پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
داده‌های فصلی کافه بازار چه فرصت‌هایی را برای سرمایه‌گذاری یا ارائه سرویس پیش روی نهادهای مالی می‌گذارد؟
به بهانه انتشار تازه‌ترین گزارش فصلی کافه بازار در پاییز 1398، نگاهی داشتیم به اینکه انتشار چنین گزارش‌های دوره‌ای چگونه می‌توانند از سوی نهادهای مالی از جمله بانک‌ها، بیمه‌ها و کارگزاری‌ها برای فرصت‌آفرینی و ارزش‌آفرینی مورد بهره‌برداری قرار گیرند
ماهنامه عصر تراکنش شماره ۳۱ و ۳۲ / احتمالا در کسب‌وکار کاسبان قدیمی که کندوکاو کنیم، می‌بینیم که از لحاظ ساختاری در یک محیط بسته کار می‌کردند و معتقد بودند رمز موفقیت و یکه‌تازی‌شان در بلک‌باکس‌بودن کسب‌وکارشان است و اینکه کسی نداند آنها دقیقا چه می‌کنند تا مبادا از دست‌شان کپی کنند.
در دنیای امروز دیگر حبس داده‌ها و اطلاعات برای کسب‌وکارها و نهادها مزیت نیست؛ دنیای امروز دیگر دنیای انتشار داده‌هاست. دنیای سازمان‌های باز است؛ دنیایی که سازمان‌ها با به‌اشتراک‌گذاشتن داده‌هایشان و ایجاد شفافیت، هم توانایی‌شان در کسب درآمد از چیزهای سهل ممتنع را به رخ می‌کشند و هم با گذاشتن افراد و نهادهای بیرون سازمان‌شان در معرض داده‌هایشان، مسیر را برای خلق ارزش افزوده در دل یا کنار کسب‌وکارشان باز می‌کنند.
در ایران نیز با اصرار و پافشاری افکار عمومی برخی نهادها و سازمان‌های دولتی چنین آمارهایی را به‌طور مرتب منتشر می‌کنند. شاید یکی از بهترین مثال‌ها در این حوزه گزارش‌های اقتصادی شاپرک باشد که به‌طور مرتب ماهانه توسط این نهاد منتشر می‌شود. در سال‌های اخیر کسب‌وکارهای خصوصی نیز پا در این عرصه گذاشته‌اند که البته اغلب از نوع کسب‌وکارهای سنتی نیستند و کسب‌وکارهایی هستند که شکل‌گیری خود را تا حد زیادی مدیون چنین فضاهای نویی می‌دانند. کافه بازار و دیجی‌کالا دو نمونه مهم شرکت‌های بخش خصوص هستند که در راستای ایجاد فرصت‌های جدید و شناسایی فرصت‌های کشف‌نشده دست به انتشار آمارهایی به‌طور دوره‌ای زده‌اند.
شاید در نگاه اول چنین گزارش‌هایی که صرفا از دل یک کسب‌وکار، هر چقدر هم بزرگ، بیرون آمده باشد، نتواند نگاه 360درجه‌ای از آن صنعت به مخاطبان ارائه دهد، ولی ارزش واقعی این گزارش‌ها زمانی مشخص می‌شود که به‌طور پیوسته منتشر و در ترکیب با گزارش‌های دیگر جهت استخراج روندهای پنهان استفاده شوند و از این روندها در سایر سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با آن حوزه بهره گرفته شود. با این حال، هر یک از این گزارش‌ها به خودی خود روندهای پنهانی را در خود نهفته دارند که کسب‌وکارها و نهادهای دیگر می‌توانند با کشف آنها به رشد کسب‌وکار خود کمک کنند.
بهمن‌ماه 1398 کافه بازار آخرین گزارش فصلی خود با تمرکز بر رفتار کاربران در پاییز ۱۳۹8 را منتشر کرد که مشخصات و رفتار کاربران، عملکرد فروش دسته‌ها، عملکرد رشد دسته‌ها و تبلیغات در جست‌وجوی بازار در آن آورده شده است. این گزارش حاوی نمودارهایی است که وضعیت بازار محصولات دیجیتال را بیش از قبل آشکار می‌کند.
