پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
اعتمادسازی پایه اول مسئولیت اجتماعی است / گفت‌وگو با علی سوند رومی، جامعه‌شناس درباره مسئولیت اجتماعی کسب‌وکارها
یک بنگاه اقتصادی قبل از هر چیز باید به سوددهی و پایداری اقتصادی برسد تا بعد بتواند با شناخت عمیق نسبت به مزیت‌هایش، مسئولیت اجتماعی‌اش را تعریف کند و آن را در عرصه عملی به اجرا بگذارد. شرکت‌هایی که با نقض حقوق نیروی انسانی، مشتریان و سایر ذی‌نفعان «درآمدهای غیرواقعی» به دست می‌آورند از همان ابتدا به مفهوم مسئولیت اجتماعی پشت پا زده‌اند و با حضور در فعالیت‌های خیریه نمی‌توانند به پایداری خودشان و جامعه کمکی کنند
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۳۴ / «مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها» یکی از اصطلاحاتی است که در سال‌های اخیر در فضای عمومی و رسانه‌ها زیاد مورد استفاده می‌گیرد. در زمان وقوع حوادثی چون سیل و زلزله و… بسیاری از شرکت‌ها و موسسات اعلام می‌کنند که به‌خاطر عمل به مسئولیت اجتماعی‌شان مقداری کمک به آسیب‌دیدگان ارسال کرده‌اند. در آخرین مورد پس از همه‌گیر شدن ویروس کرونا، باز هم این عبارت مسئولیت اجتماعی زیاد به گوش خورد و شماری از کسب‌وکارها اعلام کردند که در این چارچوب به هموطنان یاری می‌رسانند. از توزیع اقلام بهداشتی گرفته تا توزیع بسته‌های غذایی و… . مسئولیت اجتماعی از جمله عبارت‌هایی است که نیازمند فهم دقیق است؛ چراکه فهم کژتابانه از این عبارت می‌تواند اقدامات اجتماعی کسب‌وکارها را به بیراهه ببرد.
عصر تراکنش برای بررسی بهتر ابعاد مسئولیت اجتماعی سازمان‌ها در زمانه بحران، با علی سوند رومی، جامعه‌شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی ایران به گفت‌وگو نشسته است. سوند رومی دانش‌آموخته رشته‌های فلسفه و جامعه‌شناسی است و چند سالی است که روی موضوع مسئولیت اجتماعی بنگاه‌های اقتصادی کار پژوهشی انجام می‌دهد.
سوند رومی در این گفت‌وگوی مختصر توضیح داده که بنگاه‌های اقتصادی مبتنی بر خدمات اینترنتی در عصر بحران چه کارویژه‌هایی دارند. او همچنین دیدگاه‌هایش درباره مسئولیت اجتماعی استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های خدمات مالی و فروشگاه‌های اینترنتی در زمان بحران کرونا را با مخاطبان عصر تراکنش به اشتراک گذاشته است.
اول پایداری کسب‌وکار
با اوج‌گرفتن بحران کرونا بسیاری از کسب‌وکارها در ایران و جهان آسیب جدی دیدند، اما در این میان کسب‌وکارهای مبتنی بر خدمات اینترنتی در حوزه‌های مختلف با ازدیاد مشتریانی روبه‌رو شدند که نیازمند خدمات غیرحضوری بودند. آیا این ازدیاد مشتریان موقعیت جدیدی را برای این کسب‌وکارها فراهم کرده است؟
سوند رومی در این‌باره توضیح می‌دهد: «وقتی جوامع به سمت بحران بزرگی مانند کرونا حرکت کردند، به تبع آن کسب‌وکارها تاثیرات متفاوتی پذیرفتند و این‌گونه نبود که همه آنها اثر منفی دیده باشند. مثلا افزایش نیاز به مواد ضدعفونی‌کننده و شوینده یا اقبال مردم به مصرف محصولاتی که تصور می‌کردند به تقویت سیستم ایمنی آنها کمک می‌کند؛ موجی از تقاضا را در بازار شکل داد. در واقع این کالاها ارزش مضاعف پیدا کردند. پس می‌بینیم که دسته اول کسب‌وکارهای تولیدی در این حوزه‌ها بودند که کارشان رونق گرفت و حتی فشار زیادی را هم تحمل کردند. در کنار آنها هم کسب‌وکارهای تسهیل‌کننده بیش از هر زمان دیگری در بازار نقش محوری پیدا کردند و محبوب شدند.»
