد: «خود شکل استفاده از کارت‌های اعتباری هم می‌تواند سودآور باشد. مشتری وقتی می‌خواهد اقساطش را پرداخت کند، هرماهه اصل پول به کارتش برمی‌گردد و دوباره قابل استفاده خاهد بود و بعد از چند ماه می‌تواند مجددا از این تسهیلات استفاده کند. در نتیجه مبلغ اقساط بالا می‌رود. همین موضوع ممکن است فرد را ترغیب کند تا کارت را یکجا تسویه کند تا بدین ترتیب اقساطش هم پایین‌تر بیاید.»
این شرایط باعث افزایش سرعت گردش پول هم می‌شود. به نظر روشناس کارت اعتباری خودش به‌تنهایی می‌تواند 24 درصد سودآوری داشته باشد و درآمد غیرمشاع بانک را افزایش دهد. از طرف دیگر باوجود مرکزی به نام مرکز کنترل و نظارت اعتبارات (مکنا) اگر فردی کارت اعتباری دریافت کند و به هر دلیلی بدحساب شود در آن مرکز بدحسابی آن مشتری ثبت می‌شود و دیگر نمی‌تواند کارت اعتباری دریافت کند. پس مشتری هیچ‌وقت به دنبال خراب کردن سابقه‌اش نخواهد بود و تا جای ممکن سعی می‌کند خوش‌حساب باشد.
او همچنین از تأثیری که این حوزه بر تولیدکنندگان و مشتریان خواهد داشت، صحبت به میان آورد و گفت:
روشناس در ادامه صحبت‌هایش به نقش psp ها اشاره کرد که وظیفه اصلی آن‌ها فراهم کردن شرایط و امکانات برای بانک‌ها و مشتریان خواهد بود. پی‌اس‌پی‌ها شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات پرداخت هستند و باید این خدمات را تا جایی که می‌توانند گسترش دهند. برای مثال درمورد ثبت‌نام خودروها، اگر این ثبت‌نام مبتنی بر کارت اعتباری انجام می‌شد، بررسی دو حوزه امکان‌پذیر می‌شد؛ یکی اعتبارسنجی مشتری و دیگری اعتبار شخص. اینکه آن شخص قادر به خرید خودرو است یا نه. یکی از مهم‌ترین فعالیت‌هایی که pspها می‌توانند در این زمینه انجام دهند، راه‌اندازی مرکز پردازش کارت اعتباری است. به گفته روشناس بیش از 80 درصد تراکنش‌هایی که در کربنکینگ بانک‌ها اتفاق می‌افتد مربوط به کارت است. کربنکینگ‌ها نمی‌توانند خودشان را با این حجم از تراکنش‌ها وفق دهند. در نتیجه قسمت پردازش کارت بیرون از سیستم قرار می‌گیرد. شرکت‌های پی‌اس‌پی هم می‌توانند با راه‌اندازی این مراکز، خط کسب‌وکاری جدیدی برای شرکت‌ها به وجود می‌آید و کمک شایانی به چرخه اقتصاد و اشتغال‌زایی خواهد کرد.
باتوجه به اینکه وام‌های خردی که دست مردم عادی میرسد 3 درصد است، برخی می‌گویند که در همین مقدار وام هم درصد وصول مطالبات خیلی بالاتر از درصد وصول مطالبات در وام‌های کلان است. عضو هیئت‌مدیره پرداخت نوین آرین در پاسخ به میزان وصول مطالبات وام‌های خرد و کلان، به مقایسه بین نکول کارت‌های اعتباری و نکول وام و در این زمینه گفت:
«تقریباً 5 الی 6 درصد وام‌های خرد نکول خواهند شد اما این رقم برای کارت‌های اعتباری به زیر 0.5 یا 0.2 درصد کاهش پیدا می‌کند و دلیل اصلی آن وجود مرکز کنترل و نظارت بر اعتبارات و همچنین برگشت دوباره اصل پول به کارت اعتباری پس از پرداخت اقساط کارت است.» به همین دلیل روشناس معتقد است که اگر کارت اعتباری راه بیفتد علاوه بر اینکه موتور محرکه برای اقتصاد کشور است، برای بانک‌ها دردسرهای کمتری درمورد اقساط معوق خواهد داشت.
