پایگاه خبری راه پرداخت دارای مجوز به شماره ۷۴۵۷۲ از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و بخشی از «شبکه عصر تراکنش» است. راه پرداخت فعالیت خود را از دوم اردیبهشت‌ماه ۱۳۹۰ شروع کرده و اکنون پرمخاطب‌ترین رسانه ایران در زمینه فناوری‌های مالی، بانکداری و پرداخت و استارت‌آپ‌های فین‌تک است.
ظاهرا حذف صفر از پول ملی ایران در جمهوری اسلامی تاکنون چندین بار مطرح شده، اما هیچ‌گاه اقدامات اجرایی به‌صورت جدی در راستای آن انجام نگرفته که سال‌های ۱۳۷۲ و ۱۳۸۶ از نمونه‌های بارز این موضوع بوده است. اکنون که حذف چهار صفر از پول ملی از سوی دفتر هیات دولت جدی شده، بررسی کرده‌ایم که این اقدام از چه زمانی مطرح شده، چه جزئیاتی داشته و اقتصاددانان چه نظری راجع‌به آن مطرح کرده‌اند؟
17 آذر 1395 بود که خبری منتشر شد مبنی بر اینکه هیات دولت در جلسه خود، به ادامه بررسی پیشنهادهای کارگروه منتخب درباره «لایحه بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» پرداخت و مواد دیگری از این لایحه را به تصویب رساند. بر اساس موادی از این لایحه که به‌تصویب هیات وزیران رسید، واحد پول ایران، تومان و برابر با 10 ریال تعیین شد.
اما در نهایت جمع‌بندی دولت این شد که فعلاً رفورم پولی انجام نشود، رفورم پولی یعنی حذف صفر. آنچه در آن زمان مد نظر قرار گرفت این بود که فعلاً تومان به‌عنوان واحد پول ملی کشور در نظر گرفته و در یکی دو سال آینده و پس از استمرار و پایداری تورم تک‌رقمی، صفرها از پول ملی حذف شود، بنابراین اجرای این طرح به آینده موکول شد.
حذف صفر از پول ملی در ایران و کشورهای دیگر
پس از جدی شدن دوباره حذف چهار صفر از پول ملی بانک مرکزی در دی ماه 1397 از اسکناس ۵۰ هزار تومانی جدید خود رونمایی کرد و در طراحی این اسکناس نکاتی وجود داشت که توجه برخی را به خود جلب کرد. نکته مهم نخست، استفاده از رنگ‌آمیزی متفاوت در ارقام چاپ‌شده روی اسکناس بود؛ به‌طوری که چهار صفر بعد از عدد ۵۰ با رنگ متفاوت و کمرنگ‌تر طراحی شده و در قسمت پایینی اسکناس نیز عدد ۵۰ به طور جداگانه درج شده بود.
روزنامه ایران در گزارشی تاریخچه صفر حذف شده پول کشورها را بررسی کرده است: «از سال ۱۹۲۳ تاکنون بیش از ۵۰ کشور اقدام به حذف صفر از پول‌های ملی خود کرده‌اند که این طرح در برخی کشورها اعم از توسعه یافته یا در حال توسعه و نوظهور اجرا شده است.»
تا ابتدای دهه ۱۹۴۰، صفرزدایی از پول ملی تنها در منطقه اروپا اجرا شد و از ابتدای دهه ۱۹۷۰ تا ابتدای دهه ۱۹۹۰، کشورهای امریکای لاتین از نظر دفعات و تعداد حذف صفر، پیشرو بودند، اما در دهه ۱۹۹۰ این سیاست در سایر مناطق جهان نیز اجرا شد که به لحاظ دفعات اجرا جهش قابل توجهی نسبت به دوره‌های قبل داشته است.
در آخرین نمونه حذف صفر در دهه اول قرن 21 زیمبابوه با رکورد حذف ۱۰ و ۱۲ صفر از پول ملی به ترتیب در سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ یکی از مهم‌ترین نمونه‌های حذف صفر را به نام خود ثبت کرده است. بلاروس نیز با حذف چهار صفر از پول ملی در جولای ۲۰۱۶ به عنوان جدیدترین نمونه حذف صفر از پول ملی شناخته می‌شود.