به گفته سوند رومی کرونا با وجود همه تلخی‌هایش این فرصت را فراهم آورده تا جوامع به کارکردهای مشاغل مبتنی بر خدمات اینترنتی بیش از هر زمان دیگری واقف شوند و این موضوع از نظر او «یک فرصت بزرگ» برای توسعه این خدمات محسوب می‌شود.
او با طرح این مقدمه یادآوری می‌کند که در چنین شرایطی مدیران کسب‌وکارهای اینترنتی و استارت‌آپ‌ها باید بیش از هر زمان دیگری به مفهوم پایداری اقتصادی، پایداری اجتماعی و پایداری محیط زیست به‌عنوان سه ضلع مسئولیت اجتماعی بیندیشند: «این مشاغل از نظر ضلع پایداری محیط زیست معمولا مشکلی ندارند، چون خدمات‌شان در راستای حفظ محیط زیست است، اما برای دو جنبه دیگر باید برنامه داشته باشند.» اینجاست که سوال جدیدی شکل می‌گیرد؛ آن‌هم اینکه این کسب‌وکارها چگونه می‌توانند به پایداری اجتماعی و اقتصادی کمک کنند؟ یعنی چگونه در عین سودده‌بودن به ابعاد مسئولیت اجتماعی‌شان هم بی‌توجه نباشند؟
سوند رومی برای پاسخ به این پرسش‌ها قدری تامل می‌کند و معتقد است پایه اول پایداری کسب‌وکارها به «اعتمادسازی» مربوط است. او در تشریح این دیدگاه می‌گوید: «اساسا بازار یعنی اعتماد. یعنی جایی که هر چیزی را می‌توانی به آنجا ببرید و برگردانید. این به معنای اعتماد است. عنصر اصلی اقتصاد باید بر مبنای اعتماد شکل بگیرد. با بالا گرفتن کرونا، کسب‌وکارهای استارت‌آپی بزرگ‌ترین فرصت رونق کسب‌وکارشان را پیدا کرده‌اند، اما نباید این فرصت را به سوءتفاهم منفعت زودگذر گره بزنند. این کسب‌وکارها اگر بتوانند روزبه‌روز اعتماد مخاطبان را بیشتر جلب کنند، نشان داده‌اند که مفهوم پایداری را درک کرده‌اند و در واقع به پایه مسئولیت اجتماعی‌شان توجه کرده‌اند.»
درک بیمارگونه ممنوع
علی سوند رومی در مقام یک جامعه‌شناس می‌کوشد درباره انحرافاتی که پیرامون مفهوم مسئولیت اجتماعی شکل گرفته هم هشدار دهد. از نظر او یک بنگاه اقتصادی قبل از هر چیز باید به سوددهی و پایداری اقتصادی برسد تا بعد بتواند با شناخت عمیق نسبت به مزیت‌هایش، مسئولیت اجتماعی‌اش را تعریف کند و آن را در عرصه عملی به اجرا بگذارد، اما از نظر این پژوهشگر شرکت‌هایی که با نقض حقوق نیروی انسانی، مشتریان و سایر ذی‌نفعان «درآمدهای غیرواقعی» به دست می‌آورند، از همان ابتدا به مفهوم مسئولیت اجتماعی پشت پا زده‌اند و با حضور در فعالیت‌های خیریه نمی‌توانند به پایداری خودشان و جامعه کمکی کنند: «متاسفانه برخی کسب‌وکارها با مدل‌های غیراخلاقی یا بعضا غیرقانونی کسب درآمد می‌کنند و بعد بخشی از درآمدشان را برای کسب مشروعیت در حوزه مسئولیت اجتماعی هزینه می‌کنند. مدیران همه بنگاه‌های اقتصادی یک موضوع را باید به‌عنوان واقعیت بپذیرند؛ اینکه از روش‌های ناسالم سود به دست بیاورند و بخشی از آن را در قالب خیریه بپردازند، یک درک بیمارگونه از مسئولیت اجتماعی است. در بخش مسئولیت اجتماعی هم صرفا به ساده‌ترین شکل‌اش، یعنی خیریه این کارها انجام می‌شود.»