همکاری استارت‌آپ‌ها در حوزه ارائه وام
پس از بررسی تأثیراتی که کارت‌های اعتباری بر اقتصاد کشور می‌گذارند، این سؤال پیش می‌آید که استارت‌آپ‌ها چگونه وارد این حوزه شوند و با بانک‌ها همکاری کنند؟ مهمان برنامه در پاسخ به این سؤال دوباره بر روی ایجاد مرکز پردازش کارت اعتباری خارج از بانک‌ها تأکید کرد و به ارتباطات خوبی که شرکت‌های psp با استارت‌آپ‌های حوزه فین تک دارند اشاره کرد که می‌توانند برای ایجاد بستر مرکز پردازش همکاری‌های خوبی داشته باشند.
او همچنین پیشنهاد‌هایی را برای استارت‌آپ‌هایی که تمایل ورود به این حوزه دارند را مطرح کرد که عبارت است از آماده‌سازی زیرساخت‌های لازم برای جاهایی مانند باشگاه مشتریان. به‌عنوان‌مثال طراحی باشگاه‌های متفاوت و اختصاص کارت‌های اعتباری با ویژگی‌های مختلف به هرکدام از این باشگاه‌ها.
شاید این همکاری میان استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های پی‌اس‌پی یک سری ترس یا ریسک برای استارت‌آپ‌ها در خصوص ارائه اطلاعات مشتریان به این شرکت‌ها وجود داشته باشد. حال باید دید که این ریسک‌های احتمالی را چطور مدیریت کرد؟
روشناس در این زمینه گفت: «اگر اتصال به‌صورت سوئیچ به سوئیچ انجام شود، استارت‌آپ کسب‌وکار و قلمرو خودش را خواهد داشت و درنهایت می‌خواهد اطلاعات را به سمت سوئیچ اعتباری یا همان پی‌اس‌پی ارسال کند و سوئیچ اعتباری صرفا نقش تاییدکننده تراکنش را دارد و با پذیرنده این اطلاعات کاری ندارد.»
چالش‌های کارت اعتباری چیست؟
با توجه به فرصت‌هایی که کارت اعتباری به همراه دارد، چرا هنوز این مقوله در ایران جایگاه خود را پیدا نکرده است؟
عضو هیئت‌مدیره پرداخت نوین آرین به‌عنوان فردی که از سال 82 در این شرکت با کارت اعتباری آشنا شده، دو مسئله را به‌عنوان مهم‌ترین چالش‌ها بیان کرد، اولین مسئله نبود سیستم اعتبارسنجی به‌صورت یکپارچه در کشور است؛ مانند کارت‌های اعتباری ویزا که فقط بر اساس اعتبار شخص به وی تعلق می‌گیرد.
دومین مسئله وجود تفاوت بین وام و کارت اعتباری است که در این مورد بیان کرد: «متأسفانه بانک‌ها نگاه یکسانی به این دو مورد دارند. هم‌اکنون بانک‌ها تمایلی به اعطای کارت‌های اعتباری ندارند اما ناگزیرند تا بر اساس دستورالعمل بانک مرکزی مبنی بر اینکه تا شهریور 99 تسهیلات خرد بانک‌ها در قالب کارت اعتباری اعطا شود، عمل می‌کنند.»
روشناس مهم‌ترین دلیل عدم تمایل بانک‌ها به کارت اعتباری را مقاومت سنتی و عدم شناخت صحیح از موضوع دانست که به گفته او خوشبختانه این مقاومت در حال شکسته شدن است. البته مشکل دیگری که این وسط وجود دارد از بعد حسابداری است که شاید برگشت‌پذیر بودن اعتباری که از طریق کارت اعتباری به افراد داده می‌شود کمی برایشان چالش‌برانگیز باشد که خوشبختانه این چالش تا حد زیادی برطرف شده است.