واحد پولی چه زمانی تومان می‌شود؟
طبق گزارش روزنامه فرصت امروز، از سوی بانک مرکزی طول «دوره گذار» از «ریال» به «تومان» ۲۴ ماه پیشنهاد شده و در این مدت اسکناس‌ها و سکه‌های قدیمی جمع‌آوری و جایگزین می‌شود. از تاریخ رواج قانونی «تومان» در کلیه قوانین خاص و عام، «تومان» جایگزین «ریال» به عنوان واحد رسمی پول جمهوری اسلامی ایران خواهد شد. «تومان» بر مبنای نرخ برابری جایگزین می‌شود و مبالغ مندرج در کلیه تعهدات و اسناد، دفاتر و قراردادها از تاریخ رواج قانونی «تومان» باید به این پول تقویم و ثبت و مطالبه شود و هرجا که در تعهدات، اسناد، دفاتر تجاری و قراردادها تا قبل از تاریخ رواج «تومان» از واحد «ریال» استفاده شده است، تقویم این مبالغ براساس نرخ برابری به تومان الزامی خواهد بود.
چگونگی عملیات حسابداری، مالی، مالیاتی، محاسباتی، آماری، تهیه و تنظیم صورت‌های مالی، داده‌های تاریخی، ثبت اطلاعات، اصلاح دفاتر، حساب‌ها و گرد کردن اعداد، در دستگاه‌های اجرایی و همچنین توسط اشخاص حقیقی و حقوقی که طبق مقررات قانونی مربوط مکلف به نگهداری دفاتر تجاری است، در فرآیند تغییر واحد پول قانونی کشور، بر طبق آیین‌نامه‌ای خواهد بود که ظرف مدت شش ماه از تاریخ تصویب این قانون مشترکان «توسط وزارت امور اقتصادی و دارایی و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» تهیه و به تصویب هیات وزیران می‌رسد.
آثار احتمالی حذف صفر چیست؟
به گزارش دنیای اقتصاد، 27 فروردین 1398 حذف چهار صفر از پول ملی به دفتر هیات دولت رسید. این دفتر در یک گزارش، اعلام کرد که با پیشنهاد بانک مرکزی، طرح اصلاح نظام پولی کشور در قالب حذف چهار صفر از واحد پولی کنونی و تعریف واحد پولی جدید و بازنگری در اقطاع اسکناس و مسکوک در دستور کار دولت قرار گرفته است.
این لایحه در کمیسیون اقتصاد هیات دولت در حال بررسی کارشناسی است. پس از بررسی نهایی، باید رأی مثبت هیات دولت و سپس نظر مثبت مجلس و شورای نگهبان نیز جلب شود. صاحب‌نظران این حوزه معتقدند اگرچه تا اجرای نهایی این لایحه، دو سال زمان می‌برد، اما سیاست‌گذار پولی باید سریع‌تر مقدمات اجرای بهینه این سیاست را آغاز کند؛ چراکه اگر فرصت دو ساله به اتمام رسد و تورم به‌صورت مزمن موجود باشد، حذف چهار صفر تنها مسکنی کوتاه‌مدت برای احیای ابزارهای نقدی پرداخت خواهد شد.
بر اساس طرح پیشنهادی بانک مرکزی، واحد پولی ملی جدید تحت عنوان «تومان» تعریف می‌شود؛ هر تومان نیز معادل ۱۰ هزار (۱۰۰۰۰) ریال فعلی و ۱۰۰ ریال جدید خواهد بود. به زبان ساده و عامه مردم، هزار تومانی فعلی تبدیل به یک تومان می‌شود که برابر با ۱۰۰ «ریال جدید» خواهد بود.
پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر هیات دولت نیز در گزارشی که ارائه کرده، آثار احتمالی حذف صفر بر سه متغیر نرخ تورم، سپرده‌های بانکی و نرخ ارز را بررسی کرده است. در این باره بانک مرکزی معتقد است که در مورد نرخ تورم، صرفاً تغییر واحد سنجش ارزش رخ می‌دهد و اثری بر شاخص تورم ندارد. البته در این باره، تأثیر حذف صفر بر سطح عمومی قیمت‌ها، از منظر گرد کردن بعضی از قیمت‌ها و نیز اجحاف قیمتی موضوعیت خواهد داشت. ممکن است برخی از فروشندگان از ناتوانی خریداران در تطبیق واحد پول جدید و قدیم سوءاستفاده کنند یا برخی قیمت‌ها که اکنون زیر هزار تومان است، در واحد پول جدید همگی به یک تومان جدید یا همان هزار تومان قبلی برسند.