از نظر سوند رومی پرداختن به فعالیت‌های خیریه ضمن اینکه کوششی نوع‌دوستانه است، نباید جای مسئولیت‌های بزرگ‌تر کسب‌وکارها را بگیرد: «شاید در دوره‌ای اقتصادها پشت این روش‌ها پنهان می‌شدند، اما امروزه دیگر نمی‌توان به‌راحتی چنین کرد؛ زیرا دسترسی به اطلاعات آسان‌تر شده و مردم هم حساسیت بیشتری نسبت به این رفتارها پیدا کرده‌اند.»
حالا ممکن است این پرسش پیش بیاید که کسب‌وکارها دقیقا باید چه رویکردی را در پیش بگیرند؟ سوند رومی در این‌باره توضیح می‌دهد: «در فعالیت اقتصادی رفتار مسئولانه یعنی اینکه کسب‌وکاری داشته باشیم که با روش‌های سالم سودده باشد، به نیازهای فردی و اجتماعی نیروی انسانی‌اش؛ خصوصا در زمان بحران بی‌توجه نباشد، اعتماد مخاطبان را جلب می‌کند و می‌کوشد محصولی ناب تولید کند یا خدماتی منحصربه‌فرد و ناب عرضه کند که هم منافع اقتصادی او را تضمین کند و هم ضامن منافع مشتریان و سایر ذی‌نفعان باشد. در این صورت است که کسب‌وکارها می‌توانند در گام نهایی فعالیت‌های خیریه هم انجام دهند، اما ادعای عمل به مسئولیت اجتماعی برای کسب‌وکاری که حقوق اجتماعی نیروهای خودش را هم رعایت نمی‌کند، یک شوخی تلخ است.»
آینده‌نگری فراموش نشود
همان‌گونه که پیش‌تر نیز اشاره شد، همه‌گیری کرونا نشان داد که کسب‌وکارهای مبتنی بر خدمات اینترنتی می‌توانند بیش از هر زمان دیگری در اندیشه توسعه فعالیت‌هایشان باشند؛ چراکه از نظر سوند رومی: «این بحران نشان داد جوامع به دلایل مختلف گریزی ندارند که به سوی کسب‌وکارهای جدید حرکت کنند. در گذشته ما انقلاب‌های کشاورزی، صنعتی و اطلاعات را تجربه کردیم، اما انگار حالا عصر انقلاب محتوا فرا رسیده است. اطلاعات به خودی خود اصالتش را از دست می‌دهد و در دوره جدید محتوا و محصولی که ارائه می‌شود، ارزش پیدا می‌کند.»
این پژوهشگر جامعه‌شناسی اقتصادی بر این نکته تاکید دارد که در زمانه اکنون، محتوا (خدمات) و شکل عرضه آن اهمیت پیدا می‌کند. از نظر او کرونا خواسته یا ناخواسته موجب شد ما به انقلاب محتوا نزدیک شویم، اما دوران انقلاب محتوا چه ویژگی‌هایی دارد و کسب‌وکارها در این دوران چه مسئولیت‌هایی بر عهده دارند؟
سوند رومی در تشریح این دوره جدید می‌گوید: «در این دوره اقتصاد مبتنی بر مالکیت جایش را به مالکیت اشتراکی می‌دهد. مساله مالکیت در این دوره دستخوش تغییراتی می‌شود و مردم به‌صورت کارکردی به داشته‌هایشان نگاه می‌کنند. در این دوره اصطلاحا اصالت با معناست. اگر کسب‌وکارها تولید و خدمات ارائه کنند و بتوانند برای افراد، زندگی جدیدی با معنای جدید تولید کنند، موفق می‌شوند که ارتباط میان کسب‌وکار و مشتری را دستخوش تغییر کنند.
مقصود از ناب‌بودن تولید یا خدمات، کوششی است که کسب‌وکارها انجام می‌دهند تا ضمن اعتمادسازی، محصولی ارائه کنند که مشتریان به معنای واقعی به آن احساس نیاز می‌کنند. در دوره صنعتی، انسان نتوانست چنین کند و بیشتر به فرم و صورت زندگی پرداخت، اما در عصر آینده کسب‌وکارها باید به کارکرد و معنا توجه کنند. در این صورت است که هم موفقیت‌شان تضمین می‌شود و هم به مسئولیت اجتماعی‌شان عمل کرده‌اند.» از نظر سوند رومی برای رسیدن به چنین موقعیتی، باید آینده‌پژوهی جدی گرفته شود و کسب‌وکارها به فکر پوست‌اندازی بیفتند.
نویسنده / مترجم
سپهر امین‌پور