تفاوت بین وام و کارت اعتباری به زبان ساده چیست؟
شاید اولین تفاوت را بتوان در کاهش فرآیندهای اداری در کارت اعتباری نسبت به وام دانست. روشناس دراین‌باره گفت: «صاحبان کارت‌های اعتباری تنها سالی یک‌بار اعتبارسنجی خواهند شد. مسئله دیگر عدم درک درست حسابداران از کارت اعتباری است. قبل از هرچیز بگویم که ما چیزی به اسم اعتبار در بانکداری اسلامی نداریم. بانکداری اسلامی می‌گوید که باید براساس همان مقدار پولی که دارند کار انجام شود. وقتی‌که شما به فردی اعتبار می‌دهید یک سند آماری و اطلاع‌رسانی به نام آن فرد در سیستم ثبت می‌شود و پول هم هنوز خرج نشده و وجود دارد؛ اما در ارتباط با تسهیلات، زمانی که پول به‌حساب شخص واریز شد، مشتری بلافاصله آن را خرج می‌کند و درک این موضوع برای حسابداران ملموس‌تر است. البته این وظیفه بانک مرکزی است که این موارد را برای بانک‌ها تبیین کند.» او همچنین آینده حجم گردش مالی کارت‌های اعتباری در سال 1399 و 1400 را بیش از 500 الی 600 هزار میلیارد تومان برآورد کرد.
کارت اعتباری چطور می‌تواند هم به نفع بانک‌ها و هم مشتری باشد؟
عضو هیئت‌مدیره شرکت پرداخت نوین آرین در پاسخ به این سؤال که آیا کارت اعتباری می‌تواند یک ابزار کمک‌کننده به بانک‌ها در ارتباط با میزان کارمزدی که آن‌ها پرداخت می‌کنند باشد یا نه گفت:«بسیاری از کارمندان سازمان‌ها و شرکت‌ها حقوق خود را از بانک‌ها دریافت می‌کنند. اگر بانک بتواند به ازای حقوقی که کارمندان دریافت می‌کنند به آن‌ها کارت اعتباری دهد و اگر مشتریان بانک هم به‌صورت ماهانه به‌جای استفاده از کارت نقدی از کارت اعتباری استفاده کنند و در پایان ماه صورت‌حساب کارت اعتباری خود را با کارت نقدی پرداخت کنند، هم سرعت گردش پول کنترل شده و هم بانک‌ها می‌توانند باه‌راحتی بفهمند که این کارت‌های اعتباری در کدام بخش‌ها مورداستفاده قرار گرفته است درصورتی که در وام چنین امکانی وجود ندارد. از طرف دیگر کارمزدهای شتاب به دلیل کمتر استفاده شدن کارت نقدی کاهش خواهد یافت.»
بر اساس این موضوع سؤالی که اینجا مطرح می‌شود این است که چرا کاربر باید از کارت اعتباری استفاده کند آنهم باتوجه به اینکه زمانی که از کارت نقدی استفاده می‌کرد هیچ کارمزدی پرداخت نمی‌کرد و آخر ماه هم دغدغه این را ندارد که مبادا بیشتر از آن پولی که باید خرج کرده باشد. روشناس هم راه‌حل این موضوع را عدم دریافت کارمزد از مشتری و جبران آن از طرف پذیرنده دانست و گفت:
همانطور که در ابتدای این گفتگو اشاره شد، اعطای کارت‌های اعتباری موجب افزایش تقاضا و به‌تبع آن ایجاد رقابت بین تولیدکنندگان در تولید محصولات باکیفیت و افزایش فروش خواهد شد، نکته‌ای که در اینجا مطرح می‌شود این است که سیکل تسویه مبالغ کارت اعتباری با فروشندگان چگونه است؟
عضو هیئت‌مدیره پرداخت نوین آرین در ارتباط با این موضوع بیان کرد: «پرداخت‌ها توسط بانک به فروشندگان بر مبنای بانکداری اسلامی در سیستم شاپرک بلافاصله انجام خواهد شد؛ اما اگر قرار بر راه‌اندازی باشگاه مشتریانی باشد که پیشتر صحبتش بود، می‌توانیم برای شروع دوره‌هایی را برای پرداخت تعیین کرد. به‌عنوان‌مثال شرکت‌های طرف قرارداد با دیجی کالا با سیکل‌های بیش از چند روز مبالغشان را دریافت می‌کنند و این موضوع کاملا پذیرفته‌شده است اما وقتی صبحت این چند روز صبر کردن از طرف بانک یا پس‌اس‌پی‌ها مطرح می‌شود از طرف مردم پذیرفته‌شده نیست که باید این فرهنگ تغییر کند.»