در مطلب پیش رو، نگاهی داشتیم به گوشه‌ای از آخرین گزارش کافه بازار و سعی کردیم با این دید به آن نگاه کنیم که نهادهای مالی از جمله بانک‌ها، بیمه‌ها و کارگزاری‌ها چه دیدی می‌توانند از آن به نفع توسعه کسب‌وکار خودشان به دست بیاورند.
برای مثال به‌طور کلی بانک‌ها می‌توانند حداقل از چنین آمارهایی در دو جهت استفاده کنند؛ یکی بحث دید گرفتن از روندها و حوزه‌های با پتانسیل بالا جهت سرمایه‌گذاری روی اپلیکیشن‌ها و دیگری بحث ارائه سرویس و خدمت‌های با صرفه اقتصادی بالا به اپلیکیشن‌های حوزه‌های مختلف. اطلاعات قدرت است و گسترش دسترسی به اطلاعات یعنی توسعه. در نتیجه انتشار گزارش‌هایی دوره‌ای از این دست قطعا می‌توانند به توسعه کسب‌وکار سازمان‌ها و درنهایت توسعه اکوسیستم فضای آنلاین کشور کمک بسزایی داشته باشند.
نرخ تمرکز
در آخرین گزارش فصلی کافه بازار وضعیت بازار محصولات دیجیتال از نظر سه شاخص مهم نمایش داده شده است؛ میزان تقاضا (تعداد خریدار)، میزان عرضه (تعداد فروشنده) و تمرکز رقابت. نتایج این نمودار در کنار ارزش طول عمر مشتری هر دسته به کارآفرینان و سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا در مورد ورود یا خروج از یک بازار تصمیم‌گیری کنند. بیایید شروع کنیم و از دید بانکی به آخرین گزارش فصلی کافه بازار نگاهی کوتاه کنیم.
تمرکز درآمد بازار محصولات دیجیتال
نرخ تمرکز یا Concentration Rate نشان می‌دهد وضعیت بازار از نظر رقابت چگونه است. در واقع یعنی آیا رقبای محدودی توانسته‌اند سهم بزرگی از بازار را تصاحب کنند و یک بازار متمرکز ایجاد کنند یا تا به حال هیچ رقیبی نتوانسته سهم غالبی از بازار را به دست آورد و در آن بازار همچنان فرصت زیادی برای نفر اول‌شدن وجود دارد. تمرکز بالا یعنی بازاری که تعداد بسیار کمی از رقبا سهم بسیار زیادی از بازار را دارند و در تمرکز پایین، سهم از بازار همه برنامه‌ها تقریبا پایین است و هیچ بازیگری با سهم عمده در بازار وجود ندارد. به بیان ساده‌تر این شاخص هرچه به ۱۰۰ نزدیک‌تر باشد، به معنای بازار متمرکز و هرچه به صفر نزدیک‌تر باشد به معنای بازار غیرمتمرکز (رقابتی) است.
حالا تصور کنید در یک بازار غیرمتمرکز که هنوز هیچ بازیگری نتوانسته است پرچم‌دار بااختلاف بازار شود، تمرکز یا توجه یک نهاد مثل یک بانک از طریق تزریق یک سرمایه نه‌چندان چشم‌گیر و تجربه خود که با انرژی و نوآوری بازیگران جوان آن حوزه ترکیب شده به یک سرمایه‌گذاری سودآور و موفق در مدت‌زمان نه‌چندان خیلی بلندی منجر شود. البته فراموش نکنیم که منظور از تمرکز تزریق سرمایه و تجربه یک بانک در چنین حوزه‌های بکری به معنای پول‌پاشی بی‌حساب‌وکتاب بدون فرجام نیست که بعضا زیاد هم دیده شده است.