یک اقدام ویترینی هزینه‌بر
در این میان بعضی از کارشناسان و اقتصاددانان درباره حذف چهار صفر از پول ملی نظرات مختلفی راجع‌به حذف جهار صفر از واحد پول ملی ارائه داده‌اند. از نظر بیشتر کارشناسان این مساله کاری بیهوده و تنها نمایش برای وضعیت فعلی اقتصاد محسوب می‌شود.
در همین زمینه، احمد حاتمی یزد معتقد است: «حذف صفر از پول ملی تاثیری در فاکتورهای اصلی اقتصاد ندارد. یعنی اگر 10 هزار ریال، در عمل یک تومان شود نه اشتغال بیشتر می‌شود و نه سود بانکی، نه تورم و نه رشد اقتصادی در حد مطلوب قرار می‌گیرد.»
این اقتصاددان اعتقاد دارد: «این اقدام تنها اقدامی ویترینی است تا مسائل حاد دیگری که در دستور بانک مرکزی است نادیده گرفته شود، اما بانک مرکزی باید به دنبال پیدا کردن راه‌هایی برای روابط بانکی بین‌المللی باشد. در حال حاضر روابط بانکی ایران با کشورهای خارجی بسیار مساله‌ساز است و شاید در آینده حتی نان و گوشت مردم را تحت تأثیر قرار دهد. FATF را کامل اجرا نکرده‌ایم و تا زمانی که آن را انجام ندهیم، در سیستم بین‌المللی روابط بانکی کاری از پیش نخواهیم برد. به این ترتیب بهتر است به‌جای صرف زمان در تدوین بخشنامه‌ها و آیین‌نامه‌های هزینه‌بر و بی‌تأثیر، اقدامات مؤثر برای بهبود شرایط انجام شود.»
به گفته حاتمی یزد حذف از واحد پول ملی زمانی می‌تواند مؤثر باشد که اقتصاد کشور ثبات داشته باشد و تورمش رو به کاهش و پایدار باشد. اگر درشرایط فعلی کشور که اقتصاد ثبات ندارد، صفرهای پول ملی حذف شود، بر اثر تورم دوباره همین صفرها برمی‌گردد. اگر بدون برنامه‌ریزی چنین اقدامی انجام شود، تنها هزینه‌های اضافی روی دست اقتصاد می‌گذارد.
تورم لجام‌گسیخته و گرانی کالا با حذف چهار صفر
محمدرضا تابش نیز از دیگر افرادی بود که نسبت به حذف چهار صفر از پول ملی واکنش نشان داده است. این عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس گفته است: «عمده ریشه تورم، خلق پول بدون پشتوانه و به شکل مدرنش استقراض دولت از بانک مرکزی و با روش جدید اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی است؛ آن هم اگر با موافقت بانک مرکزی باشد با بهره‌های حدود ۲۰ درصدی و اگر تخلف باشد با سودهای بالای ۳۰ درصد.»
نماینده مردم اردکان در مجلس توضیح داده است: «افزایش پایه پولی باعث کم ارزش شدن پول می‌شود و به تورم لجام‌گسیخته و گرانی کالا می‌انجامد. متاسفانه این دور تسلسل در اقتصاد ایران چند دهه است که تداوم دارد، در حالی که ما با میانگین تورم دو درصدی در دنیا مواجه هستیم. متاسفانه با طی همین روند شاهد تورم بالای ۳۰ درصد تا پایان سال خواهیم بود، بنابراین شایسته است به‌جای حذف صفرها اقدامات عملی برای کاهش تورم و تقویت پایه پول ملی که عملاً منجر به کاهش صفرها می‌شود، انجام پذیرد.»
حالا باید دید با حذف این چهار صفر از پول ملی در شرایطی که عدم ثبات اقتصادی وجود داشته باشد یا تورم افزایش یابد، مؤثر خواهد بود یا تنها هزینه‌ای اضافی روی دست اقتصاد می‌گذارد.