پس به گفته روشناس در حال حاضر مشکلی وجود ندارد و بلافاصله که کارت اعتباری کشیده شود، بانک در سیکل شاپرک پول را پرداخت می‌کند.
مسئله‌ای که به‌عنوان یک دغدغه نسبت به کارت‌های اعتباری به خصوص در کشورهای غربی مطرح می‌شود این است که کارت اعتباری جامعه به شدت به سمت مصرف‌گرایی سوق می‌دهد و بعدا چالش‌هایی را به همراه خواهد داشت. البته که از نگاه دیگر این مصرف‌گرایی به چرخش اقتصاد کشور کمک می‌کند اما از بعد اخلاقی افراد وارد جریانی می‌شوند که مدام و بدون هیچ فکر کردنی در حال خرج کردن باشند. البته روشناس بر این باور است که تا کشور ما بخواهد به چنین نقطه‌ای برسد زمان زیادی طول می‌کشد. اگر تسهیلات بانک‌ها به سمت مصرف‌کننده برود و اشتغال و نفع اقتصادی در کشور ایجاد شود و به عبارتی به شرایط پایدار اقتصادی برسیم، راه زیادی تا رسیدن به این نقطه داریم. چون باید قبل از هرچیز تمام زیرساخت‌های فنی و اقتصادی کشور درست شود.
شناسایی مشتری واقعی
آخرین سوالی که در این گفت‌وگو مطرح شد، بحث شناسایی مشتری واقعی بود، یعنی کسی که واقعا به آن پول و وام احتیاج دارد و فناوری اطلاعات در این زمینه می‌تواند خیلی کمک‌کننده باشد.
رسول قربانی در رابطه با این موضوع گفت: «راهکارهایی وجود دارد که مبنای آن‌ها فناوری اطلاعات است. به‌عنوان‌مثال می‌توان از طریق سبدهای خرید تسویه نشده فروشگاه‌های اینترنتی یا تراکنش‌های عدم موجودی، مشتری واقعی کارت‌های اعتباری را شناسایی کرد و pspها می‌توانند نقش پررنگی در این زمینه ایفا کنند.»
به عقیده روشناس، تشخیص مشتری واقعی کار راحتی است. پس از صدور کارت اعتباری، این کارت بعد از یک دوره 14 الی 16 ماهه می‌چرخد. یک دور که کارت اعتباری بچرخد داده‌هایی تولید می‌شود و می‌توان با روش‌های داده‌کاوی آن داده‌ها را بررسی کرد. او در توضیح بیشتر گفت: «همانطور که قبلا هم گفتم این کارت‌های روی یک سری کارت‌خوان‌هایی کشیده می‌شود و ما می‌دانیم که هر کدام از این دستگاه‌ها مربوط به کدام صنف می‌شود. اگر مرجعی وجود داشته باشد می‌توانند به وسیله روش‌های دیتاماینینگ مشتری واقعی را به راحتی تشخیص دهند.»
درنهایت، عضو هیئت‌مدیره پرداخت نوین آرین این نکته را خاطرنشان کرد که کارت اعتباری می‌تواند موتور محرکی برای اقتصاد کشور باشد و اگر بانک‌ها بر اساس قوانین بانک مرکزی به این حوزه ورود جدی داشته باشند، اثرات درخشانی را حتی در کوتاه‌مدت و یک سال آینده بر نظام اقتصادی کشور ایجاد خواهد کرد و همه، هم مشتریان و هم بانک‌ها از آن منتفع خواهند شد.