در همین راستا، با استناد به گزارش پاییز 1398 کافه بازار دسته‌های خرید، خبرها و نشریات، ورزشی، ویدئو و رسانه، دارو و درمان و تغذیه سالم بازارهایی با تمرکز شدید هستند و رقبای معدودی تا به حال توانسته‌اند سهم بزرگی از درآمد بازار را به خود اختصاص دهند. درست است که این دسته‌ها به خاطر بازارسازی‌ای که صورت گرفته، بازار مستعدتری برای ورود بازیگران جدید هستند، ولی باید توجه کنیم که ورود به چنین بازارهایی مستلزم سرمایه‌گذاری بالا برای راهکارهای رقابتی تهاجمی با پیشروان بازار است؛
به زبان ساده‌تر، زمانی که دیجی‌کالا، دیجی‌کالا می‌شود یا اسنپ، اسنپ می‌شود، دیگر زمان مناسبی برای ورود به آن بازار نیست و بهتر است به‌دنبال بازارهای جدیدتر بگردیم. دسته‌هایی مانند کسب‌وکار، پیام‌رسان‌ها، ابزارها، امور مالی، آموزشی، کاربردی و سرگرمی همگی در بازاری بسیار رقابتی و با تمرکز پایین قرار دارند؛ در واقع تقاضا در این دسته‌ها زیاد است، ولی هنوز یک یا چند برنامه که بتوانند بخش مهمی از سهم بازار در آن دسته را از آن خود کنند، وجود ندارد. شاید بتوان با سرمایه‌گذاری‌های نه‌چندان زیاد و با ارائه اپلیکیشنی کارآمد، متفاوت و با مزیت‌های رقابتی آشکار، به برنامه شماره یک در این دسته‌ها تبدیل شد؛ چیزی که مهم است این است که به کمک این داده‌ها فقط باید بتوانیم به‌درستی این بازارهای کشف‌نشده را قبل از دیگران کشف کنیم.
برای مثال نرخ تمرکز یکی از دسته‌ها که در این بخش نزدیک به صفر است، دسته آموزش است و هیچ بازیگری با سهم عمده در این بخش وجود ندارد و این در حالی است که امروزه نیاز به آموزش، بیشتر از هر زمان دیگری در کشور احساس می‌شود و متاسفانه بسیاری از بانک‌ها به سمت چنین پلتفرم‌هایی نرفته‌اند. شاید بانک‌ها بتوانند با سرمایه‌گذاری و ورود به این بخش، قسمتی از فقدان این حوزه را پر کنند. شاید این سوال ساده جواب بسیاری از شک و تردیدهای شما برای ورود به یک بازار جدید باشد؛ اولین نامی که احتمالا برای تاکسی اینترنتی به ذهن شما می‌رسد «اسنپ»، بازار اپلیکیشن‌های اندرویدی «کافه بازار» و فروشگاه اینترنتی «دیجی‌کالا» است. در حوزه آموزش آنلاین اولین نامی که به ذهن شما می‌رسد، چیست؟ اصلا اسمی به ذهن‌تان می‌رسد؟ دقیقا اینجا خودتان جواب شک و تردید خودتان برای ورود یا عدم ورود به یک بازار جدید را دادید! این سوال ساده را برای هر حوزه دیگری که فکر می‌کنید آینده دارد، از خود بپرسید. اگر پاسخ روشنی برایش نداشتید، احتمالا بازاری با درجه سختی کمتر برای ورود است.
فین‌تک رفتنی است
یکی دیگر از بخش‌های گزارش فصلی کافه بازار که می‌تواند به بانک‌ها در سرمایه‌گذاری و شناخت درست برای ارائه سرویس به اپلیکیشن‌ها دید بدهد، کلیدواژه‌های جست‌وجوشده آن است؛ چراکه این کلیدواژه‌ها دقیقا همان چیزهایی هستند که مردم به‌دنبال آنها هستند. برای مثال در این گزارش، کلماتی مانند «بازی» جست‌وجو شده و نشان می‌دهد تقاضا برای آن جدی است. با علم به این تقاضا توسعه‌دهنده‌ها و سرمایه‌گذاران می‌توانند به این نیاز توجه کنند و تصمیم بگیرند که در چه حوزه‌ای باید فعالیت کنند. ممکن است بازی به‌صورت مستقیم در حوزه کاری بانک‌ها نباشد و تصور بانک‌ها این‌گونه باشد که باید روی اپلیکیشن‌ها یا استارت‌آپ‌های فین‌تکی سرمایه‌گذاری کنند، اما واقعا چه لزومی دارد؟ به نظر می‌رسد بانک‌ها می‌توانند برای سرمایه‌گذاری به سراغ حوزه‌هایی مانند بازی که تاکنون در ایران خوب عمل کرده‌اند نیز بروند. شاید دیگر تمرکز و سرمایه‌گذاری روی اپلیکیشن‌ها و استارت‌آپ‌های فین‌تکی و آن هم تنها در حوزه پرداخت کافی باشد و سرمایه‌گذاران به بخش‌های دیگری نیز ورود کنند.
علاوه بر این موارد، نمودار مقایسه نسبی ارزش طول عمر مشتریان در گزارش پاییز 1398 کافه بازار نیز در تصمیم‌گیری‌های بهتر و درست‌تر می‌تواند کمک‌کننده باشد. ارزش طول عمر مشتری یا Lifetime Value تخمینی است از میزان درآمد حاصل از یک مشتری در کل چرخه عمر او در کسب‌وکار. این شاخص یکی از مهم‌ترین معیارهای سنجش سلامت یک کسب‌وکار و ابزاری برای تصمیم‌گیری‌های راهبردی و برنامه‌ریزی‌های بازاریابی است.
برای مثال در این گزارش «استراتژی» که منظور بازی‌های استراتژیک است، بیشترین ارزش طول عمر مشتری را دارند. این بخش به‌خوبی نشان می‌دهد که ارزش طول عمر مشتریان در بازی‌ها بسیار بالاست و کاربران بیشترین پول خود را در این دسته خرج می‌کنند. همچنین بعد از دسته‌های «خرید»، «ویدئو و رسانه»، «ورزشی» و «شبکه‌های اجتماعی» هفت دسته از بازی‌ها قرار گرفته‌اند که این موضوع را بار دیگر به‌خوبی نشان می‌دهد. نتایج این گزارش به کارآفرینان و سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا در مورد ورود یا خروج از یک بازار با دیدی بازتر تصمیم‌گیری کنند و از آمارسازی‌های سوری که به‌صورت هیجانی و با هدف فریب سرمایه‌گذاران ایجاد می‌شوند، در امان باشند.
یکی دیگر از بخش‌های گزارش پاییز 1398 کافه بازار که نشان می‌دهد دسته بازی از پرتقاضاترین دسته‌ها بوده، نمودار رشد تعداد خریداران است. منظور از خریدار، کاربری است که در طول یک فصل حداقل یک بار خرید انجام داده باشد. این گزارش نشان می‌دهد که تعداد خریداران دسته بازی‌های معمایی در پاییز 1398 نسبت به تابستان 1398 حدود 143 درصد رشد داشته است؛ در نتیجه خریداران دسته‌های بازی افزایش پیدا کرده‌اند و به نظر می‌رسد ارائه‌دهندگان اپلیکیشن‌های بازی در سه ماه پاییز درآمد بیشتری را نسبت به تابستان داشته‌اند؛ اما همین گزارش گویای این است که دسته‌هایی مانند «سیروسفر»، «شبکه‌های اجتماعی»، «استراتژی» و «عکاسی» با رشد منفی روبه‌رو بودند. خود این منفی‌بودن مثلا در شبکه‌های اجتماعی نشان از عدم موفقیت کلی شبکه‌های اجتماعی ایرانی در به دست گرفتن بازار دارد که چرایی و دلیل آن را علاوه بر مسائل فنی و طراحی، باید در دغدغه‌های فکری و اجتماعی مردم نیز جست‌وجو کرد؛ در صورتی که به نظر می‌رسد چنین دغدغه‌هایی در حوزه بازی خیلی برای مردم مطرح نیست.